장음표시 사용
61쪽
significalidas res maximas singulis temporibus ostendit hominibtis. Hae significationes partim ordinatae perpetuo, partim subinde exhibitae, satis clarum testimonium sunt, quod necesi e sit mentem aliquam est e, quae illas sic ordina ierit & exlii beat. Impossibile est enim casti existere vel pe petuas significationes, ut consensum inferiorum ad illas sibgnificationes, vel casu,& sine aliqua mente, rata & vera vaticinia edi.
Depreu, Hae rationes sanis ingeniis satis testantur esse Deum : si- de vita, niiii autem confirmant etiam prouidentiam est e, hoc est, Deo curae esse res humanas, Deum bonum&iustum esse, &conseruare ac gubernare naturam, & quaedam hominum atq3 imperioriim negocia regere. Aegumen Prima. Sicut non potuit existere mundus, nisi primat oluae con causa esset efficax, non ociosia: ita non potest consistere, nisi conseruante prima causa. Ergo Deus non est ociosus
sed prospicit& regit naturam. Antecedens ex letae causarum manifestum est: quia nulla natura finita potest durare perpetuo, nisi conseruetur ab infinita, Nec secundae causae postunt mouere, nisi impellente prima.
Secunda. ordo rerum & finales cauta testantur, quod Deus prospiciat & curet naturam , ac praesertim homines, cum omnia ad hominum utilitatem condiderit. Tertia. Mens humana est bona ac iusta, prospicit ac curat res, tenet discrimina honestorum & turpium. Est autem humana mens vera imago Dei. Ergo&Deus est bonus, prospicit&cti ratreS. Quarta. Terrores conscientiae testantur, quod puniet Deus sontes, quia terrores illi diuinitus incutiuntur ii uinanis animis, sicut res ipsa testatur. Non enim accersuntur sponte,& existunt etiam in his, qui nulla humana iudicia metuunt. Et poEtae finxerunt ideo furias ultrices scelerum,
ut significent diuinitus hos pavores in animis hominum
Quinta. Poenae homicidarum testantur, quod Deus curet
62쪽
ret humana. Regulariter enim rapi tintur ad supplicia homicidae, etiamsi aliquandiu euaserunt. Nec regula ideo contemnenda est, quia rarissime aliquid sit extra regulam, ut prii dentissimil inquit Isocrates. Sexta. Iia imperiis testantur praesentiam Dei, Heroes, quorum virilitem & fortunam plane constat esse diuinos motus. Et quidem confessione omnium sapientum , imperia constitui aut retineri non possunt, nisi diuinitus existant
Septima. Significationes rerum suturarum, vaticinia &Bdigia manifeste testantur, quod Deus curet res humanas, quod poenas malis sponat, quod mutationes rer si efficiat Octaua. Quae casu & sine mente fiunt, incertis ac vagis motib. feruntur, nec sunt apto distributa ad utilitates certas. In natura sunt certissimae vices temporum ac motuum
coelestium, & certae leges procreationis animantium & aliarum rerum. Adhaec motus coelestes aptissime distributi
sunt ad utilitates humanas, & quemadmodum in aliqua diligenti oeconomia omnia ad certos usus & sunt disposita &fiunt, eodem modo in hoc mundo cuncta ad certos usus destinata sunt. Igitur necesse est hanc certam oeconomiam mente aliqua, non casu, & conditam esse de gubernari. Haec argumenta prodest habere in conspectu, ut confirmentur animi vera & honesta opinione de prouidentia. Nam hae rationes verius sunt Philosophicae, quam Epicureorum insulsae&ineruditae cauillationes. Praeclaril autem monet apud Platonem Socrates Philebum de hac ipsa disse putatione, ita confirmandum esse animum, non solum visentiat Deo curae esse res humanas, sed etiam ut non sinamus nos ab iis perturbari, qui derident hanc sententiam. Haec addenda esse duxi ad locum Plinii, ut adolescentes admonerem, ne absurdis sententiis quorumlibet applaudant, sed adhibeant iudicium, & considerent, ex quibus fontibus ortae sint opiniones, an habeant probatos aut res, ac ver8 Philosophicas ac firmas rationes.
