C. Plinij Liber secundus De mundi historia

71쪽

Reddit autem naturas rapidas ac vehementes, unde sertur saeuire inhumanum gemis bellis, seditionibus, carcere, populationibus, tumultibus, iracundiis principum, &c. MAstrologi eum vocant Infortunam maiorem. Nomen illiscest e tollendo factum, & Latin ZMavors, quia magna vertit, Plato vocat, quia fulget rubore ignis, non luce splendente aut candicante sicut Iupiter. Hunc Pontanus

describit cum inquit rci et hic turbato in pectore versans Sangiuinis ingenteis aestus, ct colligit iras Unde auidis belli furor, atq; infiniaferri

Traecipitant, oec. mo' So L quasi solus lucens. xiis vero quasi ignis Dei, siue Iumen maximum, trecentas sexaginta partes Zodiaci conficit diebus scis . hor. s. min. s. & sec. 16. fer8, idcue ex notis umbrarum veprehensum est, hoc modo. Quantitas umbrae alicuius corporis collecta est Sole existente in ptincto aliquo solstitiali vel aequinoctiali. Certum autem est umbram in priores notas non redire, nisi quando Sol iterum

in idem punctum rediit, ex quo ante egressui est: &quia deprehensum est id nunquam fieri, nisi post 36s dies, Mquartam diei partem fere, sequitur Solem integram & completam reuolutione conficere in trecentis sexaginta quin diebus, & qii arta diei parte. Tunc enim obseruatio umbrarum rursum redit ad priores notas,&cogit supra trecentos& sexaginta dies quinos addere,&insuper quartam diei partem. Vocat autem ad notas redire, quia per intercalationem initia mensium, aequinoctia, solstitia, & festa ad eadem rursitis vestigia reuertuntur, alioqui enim vagarentur per omnes anni partes, si intercalatio negligeretur. An alitem haec praecisio quantitatis anni ex his umbrarum notis deprehensa sit, non satis intelligo. Sunt enim illa umbrarsi discrimina sic angusta & concisia, ut vix aliquot dierum sipaeio disertd discerni possint etiam in maximis corporibus: tantum abest ut hanc praecisionem dierum ac horaru constituere

72쪽

stituere possint. Proinde existimo Plinium in hoc loco magis secutum esse hanc speciosam ac verisimilem rationem quilin veram. Hipparchus & Ptolemaeus definieriintannum esse reditum Solis in aliquod punctum aequinoctii aut Anni qui solstitit. Thebith vero, esta reuersionem Solis ab aliquata fixa rursus ad eandem. Vnde etiam factum est, ut obser- irationes e diuersis&dissimilibus temporibus ac locis factae, non omnino inter se consentirent, cuius dissimilitudinis meminit Albategni cap. tr. Annus enim secundum veteres Aegyptiacos continet ultra 3 6 s dies, unam quartam, de II. min. in quo tempore mouetur Sol 3 3 p. gra. g. min. &38. sec. Secundum obseruationern Abrachis continet ultra integros dies praecise unam quartam, quo tempore Sol mouetur 3 s s. grad. s. min. ac 3 s. sec. Ex Ptolemaei vero obseruatione aliquatato minus una quarta continet, quo tempore Sol mouetur vltra integros gradus s. min. &a s. secvn. Secundum Alphonsi vero obseruationes annus continet ultra 3 6 i dies, 3 horas, min. st, sec. I 6. Nemetiam dum hodie certa ac praecisa anni quantitas constat, cuius incertitudinis causas aliquantulum intelligent studiosi ex libello de motu octauae sphaerae Peurhachis. Cum enim puncta, ad quae necesse es fieri obseruationes, sicut sunt vel aequinoctialia vel solstitialia, vel etiam stellae fixae, moueantur motu inaequali & irregulari, sequitur obseruationes inter se existere dissimiles, praesertim diuersis temporibus factae ad haec puncta. Sed nos illam tractationem iam relinquemu S. Duplex est annus , alius vocatur communis, qui praeci- Annus duo

se continet 36; dies. Alius est bisextilis, in quo quia unus

dies intercalatur in mense Februario, continet dies 366. Ei aegillis. nam i horae & reliquae partes quater sumptae, efficiunt f

