장음표시 사용
351쪽
Fur equis , ctrident plua ,sauitq; tridenti Spumeud, atq; imo Nereus ciet aequorafundo, OLFit etiam turbo aliquando ab uno vento, quando videlicet eliditur in aliquo cavo vel anguloso obstaculo, in quio conuoluitur ac eliditur perinde atque si aliquis ex opposita parte ipsi reluctaretur. Idem si incesticitur Graece et sicile vocatur. Sic inquit Seneca: Sicut influna inib. euelait, ut quamdiu sine impedimento feruntur, simplex ac rectum illis iter existit, ubi incurrhre in aliquod saxum ad latus ripae prominens, retorquentiar, & in orbem aquas sine exitu flectunt, ita vi circumlata inter se sorbeantur de vorticem efficiant. sic ventus quamdiu nihil obsistit, vires suas effundit. ubi aliquo promontorio repercussus est, aut vi locorum coeuntium, in canalem conuexam tenuemd collectus saepius in se volutatur, similem illis, quas diximus, conuerti, aquis facit vorticem. Hic ventus circumactus, & eunde ambiens locum, ac se ipsa vertigine concitans, turbo est, qui pugnatior si est , ac diutius volutatus, inflamatur ac essicit, quem cerum vae Graeci vocant, qui est igneus turbo. Hic ferδ omnia pericula venti erupti de nubibus produnt, quibus armenta rapiantur, & totae naues in sublime tollantur, dcc.
Alia prodigiosa genera tempestatum. fit autem aquilonius typhon, nec niualis, aut niue iacente ecnephias. Quod si simul rupit nubem, exarsitq;, & ignem habuit, non postea concepit, fulinen est. Distat i prestere, quo fiamma ab igne. Hic laid funditur satu, illud conglobatur impetu. Vortex autem remeando distat a turbine,&quo stridor a fragore. Procella latitudine ab utroq;, disie-
Disserenistiae reperi tinorum staritum.
352쪽
disiecta nube verius quini rupta. Fit & caligo beluae Ciligo. similis, nube dira nauigantibus. vocatur&collim-
in cum spissatus humor rigensq; ipse se sustinet. Ex eodem genere & in longam veluti fistulam nubes
( Non fit autem Aquilonius typhon.
Eadem verba sunt apud Aristotelem: Non fit autem Aquilonius typhon, nec niue iacente ecnephias, propterea quod haec omnia flatus existunt, status vero non nisi calida secad exhalatio est, igitur gelu ald frigus cum euincunt, principium ipsum cum adhuc fit statim extinguit. Differt autem typhon ab Ocnephia, quod hic ex spissiore, alter vero ex subtiliore materia constat. Item hic di
continu , ille vero absq; diuulsione continue ac directe flat. Sic fulmen i prestere, sicut flamma ab igne, hoc est, fumus
ardens e reliqua materia ardente. Totum hoc caput descriptum est de verbo ex Aristotele. Fulmen ignis conglobatus & conuolutus..h; hi, flamma late volitans, quia nihil aliud est quam ventus inflammatus. Irbe B νior, prester terrenus, ex terrae hiatib.explosus. Vortex, hoc est, stridens typhon , hoc est, habet acutiorem stridorem & son um. Turbo, fragorem aedit, hoc est, habet grauiorem &terribiliorem sonum qui in Typhon. Procella latitudine ab utrod, hoc est, latior est vortice& turbine Caligo, atra typhon, praecipua nauigantium pestis. Columna, cum humor seipsum sustinet. Fistula, cum nubes aquam trahit. haec nomina a forma iubium, unde huiusimodi venti egrediuntur, nata sunt.
353쪽
Sed turbines, vortices, typhones, & vibrati Ecnephiae, exiguo discrimitie distant, ut dicetur capite sequenti.
Quibus in terris fulmina non cadant.
IYeme&aestate rara fulmina, contrari S de cau- Templi, sis, quoniam hyeme densatus abr nubium crassiordi fulminu . corio spissatur: omnisq; terrarum exhalatio rigens ac gelida, quicquid accipit ignei vaporis, extinguit. Qine ratio immunem Scythiam& circa rigentia i fulminum casu praestat, & 8 diuerso nimius ardor Aegyptum. Si quidem calidi sicci cs: halitiis terrae, raras ad modii in tenuesq; & infirmas densantur in nubes. Vere autem & autumno crebriora fulmina, co ruptis in utroque tempore aestatis hyemis ei; causis. Qua ratione crebra in Italia, quia mobili Ora Crini- Loe, insore hyeme Scaestate nimbosa, semper quodammo- qui b. do vernat vcI autumnat. Italiae quoq; partibus hi, este: tuae quae a Septentrione discedunt ad teporem, qualis fuimn est Vrbis & Campaniae tractus, iuxta hyeme & aestate fulgurat, quod non in alio siti
Eadem est materialis causa fulminis, fulguris, tonitret ecnephice & typhonis, de quibus supra satis dictum est.
