C. Plinij Liber secundus De mundi historia

41쪽

Terra & aqua quanto sinit remotiores, tanto minorem impressionem recipiunt,& per consequens crassiora& frigidiora existunt. Stint autem qualitates Elementorum duplices. Priniae, qtiae BC elementis& mixtis ex elementis corporibus sinit communes, iiiii quod inclementis sunt intensiores, propter ipsorum essentiam simpliciorem &puriorem. Secundae vero mixtis propriae sunt, nisi fortasse in grauitate de letiitate cum simplicibus communieant: gigini n-riir autem exprimis, quarum aliae respondent analogiae humidi & sicci, ex calore qui dissimiliter humidum cum sicco

miscet & contemperat, ut sunt, rarum, densum, graue, leue, dui um,molle, leue, asperum, tenue, crassum , &c. Aliae

vero respondent calido & frigido, & sunt magis propriae formis de qualitatibus activis, ut sunt qualitates odorabiles, gustabiles. Sed studiosi harum reruin uberiorem tractationem ex physicis libellis petant. Elei uen- Hic etiam disputatur de Elementorum proportione,ior pro' de qua alii aliter locuti sunt: neque certa ratio iniri potest, propter fluxam & vagam ipsorum consistentiam. Quod vero quidam dixerunt, decuplam ipsorum esse proportionem, eo quod Aristoteles dixit, Ex uno pugillo terrae decEaquae fieri, centum aeris, & mille ignis, hi non recte Aristotelem accipiunt: facit enim collationem qualitatum elementorum ex modo substantiae ipsorum, quae in aliis est: rarior, in aliis densior. Posset autem aliqua ratio constitui, si numerus distantiae terrae a sphaera Lunae diuideretur in duos proportionales numeros, quor si unus aeri, alter igni attribueretur: nam terra & aqua iuncta unum globum efficiunt. Semidiameter autem quae il terrae centro ad sphaeram Lunae protenditur, continet secundu Ptolemaeum ter& tricies semidiametru terrae, & adhuc triginta tria eius minuta. Vnde terrae semidiametro subducta a toto numero, tunc spissitudo reliquor uin duorum elementorum relinquetur..

Ocpositio textus..

Ignium

42쪽

Ignium summum, scilicet locum existere, inde tot illos oculos existere collucetitium stellarum : hoc est, inde patet ignem supremum mundi locum tenere, quia incendit tot igniculos stellarum collucentium . Epicurus enim censet stellas nihil esse nisi igniculos incensos, quorum materia ita sit habilis, ut possit ad perpetuum incendium sufficere. Ad hanc sententiam allusit Virgilius cum inquit:

seuem Venus ante alios a Iroram diligit ignem Sequitur, Vitalem hunc, quia vitam cunctorum alit&con- Terra iustruat. Sequitur, Huius vi suspensam cum quarto aquarum Dae loqui elemento , librari medio spacio tellurem: hoc est, aer te, ' ramuniuersam cum aquis ita librat &gestat, ut in medio uniuersi peladeat, ita ut in nullum latus inclinare possiti sic enim mutuo complexu diuersitatis, scilicet rerum dissimillimarum & diuersissimarum fieri nexum, hoc est, connexionem &vinculum, quo vincitur ne usquam inclinare postitanam leuia inhibentur ponderibus, quo minus euolent, Mrursus grauia suspenduntur levibus, quae sua natura in sublime tendunt ne ruant, hoc est, terra est in medio uniuersi collocata,& ita contrariis vinculia innexa, ut ne sursum neue deorsitim neque ad latus vllum inclinare possit. Nam sicut uter in aquam iniectus non potest: mergi, quantumuiS magna superingesta pondera gestet: nam pondus quidem deprimit ipsum, sed aer inclusus illum rursum subleuat. Ita terra sua natura quia grauis est, deorsum fertur, sed aer qui

continuo sursum fertur, circundans eam prohibet ne ruat:

