장음표시 사용
331쪽
item a s in duodecim partes duodecimas: uocantur singulae
8. Haec uelut elementa ' primaeque assis distributiones δaequalitatem seruant. si quid quibusdam earum detrahas uel conseras, fient dispares. s. '0uare' si ' semissi unciam
applices, lacies quincuncem, qui constat ex quinque unciis, hoc est quinque undecimis; nota quincuncis et zm -.8 10. Si semissi applices unciam, uel quincunci sextantem, uel trienti quadrantem, essicies septuncem, hoc est septem du0decimas: nota septuncis S - . 11. Si septunci applicueris unciam, uel semissi Sextantem, uel quincunci quadrantem, uel trienti tantundem, lacies bessem, id est duodecimas octo; nota bessisS . 12. Si bessi applicueris unciam, uel septunci sextantem, uel Semissi quadrantem, uel quincunci trientem, dodrantem efficies, hoc est nouem duodecimas: nota dodrantis S - - . 13. Si dodranti applicueris unciam, uel bessi. sextantem, Vel septunci quadrantem, uel semissi trientem, uel quincunei tantundem, lacies dextantem, hoc est decem partes duodecimas: nota dextantis S . 14. Si dextanti applicueris unciam, uel dodranti sextantem, uel bessi quadrantem, uel septunci trientem, uel semissi quincuncem, facies deuncem, id est undecim duodecimas; nota deuncis S --.15. Ex his apparet, in quas partes aequaliter, in quas dispares as diuidatur. 0uo tamen facilius et memoria res
teneatur, summa diuisionis haec est. In asse sunt Unciae XΙΙ, hoc est partes duodecimae duodecim, unciae et binae sextulae nouem, hoc est nouem nonae; sescunciae octo, id est octo octauae; sextantes sex, id est sex partes sextae; quadrantes
quattu0r, id est quattu0r partes quartae: trientes tres, id est tres partes tertiae; semisses duo, id est duae partes dimidiae.
β) Scripsi: primae de asse distributionis P. V. edd. Cf. S. 40. inter superiores primasque diuisiones. β) i. e. videlicet vel itaque, ut infra g. 48. 7) Naec, quae supplevi, excidisse, manifestum est ex nerbo detrahas S. 8. β) Usitatior est in monumentis haec figura - sed de his aliisque varietatibus, quibus in his notis veteres luxuriati sunt, adi Maris. Atti de frat. Arv.
332쪽
16. Ceterae partes inaequalem faciunt diuisionem. in detinest
sunt unciae undecim, Sextantes quinque et uncia, quadrantes tres et sextans, trientes duo et quadrans, qui eunces duo et Uncia, Semis et quincunx, Septunx et triens, bes et quadrans,dodrans et sextans, dextans et uncia: deest assi uncia. 17. In dextante sunt unciae decem, seXtantes quinque, quadranteStres et uncia, trientes duo et sextans, quincunces duo, Semis et triens, septunx et quadrans, bes et sextans, dodrans et uncia: deest assi dextans. 18. In dodrante sunt unciae nollem, SeXtantes quattuor et uncia, quadrantes tres, trientes duo et uncia, quincunx et triens, Semis et quadrans, SeptunX et Sextans, bes et uncia; deest assi quadrans. 19. In besse sunt unciae Octo, sextantes quattuor quadrantes du0 et sextans, trientes duo, quincunx et quadrans, semis et Sextans, Septui X et uncia; deest assi triens. 20. In septunce sunt unciae Septem, Sextantes tres et uncia, quadrantes duo et uncia, trien8 et quadrans, quincunx et sextans, semis et uncia: deestas si quincunx. 21. In semisse sunt unciae sex, Sextante Stres, quadrantes duo, triens et sextans, quincunx et uncia; deest assi alter semis. 22. In quincunce sunt unciae quinque, sextantes duo et uncia, quadrans et sextans, triens et uncia; deest assi septunx. 23. In triente sunt unciae quattu0r, Sextantes duo, quadrans et uncia: deest assi bes. 24. In quadrante Sunt unciae tres, sextans et uncia: deest assi dodrans. 25. In sextante sunt unciae duae: deest assi dextans.