Differrent autem forma: nam hic vapor intra nubem inclusus , quam nondum rupit, sed murmure intus luctatur, vocatur tonitru : aut aperit nubem, id varid, vel findens tam Tonitru tu iri, ac velut per rimam ignem ostendenS, & vocatur Pre- Prester. ster: aut erumpit, sed citra ignem, id ue vel dissipata pVorsus nube,& vocatur procella: vel specu quidem nubila pro- Prociata. fundiore , exitu vero angusto & meatu tortuoso exiens, &
354쪽
dant fulmina 3sa COMMENT. INCO. MI L.
vocatur vortex: aut contra specta profundo minus, sed exs- tu liberiore magna vi erumpit, & vocatur typhon : aut erumpit ignem verum & conglobatum,& vocatur fulmen. Fit autem fulmen, quando vapor agitatus in nube incenditur , erumpens vero extra humidam nubem rursum humectatur a id coit velut in massam quandam, quae acta rursum induratur, sicut lutum admotum igni concrescereat indurari solet. Baec massalaoc modo percocta aliue indurata fulmen vocatur. Virgilius eruditissime materiam, generationem naturam fulminis complexus est, cum inquit:
Tres imbris torti ritillas, tres nubis aquose, Addideralit, restiti tres ense O alitis austri. Fulgores nunc terrificos, sonitumq; metumq;Miscebant operi, flammisq; sequacibin iras. Hoc est, fulminis materia est vapor siccus, qui viscosum humorem coniunctum habet, unde etiam vapor compositus appellatur, hunc vaporem vocat hic Virgilius radium torti imbris. In nube putem haec materia formatur & percoquitur: unde etiam tres radii nubis aquosae adiiciuntur. Perficitur autem & formatur igne atque vento, qui illud extra nubes eiaculatur. Fulgores vero, sonitus, metus & irae sequuntur illud velut effectus seu finales causiae.
Ratio est, quia hyeme exhalatio coacta in nubem, exiguum calorem continet, vi enim frigoris calor subito extinguitur. In aestate vero evaporatio est tantum calida &sicca, quae in nullas eiusmodi nubes densari potest, idq;ostendit exemplo Scytharum & Aegyptiorum,qui propter praedictas causas fili minibus carent. Mediis vero temporibus, vivere& autumno, crebra fiunt fulmina, corruptis in viro tempore testatis hyemiscue causis, hoc est, quia causae quae in aestate & hyeme impediunt fulmina, illae in vere dc autumno sunt corruptat& abolitae, itaque his temporibus
plurima materia apta gignendis fulminibus gignitur. In Italia
355쪽
Italia vero, ubi totus annus est lard perpetitum ver, toto anno fulmina gignuntur. In Germania vero crebrius aestate, quia calor aestatis non potest omnem materiam absumere, ut in Aegypto. Sed in Campania iuxta hyeme dc aestate fitant fulmina propter temperaturam temporum dc locorum, qualis non est in aliis locis.
Fulminum genera de miracula. FFulminium
Viminum ipsorum plura genera traduntur. Quae speci sicca veniunt non adurunt, sed dissipant. Quae humi- da non inurunt f ed infuscant. Tertium est quod cla- 3ium Vocant, mirificae niaxinad naturae, quo dolia exhauriuntur intactis operimeniis, nulloq; alio vestigio relicto. Aurunt& aes & argentum liquatur intus, s.cculis ipsis nullo modo ambustis, ac ne confuso quidem signo cerae. Martia princeps Romanarum icta grauida, partu exanimato, ipsa citra ullum aliud in cfmodu vixit. In Catilinianis prodigijs, Pompeiano ex municipio M. Herennius decurio sereno
Secutus Plinius Aristotelem, tres fulminu species enumerat, qua Suno versiculo Pontanus complexus est: Scinditq; uritq;, di longo secat aera hiatu.Prima est fulminum quae sicca veniunt, hoc est, quae sinat valde tenuia, unde de ab Aristotele isὰν vocantiar, thaec non vrunt, sed tantum distipant. Causa autem est in- Fulmina gens materiae siccitas, tenuitas , raritas, unde cito pene- dii sipali trant dc celerrimil euolant, per corpora , qtam ut adurere illa valeant.