Te unum diem. Hic annus vocatur is c. Maectae, vulgo Embolismalem vocant, propter unius diei adiectionem, qtiae fit singulis quatuor annis. Plinius dixit quinto anno diem ad-ijci, quia quarto anno confecto adiicitur. Vocatur etiam

73쪽

ple o COMMENT . IACOB. MI L.

annus Embolismalis , quando ad numerum communem dierum anni adiicitur una lunatio. Cum enina in anno solari Ia lunationes regulariter existant, quae conficiunt dies 3; . quia vero hic dierum numerus non explet numerum dierum anni vel duodecim mensium latarium, ita tertio quod asino, vel etiam aliquando altero, adiicitur una integra lunatio. Et ut adolescentes intelligant hanc diuersita- Mensii du-tem, subiiciam exemplum. Mensis Solaris, hoc est, talis mensis qui est praecise duodecima pars verae quantitatis anni solaris, continet dies go, horas Io, mill . as, secvn. s. Mensis vero Lunaris, quem Synodicum vocant, continet ast dies, i et horas, min. quod si subtrahitur minor numerus i maiori, prodibit differentia et horarum, q3 min. quae differentia multiplicata per ir, efficit Io dies, at horari &c. tot diebus annus solaris vincit lunarem, vel illud

tempus, quo Ia integrae lunationes conficiuntur. Quando itad horum dierum numerus excrescit in ro dies, adiicitur decimatertia lunatio anno solari, qui annus tunc En bolismalis vocaturis

Sole hae uni maxime admiratione

consideratione digna.

I. Substantia non satis cognita ex qua materia constet, ignea ne an alia. Et quae sit mrma seu perfectio Solis, sensus ne & mens, ut Stoici dixerunt, an aliud quiddam . II. Figura, haud dubie sphaerica, motui tam diuturno,

rapido & assiduo conues aietatissima,&tantae copiae ilicis', quae effliadenda est in viaitiersitim mundum capacissim8. III. Partes Solim duae sunt, Corpus globosium &iubar radiorum. Corpus cum radiis in orbem circumfertur, sed radii per se re sua natura rectilineo motu exiliunt in omnes, partes mundi.

Vnicus

74쪽

Vnteus Sol sufficit ad illustramdum mundum propter de substanmagnitudinem, iupter efficaciam luminis, & propter inno- 'tum in longitudinem & latitudinem mundi. Unde etiam nomen a Latinis sortitus existimatur, quod solus luceat di distantia. ad lucendum lassiciat. Illustrat autem ita edicaciter, uti lius hemisphaerii stellas occultet. Magnitudo ea est deprehensa eiusmodi respectu terrae, ut si diameter terrae diuidatur in duas aequas partes, talium partium diameter laris corporis habet undecim. unde cum diametrorum ratio triplicata, ostendat globorum proportionem, colligimus Solis corpus esse 166 maius terreno globo. Et solaris globi diametrum continere miliarium germanicorum nouem multa , de praeterea quadringenta, quadraginta novem.

DISTANTIA A TERRA.

Hoc tam crassum corpus, exigui, hoc est, pedalis disci magnitudinem ostendit nobis in medio mundi habitantibus, it quibus Sol apogaeus abest interuallo retro fimbdiamereorfi terrae , quae faciunt miliaria germa. 3 osoo, hoc tantum intervallum adeo minuit nostro visui illam tantam vastitatem Solis.

Primium in motu admiratione digna est persectio, hoc

est, circularitas, perpetuitas, i, mimae pure, rapiditas, immensa celeritas, copulatio contrariCrum motuum, quae adhuc omnia tamen sunt Solicum caeteris errantibus sideribus communia. Sed hoc Sol habet proprium in motu violento, quod ortu suo lucem, hoc est, diem terris affert,& occasu tenebras relinquit, hoc est, noctem. Eas vices gratissimas di necessarias animantib. & rebus nascentibus, variatitaequalibus pactis, ratione proprii motus.

DE MOTU PROPRIO SOLIS.