26. Huc usque diuisi0 mai0rum ' uel superiorum,' ut ita dictum sit, partium et celebris et n0ta est. Sed cum rei natura in sinitam partiendi praestet facultatem, succedit unciaequ0que, quae est assis, ut supra dictum est, pars duodecima, diuisio, non tam celebris quidem, sed tamen non adeo ignota. 27. Ut assis, ita unciae prima diuisio sit in duas partes dimidiaS, quae uocantur semunciae: n0ta semunciae L. 28. Item diuiditur uncia in tres partes, quae u0cantur binae sextulae
') In P. hic est rasura satis magna, in V. lacuna nulla. MomS. Supplevit τῆς μονάδος. Sed vid. g. 40.: inter Superiores primasque diuisiones. Balbus de asse 33. 2. 3. hus partes dixit principales quibus inferiores, id est partis partes, opponit HO-
333쪽
nota binarum sextularum m. 29. Item diuiditur uncia in quattu0r sicilic0s, id est quattuor quartas: nota sicilici I.' 30. Item in sextulas sex, id est sex sextas; nota sextulae . 31. Item in duodecimas duodecim, quas singulas partes dimidias sextulas u0camus: nota dimidiae sextulae 32. Item
in scriptula uiginti quattuor: scriptuli nota . 33. Est
autem as Sis semuncia pars uiceSima quarta, duae SeXtulae pars tricesima sexta, sicilicus quadragesima Oeta Va, Sextula septuagesima secunda, dimidia sextula centesima quadragesima quarta, scriptulum ducentesima octogesima octaua. 34. Semuncia habet sicilicos duos, sextulas tres, dimidias sextulas Sex, seri-ptula duodecim. 35. Duae sextulae habent sicili cum et dimidiam sextulam, sextulas duas, dimidias sextulas ΙΠΙ, scriptula VIII. 36. Sicilicus habet sextulam et dimidiam, dimidias Sextulas tres, scriptula sex. 37. Sextula habet dimidias sextulas duas, scriptula quattuor. 38. Dimidia sextula habet scriptula du0.39. Has quoque partes, in quantum libet, diuidere possis:
Uerum infra eas neque notas neque propria uocabula inuenies praeterea. dimidium scriptulum audio quosdam ratiocinatores simplium uocare: quod erit ' assisi i quingentesima septuagesima sexta: quam et ipsam partem ' insinite λ separare possis. 60. Nec mirum, si infra has partes partitio facta et nominibus et notis caret, cum etiam inter superiores primasque diuisi0nes pleraeque partes et nominibus et notis careant: statim
namque undecim undecimae assem efficiunt, nec aut nomen
pr0prium aut notam habent: perinde decem decimae: 'nam
110na assis facit unciam duas sextulas: octava, ut Supra 'traditum β est, sescuncia u0catur: septem septimae, quae et is Saeassem implent, nec nomen proprium nec notam habent: sextae sextantes uocantur; ne quintae quidem aut nomen proprium aut notam habent: iam uero tertias trientes, quartas quadrantes, sicut duodecimas unetas uocari ostensum est. 41. Infra '' i. e. falcis imago. ist) t0tius assis P. V. edd. Sed ille genitivus v. totum' cf. S. 71. et Balb. 33. 2. 3. 5.) non v. totus' ut glossema erat eliciendus. i) infinito P. V. edd. Fortasse in infinitum. Noli corrigere iam, sed adi IamshOrn Gramm. Lat. S. 191. p. 846. δ) Correxi. redditum P. V. ed d.