itaq; hi duo contrarii motus in medio uniuersi sibi inuicem occurrentes hanc ruinam prohibent. Secunda ratio Plinii est, cum inquit, Sic pari in diuersa nisu, hoc est, motu, visu aquae consistere, hoc est, ad lios contrarios motus , quibustcrra deorsum & aer sursum nititur, accedit motus primi mobilis, cuius irrequieto circuitu terra constri a & velati ligata: nam cum hic motus perpetuo in se recurrat, omnia intra stuas metas constringuntur&continentur, nedum ui

extra liaec septa prodire possunt, constricta& ligata irre-

43쪽

quieto mundi ipsius circuitu, quo semper in se currente sci- llicet per gyrationem, quae t Graecis vocatur qui lmotus ab ortu in occasum agitur siu det u των - ίμxλ licrotavi: Talis motus reddit terram imam at*mediam et i

quia enim ipsa est centrum huius gyrationis, & simul etiana leandem stare pendentem cardine uniuersi, hoc est, existere scentrum mundi, librantem per quae pendeat, hoc est, susti- nentem vel gestantem ea per quae pendet, ita solam immo- bilem circa eam volubili uniuersitate, hoc est, ipsa sola exi- istit immobilis, reliquis omnibus corporibus mobilibus, coelestibus, motu circum gyrationis & circulari : elementis quae partim e medio sursum efferuntur, ut aer & ignis, partim ad medium deorsum secundum rectam lineam tendunt, ut aqua&terra. Sequitur ergo eandem ex omnibus necti, hoc est, constringi & vinciri, eidemo omnia inniti, videlicet ut circulus suo centro. Eadem sententia longe illustrioribus verbis exponiture Cicerone lib. a. de natura deorum, cum inquit: Nec vero

haec solum admirabilia, sed nihil maius, quim quod ita stabilis est mundus, a id ita cohaeret ad permanendum, ut nihil ne excogitari quidem possit aptius: omnes enim partes eius undiq; medium locum capessentes nituntur aequaliter, maxime autem corpora inter se iuncta permanent, cum quodam quasi vinculo circumdato colligantur, quod facit ea natura, quae per omnem mundum omnia mente & ratione conficiens funditur, & ad medium rapit, & conuertit extrema. Quocirca si mundus globosus est, ob eamd causam omnes eius partes via did aequabiles ipsae per se a id inter se continentur, contingere idem terrae necesse est, ut

omnibus eius partibus in medium vergentibus (id autem medium infimum in sphaeraesto nihil interrumpat, quo labefactari possit tanta contentio grauitatis&ponderu,&c. Eadem sententia & d. Manilio illustribus versiculis describitur:

Imali; de cunctis mediam tenet undiq; sedem,

44쪽

Iccircoq; manetstabilis, quia totus ab illo

Talitulldein rejugst mund- , fecitq; cadendo undiq; ne caderet. Sequitur apud Manilium triecrero tibi natura admiranda mideri Tendentis terra debet, cum pendeat ipse Mundus, ct in nullo ponat vesiatifundo. Macrobius eandem sententiam exponit libro I. cap. 22. Commentariorum in somnium Scipionis cum inquit: Nam ea quae est: media tellus neque mouetur, &infima est, & in eam ferunt tir omnia nutu suo pondera. illae vero insolubiles causae sunt, quae mutuis inuicem nexibus vinciuntur, &dum altera alteram facit, ita vicistim de se nascuntur, ut nunquam e naturalis societatis amplexibus separentur:

talia sunt vincula, quibus terram natura constrinxit.. nam ideo in eam feruntur omnia, quia ut media non mouetur, ideo non mouetur quia infima est, nec poterat infima non esse, in quam omnia fert natur. Non mouetur, est enim centrum ein sphaera autem solum centrum diximus non moueri, quia necesse est ut circa aliquid immobile sphaera moueatur. Paulo post sequitur: Terram spissus a Ec& terreno frigori propior quam Solis calori, stupore spiraminis densio ris undid versum sulcit & continet: nec in recessum aut ac cessum moueri eam patitur, vel vis circumualsantis & ex qmni parte vigore simili librantis aurae , vel ipsa sphaeralis extremitas, quae si paululum d medio declinauerit, fit cuicunqp vertici propior, & imum relinquit, quod ideo in solo medio est, quia ipsa sola pars st quouis sphaerae vertice pari spacio recedit. In hanc igitur quae & ima est & quasi media,& non mouetur quia centrum est, omnia pondera ferri necesse est,&c.

