Orationes et poemata

71쪽

eta prudentis me disponis:hae adiutrice nihil in te reprehensibi

le conspicitur.Prudentia germana iustitia te iugiter comitatur: Si ne qua principes principium nomen amittunt: in Tyranni no men detestabile transgrediuntur:quae si Ciceroni credimus: omnium est dominari regina uirtutum:ad quam nos esse natos intelligere debemus: que auro preciosior ut quit Plato iudicanda et Quae situm cuiqi triduit: alienum non invadit: ct propria utilita/te neglecta: publicam utilitatemfouet atq; tutatur.Cuius sevcndaeca uidentur olim benemorati Reges costituti. Tu uero iustissime princeps. ius sanctissime dicis. Et cucta uelut in librili perpendens omnium beneuolentiam promereris:audis desideria cunctorum: de tanqua alter Alexander ex duabus auribus: alteram accusatori prebes.alteram reo tradis Te nulla largitio: nulla gratia:nulla cu/piditas transuersum trudit a recte consulendo recteq; iudicando. adamussim lingula pensitas ct c6trouersias omnis diligentisai me componis. nullum a sermone tuo tristem discedere pmittis: quod olim Titum Uespasianum factitasse tradui.Hae sunt partes regiae: haec sunt munia imperatoria Compoere lites:decidere negocia: satisfacere desideriis mortalium: citra odium cuiuspiam ac maliuolentiam. Summa ratate nec miori lenitate ius dixisse laudatur Augustus:Cuius tu uestigia emulatus seueritati misces comitatem es quoddam ex utroq; ς mcis saluberrimia tempera metum:habes horas quotidianaso statas:quas audiendis controuersitis impendesere memoraris: quibus tam humili qua poteti: in egestos ova luseculento licet ad te adire: desideria expromere: xlites explicare: di

proselo nihil prestabilius esse potesta potis imuin principe q

here la destincta:& horas negociosas a fetialis sequestratas ut .n.certus syderu cursus: ita uita hominu disposita delectat: ct principum presertim Naq; inde efficit ut ciues ac subiecti minime totos dies conterant: du colloquiu pricipis aucupantur. Ouerunt tempora. Nouerunt horas:horarus mometa:ilbus possint apud

72쪽

te suas controuersias enartare:& petitiones exponere.Ceteru cuprincipales uirtutes ita inter se conme sint prout philosophi autumant: ut inuicem nequeant di clari:ita in te prudentia iustitia inclytissime'princeps effulgent:ut in xfortitudo dc teperatia non sordescant nam quanta fortitudine preditus es es in erunis exanclandis haud dubie demonstrasti. Etenim cum sortitudinis peculiare munus sit tolerater calamitates perpeti:neq; rebus aduersis succumbere:Tu olim fulminibus fortunae potentis se ram/stulatus uirum te sortissiimu magnanimuini prestitisti: Cum nes fortunae cederes:neq; aflictus iaceres: neq; in gurgustio plorabi dus ingemisceres:immo quemadmodum nemo te unquam in re/bus secundis superbum ac insolentem conspicatus est:ita aduer, si nullus unquam succubuisse cognouit Voluit mihi crede sortuna paulisper tecum colluctari: ut ingenium tuu periclitaretur. cut enim ignis aurum probat:ita calamitas uiros fortes explorat: de ut aduersia ex secundis:ita ex aduersis secunda noscunt :cognitum in te est fortis sime princeps oratianum illud eulogium esse

uerissiimum.

Si fractus illabat ut orbis Impavidum seriem ruinae: Quanta uero di boni in Ludovico Sphorti temperantia moderatioque floresicit:qui in mediis delitiis collocatus:Delitias, am/plexatur.qui inter sexcenta milia uoluptatum positus abstinet a uoluptatibus:qni inter incentiva libidinum instrumental luxuri/antis fortunae astum agit principem I frugi Ardua res haec est opibus non tradere mores: Et cum tot cresos uiceris:esse Numam. Curium atq; Fabricium duo romanae frugalitatis excpla maiores nostri laudibus extuleriat:c paruo contet uixerint: dc frugalisti/mi inter romanos extiterint. Verum.nulla uel minima laudatioe il

