장음표시 사용
51쪽
neminem nasci, & alios esse grandaevoS semper ii canos, alioS iuuenes atq; pueros, atricolores, aligero S, claudos, ouo editos, & alternis diebus viventes morientesq;, puerilium prop8 deliramentorum est. Sed supero innem impudentiam, adulteria inter ipsos fingi, mox iurgia & odia, atque etiam furtorum esse & scelerum numina. Detis est mortali itiuare mortalem, & haec ad aeternam gloriam via: Hac proceres tore Romani: hac nunc coelesti passu cum liberis sitis vadit maximus omnis aeui rector Vespasianus Augustus, fessis rebus subueniens. Hic est vetustissimus referendi bene merentibus gratiam mos, Ut tales numinibus asscribantur. Quippe & omnium aliorum nomina deorum,&quae supra retuli siderum, ex hominum nata sunt meritis. Iouem quidem alit Mercurium, aliterue alios inter se vocari, & esse coelestem nomenclaturam, quis non interpretationem naturae fateatur Irridendum vero, agere curam rersi humanarsi,
illud, quicquid est, summum. Anne tam tristi atque De pro, multiplici ministerio non pollui credamus dubite- , , , db Inusue 3 ViX prope est iudicare, utrum magis contra . ducat generi humano, quando alijs nullus est deorum respectus, alijs pudendus. Externis famulantur sacris, ac digitis deos gestant, &monstraqlioq; colunt: damnant,& excogitant cibos : Imperia dira in ipsos, ne somno quidem quieto, irrogant. Non matrimonia, non liseros, non denique quicquam aliud, nisi iubentibus sacris deligunt. Alij in ipso capitolio fallunt, ac fulminantem peierant Iouem : &hos iuuant scelera, illos sacra sita poenis agunt. Inuenit
52쪽
uenit tameII inter has utram: sententias medium sibi ipsa mortalitas numen, quo minus etiam plana de Deo coniectatio esset. Toto quippe mundo, & locis omnibus, omnibusq; horis, omnium vocibus Fortuna sola inuocatur : una nominatur, Una accusatur, Fortui , Vna agitur rea, una cogitatur: sola laudatur, sola arguitur, & cum conuicijs colitur, volubilis, a pleris :vero & caeca etiam existimata, Vaga, inconstans, incerta, Varia, indignorum fautri X. Huic omnia expensa, huic omnia feruntur accepta: &in tota ratione mortalium, sola utranq; paginam facit. Adeoq; obnoxiae sumus sortis, ut sors ipsa pro Deo sit, qua Deus probat tur incertus. Pars aliae & hanc pellit, astroq; suo euentus assignat, & nascendi legibus: semelq; in o innes futuros unquam deo decretum, in reliquum vero ocium datum : Sedere coepit sententia haec, pariterq; & eruditum vulgus & rude iii eam cursu vadit. Ecce fulgurum imonitus, Oraculorum
praescita, aruspicum pi aedicta, atq; etiam parua dictu in augurijs sternutamenta , & offensiones pedum. Diuus Augustus laeuum prodidit sibi calcetim prae postere in striatum , quo die seditione militari prope afflictus est. Quae singilla improtii dammortalitatem inuoluunt, solum ut inter ista certum sit, nihil esse certi, nec miserius quicquam homine aut superbius. Caeteris quippe animantium sola victus cura est, in quo sponte naturae benignitas suffcit. Vno quidem vel praeferenda cunctis bonis, qtiod de gloria, de pecunia, ambitione, superq; de morte non cogitant. Vero in in his deos agere curam rerum lita manarum
credi, ex Vsu vitae est: poenasq; malefici js aliquando D sera S,
53쪽
seras, occupato Deo in tanta in ole, nunquam autem
irritas esse. Nec ideo proximum illi genitum hominena, ut vilitate iuxta beluas esset. Imperfecta vero in homine naturae praecipua solatia, ne Deumqtii dein posse o innia. Namq; nec stibi potest morte in consciscere, si velit, qtiod homini dedit optimum in
tantis vitae poenis: nec mortaleS Hernitate donare, aut reuocare destriae os: nec facere, Vt qui vixit, indvigerit: qui honores gessit, non gesserit: nullumq;habere in praeteritatus, praeterquam obliuionis et atque ut facetis quoq; argumentis societas haec cum Deo coptiletur) Vt bis dena viginti non sint, ac multa sint liter efficere non posse: per quae declaratur haud dubie naturae potentia, idq; esse, quod Deum vocamus. In haec diuertisse non fuerit alienum, Vulgata propter assidua in quaestionem de Deo.