De septem Planetis.

INter hanc coelumq; , eodem spiritu pendent, cer

45쪽

- Sept g stet tis discreta spachs, septem sidera, quae ab incessu vocamus errantia, quum errent nulla minus illis: eorum medius Sol fertur amplissima magnitudine ac potestate: nec temporum modo teriarum*, sed siderum etiam ipsortim coeliq; rector. Solis En- Hunc mundi esse totius animu , ac planius men- com x xia se, principale naturae regimen , ac numen credere decet opera eius testimantes. Hic lucem rebus ministrat, aufertq: tenebras : hic reliqua sidera occultat: hic vices temporum annumq; semper renascentein ex usu naturae temperat: hic coeli tristici am discutit, atque etiam humani nubila animi sere nat: hic suumlumen caeteris quoq; sideribus foenerat, praeclarus, eximitis, omnia intuens, omnia etiaexaudiens, Ut principi literarum Homero placuisse in uno eo video,

Aeth e. Orditur alteram mundi partem, quae aetherea vocatur,& expers est alienae iniuriae, & peregrinae impressionis: Alii putant sic dictam sum g m: alii vero Abi an diu , &dis,hm c uiditur in octo partes seu sphaeras. Primam & summam ait

ordo. esse stellarum fixarum: proxima est Saturnii deinde Iouis: postea Martis , Solis, Veneris, Mercurii & Lunae. Veri msemper fuit controuersia de ordine Planetarum. Vetustiores hoc modo collocerunt, quo modo iam nil merallimuS, nisi quod addiderimi nonam sphaeram, quae reliquaS omnes complecterettur. Posteriores vero, qilia animaduerterunt crebras coniumstiones Solis clam Venere & Mercurio, tamen inde nullam Eclipsin Solis animaduertere potuerunt, ita illos duos supra Solem locandos censuerunt. At phoc ordine enumerant eos Plato&Aristoteles. Aristotelis

46쪽

maeus & vetustiores , videlicet primam sphaeram & extimam, deinde octauam, quae stellas fixas continet, septi- imam Saturni, sextam Iouis, quintam Martis, quartam Solis, tertiam Veneris, secundam Mercurii, primam Lmar. Ex his patet quod semper fuerit controuersia de Mercurio & Venere , quos alii stipra, alii infra Solem colloc Drunt. Verum satis probabiliter colligitur infra Solem esse sit os : uter autem horum supra alteriim collocetur, nul- Iacertitudine deprehendi potest. De hac re legant studiosi propositionem primam lib. s. Epitomae Alma gesti, &Macrobium lib. I. cap. Ist Somnii Scipionis.

De numero vero sphaerarum coelestium satis conuenit Numeresse octo, quae cernuntur. Sunt enim in coelo octo peculiares moriis, qui in omnium hominum oculos clare incurrunt, ad hos motus®ulandos&discendos singulis propriae sphaerae necessaria de causa tribuuntur. Nona additur

necessaria de causa, ipsa enim reliquas continet, diurnas reuolutiones conficit. Neq; est probanda illorum sententia, qui taininclementer in harum sphae arum autores inuehuntur, illos passim in omnibus suis scriptis flagellant, cum longe facilius sit haec ridere, quilm proferre aliquam rationem hac expeditiorem & planiorem. Postremus huius capitis locus continet Soliten comium, qui