356쪽
s CONMENT . IACO R. Mi L. insus uti. Secim da species est fulminum quae non urunt , sed in si ita fulmi' scant, ab Aristotele appellantur id b= glix,& stant ad modii in
humida, quae impacta per poros corporum infuscantilla, quasi sui igine propter humiditatem obducunt. su, insis, Tertia species est illorum, quae eodem modo per rario-d it oluen- ra corpora labuntur, si vero in densiora a id solidiora eo ita corpo pora impegerint, tum illa statim dissoluunt, &vocata tur se iM i fulimina terebrantia seu urentia, Poetae aeri set vocant, qui a sunt lucidissima&celerrinae transciarrunt, unde Poetae vocant Iouem sit rese virer, quia tale fulmen ei aculetur. Aristo. huius fulminis natura describit lib. s. Me t. cap. I. cum inquit:
M; .lidae Seneca hanc speciem diligenter explicat, cum inquit effectiones Caeterum mira fulminis, si intueri velis, opera sunt, nec fulininu, qtiicquam dubii relinquentia, quin diuina illis insit potentia. Loculis integris & illaesis conflatur argentum, manentev agina gladius liquescit, Scinuiolato ligno circa pila ferrei omne distillat, stat fracto dolio vinum, nec ultra triduum rigor ille durat. Item in alio loco : Tria fulminium genera sunt, quoddam enim terebrat, quoddam discutit, quod divrit. Quod terebrat, subtile est & flammeum, cui per angustissim fuga est obsinceram & puram flammae tenuitatem. Quod dissipat, conglobatu est, & habet commixtam vim spiritus eo acti de Acellosi. It ad illud fulmen, per quod ingressum est , redit de euadit, huius late sparsa vis rumpit icta non perforat. Tertium illud genus quod urit, multum
357쪽
terreni habet, & igneum magis est quilin flammeum , itacuerelinquit magnas ignium notas, quae percussis inhaereant. Seneca inquit: Nullum quidem sine igne fulmen venit, sed hoc proprie igneum dicimus, quod manifesta ardoris signa imprimit aut urendo, aut hiscando, aut afflando. Ouidius duas stilmiluim species constituit ab effectu sumtas : alteram noxiam Sc letalem, alteram vero mitiorem &placabiliorem, cum inquit: qec quo Cent manum deiecerat igne Trumhoea, Tunc amatur eo, nimia eritatis in illa est. An aliud huiusAlmen, cui dextra cyclopum mitia flammaq; minus, mino addidit ira, Tela secunda Nocant superi, dic. scribam mem orabile exemplum ex fine lib. . Eutropii de quadam mirabili fulminis specie, quod factum est die natali Ciceronis, sic autem scribit: Per id etiam tempus, scilicet belli Iugurthini, M. Cicero Arpini nascitur,
matre Eluia, patre vero equestris ordinis ex regio Volscortim genere. Eodemi tempore obscoenum prodigium ac triste visum est. L. Cluuius eques Romanus cum uxore & filia de Roma in Apuliam rediens, tempestate CorreptilS, cum filiam coli stertiatam videret, ut citius propioribuStectis succederet, relictis vehiculis arreptiscue equis, filiam virginom equo insidentem in medium agmen accepit. Puella
continuo ictu fulminis exanimata est, sed omnibus sine scissura aliqua vestimentis ademtis, ac pectoris pedum vinculis dissolutis, monilibus etiam annulisqs discussis, ipso quod corpore illaeso, nisi quod obscoenum in modum nuda, Sc lingua paululum exerta iacuit. Equus quq p ipse quo utebatur, straturis, frenis, Be cingulis ditalutis, phaleris quod scissis passim ac dispersis, exanimis procul iacuit. Martiae, quae fuit princeps Romanarum matronarum, Ouidius aliquoties meminit lib. I. de Ponto, elegia 3. Item lib. s. elegia I. fuit autem soror Augusti uterina, filia Martii
Philippi vitrici Augusti de Acciae. Qiaod vero icta grauida,
358쪽
Letu exalaimato , ipsa citra vlhim aliud incommodum superuixit, puto ipsa na territam fragore vel casu fulminis, abortitiisse, postea famam sparsam, ut fieri solet, foetum tantum tactum esse. De Herennio decurione ex Pompeiano municipio in Campania circa Neapolim facit mentionem Cicero jib. I. de diuinatione, ubi versibus e se conscriptis inter Catiliniana prodigia de hoc recenset, cum inquit: cum terribili pereueus stilmine ciuis Luce serenanti vitalia lumina liquit.