75쪽

5 COMMENT . IACOB. MI L.

1 versatio lationis in tanta extremi coeli rapiditate, qua diactum est, Solem uno scrupulo horae raptares per spacium qi a miliarium germanicorum, in qua celeritate tamen visus noster iudicat stare Solem, &non animaduertit progredientem, sed p rogressam tantum. 2 In ipsa aduertatione admirandus est Solis impetus &celeritas, qui uno horae scrupulo Ia g miliaria contra vi lentiam coeli percurrit, perinde ac si nulla eum aduersantis motus occursiatio impediret. 3 SIMPLICIT Asmotus proprii, quod unit ormiter Sol

perpetuo fertur sub Eccliptica, nusqua ab ea digrediens in

latitudinem ut caeteri planetae omnes, nusquam subsistens,ntisquam remeans, ut quind erraticae stellae faciunt i hoc tamen habet cum caeteris omnibus errantibus stellis com-m fine, quod fertur in circulo Eccentro, qua de causa duo accidunt soli: Primum , ut alicubi e terra uniuersa abeat longius in sublime , ut cum tenet sui Eccentri apogaeum,quclocus hoc tempore est in nona parte cancri paululum ultra punctum solstitiale, alibi ad terram accedat propius, qtiod fit in perigaeo, qui locus nunc est in nona parte Capri corni paululum ultra punctum brumale. Deinde propter eundein Eccentrum fit, ut circa locum apogaei sui tardius feratur Sol, circa perigaeum velocius. Has duas variationes solas recipit Sol in illa motus simplicitate, facta pro- , pter singulares causas duas, quarum prior est et Cum circa solstitium Sol essecacissim d calefaciat propter radiorum in

terra propiorem copulatione ira, ut dicetur, & supra te

ram commoretur diutius propter dierum longitudinem, natura corpus Solis in sublime abduxit, ne vicinitas eius aestum etiam augeret, sed tamen cum Prosit res terra nascentes bene percoqui & maturari, ut diutius Sol in illo fastigio commoretur, unde rectiores radios ac efficaciores deiicit in terram, natura Soli tardiorem incessum attribuit, ita ut signa aestiua serius peragret quem hyberna. Se- cunda cauti. Cum Sol circa brumale signum, valde obliquos

76쪽

quos in terram spargat radios, ideo imbecilles, ne tunc terra prorsus effodita reddatur, & vitalis in ea spiritus prorsus extinguatur frigore immodico, corpus Solis propius terrae admouetur, ut ex vicinia illam foueat, vegetet & foecundet.

Praeterea ut illud aere gelu brii male generationi rerum inimicum, citius pellatur,&Sol quamprimum ad altiora signa ascendat, unde radii essicaciores in terram effundi possint, addidit natura Soli circa brumam in motu celeritatem&festinationem, ut brumale signum & vicina breuiori temporis spacio absoluat. Nequis autem existimet exigua illa altitudinis & humilitatis spacia esse, quae Sol ratione eccentrici ascendendo versus coelum, & descendendo versus terram alternatim permutat, scitote Solem perigaeum terrae propiorem esse circa brumam, spacio miliarium germanicorum 8 31 g. Circa solstitium vero eundem apogaeum totidem miliaribus altius e terra remoueri. O B L I Q v I T A s. Quarto loco meretur admiration E

in motu sprio Solis obliquitas, quae mirifica sepientia excogitata est. Primum ut occursatio contrariorum otuum im intis offendat & tardet Solis motum , non recto tramite

aduersantis coelo, quod futurum erat illi Sc difficilimum &periculosissimum, sed oblique obnitentis, & quasi cedentis

rapiditati extremi coeli, ut suum cursum tittius tenere& cilius possit, eum deinde quasi ducem suum reliquus errantium siderum chorus per eandem semitam obliquam subsequitur. Deinde non contingeret illa aequabilis communi- catio calyris vitalis omnibus regionibus terrae, tam australibus quem Borealibus, nisi in obliquo circulo ferretur, alternatim minc Australes terras uiuifico radio lustrans, minc

Boreales accedens. Postremo si illa Solis aduersatio fieret ;subae ait inoctiali circulo, aut quouis alio paralelo, nullae e sent ulli regioni vices aestatis& hyemis, milla dierum& nocti tim inaeqitalitas, sed aliae regiones stibiectae aut vicinae solari semitae, essent habiturae perpetuum, eum lintolerabi-