334쪽
has ceterae usque ad sextam decimam nomine proprio notaque carent: sed sexta decima semuncia sicilicus dicetur: nam sedecim semunciae octo sunt unciae, sedecim sicilici quattuor unciae fiunt, ' quae H iunctae unciis octo assem implent..septima decima deinde interiecta nomine notaque caret. octaua decima uocabitur semuncia sextula: nam hae decies octies ductae assem efficiunt. 42. Post has inseriores partes excepta Semuncia, duabus sextulis, sicilico, sextula, dimidia sextula, Scriptulo, neque uocabula propria neque notas habent
43 Centesima, quae ' comm0di aut usurarum nomine si ad sortem applicaretur, 'cum C centum signiscaret, si sicilico, id est C auerso 'co epit)y notari, quod conuertebatur ad eam Summam, cuius centesima sutura erat, et siue una conuenerat,
unus sicilicus, siue plures, tot sicilici ' ponebantur. 44. Sicut autem assis appellatio ad rerum solidarum hereditatisque totius, diuisio autem eius ad partium demonstrationem pertinet, ita etiam ad pecuniam numeratam refertur, quae olim in aere erat, postea et in argento seriri coepit ita,
ut omnis nummus argenteus ex numero aeris potestatem haberet. 45. Eo in numero sunt hi argentei numini: denarius, cuius est nota Α, quinarius, cuius est nota V, sestertius, cui HS nota est HS. Vict0riatus enim, ' qui ' nunc tantundem ualet quantum quinarius, olim ut peregrinus nummus loco mercis, ut nunc te tradi achmum et drachma, habebatur. 46. Denarius primo asses decem ualebat, unde et nomen traxit: quinarius dimidium eius, id est quinque asses, unde et ipse ' uocatus: δ' sestertius duos asses et semissem, quasi seniis tertius, sut) levi; cf. g. 45. et S S. 65. 68. 72. β) Hoc est aut
commodi creditori ablati nomine, si post mensem demum Solveretur, aut quod pecunia in mensem debitori utenda data erat. Cf. L. 2. S. 5. D. M adm. rer. ad civ. 50, 8 . q) Uterque codex et edd. haec verba habent inter quod 'et conuertebatur. Sed apparet, ea aliquando, cum applicaret' scriptum esset, ut similiter desinentia Omissa, deinde in marmine suppleta, postremo alieno loco restituta
esse. 7 auel So eo P. V. edd. eo Sc. pro eo Scriptum, pOStea que epit ut Sensu carens omissum. Moms. post applicaretur Sup
plenit solebat olimJ. Sed hic mos sine dubio, si binas centes aseinceperis, etiam postea duravit. ') Videamus, ne hic propter
recurreris idem verbum exciderit: sive pars centesimae, eius partis
nota subiecta sic ilico. ') Supplevi; V. S. 41. λ') uocatur P.
335쪽
3IT Graeca figura εβὁ0μ0ν η ταλαντον nam sex talenta et semi- talentum eo uerbo significant) ' tum lex etiam duodecim
tabularum argumento est, in qua duo pedes et semis sestertius pes u0catur. 47. Nunc den ius XVI, uictoriatus et quinarius VIII, sestertiuS quattuor asses ualet. 48. Infra quam 'diuisionem* sequitur alia quaedam subdiuisio, notas aeque et propria uocabula habens. quare si ad denarium rationem conficias, assem hac n0ta 'scribas ac uoces
. Sedecim enim quadrantes quatrussis emiciunt. 62.
