장음표시 사용
321쪽
halatio calida & sicca, tune sciendum est eam discerni ab intensis ex Iaalationibus calidis & siccis, ex quibus Cometae
ct caetera ignea meteora gignuntur. talis enim materia non
est ventorum, alioqui enim ab igne venti non differrent, sed est remiss8 calida. Ned probanda est Senecae definitio,
qui vent si tantum ait esse motum aerem sine materia. Nam ventus est quidem motus aer, sed cum exhalatione, ita ut exhalatio semper cum vento coniuncta sit. Inde enim apparet, ventos ex materia vel cognata pluuiae, vel pugnante
cum pluuiae materia oriri, quod alii venti cient pluuias, alii
serenitatem efficiunt. Item quod venti imbribus sopiuntur, ut quando venti desinunt, imbres gignantur,& rursum imbre cessante venti spirent. Unde nectitrant venti in aestu aut magno frigore, quia & in aestu consumitur materia ventorum ,& terra gelu constricta non potest exhalare vapores. Indicant & variae ventorum species, ventos esse exta alationes, fiunt enim typhones & ecnephiae, quando sicci vapores humidis sunt impliciti, sicut dicetur postea. Vehuntur Venti qua autem venti obliquo cursu, vel quia, ut Aristoteles ait, aer m obliquo circulariter mouetur raptus a motu corporum coelestium: Vel quia vapor calidus & siccus sua leuitate ascendit, verom frigore mediae regionis reris& nubibus obstanti b. rursum deiicitur, cum id recta non queat deferri, est enim ignea quaedam dc sicca materia vaporis, quae semper sursum nititur, per transuersum vehitur. Praeterea non potest iterum recta lineS descedere, quia alii vapores succedentes impediunt, unde necessario fertur per obliquum. Differunt autem ventus & flatus, ventus est nomen generale, flatus vero est ventus, qui in certo aliquo loco spirat. Finalis causia ventorum est sua ventilatione purgare aerem, congregare vCIdioluere nubes, piciniam vel serenitatem efficere. Praeclare hanc finalem causam Seneca exponit, cum ait: Ergo ventos dedit summus ille rerum artifex ad custodiendam coeli terrarum temperie, ad euocandas
supprimendastis aquas, ad alendos satorum ais arborum fructus, &c. ( Simi-
322쪽
De Ventis Principio recitat Plinius opiniones Philosophorum dele axem generatione & natura ventorum. Prima autem est Aristo- telis, quam&ipse approbat , videlicet quod venti ex arido
videlicet aerem, id est, exhalationem expirantibuStalem, quae rarior sit, quiin quae vel in nebulam vel in nubes coire possit. et bes, . Secunda est illorum, qui dicunt, qliod Solis impulsus agat, id est, radii solares suavi agant at 3 impellant aerem. Aid haec est etiam Senecae opinio, ventum tantum esse motum aerem sine aliqua materiali causa, sed coelesti aliqua, Astrologo, sicut etiam quidam Astrologi contendunt ventos excitaritum ex concitato atq3 assiduo Mercurii cursu, qui sua perpetu agitatione feriat aerem , non aliter alcue si quis flagello aerem vehementius verberet. Quam autem absurda fit lixe sentcntia, inde intelligi potest, quod nullus aer est in coelo, quem molli sui corporis impellat: agunt autem stellae in hunc nostro aerem, sicut etiam in reliqua corpora,non se maliter, sed virtualiter , hoc est, virtute radiorum & luminis, quemadmodum supra dictum est, Mereratius Verum tamen est, Mercurii stellam sua vi plurima ven- plurimum torum materiam excitare, ex qua venti postea existunt. Ad: et eam autem rem radii Solares plurimum conferunt, duincti ventis. radiis sitis radios Mercurii fouet: illis enim adminiculatur in praeparanda de subleuanda plurima ventorum materia, cum illa fit valde sicca atq; terrestris exhalatio, dubium non est eam potissimum a Sole cieri atque agitari. Neque tantum Mercurius in ciendis ventis efficax est, sed reliquae stellae erraticae secundum positus sitos in filis triplicitatibus, quemadmodu praeclaril scribit Ptol. lib. a. cap. 2.quadripar,
323쪽
Quoniam ventus non aliud intelligatur, &c.