77쪽

et o u M R N. I A C o R. Mett. lam & exitiosum aestum. Aliae remotiores aestatem temperatam & commodam rerum generationem. Aliae perpetuum verves Autumnum, hoc est, languidum & nihil mathrantem calorem. Aliae perpetuam hyemem & coeli inci mentiam, & ob eam soli sterilitatem, qualem nunc habent terrae subiectae polis. Ita minima qiuaedam terrae particula erat futura producendis frugibus ,& alendis animantibus

idonea, reliqua parte terrae aut aestu torrefacta, aut longe

lated rigante exitiali vere. Ut igitur hae gratiissimae &necessariae vices existerent, Veris, Aestatis, Autu inni& hy mis, qm tempora singula suas causas liabent, cur diuinitus ita temperata sint, Soli obliquus orbis est attributus. Deinde conueniebat in a ate dierum spacia productiora

esse. Primum, vires nascentes diutius Soleanferuentem dc maturantem seu ges super terram haberent: Deinde viatilimantia ad necessarios labores aestiuos diutius lucem haberent, Rursias in hyeme, quia nec praesentia Solis nec luce diurna longiore opus erat, dictu macia breuia& noctiiimios ra facta sunt, ut linatius templis ad quietem animai tia habere possint, lassata ferme alsiduis in Vere, Aestate,& Autumno laboribus, ob has causas De iis Solis orbem obliquum fecit, una parte versias Boream ad i3 . ab aequatore declinante, altera parte totidem gradus ad austrum abeunte, quas metas Sol constanter seruat, nee egreditur

Annus. Hoc motu suo proprio Sol describit anni sputurn, quo

utimur pro communissisima men ra durationis omnium rerum . Vocamus autem annum illud temptis, quo Sol unci integrum in suo orbe circuitum absoluit & totum Zodiaclipercurrit , quod tempus continet dies 3 6 i, frena d. Hac inensiura definimus hominum aetates, rerum i starum monumenta, MUnarchiarum initia, missionem filii Dei in hunc mundum, atque etiam ipsius mundi ac Scilis durationem: ab huius creatione scimus Solam i i I 8 iuum circulum molli proprio confecisse. Sic dicimus Solem circuisse suum

78쪽

suum orbem Isso st natiuitate Christi. Ita quotiescunq; annum nominare auditis, intelligite vitam integram circtii-tionem Solis in suo orbe motu proprio. Eo dena motu promptio accedit ad stellas tam errantes qudio fixas, easd aliquandiu occultat: Deinde discessu suo retegit, & mane ante ortum suum denuo conspiciendas praebet, algita semper pingit quasi&ostendit nobis aliam atq; aliam faciem coeli stellati,ut siubinde aliae ais aliae stellae, in ortu, in medso coeli, in occasu, conspiciantur. Unde non docti solum, sed& nautae & agricolae& pastores & viatores discernunt tempora anni, obseruatione stellaru iam orientium, iam occidentium cum Sole, aut 8 regione eiusdem. Et ex iis ortibus & occasibus etiam tempestates alit serenitates praedictint. Nam luminis Solaris efficacia quasi extimulatae stellae, quae cum Sole oriuntur aut occidunt , adris mutationes incgnes efficiunt.

LOCUS SEV ARX SO LIS. Admiratione digna est etiam amplitudo spach, quod Amriit

Solis corpus sibi definiuit, quasi circum quendam, in quo do Sphaerae perficere geminos illos cursiis suos posset, quorum unum habet ab extremi coeli violenti imo motu, quo singulis diebus uniuersiam longitudinem suae arcis percurrit, quae continet semidiametros terrae oo 6. Alierum motum ex sese habet , obliquum, ut dictum est, inclusium metis tropicis, quae puncta in coelo a seinuicem distant interuallo graduum, quibus in orbe Solis respondent semidiametri

te yy g. Est pid spaci si latitudo regiae arcis Solis, quam singulis annis bis percurrit, semel st solstitiali puncto ad

brumale descendens, mox inde ad Borealem limitemr ciirrens, ut iam altitudo domicilii Solis, in quo , ut diei timest, fertur sursum versus apogaeum circa solstitium, &rursus demittit se in perigaeum circa brumam, continet semia diametros terrae ro S propemodum. Ex his trium dimensionum numeris aestimate ampIit dinem

79쪽

dinem arcis solaris, quam Sol occupat, & ut singulos esus angulos perlustret, non patitur vllum vicinum sidus posse limites sui imperis ingredi, sed ad illos terminos aut viciniam accedentibus, mandata dat, & quasi operas certas praescribit.