licus ; nam sedecim quadrantes ac totidem semunciae sicilici-
ciunt. 50. 'Tressis β hac n0ta scribas ac V0ces
V. edd. 'i) ut et tum supplevi; sc. hoc notatum t. mox interiit; inde etiam ut omissum est. Graecum exemplum ex Herodoto sumptum eSSe, Didymus apud Priscian. de ponder. p. 1347 His h. cet, quem mecianus videtur secutus esse. Intellige divi sionem in tres argenteos nummos, qui innumero aeris Sunt, ideoque eoe numero notam habent. δ) Cum hoc in tota ηac exposi sione 3 3. 48-62. quaSi unum verbum recurren3 ScribaS ac V0cessum in vocabulo partis ubique servatus nominativus et alia quaedam argumento Sunt, etiam notam eiu8que sistnificationem a me-ciano quasi unum quoddam adScriptam fulage, hoc est, nota Supra, significatione infra scripta, ut scilicet uno obtutu facilius utrumque perciperetur. In P. V. nota perperam poSt Significationem pOsita est, quod min8. Servavit; Boeck. probabilius nec tamen recte ordinem invertit. Moms. ex P. V. hic et ubique dupundium. β) Nota haec indeclinabilia potius quam neutra treS-SiS, quatruSSiS - quinqueS, SeXiS, SeptuS, non uS, decuS - undeciaere h. e. undeci m nummiJ aere, ut dicitur treis librae pondo etc. . . . quindeciaere. 9uae omnia Sunt ratiocinatorum; nam vulgari Sermone, ut eae Varrone et aliis conglat, omnis aeris numerus a IresSe usque ad centussem 'masculino sexu in -ssis emerebatur
336쪽
que faciunt quinques. 53. Sexis hac nota scribas nomines X Qque: . . aeque enim trientes et Semlauciae sede- triens semiiucIa; Icies ducti sexis emciunt. 54. Septus hac nota scribas agnomines: . simili enim modo quincunces ac quincunx SICIlicus: Isidilici multiplicati septus es siciunt. 65. Octus hac nota scri-AE ASbas ac n0mines: quibus eodem modo multiplicatis
totiens si duxeris, decus efficies. 58. Undeciaere hac nota scribas appellesque: . nam bes sicilicus totiens vr a bes sicilicus ducti undeciaere essiciunt. 59. Duodeciaere hac nota scribas ac uoceS: . . dodrantes ' enim ' eodem modo computati duodeciaere efficiunt. 60. Tredeciaere hac nota scribas ac U0CeS: . ' cum ' dodrantibus sem- dodrans Semuncta sicilicus, /unciis sicilicis eadem ratione multiplicatis tredecim asses essetas. 61. 0uattuordeciaere hac nota scribas ac uoces: i . ' quia y dextantes semunciaeque sedecimaeque quattuordeciaere efficiunt. 62. Quindeciaere hac nota
sicilicus sedecies ducti quindeciaere 'essiciant. δ'
et declinabatur. δρ) Scripsi; ut semissem sui similiter ed. Moms.' et inde in fine inuenias P. V. p ut factum ex antecedente -us; de fraudi fuit librario nota em enim. y) Supplevi omissum ob antecedens -cia. ') Supplevi ex antecedenti -eS vel sequenti eo- ') antecedenti -cus. δρ) efficiunt P. V. et edd.
337쪽
63. Ingeniosissime autem, cum ad denarium ratio consceretur, excurrentis aeris nota inuenta est, quae sedecies multiplicata id efficeret: nam cum denarii nota praescribatur eique ' subiungatur)i aeris excurrentis nota, manifestum est, eam sedeciens ducendam ex adnotatione denarii.