Textus Plinii hoc loco sic est Iegendus, Quoniam veniatus non aliud intelligatur quilm filictus aEris, pluribusque otiam Isiodis, namgde d fluminibus at sinubus, & e mari videmus equidem tranquillo alios, quos vocant Altanos,& e terra consurgere, qui quide cum e mari redeunt Tropaei vocantur, si pergunt Apogaei, &c. Vocat hoc loco Plinius ventum fluctum aeris, propter ipsius continuum motum& agitationein, huius autem m*tus diuersae sunt forin siue species secundum. diuersa locae unde veniunt, alij eniam il fluminibus, alii il finubus maris, sic enim est Iegendum, ut patet ex Aristotele, unde Plinius haec verba deseripsit, sic enim inquit Aristoteles in libello de Mundo et Pho ἀνίμων υ-- ix MEO FTir
m id tri in ca aetam Gil &c. hoc est, Venti qui ex humida terra spirant, apogari dicuntur, qui ex sinubus, Encolpiae, qtii vero ex fluuiis de paludibus proflant, Encolpiis proportione respondenet Eadem sententia i Seneca exponitur lib. s. cap. 8. natu. quaestionum, ubi etiam addit causam huius biversitatis. Et videtur hic Plinius latina appellationci vocare Altanos, quasi ex alto spirantes, quos Seneca Encolpias vocat. Apogaeos autem quasi aterraneos, quod e terra consurgunt 8 in mare pergunt, saeut Troypaeos quasi versarios, quia e mari in terram redeunt,&haec conuertit Plinius ex Aristotele sectione a6. problemat.
&c. Vocantur etiam dij credisrmai, qui impendentia mala auertunt, quos Romani Auerruncos vocarunt, de quibus Pausanias in Corinthiacis inquit: tide etsi pes cstro op
324쪽
fiexa cubito, aut confracta in humeros iuga, concaui vallium siniis, scindunt inaequaliter inde resultantem aera, quae causa etiam voces multis in locis re ciprocas facit. Mi aeula Sine fine ventos generant iana quida etiam sp velatorum s qualis in Dalmatiae ora, vasto in praeceps hiatu, in quem deiecto leui pondere, quamuis tranquillo die, turbini similis emicat procella. Nomen loco est Senta. Quin& in Cyrenaica prouincia rupes quaedam austro traditur sacra, quam pro num sit attrectari hominis manu, confestim austro voluente harenas. In domibus etiam multis, manufacta inclusa opacitate conceptacula auras suas habent: adeo causa non deest. pila tmen Sed plurimum interest a tus sit an ventus. Illos .inti eis atque perspirantes, quos non tractus aliquis, tum . Verum terrae sentiunt, qui non aura, non procella
maris, sed appellatione quoq; ipsa venti sunt, qui siue assiduo mundi incitu, & contrario siderum occursu nascuntur, siue hic est ille generabilis rerum naturae spiritus, huc illucq; tanquam in utero aliquo vagus, siue disparili errantiu siderum ictu, radiorum mmultiformi iactu flagellatus aer, siue il suis sideribus exeunt his propioribus, siue ab illis coelo assixis cadunt, palam est illos quoque legem naturae habere
non ignotam, etiamsi nondum percognitam.