li mihi digri esse uidentur:qui in paupertate collocati egrestosis

73쪽

similes uiueter& iubente necessitate uoluptates simulate orabatur.Sed da mihi alique Cres,aut Midae diuitiis aequiparandum: qui opibus affluens auro abundans:qui pollens ac potens frugaliter uiuat:qui abstinentiam appetitionibus cohercendis adhibe, at qui bellum titillantibus uoluptatibus indicat:illum deo simillim iudicabo adeo male conueniunt malet coeunt uirtus d uoluptas:frugalitas Juxuria,Maxima est igitur in te haec ἰuel potius diuina uiuius in summa peccandi licentia non peccaminter bladissimas ac illicibiles uoluptates cohibere seipsum de appetitu obedientem efficere rationi.Quid ergo prestantius:quid admirabilius excogitari potest principe prudentissimo:iustissimo:sortinsimo.temperatisssimo Quae quidem uirtutes cunctaru regina uirtutum in paucissimis principibus iugale conlpiciuntur Alias prudentia enituit:Sed iniustitia obsolevit Alium fortitudo decorauit Sed intemperantia ac libido dehonestaverunt. Deni v nulli uel rari extiterunt:in quibus quatuor iste uirtutes simul enitescerent Atqui nemo admiretunsi nunc Prudentiam a Iustitia: rtitudinem a temperantia.Aliam 3 ab alia ita seiungam:quasi possit quisquaprudens esse citra iustitiam Fortis citra teperantia:cia inter philose sophos&maxime stoicos constet:qui una habuerit oes habere Et qui una caruerit.omnibus carere uirtutibus.Alia est illa philo sophorum limatari nimis spinosa subtilitas. Alia est ex comunt opinione ducta sententia .utergo uulgus:itanos hoc loco ser, motinamunutalios iustos:alios prudentes eta dicamus:populaseribusq; uerbis utimur depopulari opinione loqueres. Sed ut ad te perfectissime princeps nostra remigret oratio Sicut quadriga illa uirtutum principalium te uehere ac gestare existimatur:quod quapaucissimis dii dederunt:ita illae quos uirtutes: Quae mino, ris dicuntur te ornatum faciunt ali monstrabilem:clementia:liberalitas:indulgentia:astabilitas Reliquat id genus:quae principes

amabiles eifficiunt ali fauorabiliores:quae populos reddunt D

74쪽

deles:deuotos ac mancipatos Erumfer. clementia ut elagahter docet Flauius uopiscus: Dos prima e impatoru:& nullum magis ex olbus ut sanctissime inquit Seneca:q rege ac principem decet: haec est illa uirtus:qua in Caesere dictatore luculeti scriptores lau/dant doextollui:qua principes oes exuperasse sert Vn Cicero ad Cesarem:nulla inquit de uirtutibus tuis plurimis:nec gratior: nee

admirabilior misericordia est:nihil profecto laudabilius:nihil magno ireclaro uiro dignius placabilitate atque clementia: nihil de nil gratius esse potio principe:qui tale se ciuibus exhibeat:quales sibi deos esse uellet. Clementia regis ut ait Solomon:quasi imber serotinus est:Clementia facit ut princeps animus ciuitatis:ciuitas corpus principis esse dicatur.Clemctia facit ut tu demetissime princeps certatim ameris ab Oibus:ut te sit incolumi una mes Dbus:clemetiae tuae ac ciuilitatis multa de magna documeta praebuisti.Clemetia ita te gratu ac fauorabilem insubribus reddit: Sicut olim augustia romanis effecit.Tu natura beniuolentissimus:tu indulgentissimus:tu denil optimus clemetia amplecteris:quae binis pricipibus iucudie.Crudelitate detestaris:qua sanguinarii frani pro uoluptate fruutur Age uero qua munificus:*liberalis erga Oe holum genus existis. Qitata benificentia:quata benignitate sones psessiores artiuae ingenia litteratoru:nihil est me hercules in principe amabilius ipsa liberalitate:Sicuti nullia uisu tetrius auayricia. A liberali principe cueta bona speratur.ab avaro cuncta γla timetur:Munificus princeps harus e Oibus:Sordidus dod arcus inuisus est Oibus:in oes malus in se pessimus:At tu liberalissime princeps rci dosamae biliosulis tua munificetia Lucratis.n.