64. Ad quinarium et uictoriatum rationem Romae conscinescio: quemadmodum tamen, si uelis, conficias, lacilius apparebit, si prius inspexeris, ad quem modum sestertiaria ratio consat:. tunc enim excurrentis aeris leges exemplum ' ueh* denariariae rationis, et dimidiam duces, uel sestertiariae, et duplicubi S. 65. Ad sestertium ratio si c0nfiat, 'semis' hac nota scribitur ' -Τ : uocatur libella teruncius. est autem libella sestertii decima pars, teruncius quadragesima, quae duae iunctae octauam sestertii, id est semissem, es sciunt: nam octo libellis. id est octo decimis, teruncti octo, id est octo quadragesimae quae sunt quattuor uicesimae, hoc est duae decimae)adiectae complent sestertium: 66. sunt enim in sestertio libellae decem, singulae uiginti, teruncti quadraginta. 67. Infra semissem nemo ' temere β rationem sestertiariam ducit potest tamen: nam quadrans, qui est pars sexta decima sestertii, poterit notari Singula, quae en uicesima sestertii, et dimidio teruncio, qui est octogesima sestertii: nam utraque haec pars iuncta efficit sextam decimam. 68. As notari debet' D: se haec ad sestertium nota uocatur duae libellae singula: βi subiniungatur Moms. ed. ex P. V. levi. δ) Asemisse Maecianus hic incipit, non ut in uenariaria ratione ab asse, quia ad Sestertium maxime minutae rationes uelut de quotidianis olerum, carnis, pomorum aliisque simplariis venditionubus conssciebare ur, in quibus etiam semissis vel adeo quadrantis ratio habebatur. ε) Praemissa sc. etiam hic nota HS quam bre ηitalis studio Maecianus omisit. Cf. S. 68. ad Sestertium nota Ceterum animadverte, Signum - praeposita sestertii nota aliam
signifleationem habuisse, ac si nihil praeponeretur cf. S. 2 , per inde ut nota S, quae hic dimidium sestertium i. e. quinque libet las signiflcabat. Cf. SS. 66. 70 3. β) Ita Boech. tenere ex P. V. Moms. ed. β) Sic cum non . ex P. V. dedi. Nec tamen credibile eSt, nolam singulae plane eandem fuisse atque Semunciae, de qua vid. not. 4. Immo, cum et ipsa ab initiali S
inciperet, cavendum erat, ne vel cum Semissis neve cum Semunciae
338쪽
si unt cluae decimae et uicesima, hoc est quarta pars sestertii: nam quater binae libellae octo fiunt decimae, quattuor singulae quattuor siunt uicesimae, hoc est duae decimae, quae superi0r bus iunctae sestertium c0mplent. 69. As semis notari debet - - LT, u0catur tres libellae singula teruncius et sunt tres decimae, Una uicesima, una quadragesima, h0c est quarta et octaua sestertii: supersunt octauae quinque, id est semisses quinque, Ut compleant sestertium. 70. Dupondius hac nota S: u0 cantur quinque libellae, quae sunt quinque decimae: hae duplicatae sestertium implent. 71. Dupondius semis hac nota S-Τ: uocatur sex libellae teruncius: sunt autem sex decimae et quadragesima, id est dimidia et octaua totius: supersunt octauae tres, id est semisses tres, Ut sestertium compleant.
2. Τressis hac nota S D: 110catur septem libellae singula: sunt autem pars dimidia et duae decimae et uicesima, hoc est pars dimidia et quarta: desunt duae octauae, id est quarta, quae iuncta impleat sestertium. 73. Tressis semis hac nota S -- LT: uocatur octo libellae singula teruncius: sunt pars dimidia et tres decimae et uicesima et quadragesima, h0c est pars dimidia et quarta et octaua: Superest 0ctaua, quae
74. Libella dicta creditur quasi 'pusilla libra. δ7 nam cum
olim asses libriles essent, et denarius decem asses ualeret, et decima pars denarii libram, quae eadem as erat, 'singula Selibram, quae eadem semis erat, teruncius quadrantem haberet, siue denariaria siue sestertiaria ratio conficeretur, iisdem notis, id est libellarum et singularum et terunciorum, praeposita nota denarii uel sestertii, ut erat ratio, aera exprimebantur. 75. Posteaquam in sedecim asses denarius distributus est, denariaria ratio expeditius consci coepit, ut supra dictum est: sestertiaria mansit sub iisdem notis, 'aucta tamen c0mputatione. ' 76. Haec quoque libella exempl0 maiorum in duos