Hactenus stiminam argumenti definitione, diuisione,& circumstantiarum explicatione complexus es h Plinius. Quia vero in hac tractatione de Mundo & Natura saepe quaestio de Deo incidit, & Dei natura & officio, ne itaque aliquid inexplicatum relinqueret, hanc quaestionem de Deo in hoc capite suscepit explicandam. Sic enim Inquit in fine
capitis: In haec diuertisse non fuerit alienum, vulgata propter assiduam quaestionem de Deo. Quid alitem de Dei natura & voluntate sentiendum sit, ex sacris literis petendum es :&quousq; ratio progrediatur, intelligi potest ex lege naturae, quam Paulus citat Roman. i. Sed Plinius Epictari potius, quam rectae rationis aut veterum philosophorum sententiam secutus est. Breuiter alitem distribuemus contextum orationis apud Plinium , postea quaedam addemus honestiora ex vera plaiso sopitia.
54쪽
psi iv A pars littius capitis continet explicationem De' quid.de Natura Dei, cuius haec est propositio: Detis est mens incorporea , videns, intelligens, sine organis , praesens totinaturae, sicut Virgilius ait: Mens agitat molem, O magno se corpore miscet. Plinius addit correctionena, Si modo est alius. Significat enim Epicureos sensisse, Deum esse ipsi ina inundum, id est,
ipsam naturalem inclinationem, in tota natura mouentem& agitantem cuncta. Deinde sequitur reprehensio illorum, qui distraxerunt Dii diuelli unum numen in multas formas: Nam ratio naturalis docet, unum esse immensum numen , ed animi hominum occupati affectibus, diuersos deos excogitJrunt, qui diuersis affectibus inseruirent, de dissimilia beneficia Iargirentur.
Bellatores Martem coluerunt, ut belli pericula regeret: amantes Venerem: agricolae Cererem, &c. Deinde superstitio innumerabiles de prodigiosos deos, ut Vitia&Mo bos excogitauit. Reprehendit igitur Plinius illas ineptas opiniones , quae& plures Deos, & in his etiam prodigios,
finxerunt. Recenset autem prodigiosorum quatuor gen ra, inferos, morbos, pecudes, ut apud Aegyptios , di deo-Vim connubia & adulteria. Deinde addit aliam ciuilem opinionem , qua cresci deorum numerus, quia scilicet referantur inter deos imagni viri propter merita, Hoc sentit cum ait: Deus est mortali, iuuare mortalem , id est, homines iudicant Deum ac diuinum esse, quicquid est a quo haec vita seruatur, iuuatur &defenditur. Ita inter Deos relati sunt summi Principes, Hercules, Romulus& Augustus, & alij. Hic addit, discerni appellationes Iouis & Mercurii, de similes, propter diluersa stellarum beneficia. a est , quia stella Iovis vitae conducit. lectit ab seα-ύω, ab eloquentia. Mercurius a
ALTER A pars huius capitis est de officio Dei. Prius enim disputauit de Natura, & constituit unum aliquid esse, D et quic-
55쪽
quicquid est, Deum. Nunc de officio dicit, de quo ipso quaestio est praecipua inter philosophos inam de priore magis conuenit, videlicet quod sit una quaedam mens aeterna. Sed hoc habet magnam quaestionem, virum DeuS curet humana, an ordinet nascentia, an puniat maloS,an exaudiat homines. Hic Plinius simpliciter est Epicureus e prorsus enim negat prouidentiam. Et argumenta addit. Plinii at- Primum, ab indignitate, Mia indignum esset, Deum; vinelua, assici curis inferiorum naturarum.