47쪽

In Sole um, qui velut rex iii uniuerso mundo consistens in inedia se- eo de iri uniuersis vitam impartiens. di Vbiis si Primo consideranda est substantia corporis solaris, quae mi, qualis sit non est cognitum, nisi quod ex effectibus ratiocinamur eam esse longil purissimam & lucidissimani quae est sedit x, in qua initio lux e Deo incensa, d quo caetera corpora tam aetherea quim elementaria velut ex fonte illam petunt, ido tantisper donec ad autoris & conditoris Dei iussum iterum coisiquescet: at dinde Sol dicitur, qtii a solus in mundo lucet. Secundo , ipsius figura quae in orbem & sphaeram est globata, talis enim figura motui diurno rapidisseimo, &tantae lucis copiae , quae in uniuersum mundum effundendacst, conuenientissima est. Tertio, Magnitudo ipsius, quae ab artificibus est deprehensa ad terram tantam esse, ut si diameter terrae diuidatur in duas aequas partes, tunc talium partium diameter corporis Solaris habet undecim. Vnde cum diametroruin ratio triplicata ostendat globorum proportionem, colligitur corpus Solare esse centies sexagies sexies maius terreno globo , & Solaris corporis diametrum continere miliarium germanicorum nouem milia quadringenta & quadraginta

novem.

Quarto, distantia e terra, & haec ex eclipsium obseruationibus deprehensia est esse, cum Sol existit in Apogaeo

interuallo trio semidiametrorum terrae, quae faciunt miliaria germanica 3 o is o o. hoc tam ingens interuallum reddit ipsius corpus tam paruum nostro visui, cum reuerasit amplissimum de vasti stimum , sicut antea dictum est. Quinto, Motus, qui in Sole ut in caeteris planetis duplex est: priorem liabet a primo coelo, quo jacio a horarum semel hoc ingens spacium conficit, & circa mundum circumuoluitur, quo motu in uno scrupulo horae raptatur per spacium qS a miliarium germanicorum, & in una hora raptaitur Per arcum continentem centies & decies septies

48쪽

pties terrae semidiametros, & hoc motu lucem & tenebras terris affert, oriens lucem, occideias noctem. Alter motus est Soli proprius , qtio aduersus Inotum primi mobilis nititur in aduersami nundi partem, de suum orbem circitit in anno, quo motu in uno scrupulo horae I a se miliaria germanica contra coeli violentum raptum perct irrit, Fertur aute in suo orbe , qui est eccentricus perpetuo sub Ecliptica. Vnde alistscum est in apogaeo , d terra longius recedit,&tardius fertur siue mouetur. Inperigaeo vero ad terram propius accedit,& celerius mouetur. Et inde etiam vices temporum, ut veris, aestatis, autumni & hyemis existunt, &spacia dierum & noctium dissimilia, sicut infra copiosius

exponetur.

Sexto, Radius siue lumen ipsius. Qualis autem sit essentia radiorum, non satis constat: alii dicunt qualitatem eam aeri impressam: alii vero aethereum quendam spiritum intra corpus Solis genitum, qui inde emissus lucem, calorem,& vitalem viin cunctis nascentibus affert. Sicut enim ex corde litimano vita per arterias inunitiersum corpus humanu seinditur,& calor naturalis qui tantum est pot*ntia, in particulis excitatur & in actum deducitur, ita Solem dicunt cella ereum spiritum in omnes mundi partes diffundere, quo cuncta ad generationem & vitam excitantur. Certum enim est cum radio diffundi lucem, calorem & vivificam virtutem, qua cuncta gignuntur, nutriuntur, crescunt, appetunt, sentiunt & mouentur. Circa hanc doctrinam radiorum corporis solaris discendum est quis sit motus & quae figura ipsorum: cum enim de essentia certo nihil statui possit, saltem effectus ipsorum aliquo modo cognoscendi sunt. Radius cum corpore solari semper circumfertur: deinde habent & proprium motum rectilineum, quo deorstim ad medium mundi feruntur, partim ad terrae S aquarum superficiem, quam cum contingunt, resiliunt,&rursus sur-sium feruntur: partim qui eam non contingunt, iterum circa mundi latera versus coelum excurrunt, & illuminant

49쪽

Corpora diaphona: sic Luna Soli opposita illuminatur illa luce, qua in aduersi radii Solis eo aguexerunt.