63쪽
Breuiter percurremus quasdam obscuriores sententias
textus. (Quisquis est Deus, si modo est alius scilicet quem Sol vel Minidus. (& quacundin parte totus est sensus hoc
est totus es sensatio, quasi dicat, totus sentit, videt, audit.& apparet lituac locum desumptum esse ex prooemio quaestionum Naturalium Senecar,ubi sic inqtiit: Quid est Dei is pinens Universi. Quid es: Deus p quod vides tot una, & quem non vides totum. Sic demum magnitudo sua illi redditur, quia nihil maius excogitari potest. Si solus est omnia, opus suum & extra & intra tenet. Quid ergo interest inter natur alia Dei& nostram Nostri melior pars animus est, in illo nulla pars extra animum, totus ratio est, &c. Sequitur intextu duos omnino, poenam& beneficium hoc est, qui metuunt poenam&iram principis, illi colunt poenam velut numen ut placetiir. Sic qui inhiant ad honores&opes, illi collunt Beneficium , ut numen benefaciens illis : (Ideos etiam publice Febris fanum in palatiobdicatum est) Notus est locus Valerii Maximi, qui ait: Febrim ad minus nocendum templis cultam esse, quorum v nulla adhuc in palatio, alterum in arce Marianorum: tertium in summa parte Vici longi, in ea ue remedia, quae corporibus aegrotorum innexa fuerant, deferebantur. Ara Orbonae ad aedem Larium Orbona culta ad arcendam orbitate. (Gentes vero quaedam animalia etiam Noti sunt versiculi Iuuena. in Sat. II.
Oppida tota canem venerantur, nemo Dianam et Toreum ct cepe nefas violare ac frangere morsu to sau gentes quibus tac nascuntur in hortis Numina, oec. s Iunones Genios ue adoptando sibbi) Hoc est, singulis nascentibus attribuuntur duo numina tuteIaria, alterum Iunonis i iuuando, alterum Genii ab exhilarando, Vnde inquit Virgilius: Nec deus hunc niense, dea vec dignata ci bili eli. Hoc est, illi infantes qui non habent propicios deos tutelares,
64쪽
res, Iunonem,& Genium, illi non sunt superstites. c Sola viraticis pagitiam facit scilicet accepti & expensi: si eniin aliquid boni accidit, illa lati dattic, quasi id ab ipsa sit profectum: si aliquid aduersi, vituperatur tanquam autor hu-itis mali. Metaphora suinpta est d codicillis rationiam .( Adeod obnoxiae sortis hoc est, miserae, caducae, &imbecillis conditionis sumus, ut hoc ipsum nos constituamius Deum, quod Deum maxime tollit, & Buidentiam euertit.
De natura siderum errantium,& eorum ambitu.
Incredeamus ad reliqua naturae. Sidera, quae a fixa diximus mundo, non illa s ut existimat vulgus)singulis attributa nobis,& clara diuitibiis, minora pauperibus, obscura defectis, ac pro sorte cuiusque lucentia, annumerata mortalibus, nec cum suo qtiaeq; homine orta moriuntur, nec aliquem extingui decidua significant. Non tanta coelo societas nobiscum est, ut nostro fato mortalis sit ille quoq; siderum fulgor. Illa nimio alimento tracti humoris igneam vim abundantia reddunt, cum decidere creduntur, Ut apud nos quoq; id luminibus accensis liquore olei notamus accidere. Caeteriim a terna est coelestibus natura, intexentibus mundum, inteXtuq; con cretis: potentia autem ad terram magnopere eorum pertinens, quae propter effectus claritatemq: de magnitudinem, in tanta subtilitate nosci potuerunt, sicut suo demonstrabimus loco. Circulorum quoq; coeli ratio in terrae mentione aptius dicetur, quando ad eam tota pertinet, signiferi modo inuentionibus Alii , io
non dilatis. Obliquitatem eius intellexisse, hoc est,
65쪽
rerum mi es aperitisse, Anaximander Milesius traditur primiis Olyrripiade quinquagesima octaua. Signa deinde in eo Cleo stratus, & prima Arietis & Sagittarij. Sphaeram ipsam ante multo Atlas. Nunc relicto mundi ipsius corpore, reliqua inter coelum terrasq; tractent Ir. Saturnus. Stimmui esse quod vocant Saturni sidus, ideoq; mininitim videri, & maximo ambire circulo, ac tri gesimo anno ad breuissima sedis suae principia regredi certum est . Omnium autem erranti tum siderum meatus, interq; ea Solis &Ltinae contrarium mundo agere cursitim, id est, laeuum, illo semper in dext D duplieiram praecipiti. Et quamuis assiuua conuersione i in motu cor in ensae celeritatis attollantur ab eo, rapianturq; in se ut & Occasum , aduerso tamen ire motu per silos quaeq; causis bu passus: ita fieri ne conuolutus aer . eandem in Padi
