C. Plinij Liber secundus De mundi historia

311쪽

rarum exaequantur noctes diebus , & quia in his signis fiunt

transitiones atque conuersiones temporum, necesshestre mutationes tempestatum fieri. Sic autem linquit et quin raditibus quod signoruin, hoc est, certis gradibus. Vocat hic Plinius, Latino more, Brumam diem solstitii hyemalis, quo die tempestatibus confici sidusintelligimus,laoc est, insigniri tempestate aliqua ortum sideris. Est aute hypallage, confici tempestatibus, pro conficere tempestates. Vberiorein huius integri capitis explicationem petant sttidiosi infra ex lib. 13. cap. ii. Plinii.

Nec imbribus tantum tempestatibusq;, &c

Id est, stollarum vites in signis ac signorum partibus, Stellarum item illorum ortus & occasus cum Sole in signis, non tan-o'tu tum mittationes tempestatum, ut imbrium , plutitarum, grandinum ac ventorum, &c. portendunt, sed etiam anni minum, tempora distinguunt. designificant, quando agror um cubtura sit exercenda, quando fruges serendat, prata caedenda ac reparanda, quando arbores insitione aut satione plantandae,&c. Sic enim inquit Ptol. initio libri primi: Qu propter qui inter Agricolas & pasto res prae caeteris sunt diligentes, de flatibus eoruni temporum, quo sementem fecerunt, aut pecus ad coitum admisere, coniecturam facere solent de euentu e& ut breuiter dicam, quicquid in uniuersum accidit, hoc non contemplatione naturae, sed sola obseruatione de euentibus, Solis & Lunae configurationiblis,& reliqtiarum stellarum significationibus praeuideri d pleriscue ceriaitur. Legant huius loci copiosissimam explicationem studiosi apud Ptol. lib. a. cap. de genere euentum m. Subjicit deinde exempla, quibus exponit id, qu diam stellitum dixit de experimentis corporum animalium & ruris, qui- vires inbus magnitudinem ac efficaciam stellarum in hac inferiore diora b. natura probat, & inquit: afflantur alij sidere, hoc est, siderantur, fiunt attoniti vellit laeti de coelo. Sic etiam utitur Plautus cum inquit: Sideratus est, mouere se nequit. Item

v a Plinius

312쪽

Plinius insta. proprium vero siderationis est , sub ortu canis siccitatum vapor, cum insitae ac nouellae arbores moriuntur: Vertit ex Aristotelest: ec , , . nam aliqui quod Graecidi dxstar vocant, Celsus de Plinius siderationem verterunt,& est morbi genus, de quo Hippo. .apho. sa. Sic etiam quidam commouentur statis temporibus aluo, neruiS, capite, mente, hoc est, hi affectus statis ac certis temporibus recurrunt,propter aliquam coelestem dispositionem impellentem motum humorum,& excitantem materiam peccantem in corporibus. Ut aliqui habent regularia alui profluuia, alii dolores capitis & net uorsi, alii errationes mentis de deliria. Sicut etia Luna diem crisis in quocund morbo, praesertim acuto indicat, ita etiam reliquas periodicas accessiones, si non omnino efficit, tamen singulariter irritat. Cum enim ipsa totum corpus humectet affluentius, tamen illud membrum humorib. implet, quod illi signo subiectum est, per quod tum ipsa discurrit. Sic et am caesa materia quando lumine aucta est Luna, breui tempore computrescit ac carie consumitur, propter nimiam humidi accessionem.