325쪽
Hoc caput cum superiore cohaeret e pergit enim in enumeratione specierum & differentiarum flatus, & ait inde exiliere hanc multiplicem varietatem. quia inflectimtur Jatera montiuin in diuersas formas, ad quas aer illisus , has differentias efficit. Sic autem inquit Plinius: montium vero
flexus crebr 3 vortices de conflexa cubito, aut confracta
ita liuineros iuga, hoc est, montes inflexi & ad similitudinem cubiti vel humeri incuruati, Sic etiam concaui vallium sinus, hoc est, ni tiplices specuum differentiae: illae, inquit, inaequaliter inde resultanted aErem scindunt, hoc est, non eodem modo continguntur ab aere, sed in alio citius in alio tardius . in alio excipitur il plano, in alio excipitur a concavo obiecto, unde necesse est aerem discindi, quaesticsio diuersas formas flatuum gignit, & haec est causa, cur aliquibus insocis reciprocae voces edantur, quia, inquit, haeca Eris scistio in locis concauis, reddit voceS reciprocas, hoc sci est, recurrentes ad aures loqtientium, & haec reciprocatio vocatur Echo, quae nihil aliud est, quilm reciprocatio vocis facta ex refractione aeris in aliquo cauo opposito. Fit auteni quando aer percussus voce, cedit subinde, donec in durit m ali iti od dia concauunt corpus defertur, e quo vi repulsus redit eo vindepti iniim egressus est, de propter celeriatatem motus eos seni sonos retinet, aceo reducit unde a cepit. In plano ident non accidit, aer enim cedit ad latera de elabitur,ac evanescit vox e, in cauo autem densatur ac velut congeminatur, unde eandem vocem refert. Nam
initio aer percussus voce, propter celeritatem percussionis collectus, permanet d. non distunditur , cui subinde posterior.aut sequens aer ccidit, quem eadem percussione inficit, id ue consequenter, donec incurrat in aliqliod obstacia tunsolidum ac d tirum , quod eius ulterio rein diffutionem pro- Cub relis hibet, in quo repellitur velut aeta pilat deinde vero proxi- reddat tarimum ante se aErem incutit, rursiisq; hic alterum , donec ad principium redierit. Fit autem hac itione & reditione im-bi. . inbecillior, unde tantum extremas voces vel syllabas retinet
326쪽
ac reser t. Atq; hinc intelligi potest, quomodo ictus aer reddat voces reciprocas, quae hoc est, sonus vocatur. Ausonius ait, Echo aeris ac linguae filia in esse.( Sine sine ventos generant.
ri ui ex Alia est species siue disterentia flatii uin, qualis ex specti specubui, quodam in aditu Illyrici turbini similis emicat siue erumpit procella, tum videlicet, quando aliquid ita hunc specum iiiij citur. Simile quiddam fertur de specu ad Cellam abbatis in radicibus Alpiis m. Item de lacu Pilati in Heluetiis ad x r-bem Lucernatem
De vento Dalmatico legant studiosi Pontanum in Meteoris: I ricis Perus eli ingens in Dilvis antrum
ventorum immane, Tride ira immitesq; procella Srum unt, quoties terris sera fruit Erynnis, oec.