gloria cudes pecunia:&Hado pecunia teipsum dirasaeii di prie principii re dicat .qd dono dederiit iuxta illu Rabirii poetae uersi. culti. Hoc habeo quodcuni dedi Optimi principis est nihil magis seu credere:cl id quod amicis condonauit.hae sunt certe diuitiae:& extra fortuna collocatae hi sunt thesauri:quibus Cyrus il

75쪽

Ie clarissimus gloriabatur. Na ut apud Xenophonte scriptu e in lauros sibi custodest fidissimos parabat amicos:quos diuites Gliciebat: Idem regis oculi: regis aures dicebanturiqui cucta quae uidebant:cuncta quae.audiebant:qua sutura essent Cyro conducibilia reserebant.Multa sunt aures:multi sunt oculi principis nianis1- ei:qui quot amicos sibi liberalitate siparauit: totide auribus:quae audienda sunt: audit: Totidem oculis quae uidenda sunt:uidet; ut docet ueri Time Dion.Tu quot Cyro simillimus beneficetia multas aure dc multos oculos tibi coparasti:& quotidie nouos comparas. amicos ditas:clientibus opitularis.Tu decus de praesidium es cruditorii:ad te tanqua ad anchora hac tepestate litterati

decuro: dci secto nihil melius agere piat optimi principes si subleuare doctos: fouere eruditos:quoru scriptis mortales efficiun/tur. Quis n. noscet Cesare imo Cesares quaplurimos nisi Suetonius Tranquillus extitisset 'quis Alexadrii macedone suisse sciret nisi.Q.curtius d Plutarcus illius gesta scribedo posteris lecticida reliquissent a Scipione imo uero scipiones:quis C. popelia triobus fulgente tritiphi hac tepestate cognosceret. nisi Titus Liuiseus d . M.tullius eoru comedatores laudatores 3 suissent mento Romanos:graeco dc extentos is none tenebrae occupassent: dc situs obduxisset:nisi illos luculen scriptores in litteras retulissent bene igitur Iacis optime princeps:qui litteratos amas: qui eruditis suffragatis:qui tibi cumulatissima gratia referre queut:de te scribere dc tuapclara facinora celebrates. illud uero in te laudabile est: ς inter tot curas:tot negocia:tot domesticas δ externas reru maximaru occupationes audire uis quotidie quippia historico aenaemorabile. d. sicut.C. Popeius de Cesar augustus inter bellicos tumultus no itermisita dicum cosiuetudine declamadi: ita tu inter multiplices curas no itermittis studia litterarii:cia negociis octu diuidis:& historicis lecticidis successivas horas ipedis:in quorunci

moestanai diuersorio suauissimo dilescis ita nullo me desidiae ii

76쪽

te dedis aut tertia ne 'namvrcore torpescis.& eerte uita bonorum Pncipu: qualis estu:caelestinaturae simillima esse crediculi .idefessa uertigo caelu rotat:ut sol doluna stare loco nescitat itata cotinuatis negociis sem irrequietus es de semp exercitus.Semper habes quod tractes:quod agas:quod mediteris. Et cia sit tu pis simu uiro pinario:cuius tutelae populi comissi sati solida dormire nocte: ut ab homero elegatissime traditumi:Tu uigilatissimus es soni icissimus.Qualis Vticesiis Cato Qualis Brutus suisse memorat . Uigilias tu de nocte:& ceteris dormietibus:ea quae ad statu publici ptinet luc optie pvides: solertissime pesitas.

Vigilia de lucubratio pncipes decet ac re.pu.gubernates.Na somnus multus ut tradit Plato diuinitus:nec corporibus:ne ais.ne 3 rebus Oibus geredis natura c5ducit:& haud dubie neo dia dormit alicuius pretii est:no magis:q sitio uiueret: Mut cecinit optie Silius Turpe duci totam somno consumere noctem. Inde parcus breuis sonus 1 Traiano laudat a Plinio. Sunt hae magna Cadmiranda in caeteris pncipibus In te uero illustrissime