Sic inquit Ptolemaeus lib. I. cap. I. Luna vero ut proxima terris, manifeste in terrena influit: cum illa enim consentiunt di commutantur plerad omnia & animata & in animata. Ipsi fluuii nunc augescunt, nunc decrescunt, secundum lunarem splendorem, ipsad maria impetu diuerso pro eo ac illa oritur aut occidit, feruntur. Denique germina ac animantes aut omnino aut aliqua ex parte, cum Luna in-erementa ac decrementa sentiunt, &c. De Olea, populo, salicibus, pulegio, heliotropio, vide Plinium infra in propriis capitibus. S E et v I T v R et Iam quidem Lunari potestate, hoc est, cum incremento&decremento Lunae. Quin&soricum fibrae respondent numero Lunae, hoc est, numerus dierum Lunae crescentis &decrescentis congruit cum fibris. Plin. lib. II. cap. 3 . inquit: Murium soricumcue fibrae ad numerum Lunae in mense con

313쪽

Nomina gnor in coelestis.

grtiere, videlitin q; totidem inueniri quot lumen ipsum.

( Patrocinatur vastitas coeli.

Hoc est, istam mirabilem vicistitudinem omnium rersi Dei magi- in hac natura adiuuat immensa vastitas coeli, in tot discreta Dib. coeli. partes, qtrarum sangulae proprias ac peculiares vires in hac inferiore natura exercent. Numerat autem hoc loco Pli-ilius Ta. signa, & quanquam alii plura alii pauciora numerent, sicut Ptolemaeus tantum q8. tamen haec diuersitas nihil habet incommodi. Illa enim distributio facta est ab horminibus non unius seculi, sed multarum aetatum, in quibus haec studia poruerunt: deinde vero propter diuersas occasiones vel aucta vel diminuta est. Nomina signorum coelestium complexus est Ioachimus Cametarius his versiculis, qui quia dignissint ut edi- signscantur, voliri asscribere. Abmina disce puer, meterum udiose laborum Siderea, ct cali cognose micantia signa. Sigea Nocant, quibus illa vides ita signia templa.

Sed immermn delium quater atq: Ofto esse dederant. O R S A E summa tenent aqAilonas frigora, per quas Digens in morem si ij perla Oitur aut se. Hime subit Arctoph sex, sed S iamc mox gema coronae Iude genu nixus, pon quem L ra, dei ide aeolucris. Tum Cepheus, o Calliope, trim vector, di ille Falcatum extollens caesa enhem Gorgone Perseus. Hinc dehoton, o Andromede, hiue fias Tegase, sed te Delphin excipit, hunc tehm, hoc aquila, anguitenensq; S I G N I F E R haec sequitur decliui circulus orbe, In quo Aries, Taurus, Gemini, Cancer, Leo, Hirgo, chelae, Scorpius, arcitellens, caper, amphora, pisces. NO T VS Mndifero tenet haec simis lacri sub axe: Armatum Oriona, canem iv qt o Sirius ardet. tims Trocyonq; Lepusq; ct Iasionis additur targo, Hydroq; o Centaurus O Ara incognita nobis: Tum Notin piscis, Cetiusq; ac Eridanus ylida,

314쪽

CAPUT XLII.

Imbrium de Nubium cauta.

Temper , EXtrahas causas non negauerim existere imbres

rum v-. quoniam alias humidana a tera a, alias u ro propter vapores fumidam, exhalare caliginem certum est. Nubesq; liquore egressio in sublime, aut ex ac re coacto in liquorem gigni. Densitas earum corpusq; haud dubio coniectatur argumento, cum Solem obumbrent, perspicuum alias Ctiam urinantibus in quamlibet profundam aquaru altitudinem.

Supra dictum est, fortuitas tempestates esse, quae milia perpetua causa coelesti gubernantur ad hos vel illos essectus producendos, ut vapores ex terra sublati alias aliam formam & pro diuersitate materiae & pro diuersitate loci recipitini, & alias fiunt nubes, alias venti, alias imbres, &c. Ita assimpliciter vocat Plinius impressiones, quae in aere fiunt tempestates fortuitas propter materiae fluxibilitatem, quae lauissima causa impulsa aliam alcue aliam forma recipit. Nubes, & Nubes autem gignuntur in media regione aeris, ex va- pluuia quo pore spisso de humido eleuato e calore Solis ad haec usque D p se, qui destitutus calore, cuius vi euectus est, paulatim frigore loci cogitur atque densatur in nubis formam, quae post qua gela ita est, sua vi ipsam stimulante, aut calore aliquo superueniente, rursum liquefit& in aquam resoluitur, , pro vaporis dissimilitudine diuersimode descendit. Si enim vapor fuit ratior, tum guttatim delabitur, atque appellatur pluuia seu stillae. Si vero vapor fuit spissior, fiunt imbres at*nimbi. Efficiens causa, & ut Aristo t. Ioquitur,