tem, aeterna mundi Vertigine, ignavo globo torpeat , sed findatur aduerso siderum verbere discretus& digestus. Saturni autem sidus gelidae ac rigentis
Iupiter. Multoq; egeo inferiorem Iouis circulum,&ideo motu celeriori duodenis circumagi annis. Mari. Tertium Martis, quod quidem Herculis vocant, ignei, ardentis e Solis vicinitate, binis fere annis conuerti. Ideo huius ardore nimio, & rigore Saturni , interiectum ambobus, ut ex Vtroque temperari Iouem salutaremq; fieri. sol. Deinde Solis meat una esse partium quidem trecenta ruin sexaginta , sed ut obseruatio umbrarum eius redeat ad notas, quinos annis dies a dijci, superq; quartam partem diei, Quam ob causam quin
66쪽
to a Iano vnus intercalaris dies additur, ut temporuratio Solis itineri congruat. Infra Solem ambit ingens sidus appellatum Ve- 'lenus neri S , alterno meatu vagum, ipsisq; cognominibus aemulum Solis ac Lunae. Praeveniens quippe & ante- matutinum exoriens, I tici seri nomen accipit, utS lalter, diem maturans : contra ab occasu refulgens nuncupatur Vesper, ut prorogans lucem, vicemq;Lunae reddens. Quam naturam eius Pythagoras Samius primus deprehendit, Olympiade circiter quadragesima secunda, qui fuit urbis Romae annus centesimus quadragesimus secundus. Iam magnitudine extra cuncta alia sidera est: claritatis quidem tantae, ut unius huius stellae radijs umbrae reddantur. Itaq;&in magno nominum ambitu est. Alij enim Itinonis , alij Isidis , alij Matris deum appellauere. Huius
natura cuncta generantur in terris. Namq; in alterutro exortu genitali rore conspergens, non terrae modo conceptus implet, verum animantium quoquComnium stimulat. Signiferi autem ambitum peragit trecentis & duodequinquagenis diebus , ab Sole nunquam absistens partibus seX atque quadraginta longius, ut Timaeo placet. Simili ratione, sed nequaquam magnitudine aut Meleui
vi, proximum illi Mercurij sidus , i quibusdam ap
pellatum Apollinis, inferiore circulo fertur nouem diebus o cyore ambitu , modo ante Solis exortum, modo post occasum splendens, nunquam ab eo Viginti tribus partibus remotior, ut hic idem & So genes docent. Ideo & peculiaris horum siderum ratio est, neq; communis cum supradictis. Namq; eata qua di
67쪽
6 COMMENT . IACO, MI L.& quarta parte coeli il Sole abesse &tertia,& aduersa Soli tap8 cernuntur: maiores la alios habent cuncta plenae conuersionis ambitus, in magni anni raetione dicendos.
Stella, no P st i v v s locus huius capitis contiti et confutationem sententiae Epicureorum , qui singulis hominibus singulas stellas attribuebant, quemadmodum in praecedenti capite dictu in est. Negat autem Aristoteles in stellas decidere, sed tantuni in aere inflammarissimos, quo S terra exhalat. Negat etiam Aristoteles, sidera nutriri seu ali vapore, quem terra exhalat. Epicurei enim hoc modo collegerunt: Quia stellae sunt naturae flammeae, ideo necesse est illas ali vaporibus velut nutrimento, quibus alitae & renouatae, expuere veluti flammam, quando creduntur decidere, sicut videmus in nostris luminibus incensis aliquando ei aculari aliquid siperflui siquoris. Aristoteles autem contrarium probat, hoc modo: Partes sequuntur naturam totius, Coeli autem materia non est elementaris, Ergo nec stellarum materia elementaris esse potest. Si non elementaris, Ergo nec elementis alitur: omne enim quod alitur, filo s-mili ali necesse est. Et quia coeli materia est purissima, cui omnino nulla elementaris natura admixta est: millas enim alterationes, nec mutationes, ned peregrinas qualitates recipit, necesse est & eandem materiam stellarum esse. Stella itaq; nihil aliud est, nisi densior pars siti orbis, inquam multum luminis coactu est, unde etiam magis lucet. inrod vero ait: siderum potentiam ad terram pertingere, idcue sese et loco demonstraturum , intelligit ea quae infra lib. 18 cap. as, dicturus est. SECvNDus locus huius capitis de circillis coelesti- iusti bus, quorum tamen explicationem ad reliquos libros, in quibus terram in Zonas , in climata partitur, reiicit. Quod
68쪽