pnceps:Si caeteris uirtutibus tuis copetumerui mediocria Lauda/mus omnes inam in colloquiis affabilitatem:in Oibus admitten/dis facilitatem.In negociis componendis dexteritatem.Et illam qin primis polles genuinam peculiaremq; facundiam: quae omnia principes tutores publici status:a ciuibus amari faciunt ultra priuatas necessitudines.Laudat Cicero Pompeium:* ad eum faciles aditus esset et priuatoru.Tu uero quibus praeconiis laudari mereris mittissime princeps:quioibus et huillimista faciles aditus reuis:ut qui dignitate principibus excellis.facilitate simis pare uidearis:Et cu Delicium pedi Tequa supbia esse dicat :Tibi malaetudo.tibi humaitas. ibi lenitas ancillati uidentur. eo te Moses apud hebreos:nelae Titus apud Ro.coitate uinciat ac insuetudicitu cuctos comiter excipis.Tu bonitate quadam genuina oestibi deuotissimos reddis ac obnoxios:in sinia agis principe ciui

77쪽

lam&bonum quod plausibile:quod amabile:quod fauorabile

elt.nihil est enim ut inquit Cicero: ta populare a bonitas nullus naurus firmiorinulla arx ualidioree pota principes custodien dos:qsuoru ciuiu beniuoletia:ha caute cociliatur mas iudie ac bonitate Deterida est profecto Dionysii tyranni sentetia illa ty ranica adamatia uilicula esse metum uiolentiam: Classem dc dena milia armatoru.immo beniuoletia:masiuetudo:gratia: astabilitas ut Plutarcus ait: uincula sunt adamantina.quibus principe opor tet esse septum atq; stipatum: S cum bonus princeps amari mallit si timeri: Tu pro uirili parte coaedis ac eniteris:ut amicis sis iucundus:ciuibus charus:apud oes gratiosus re amabilis. Neq; tameia quod plerulfieri solet ista tua imodica ciuilitas te conreptibile

facit:imo lata autoritate polles:tanta existimatione decoraris ut

multa per te:nihil in te in tota geratur italia.Longum et ac prope infinitum:si singula quae in te fulgent ornameta uirtutu minu/tatim singillatim' recensere uellemus. Magna inter te de reliquos principes differetia c.in illis uirtutes:siquae sunt:enormibus subinde uitiis obruuntur ac decolorantur.Tu uero queadmodum se/cundus es uirtutum:ita parcus es uitioria. No tu luxu ac inteperatia dessuis non iracundia agitaris:nsi cupiditatibus distraheris:n6 affectionibus ancillaris:quibus rebus obnoxii ac mancipati prin/cipes eiussisueueriat:propterea findicentia magna peccandi constituti seipsos cohibere non possunt: dc imperiosissimas appe titiones cohercere. Unde olim a scurra nescio quo benedictum e

bonos principes in annulo posse perscribi ait depingi Et Dioclitianum dictitare solitia accepimus:nihil esse difficilius lene imperare:boni principes a Ioue imperita habere dicuntur:mali uero minime.principes boni in beniuolentia lovis sunt:mali uero nequaquam:& haec e homerica sententia.Cuidion prusensis astipulatur:itaci cu tu Ludovice Sphortia inter bonos principes sis optimus:inter optimos clarissimus:Merito te a deo ultramuda,

78쪽

rs datum est eredimus:& tibi uersiculum illum optime eonuenire existimamus.

Solus habes laudum quicquid possedimus omnes. Ea in te habundant bonitatis xvirtutisexempla: Quae sequi cupiat uentura posteritas:apparet in te paternae uirtutis expressa uestigia:patrem in filio recognoscimus: queadmodum in iuuetis Sequis genitorum uirtus subinde conspicitur. ita in Ludovico Sphortia uiua paterna probitatis imago refulget.ita prorsus pa/ternas uirtutes effingit ac representat:ut patris in filio aequitas: nilis in iuuene prudentia conspiciatur:imo ut quae sentio eloquar silius in multis genitore maior existit: Egea sic theseus: sic pelea uicit achilles: Has istas principis nostri uirtutes: ex quibus compactus couglutinatus esse creditur ornat de illustrat procerastatura:sacies luculenta:os probum:frons uerenda: uultus amabilis:quardis sunt corporis bona non animi:de quibus tantumodo me dicturum essae promiseramen principi plurimum uenerationis acquirere:& uirtutes in principe ratiores efficere uidentur:quonia ut inquit pacatus uirtuti addit forma suffragium.Et ut cecinit poeta. Gratior est pulchro ueniens in corpore uirtus.