315쪽

euno finibus conspectae assimiles flocciae lanae, nonnunqua hyemes afferunt. Modus generationis pluuiae ex aqua feruente in vase aliquo facilime intelligi potest. Ascendit enim fumus ex aqua tantissiper, donec ad aliquod frigidum aut compactum obstaculum impegerit, ubi cogitur&consistit, deinde vero rursum in aquam liquitur atque delabitum Asseribam verba Aristo. qui b. summa huius loci perspicue

complexus est: Manente autem terra, humor qui circa eam est, in vaporem e Solis radiis & ab alio calore superno conuersiis in sublime tendit. Calore vero, cuius opera surrigebatur, vaporem deserente, ato altero in supremum locum disperso, altero etiam extincto, quod longius in adrem, qui

super terram est, euehatur, vapor frigore contracto obca- vadior

loris destitutionem alcue loci naturam rursus consistit, &ex quid . aere fit aqua, quae posteaquam genita est, rursum in terram desertur. Est autem halitus, qui ex aqua ortum habet, va- Nub8. por, qui vero ex aere in aquam mutari solet, nubes. Nebu- quid .la autem nubis in aquam concretae superfluitas, proinde se. Hqbul

renos dies potius quem pluuios portendit, quippe quae vel uti nubes in ecunda & semine exhausta existit, &c. caligo

humida simia ne vocatur, sumida vero xaeri tur, Aristotciles utram pes vocat,

Summa itas omnium harum humidarum impressionsi haec est. Si vapor humidus in mediam v scp aeris regionem subuectus fuerit,&istic cogitur atque densatur, fit nubes. quaecum in aquam soluitur,fit pluuia. Nebula vero est pri- Pluuiis usquam in nubem cogitur, quae si ascendit, in nubem pluuiosam conuertitur, si vero descendit, serenitatem significat, quia dispergitur ac in subtiliorem evanescit aerem. Si vero congelatur hic vapor, priusquam in aquain resolutus Nix. fuerit, fit nix, quae tamen ex sortiori frigore quem pluuia gignitur. Si vero post resolutionem in aquam congelatur, Grando fit grando. Quando vero hic humidus vapor in infima aeris regione subsidet ac congelatur, fit pruina, si non con- Pruina.geritur, fit ros.

316쪽

Quanta vero sit altitudo nubium e terra ,& ubi in a re sit locus consistentiae vaporiim, non potest certa ratione indicari, propter materiae leuitatem ac fluxibilitatem, tamen extat ea de re pulchra demonstratio Abdomadis, qui ex miliarib . qualui terrae circumferentia continetarum o O o. ad nubium consistentiam colligit si . de qua relegant studiosi Opticen Vitellionis lib. io. propo. - sententia textus ex ais quae dicta sunt patet, sic autem inquit, Extra lias causas, scilicet coelestes, possunt oriri de emergere imbres, venti& nubes, Nubilim vero origo & essentia etsi sit aquea, tamen densitas di compactio corporis cartim inde colligi- . tur, quod ipsae possunt eripere conspectum Solis, id quod aquae non possunt. Vrinatores enim per profundam aquam cernunt Solem, ergo nubium substantia est non pura aqua, sed condensata & compacta.

CAPUT XLIII.