DE RADIORUM NATUR A.

PRAECIPUE vero omnem eloquentiam, at d adeo

captum hominum superat vere admiranda radiortim solarium vis & natura, quos diximus alteram partem Solis esse. Neqsse enim illis assentior, qui fulgorem Solis, qui ad nos perffertur, tantum esse qualitatem, hoc est, lucem aeri impressam&per aerem a nos derelissam sentiunt, sicut rerum aliarum, quae visum mouent, Oecies, vi lucis, per aerem in oculos nostros se ingerunt, nec sunt partes de substantia corporum visionum Quentes, tale quiddam inane non est radius Solis. Sed moveor aliquot rationibus, ut credam radios esse aethereum quendam spiritum intra corpus Solis genitum vel temperatum saltein, & fulgore ac vivifica virtute indutum, ut extra corpus Solii prycul emissus, lucem, calorem& vitalem vim rebus afferat. Et eos existimo rect8 dixistie, qui Solem appellarunt mundi cor, habet enim cum humano corde m agnam cognationem & similitudinem, atque etiam singularem quandam: sicut enim cor ex

aliunde attracto sanguine eoo purificato& subtiliato sua specifica virtute spiritus vitales gignit, quos auget deinde& temperat aeris in respiratione hausti addita parte puri

sima, ac ita genitos & auctos spiritus vitales & imbutos vivifico calore suo arteriarum ministerio in omnes corporis partes spargit, ut aliis membris tantum vitalem calorem, aliis vero lucidioris cuiusdam spiritus, quem animalem vocant Medici, materiam impertiat. Ita Sol aethereum spiritum, quem ille rapidissimus mundi moriis excitat, intra se

haustum, ac iam ante natura sua fulgidum effcaciore luce

80쪽

perfundens, ac vitali calore tingens ac temperans, in omnes Inundi, praecipii8 autem medias partes spargit. Estd hoc maxime admirabile, quod cum tantam vim radiorum Solis tam procul, tanto clim impetu & celeritate sine ulla intermissi otio ex sese effundat, unde ipsi suppetere materiam tam copiose ad illam largissimae quasi scaturiginis perennitatem possit. Sed undecunque sit illa radiorum materia, credamus eos esse aetherear, hoc est, lucidae & purissimae naturae spiritus. Hic radius vehiculus est trium nobilissimarum rerum, Lucis, Caloris,&vivificae cuiusdam virtutis. Lux coelestis fulgor tenebras discutiens & dies efficiens, res* omnes monstrans& sua natura rectissimo eodem* omnium celerrimo fluxu quacunq; potest, organum visus petens, ac secum colores, magnitudinem, multiplicitatem, figuram, motum & quietem, ac situm rei visae ad oculum perferens, ac spiritibus cerebri cognatae prorsus rei nuncians: Solius hominis causa radio solis adeo largiter infusa est lux, ideocii eum praecipue delectat ac hilaritate cor dilatat, & spiritus in eo vitales excitat & diffundit, sicut

eius diuturnior absentia, moesticia cor contrahit & languore totum corpus replet. Haec praecipua est rerum, quae discendae sunt, magistra,& eruditionis ac sapientiae est et riv. Haec ad omnes actiones humanas, ad eflectiones operum necessariorum, ad electionem rerum conuenientium, ad effugienda pericula est manu ductrix, amoriscue conciliatrix, haec omnia Dei opera nobis ostendit, & monstrata eorum elegantia & perfectione, nos in agnitionem, admirationem, amorem & celebrationem opificis rerum deducit. Haec quod maxime mirti est, nobiliora corpora transsens, ignobilissima & plane aduersantis naturae corpora suo fulgore illustrat, ea videlicet quae sua natura obscura de tenebris immersa lucem excipiunt,& Iuce delectantur. Sic aerem puriorem& caetera I eaerae corpora penetrat lux,

nec illuminat. Terram perfundit splendore, quae ita firmi-