si oui Secundum, ab ipso exemplo: quia si curae essent Deddentiam. res inferioreS, meliore ordine gubernarentur, nec Deus permitteret indigna ipso. Nunc permittit impias opiniones, periuria, &c. Tertium e fortuna. Si homines ver8 statuerent diuinitus res gubernari, nihil tribuerent fortunae. Intelligunt autem fortunam, quod eueniunt res sine ullo consilio Dei aut hominum, nemine gubernante. Quartum ab astris. Euentus tributuatur astris, Ergo non reguntur diuinitus. Etsi autem hoc argumentum ma- .gis confirmat prouidcntiam, quia consentaneum est astrorum motius il mente aliqlia ordinatos esse, praesertim si ita sunt ordinati, ut certos motus in inferioribus efficiant. Sed Plinius abutitur hoc argumento ad tollendi sui dentiam. Quinto refutat quod de prodigiis obiicitur. Nam haec videntur testari, quod Mundus regatur prouidentia,& certe in argumentis solet hoc qtiod recenseri: Sed Plinius respondet, prodigia etiam incertas significationes habere, imo tantum inania terriculamenta est e. Hic obiter addit querelam de calamitatibus humanis, per collationem. q. d. caetera animantia sunt beatiora, tantum habent unam victus curam,& hunc facild inueniunt, cum natura facit Esuppeditet. Homines vero exercentur infinitis curis&solblicitudinibus, hae sollicitudines pariunt stultas & superstitiosas opinioneS. Sexto additur correctio ciuilis, Prodest tamen moribus
56쪽
bus persuasio de prouidentia, ut homines anetu Dei cohe ceantur: Sera tamen tacitis poena venit pedibus. Prodest etiam credi, quod homines non praeant velut beluae, sed sint immortales, Sc boni habeantpraemia, mali poeta as. Septimo addit argumenta de potentia Dei, quod scilicet coniuncta sit cum ordine naturae, quia Deus non potest reddere vitam extinctis, efficere ut factum sit infectum, ut bis quatuor non sint octo,&c. Hinc rursus delabitur in illam Democriti opinionem, quae Deum non statuit mentem est e, sed ipsa in naturae inclinationein. Quia enim potentia Dei sic ordinata est, ideo videtur Deus tantum ipse natura ordo ac vis seu inclinatio esse.
Haec ita recensui , ut Plinius intelligi possit, etsi Plinii
sententia plena est deliramentorti m. Reet genim de his Cicero inquit in 1. de Nat. Haec& dicunt tir& creduntur stultissimo:& plena sunt futilitatis, summae leuitatis. Pugnant enim non solum cum doctrina Religionis, sed etiam cum vera philosophia. Nam vera philosophia testatur esse Deum , & esse aliquam prouidentiam. Nam satis perspicua re
euidentia argumenta sunt, natiiram non existere casu, sed ab aliqua aeterna mente ortam esse ac regi. Ac vero prodes moribus rationes illas in conspectu habere . alunt enita & confirmant in animis honestas Sc utiles opiniones. 3ciliti- strant quosdam insignes locos physices, de serie causarum. Epicurei enim tollunt ex natura duas primas causias, efficientem de finalem. Vera autem physica conuincit has causas non esse tollendas. Mirum est autem tantam caliginem, tantas tenebras in animos hominum cadere posse, ut prorsus amittant noticiam Dei,& cum,ppria natura pugnent. Nam homines proprie ac principaliter ad hunc unum finena conditi sunt, ut Deum agnoscant. Ideod diuinitus inditum est animis hominum lumen quoddam, hoc est, noticia quaedana de Deo , quod sit Deus, quod sit sapiens, bonus, iustus, cotiditor& gubernator rerum. Nec aliud in
animis hominum praestantius lumen est. Mirum est igitur,
57쪽
adeo homines sui obliuisci posse, ut pugnent nil ait esse DNum, aut certe nullam esse prouidentia in . Sunt igittur studiosi admoliendi, ut intelligant illa deliramenta Epicure rum non es se philosophiam , sed Cyclopicam quandam barbariem, cum ipsa philosophia & naturali ratione pugnantem. Nam Homerus in descriptione Cyclopis, ubi fingit scilicet immane portentum cum natura pugnans, Cyclopes, inquit, non curant De OS. R, ione. Est auteni liberalis ingenii, colligere rationes natura-h natura les, quae testantur esse Deum, praesertim cum & plenae eru-: si e , β ditionis sint,&confirment honestas opiniones in animis. hatur esse Et quidem minime obscura vestigia diuinitatis impressa
Dciam, sunt naturae. Ideo enim tota rerum natura condita est, ut Deus innotescat. Ita &Pauliis iubet nos aspicere rerum
naturam, & quaerere testimonia de Deo, Et quidem addit: adeo prope adesse Deum, ut pene contrectari possit manibus, hoc est, valde expressa & clara vestigia Dei in natura cerni. At phaec magis cernuntur ab eruditis, ut ipsae rationes ostendent. Iam cli & Paulus & ipsi physici has rationes comprobent, laudandum est studium colligendi has rationes. Collegi autem nouem :Prima a serie causarum efficientium.