De Tonitruis & Fulguribus IGitur non eani inficias, posse in has&ignes superne stellarum decidere, quales sereno saepe cernimuS, quorum ictu concuti aera verum est, qtiando & tela: vibrata stridunt. Cum vero in nubem peruenerint, vaporem dissonum gigni, ut candente ferro in aquidem e so & fiumidium vorticem volui, hinc nasci procellaS.C. italo sit in nube Itictetur flatus aut vapor, tonitri ianitrui, fui' aedit, si erumpat ardens, fulmina: si Iongiore tractu

j ih. nitatur, fulgetra. His findi nubem, illis perrumpi. Et esse tonitrua impacto ru ignium plagas, ideoq; protinus coruscare igneasntibium rimas Posse& repulsu siderum depressum, qui 1 terra rneatierit, spiria

317쪽

sonitum dum rixetur, aedito si agore cum erumpat, ut in membrana spiritu intenta. Posse& attritu dum in praeceps feratur, ilium, quisquis est , spiritum a cendi. Posse& conflictu nubilim elidi, ut duorum lapidum, scintillantibus fulgetris. Sed haec omnia esse fortuita. Hinc bruta fulmina & vana, ut quae nulla

Veniant ratione naturae. Ijs percuti montes, ijs maria, omnesq; alios irritos iactus. Illa vero fatidica ex alto, statisq; de causis, dc ex suis venire sideribus.

Oeeasione sumpta ex nubium descriptione recitat prin- Epicuracipio Epicpreorum sententiam de generatione fulminis Ma bsulguris, qui dixerunt haec gigni in aere, quando stellae su- , pus me. perne decidunt, &in nubem suppositammerguntur. Siclitenim iacula, cum impetu iacta, sonum in aere excitant, ita quo steIlae delapsae magna vi per aetenet impellunt illum ac strident. Et quemadmodum ferrum candens in aquam immersum stridet, ita stella ignita in nubem delapsa, stridorem & motum nubium det fumidum vorticem, hoc est, fumum seu flatum vorticum excitat. Recitatur haec sententia ab Aristotele in fine lib. r. Meteo. Hunc stridorem descripsit Ouidius et Terribilem stridore sonum dedit, ut dareferrimene rubens plirumq; solet, qisod forcipe curua Cum faber eduxit lacubus demittit, at illud Stridet, O in tepida submersum sibilat unda.Eadem sententia apud Lucretili his versib. extat descripta Fit quos ubi d nube invubem vis incidit ardens Fuismis, haec musto si forte humore recepit Ignem, contimo magno clamore trucidet ut calidis candensferruma forvacibus olim Stridet, ubi in gelidum pri rd demersmin imbrem, illor mi *λs i G-m Vulcani vel Vqstae risus.

318쪽

Causa ens

ciens torii triai lc tul- minis. Materia

ligyot malis.

Vocat autem Plinius hic ex Epicuri sententia, procellam hos motus de velut fluctus intabilim , excitatos il stellis delapsis in ipsas. Quod si Epicurus intellexit corpora stellarum delabi in nubem, valde errauite stellae enim non decidunt. Quod si tantum exhalationem quanda ni ignitam, cui nubes aquosa obuiat di in quam mergitur, potest aliquo modo excusari.

Quia hic mentionem Plinius ilicit tonitru , fulminis, fulgetri, breuiter causas harum impressionum methodice colligemus, reliqua adolescentes ex Aristotele & Pontano petant. Causa effectiva harum impressionum, est constitutio vel configuratio aliqua calidarum stellarum in signis calidis,&inprimis si Iupiter aliqua virtute Marti coniunctus fuerit. Praeparat enim alue subleuat materiam, ex qua deinde hae impressiones gignuntur. Causa materialis, est vapor compositus, hoc est, exhalatio calida & sicca coniuncta cum vapore humido,&est communis materia omnium harum impressionum. Causa formalis, & generatio harum impressionum est, quando talis vapor virtute Solis & stellarum perfertur vis ad superiorem partem mediae regionis aeris, tum frigore loci vapor aqueus condensatur atm in nubem spissam cogitur, sed siccus hoc modo in nube inclusus se non amplius

dilatareat extendere potest: nam ab humido undi circumcluditur atque ambitur, Ac includitur velut in utrem. Postremo vero hic flatus aut vapor hoc modo in nubem inisclustis extimulatur frigore tam nubis circundantis qui metiam loci. Itad luctatur in nube exitum quaerens. Postremo & hac agitatione & etiam hoc est, circumstantia rerum contrariarum instar stuppae incenditur, latera 3 nubis magilis ieribus concussa perrumpit. Plagailadcum sonitu, vocatur tonitru , ignis vero prorumpens ex