stit, ob I Huscorum literae nouem deos emittere fulmina
seruarior existimant. eao: esse undecim gener .u Iouem enim num. trina IacularI. Romani duo tantum ex sieruauere: diurna attribuentes Iovi, nocturna Summano, rariora sand eadem de causa frigidioris coeli. Hetruria erumpere terra quoq; arbitratur, quae infera appellat, buum ali tempore facta, saeua maxime & execrabilia, cum sint omnia quae terrena existimant, non illa generalia, nec iu sideribus Venientia, sed expro-Ciit sui. xima atq; turbidiore natura . Argumentum euidens op qui quod omnia L superiore coelo decidentia obli- e teri, qLIOS habeant IctuS: haec autem quae vocantur ter- exire, rena, rectos. Sed quia ex propiore materia cadunt, ideo creduntur o terra exire, quoniam ex repulsa
nulla vestigia aedant, cum sit illa ratio non inferni ictus sed aduersi, i Saturni ea sidere profici sci subtiliter ista consectati putant: sicut cremantia, il Maditis. Qualiter cum Volsini j oppidu Tiniscorum opulantissimum totum concrematum est fulmineia vocant
359쪽
eant & familiarissi in totam vitam fatidica, quae pri Familiarum a fiunt familiam suam cuiq; indepto. Caeterum Existimant non vltra decein annos portendere priuata, Praeterquam aut matrimonio primo lacta, aut natali die. Publica non vltra tricesimum annum,
praeterquam in deductione oppidorum.
Thuscorum obseruationes de fulminibus disserunt ab aliorum tam Graecorum, quim Latinorum. Nam Thuscorum natio prae caeteris fuit studiosia praedictionum & auguriorum, sicut apud Graecos Thessali fuerunt studiosi in eantationum. Exponit itad hoc capite, in quo consentiant&ssissentiant Hetrusci i Philosophis, quam controuersiam Seneca paucis & perspicuis verbis exprimit cum inquit, Philosophi censent fulmina emitti, quia nubes colliduntur. Hetrusci vero ideo collidi nubes, ut emittantur fulmina.Sic etiam supra cap. ret. inquit, Fa accidisse non quia haec facta sunt arbitror, verum haec ideo facta, quia incasura erant illa. Et Seneca, Tanquam non quia facta sunt significent, sed quia significatura sint fiant. At haec est Hetruscorum de fulminibus sententia. Philosophi vero censent fulminum significationem consequi, non praecedere efficientem causiam ipsorum, quam dicunt est, collisionem nubium: deinde vero postquam iam facta sunt, significare aut portendere aliquid, vel propter materiam, vel propter alissam latentem ac diuinam causiam, unde fulmina quae nihil significant vocantur vana, vel bruta, reliqua vero sigilificantia vocantur satidica, quale illud fuit, quod inter Catiliniana prodigia numeratur, & plerad alia, quae in historiis recitantur. Seneca ait: summam vim esse fulminum, quia quicquid alia portendunt, interuentu fulminis tollitur, quicquid ab hoc portenditur, fixum est, nec alterius
360쪽
fulmina Terrena fulmina Supera
(Iouem enim trina eiaculari, &c.
Seneca exponit, libro secundo, cuin inquit, Hetrusci Ioui tres dant manubias, Prima ipsius consilio naittitur, quae monet & placata est. Secundam idem mittit, sed de consilii sententia, diuodecim enim deos adtrocat, quae prodest etiam, sed non impune. Tertiam manubiam idem Iupiter mittit, sed adhibitis in coinsilium diis, qtii sit periores
vocantur, &c. S E Q v I T v R in textu, Romani duo tantiam ex iis, scilicet undecitn, seruaudre, qilia populus bello deditus non valde huiusnodi res curauit. Diurna fulmina dicuntur, quae interditi, nocturna alitem, quae noctu gignuntur: nocturna autem attribuuntii rSummano, hoc est, Plutoni, qui Summanus dictus est, quasi summus manium Deus, cuius meminit Quidius o. Fasto. raddita, quisquis is eli, Summano templa feruntur, Tunc cum manu Tyrrhe timendus eras. Terrena fulmina sunt, quae d locis terrae proximis, ut sunt nubes, veni lint. Vnde etiam infera vocantur. Superavero, qtiar a stellis demittuntur, de quibus supra cap. 2 o. dictum esti Creduntur autem fulmina ideo ex proxima at turbidiore natura exire, hoc est, ex aere infimo & humilioribus nubibus. Ex repulsu nulla vestigia aedunt, hoc est, nullas notas & nulla vestigia repulsionis relinquunt. Recto enim motu feruntur, unde subito merguntur atque inses hresident, hoc est, non feruntur oblique, sed diametraliter:& sicut diametralis radius millas aeditum bras, ita diametralis ictus nulla vestigia ex repulsu aedit. Cur autem illa fulmina, quae e superiore coelo decidunt, obliquos habeant ictus, inde fit, quia simul duo motus contrarii concuserunt, fulmen enim cum sit halitus ardefis, ratione ignis tendit sursum, ratione vero violentae decussionis deorsum, propter hos motus contrarios fiunt ictus obliqui, perinde ato supra de flatibus obliquis ventorum dictum est. Sed ipse confutat hanc sententiam, cuni inquit, Illa ratio non