Secunda ab ordine ipsarum rerum, hoc est, ab ipsis effectibus. Tertia i causis finalibus.
Quarta il natura mentis humanae. Quinta ab impressi, noticia humanae menti. Sexta a discrimine honestorum & turpium in mente hominis. Septima a terroribus conscientiae. Octaua e politica societate, i poenis homicidarum& tyrannorum.
Nona e significationibus rerum futurarum. Prima est sumta e serie causarum efficientium. Non es pro-
58쪽
est processus in ilifilii tum, in causis efficientib. Ergo necesse est resistere in una prima causa, infinita. Hanc rationem satis dilucide explicant & confirmant physici: quia si esset
progressus in infinitum, nuIlus esset ordo causaruin, millae causae necessario cohaererent. Sed relinquo nunc eam physicis illustrandam. Secunda ab effectutim ordine. Tota natura mirabili Mcertissimo ordine constat, sicut testantur leges motuum coelestium, consensus superiorimi & inferiorum corporiim, conseruatio specierain. Ergo natura non soliim non extitit casu, sed i mente aliqtia orta est, quae intelligit ordinem. Tertia sumitur a causis finalibus, & est mauissima. Omnes res in natura destinatae sunt ad certas utilitates, Sol non tantum ad lucem praebendam, sed etiam ad efficiendas vices aestatis & hyemis: terra ad gignendas fruges, ad alenda animantia: minutissimae herbae ad mirificas curationes morborum e minutissimae particulae in corpore hominis, singulae ad singula ossicia. Ergo res sunt orta: d mente aliqua prospiciente &ordinante causas finales: quia impossibile esset hunc ordinem aut extitisse aut durare, si casu ferretur & misceretur materia. Et in his considerandis hoc quidem pulcherrimum est, quod animaduertit Xenoplion: Cum omnia ad utilitatem condita sint, sequitur Deo praecipud curae esse homines, & e Deo praecipue homines amari. Qilare non talitum hoc docet natura, quod Deus sit, sed etiam quod sit sapiens, bonus, quod curet humana, quod sit itiλέ 'ebmur: Nam hunc suauissimum titulli etiam Paulus tribuit Deo. Iam vide quam turpe sit nobis, cum
tota natura clamitet Deum esse ipsa ar eruetor , curaret humana, cum hoc animaduerterint Ethnici, tamen & hanc philosophiam, quae nos ad agnitionem Dei deducit, negligere&contemnere Deum, quasi Deus non respiciat bene aut secus facta. Sequitur&illud: Cum omnia propter homines condita sint, quaerendum est ad qtrem finem praeci
59쪽
Extat apua Xeno phoiuem libro S
nandum Deum, idq; postea sequentes rationes declara bunt. Ideo honestissime dixeriinc Stoici, Omnia proptertio in ines condita esse, homines vero propter Deum. Quarta a natura mentis humanae.. Bruta res non est causa naturae intelligentis: nam oportet causiam praestantiorem esse effectu, aut certil non ex deteriore aliquo genere rerum esse .. Mentes hominum habent aliquam causam :nam homines non habencesse per sese. Igitur necesse est aliquam intelligentem naturam causam esse mentis humanae. Necesse est igitur esse Deum. Haec ratioaextat apud Xenophontem,&est eruditissim dexcogitata ,& ex media philosophia sumpta, & adeo firma est, ut non possit euerti. Ac profecto digmina esst consideratione, quod humana mens praecipuum testimonium est, quod sit Deus: deinde etiam imago es Dei,&monet de prouidentia, qualis sit Deus, scilicet sapiens, bonus, iustus, &c.