319쪽

, eonfracta nube aut fulmen aut fulgetrum seu fulgur. FuI-men, quando ardens exhalatio erumpit, fulgetrum vero quando tantum lumen extra fertur, quod longiore tractu, scilicet temporis, nitatur, hoc est, exeat. Vnde his, scilicet fulgetris, finditur nubes, illis, scilicet fulminibus perrum

Finalis causa vel est physica, vel quaedam significatio, de qua dicemus infra cap. ss.

Exponit hoc loco Plinius modum generationis tonitru& fulguris, ali ait, spiritum, qui mea uerit i terra, hoc est, exhalationem, posse tonare nube cohibitum, & repulsu siderum depressum , hoc est, haec exhalatio siue spiritus inclusus in nubem virtute fideru, hoc est , radiorum solarili agitatur atd deprimitur rursum. Qigia vero omnes meatus sunt obstructi nube, quae ipsam cohibet, ita Fluctatur cum

nube, natura strangulante sonitum, hoc est, natura densa-ruin nubium efficiente sonitum ex hac strangulatione at dcohibitione vaporiS. Eincitur vero fragor, quando fracta nube erumpit ex- Fragor halatio, quemadmodum accidere solat ex crepatura membranae, quae est intenta spiritu. Sic etiam inquit Lucretius: bc mirum. cum plena anima vesicuti parua

Saepe ita dat pariter sollitum displos. repente. Plane idem videmus accidere in omnibus corporibus humidis . quae tenent inclusum spiritu calidum, cuius meatus obstructi sunt, quominus egredi valeant. Sic castaneae crepant, & ligna viridia.Sequitur tertia ratio fulgetri & sulminis cum inquit, posse dc attritu, hoc est, confricatione nubium, quando in praeceps fertur, hic spiritus incendi etiam nubium conflictu scintillantibus fulgetris, hoc est, existentibus veluti scit uillis coI-

320쪽

lis collisarum nubium. Fulmina dicuntur bruta & vana. quae sunt urinae, de quae ventiant nulla ratione naturae, hoc

est, sine manifesta causa coelesti, de quibus infra cap. i a.

De Ventis.

Catuli urn Inodo ventos , Ves potius flatus , posse & ex siccoq: halitu terrae gigni non iiegaueriin: possse& aqliis aera expirantibus, qui neq; in nebula in densetur, nec crassescat in nubes: posse & Solis lin- pulsu agi, quoniam ventus non aliud intelligat tir, qua in fluctus aeris, pluribusq; etiam inodis, namq:& essuminibus ac niuibus&e mari videmus,& quidem tranquillo, & alios qlios vocant alta nos, e te ra consurgere. Qui quidem cum e mari redeunt, tropaei vocantiar, si pergunt, apogaei.

APPENDIT,

Principio causas & moduna generationis ventorum einponemus. Deinde vero differentiam inter tialitus de flatus. Ventus V g N T v s est agitatio sicci vaporis sublati virtute rati, ei tae in aerem, &fit expugna exhalation uin quae il terra subleuantur,&vaporum in media aeris regione trigefactorum, stili quando deorsum fertuatur& ascendentit, fas occurrunt, tunc fit lucta & pugna. exhalatio enim cum possit deprimi, nec etiam ulterius sursum ferri, propter occurrenS frigus, tunc in transuersum fertur, & quanto maior fuerit exhalation si & vaporum copia,tanto etiain maiore impetu venti feruntur & aerem impellunt. Materia itaque ventorum est exhalatio calida & sicca, quae propter die tam iam causam impellit&mouet erem, qui motus vocatur ventus. Quando itas materia ventorum vocatur exhalatio