nota confunderetur. Suspicor vero eae S. 74. verum signum fuisse
t vel, quod M. habet L i. e. selibra. '' pondere dice
batur, ut aerei 3 nummus, libella vero, non libra, quia iam cum
denariis et sestertiis argenteis asses libriles imminuto pondere feriebantur. θὶ Dicta fortasse, quod in duabus selibris primum Singula unaquaeque era l. 'ὶ Koc sic intellige. Cum denarius
339쪽
uelut semisses, qui singulae uocantur, et quattu0r Uelut quadrantes, qui teruncti uocantur, diuiditur. 77. Ponderis eadem diuisio est, quae aeris; nam in quaSpartes as diuiditur, in has libra dispenditur. 39 78. 'Et dispertitur ' ita as quidem, seu de diuisione solidi, seu de pondere, seu de numerata in aere pecunia agatur: libra autem in pondere, nummi 'aerei su argentei in 'pecuniae δ larma publica dumtaxat nomen accipiunt. 79. Mensurarum liqu0ris atque grani expediti0r et larina et appellati0. nam quadrantal, qu0d nunc plerique ampli 0ramu0cant, habet urnas duas, m0di0s tres, semodios sex, c0ngios oct0, sextario S quadraginta octo, heminas nonaginta SeX, quartarios centum nonaginta duo, cyath0s quingentos septuaginta Sex. 80. Notae mensurarum:
sedecim, Sestertius quattuor anes valere coepisset, libellae, sin sulae et teruncii nomina Sensu generali necipi inceperunt, ut signiri arent cuiusque argentei nummi, cui applicarentur, decimam, vicesimam, qua risieSimam partem. Unde necesse erat, ut Si ad sestertium ratio consceretur, in signiflcatione aeris excurrentis computatist augeretur. Pone exemplum. In antiquo sestertio asexcurrens notabatur - et vocabasur libella, in novo notabaturo D et vocabatur duae libellae teruncius. Cf. S. 68. 3') Assis partes animo flniuntur, eaque divisio appellatur; librae vero partes Funt pendendo, quod dispendere olim dixere. Cf. S. 81. i) Supplevi ex unteced. fDicituri ed. Monis. At in pondere
non as dicitur sed libra; dispertilio tantrem eadem eSi. . Et, quod in P. V. et edd. est ante libra huc revocavi. ') Scripsi; uero P. V. e ., quo errore commis8o ut omissum est. δ) pecunia
P. V. edd. ) Ex his notae 9uadrantalis et Modii solidi,
eorumque SemisSis, urnae et semodis, explanatione non essent.
Nota congii fortasse est se uadrantal) . subiecta nota semunciae S. 5.)ἰ quamquam alia forma exprimere videtur litterae C subiectam priscam G Consitus . Sextarius notatur sicilico, quia is est, ut recte M. animadvertit, quadrantalis pars quadragesima octava 3. 29.); in Grano ei prae a videtur G. Ceterae notae ex Seinlario videntur pendere. Neminae tamen nota fuerit in fialis littera Graeca; quamquam alia stonidcut sicilicum dimidia sum. 9uartarii fortasse primum signum Τ eruncius) quadrariS, alterum contracta nota sextarii ad granum; eius enim quartarius est quarta pars. Cyathi notam non intelligo.
340쪽
81. ' Partium et numeri naturalis causa durat, quamuis nominibus apud quasque gentes disserant. 34 Ponderis et 'mensurae tam ' modus incertus est, 'quam 7 eius dispensio ac dimensio.
β) Solidorum partes et rerum eiusdem generis numeri, quia natura ipsis rebus insunt, ubique aequabiliter procedunt, ideoque licet nominibus apud diversas gentes di erant, tamen quasi iuris gentium sunt. Cf. S. 26. q) mensurarum P. V. edd. 7) nam P. V. edd. - Μodum dicit definitam in civitatibus quantitatem, unde omnis rerum, quae in pondere vel menSura conStant, mensura pendet, velut libra, quadrantal apud Romanos. Responde is numero rerum, ut minores moduli dispensio ac dimensio) par tibus. Sed naturaliter fam modus ille quam eius partes Sunt incertae et iure civili tantum cuiusque populi substantiam capiunt.