Secundum exemplum, De Cyrenaica Vipe, quae est sacra austro, nam auster tales arenarum fluctus in his locis excitat, quales in mari i uctus&procell*oriuntur, sed haec rupes peculiare quiddam habet, quod quam primum manti contrectatur, statim insurgit, & fluctus arenarum similes marinis tempestatibus excitat. Tertium exemplum , de auris quae in domibus aut conceptaculis manufactis existunt, quae inclusa opacitate, hoc est, incluso aere, qui non habet exitu in , auras suas habent, hoc est, peculiares flatus. Plura exempia sunt in historiis. In templo aplud Delphos est aura, qua afflati subito fatidico spiritii corripiuntur. Item apud Hammonem Iouena etiam talis aura est, quae subito reddit sacerdotes attonitos, ac velut lymphatos, unde nata sunt haec vocabula, este attonitu& afflatu, &c. Conquirant studiosi ex epta ex historiis. In fine subiungit discrimen inter auram , procellam evventum, quod est, ut Seneca inquit, fere tale, quale est inter mare, lacum & stumen. Aura citim nihil aliud est , niti aer leniter impulsus iupter leuiter motam exhalationem, quae-liter tere flabello excitari solet. Excitantur autem aurae in magnis
327쪽
IN LIR. II. C. PLIN. pasmagnis aestibus in saltuosis locis, aut ad fluminum ripas, propter dissolutionem exhalationum in aere miseloruni ac frigidiorum in his locis, i calore Solis. Sic inquit Seneca:
Tunc surgit aura, cum datum est laxamentum corporibus,& constipatio illorum resoluta est. Procella autem est fla- Processi.tiis impetitosus, & nomen hahet a id est, euerto, quando impetuosissimi venti & contrarii concurrunt, Momnia obuia euertunt ritem, quando simul cum impetu exfraeta nube erumpit tempestates praecedens, de quo inquit
Ventus vero est medium quiddam inter auram & pro- Uentuc. cellam ideo hic in textu inquit: qui non aura, non proceliata maris, sed appellatione quod ipsa venti sunt, hoc est, peculiare quiddam est ventus, non est aura nev procella. Recitat autem hoc loco Plinius seu tentias diuersorum degeneratione ventorum.
P R 1 M A est illorum, qui dicunt assiduo mundi incitu, a& contrario siderum occursiu nasci ventos, hoc est, motus sphaerarum in diuersas mundi partes concitat ac impellit adrem, qui motus vocatur ventus. Haec ratio non est firma, necesse enim esset ventos semper eodem modo fluere, ac tantum in orientem vel occidentem ferri,&nunquam ad latera mundi. Item, idem motus semper nubes in easdem raperet parteS. S g et v N D A , siue hic est generabilis rerum naturae aspiritus, huc illuc tanquam in utero aliquo vagus,&c. hoc est, quidam existimant ventum esse hunc vitalem seu cuncta generantem spiritum, qui genitalia semina excitat at 3 foecundat, qui inclusus in terra velut utero, aliqtiando egredibtur ac ipsam perflat. Seneca recitat non dissimilem sententiam: quomodo in nostris corporibus ex cibo fit inflatio, quae interdsi cum sono emittitur, ita putant hanc magnam rerum naturam alimenta mutantem emittere spiritum, &c. Tastri A siue disparili errantiam siderum ictu, &c. shoc est, radii corporum coelestiam non tantum virtute sua X et cient
328쪽
Dignitas ac praestantia harum disciplina
cient ex terra ventorum materiam, sed etiam radiis ac lumine suo flagellant ac inspellimi aerem , qui motus velatus vocatur: vocar alitem disparilena ictum, hoc est, non uniformem, sed dissimilem , sicut enim radii sunt dispariles&dissimiles, ita dissimilite aerem feriunt. Hanc opinionem
et am Seneca recitat cum inquit: Facit atatem ventu in Sol Creus non calore tantum, sed etiam ictu . Lux enim quae Solem antecedit, nondum aEia calefacit, sed percutit tantum, percussus autem iii latus cedit, &c.
J A ae T A, siue a suis sideribus exeunt his propioribus, hoc est, Planetis, siue ab illis coelo affixis cadunt, hoc est, stellis fixis. Haec postrema opinio conuenit cum Astro- Iogorum sententia, si rite intelligatur. Sic enim illi dicunt, quod Iupiter concitet Aquilonares ventos, Sol orientales, Lunae occidentales, Mars meridionales. Eodem modo&stellae fixae de natura harum erraticarum magis in his quimaliis terrae partibus cient. In summa, certum es stellarum vires in ciendis tam ventis quilin reliquis tempestatibus este efficaces. Concredit itaq;: Palilm es illos quo uel gem naturae habere, hoc est , gubernari & regi i natura ratione quide non prorsus ignota , nondum tamen omnino cognita. At haec est propositio de ventis , quam sequentibus capitibus exponet.
Naturae, dc obseruationes Ventorum.