Septimo, non tantinn aerem nos circumstantem Sol suis radiis multis modis varid afficit, quando ex reflexione lucem gignit & cuncta vegetat & vivificat, sed etiam reliquas stellas erraticas moderatur: perpetuo enim Luna eam legem seruat, ut quoties Soli tuligitur, aut H regione illi opponitur, semper in apogaeo sui eccentrici existit: quando vero abest il Sole per quadrati latus, in imam partem sui eccentrici descendit, & terrae est proxima. Sic etiam duas Aximas errantes stellas moderatur Sol, ut Mercurius nunquam ultra integri signi spacium ab eo discedat, Venus non vltra duo signa. Tres vero superiores ita sibi deuinctas tenet, ut quoties Sol ad ipsas accedit, semper teneant fastigium suorum epicyclorum , ita ut aduenienti quasi loco cedam, & rursus abeuntem comitentur demittentes se ex arce epicyclorum, ita ut quoties Sol eis opponitur, semper infimam partem suorum epicyclorum teneant. Octauo. Homerus o innia ista uno versiculo complexus Iliad. di. quem hoc loco citat Plinius:

Pontalius eadem etiam optimis versiculis tradidit i medios coeli tractius, medi aetheris oram Fotis lucis Sol auricomtu Soligneus ambit, Sol qui terrarum flammis opera omnia luserat. Ipse quidemst persim pricceps ductorq; chores, Ad citius numeros O dii moueantur, O orbis Accipiat seges, praescriptaq; foedera seruet. Agnoscient aurae imperium, maria ta tremissimi. Audiet di longe te ussitali iussa. Atq; hunc ne qua opere in tanto decor vllis abesset, Praefecit luci rerum pater, ipse nitentes Spargeret ut radios, ipse ut luseraret obtinpum Et terrassimul, ct magnas liqlsidi acris oras. de dies, quiq; influa terga reuo itur amin , qtq;

50쪽

Atq; aeuissimulachra fit uni, S templis S aetas, St. Vertim de his omnibus plura petat lector ex comment

cap. octaui.

CAPUT OCTAVUM.

De Deo.

Vapropter effigiem Dei fori namq; quaerere,iul-becillitatis humanae reor. Quisquis est Deus (si modo est alius & quacunq; in parte, totus est sensus,

totus visus, totus auditus, totus animae, totus animi, totus sui. Innumeros quidem credere, atq; etiam CR virtutibus viiijsq; hominum, Ut pudicitiam, concor diam, mentem, spem, lion Orem, clementiam , fiadem, aut cut Democrito placuit duos omnino, poenam& beneficium , maiorem ad socordiam ac cedit. Fragilis de laboriosa mortalitas in partes ista digessi, infirmitatis suae memor, ut portionibus coleret quisq; , quo maxime indigeret. Itaque nomina alia alijs gentibus, & numina in ijsdem innumerabilia reperimus, inferis quoque in genera descriptis, morbisq;& multis etiam pestibus, dum esse placatas trepido metu cupimus. Ideoq; etiam publice Febris fanum in palatio dicatum est, orbonae ad aedem La rium ara, & Malae Fortunae Exquiliis. Quamobrenta maior coelitum populus etiam quam hominum intelligi potest, cum singuli quoq; ex semetipsis totidem deos faciant Iunones Geniosq; adoptando sibi . Gentes vero quiddam animalia etiam, aliqua& obscoena, pro dijs habent, ac multa dictu magis pudenda, per foetidos cibos & alia similia iurantes. Matrimonia quidem inter deos credi tantoq; aeuo ex his