Quinta a noticia naturali: noliciae naturales omnib. hominibus uniuersialiter inditae sunt verae. In omnium animis naturaliter inest quaedaria noticia, quod sit Deus. Ergo haec sententia vera es . Minor esset magis perspicua, sinatura hominis incorrupta esset, sed tamen constat omnes sanos fateri, quod iudicentesse Deum ti re conscientiae terrores in singulis hominibus testantur esse aliquod numen, cui placeant rectefacta, & displiceant secus facta, expauescunt homines, etsi nihil a legibus aut iudiciis periculi sit,& ob hanc causam homines ad similitudinem Dei conditi dicuntur, quia solis homini b us impressa est Dei noticia.
Sexta a discrimine honestorii ni& turpium. Discrimen honestorum& turpium non est casuale, sed certa quaedam& aeternae regula discernens bona a malis. Ergo mentes humanae non sunt casu ortae, nec habent casti hanc perpetuam & firmam regulam, sed acceperunt eam ab aliqua certa causa intelligente. Praeterea cum humana mens teneat hoc discrimen, ergo multo magis tenet hoc discrimen illa aeterna mens, a qua homines orti sunt. Sequitur igitur Deum
60쪽
Deum esse mentem, bonam, iustam: Ita expressissima estagies Dei, & testimonium de Deo in natura est mens humana,& discrimen honestorum& turpium in nobis, quod impossibile est esse casuale. Ideni testatur etiam qualis sit Deus, scilicet sapiens, bonus.iustiis, &c. Septima etiam apud Xenophontem est: de terroribus conscientiae. Constat homicidas, & alios perpetratis magnis sceleribus horribiles animorum cruciatus sustinere, etiamsi nulla humana iudiciae metuant.. Ergo est aliqua mens, quae ordinauit hoc iudiciuminanimis, quae probat
recto facta , & iinprobat secus facta. Imo in his terroribus ipsa iudicat, esse aliquod numen, cui displiceant turpiter
Octaua e politica societate, e poenis honnicidarum&tyrannorum. Politica societas non est casti coniunctam tultitudo, sed certo ordine, ac iure consociata. Nec posset humana ope tantum retineri, sed experientia testatur, aliquo raumine eos, qui violanthun et ordinem, ut homicidas& tyrannos, rapi ad poenam, ut conseruari societas possit. Ergo est aliqua mens aeterna, qu se hominibus indidit intellectum huius ordinis, ut politicam societate colerenta. Item, quae sua ope conseruat&defendit societatem: Idd etiam
in imperiorum tum conseruatione, tum poeniS, omnes sani
iudicJrunt imperia non tantum humanis viribus aurconsi liis constitui vel euerti, quemadmodum inquit Cic. in orat. pro Rabirio : De orsi ope & auxilio multo magis haec Resp. quam ratione hominum& consilio gubernatur. .
Nona est admodum illustris. Multiplices sunt significationes rerum futurarum , &maximorum euentuUm, partim ordinatae iri, motibus coelestibus , partitar quae de nouo ostendi solent , cum impendhnt euentus, ut Prodigia, Cometae, Traiectiones, vera vaticinia, & alia multa signa. EDgo necesse est aliquam aeternam mentem esse, quae prospiciens euentus, re in coelo pii ixit mirificas & certas hgnificationes futurarum rerum, & prodigia illa ac vaticinia ad