Solent qui panegyricos scribunt destituti ueris principum laudibus uanas laudationes taminisci:Ego uero illustrissime princeps ex tuis quaplurimis uirtutibus multas cogor preterire:ne in immesum crescat oratio: Citius enim mihi uerba deessent,il scribendi materia:Citius articuli digitorum scribendo lassescerent:qua cun/cta in te laudabilia .perscribere possem: Quo circa concludam de/inceps oratione meam: Et epilogo religioso omnipotetissimu rerum omnium conditorem deum deprecabundus adorabo.Sum/me dc exuperantissime mundi opifex principio antiquionfine diuturnior:Cuius numen ineffabile est: maiestas innominabilis:Te oro ac precor:ut Ludovicum sphortiam principem optimia ac io

79쪽

reprehens eiri diutissime foueas ae me insint ei a binestore

os largiaris:ut eius uotis annuas:ut eum beneficiis tuis cumules:ornes:illustres: Tu uero optime princeps perge quo coepisti nitere semper ad optima Esto tibi ipse archetypon de exemplar: Teipsum imitare:ita ciues tuos ex malis bonos rex bonis opti. mos efficies.Nam uita principum celara est:& qualis princeps: tales reliqui ciues essesolentiqui ad illius exemplum componutur:

ita apud mortales immortalem tibi famam coparabisto post obitum in coelo inter beatorum domicilia locum sortieris: Vbi beatissimus aeuo sempiterno perfruaris. Ad eundem eiusdem epigramma. Hesperios inter ductores Inclite princeps: Principe quo status hic sospite:sospes est

imperii columen rerum tutelasalu Ezimia proauo qui probitate refers. Suscipe pacata deuotum fronte clientem: Mancipium 3 recens:seruitium,soue. Sunt tibi complures ex rimni parte diserti Est tibi pletius turba uerenda chorus Inter quos cupio numerari maxime princeps Inter quos unum da mihi queis locum Non erimus certe indecores:nec rustica nostra est Calliope:& nobis dexter apollo fauet. Accipe sinceri munuscula parua philippi. .

. Inspice si quid inessiquod placuisse queat.

Post lites d post decisa negocia rerum V Post bene formatum compositum Istatum: Tunc liber uacuus ymeum percurre libellum. Atthilari nugas perlege fronte mea .

80쪽

Sexquihorani scriptili.nosti is Impende: d hora Sufficit hoc nimium est:subtrahe dimidium

Vix legere incipies succinti scripta libelli Pagina principium prima modum p dabit. lam luateruiuasi diu mitissime princeps Et superes phrygios nestore dies. Di tibi dent quodcul eupis nodcini mereris Dii mihi dent cupias ut meminissse mei Ad Magnificu de ornatissimu uiridartholomel chalchii Durale Detari Philippi Beroaldi Bononiensis epistola.

Pusculum de nuptiis Bentivolorum quod nuper erax th, i tibi Vir prestantissime dicare constitui:quem non

m i solum studiorum sed etiam studiosorum amatissiimum

tognoui:qui me istic octantem suma tibi beninolentia copulastu ad quem tama ad anchoram litterati decurrunt:& quia ut est i ueteri prouerbio docti doctos amat tu eruditus eruditos foues cde litteratis litteratus optime mereris: ob singulares tuas utra tute illustrissimi, Incipes tui auricularium a secretis, omnium archanorum participe esse uoluerunt. Te ordini scribarum oria tis imo praefecerunt: Archigrammateus nuncupans.Accipe igitur uir clarissime eo uultu libellum nuptialem quo nuptiales uoluptates spectare solemus: Δ si scio quosdam obtrectatores caperata fronte haec esse lecturos:qbus nihil placet nisi triuiale: quibus ita resipodere iure optimo possum.' ignificatissimis uocabulis iacta pro uirili parte enarrare contendimus uerba rebus actamodare:quae rerum causa inueta suerunt:quae si uobis subobscura uidetur non est haec mea sed uestra culpa:qui nihil una luculentum nihil nisi protritum lectitatis: qui duobus tribusue ad summum libellis contenti reliquos scriptores non attingitisa nihil latinii

esse creditis nisi quod in uestris uulgatissimis uoluminibus didiciliis. At nos latine scribimus d uerba ex latinissimis scriptoribus si