Iginti amplius autores Graeci veteres prodidbre de his obseruationes. Quo magis miror orbe disco di , & in regna, hoc est, in membra diuiso, tot viris curaemisse tam ardua inuentu, inter bella praesertim& infida hospitia, piratis etiana omnitam mortalium hostibus transitus ferine tenentibus : Vt hodie quaedam in suo quisque tractu ex eorum commentarijs,
329쪽
qui nunquam eo accesssee, verius noscat, quem indigenarum scientia: nunc vero pace tam festa, tam gaudente prouentu rerum artiumq; principe, omnino nihil addiscinoua inquisitione , imo ne veterum quidem irauenta perdisci. Non erant maiora praemia occupa- in multos dispersa fortunae magnitudine, & ista plures sine praemio alio quam posteros iuuandi erueriint. Namq; mores hominum senu Ere, non Suctus, Et immensa multitudo aperto quodcunq; est mali, l. .
hospitalii littorum omnium appulsit nauigat, sed
lucri, non scientiae gratia . Nec reputat caeca mens &tantum auaritiae intenta, idipsum scientia posse tuti us fieri. Quapropter scrupulosius quil minstituto fortassis conueniat operi, tractabo ventos, tot millia
Hoc caput magis est Rhetoricum, quim physicum,
continet enim tantum digressionem, qua praedicat veterum diligentiam in inquirendis& tradendis artibus utilibus, ta detestatur sui seculi peruersos mores, nihil nisi opes mirantis. Veteres nouas artes magno studio at industria pepererunt. Nostri vero homines non tantsi nihil noui gignimi, vertim ne quidem veterum inuenta discunt aut intelligunt. Amplificat autem hanc collationem circumstantiis temporum, rerum, locorum & personarum. Veteres nullam discendi occasionem praetermiserunt, ne quidem via ruinpericulis deterriti, cum omnia infesta essent bollis& latrociniis, nec dum constituta monarchia, quae huiusmodi pericula sustulit, tamen ipsi peruagati sunt orbem terra ruin, hi incredibili discendi ardore inflammati , locorum situs, discrimina regionum, motum coeli & stellarum, & reliqua naturae miracula, summo studio decura inquisiverunt. No-
330쪽
stri vero in altissimo octo,& in pace tam festa, hoc est, tal , qualis in diebus festis esse solet, & Principe,puehente ac excitante haec studia, tame nihil liberale cogitant aut faciunt. Subiungit occupationem: Sed fortasse veteribus maiora praemia proposita fuerunt, quilin nostris. Respondet, imo hodie maiora propontilatur a Principe potente atqpharum artium studioso: veteres enim nullis praemiis propositis, sed tantum amore virtutis & doctrinarum, praeterea studio iuuandi posteros ista eruerunt. Statim stibi ungit huius dii similitudinis causam: Mores, inquit, holNinu senuere, non fructus. Exponit autem ipse, quid vocet fructus senescere. Haec querela de neglectis doctrinarum studiis, ex nostror silc inporum mori biis facilime intelligi potest, quando nemo discit amplius honestatis, virtutis aut reipub.sed tantum lucriat quaestus causa, unde etiam vera &rectast tidia hodie neglecta at contemta iacent, partim inertia & stultitia hominum, partim quod non digna existimentur, qui b. discendis opera navanda sit. Veri inde hac re alii melius.
tere fuisse lectione , Heberius mox iudi c tu est id
Eteres quatuor omnino sertia ubre, per totidem mundi partes sideo nec Homerus pi tires nominat hebeti, ut mox iudicatum est, ratione: secuta aetas octo addidit, nimis stubtili& concisa: proximis inter x tranq; media placuit, ad bretiem ex numerosa additis quatuor. Sunt ergo bini in quatuor coeli partibbus: Ab oriente aequinoctiali subsolanus, ab oriente brumali vulturnus. Illum Apelioten, hunc Eurum Graeci appellant. A meridie auster, & ab occasu brumali Africus, Noton& Libanominant di Ab occasu