vero ait, Obliqiuitatem Zodiaci ita telligere, est rerum fores aperire, non intelligendum est tantum de huius circuli declinatione a polis mundi, sed magis de vera declinatione Zodiaci ab aequinoctiali,&de ascensionibus partium ipsius, hoc est, de proportione singularum partium Zodiaci
ad singulas aequinoctialis partes, quae uni ascendunt vel descendunt. Haeccnim doctrina verdaperit rerum fores, hoc est, patefacit aditum adcognoscendos&inueniendos motus planetarum, ascensiones & descensiones signorum in diuersis locis & temporibus, item causas inaequalitatis dierum & noctium. Hic Anaximander Milesius praedixit Lacedaemoniis futurum terraemotum, & vixit temporibus
Quod vero ait Cleostratu signa in eo constituisse Arietem & Sagittarium, fortasse intelligit, eum primum obseruasse imagines signorum non esse amplius in locis propriis, sed suo peculiari motu egressos esse ad latera mundi, unde
praecipu8 signum aequinoctiale & solstitiale hie ἀ Plinio
enumeratur , & profecto haec inuentio magnam laudem meretur, quemadmodum hi sciunt , qui in his artibus veris
T E R T i v s locus huius capitis continet enumera- Diuisiotionem Planetarum. Principio autem hic obseruandum stes larum. est, corpora coelestia bifariam diuidi, in stellas fixas, de qui biis iam diximus, & in stellas erraticas, seu planetas, quae sic dicuntur, non quod incerto cursu vagentur&errent, sed propter diuersitatem&dissimilitudinem unifo mis®ularis motus ipsarum: occultantur enim aliquando&rursus aperiuntur, tum accedunt tum recedunt a Sole. Aliquando etiam antecedunt, & aliquando subseqmntur, tum motienitur celerius, tum tardius, tum omnino nemo uentur quidem, sed ad quoddam tempus subsistunt. Circumferuntur autem corpora coelestia duplici moria,uno Co potia quidem suo proprio,& altero externo, qui illis inhaeret per coelestium accidens. Prima & extima splicera, quae reliquas omnes cir- Vpie E cundat
69쪽
cundat atque complectitur, citissimo motu circumfertii Conficit enim reuolutionem integram in asi horis, ab oriente in occidei item, seu ut Plinius inquit, il laeua in dextra, quo motu seculn omines interiores sphaeras rapit, qui motus quia mundo diem affert, appellatur diurnus. Hoc enim motu singulis diebus Sol & omnia corpora coelestia oriun-ttir ald occidunt. Reliquae vero sphaerae contra hunc motu in nituntur in diuersam mundi partem motibus propriis,& qtio quaelibet e terra est distantissima, eo tardiores incessus habet. Hic motus superiore aliquanto est obscurior, ima propter tardas reuolutiones qtrorundam corporum, tuni etiam quia non tam simplicitera id aequabiliter superpolis mundi circumfert tir, quemadmodum alter, sed habet proprios polos, axes, & circulos, super quibus spacia sua ab occidente in orientem, seu e dextra in laeuam conficit , scilicet quando facies in meridiem vertitur. Vocat autem in dextra in praecipiti, quasi per praeceps labenti. Plinius suo more ludit, ait hos motus in aduersam mundi par te in fieri, ne mundus ignavo globo torpeat, hoc est, ne situm contrahat. Vocat autem aduerso verbere, in contrariam inundi partem motum.
SAT vRNus quia Iongissime e terris recessit, ideo longiore ambitu cursum suum conficit, triginta enim annis ad bretiissima sedis suae principia regreditur, hoc est, qui confecto suo cursu iterum in go annis redit ad illud principium unde antea egressus est: absoluit enim Zodiacum motii suo aequali annis as. die b. I 6 a. horis p. minutis sis. At tum propter tarditatem eius incessus, tum etiam propter temperaturam frigidam& siccam poetae finxerunt eum senem baculo se si istentantem. Plato vocat et re, rex, Graeci illiun vocant, hoc est, spacium temporis, qui& Lati-nd Saturnus appellatur, quod annis saturetur, vel longi temporis senex, efficit enim tardas & segnes naturas. Praeterea dominatur etiam segnioribus& crassioribus humoribus, qualis est nigra bilis.
70쪽
Ptolemaeus quaerit caulam naturae ipsius, & inquit r
rae humiditate longissimil distat. Generaliter autem haec stella nocet vitae omnium animalium frigore suo, quo congelat dc constringit corpora quibus dominatur. Excitat etiam in aere frigora, densias ac pestiferas nebulas, illumi , si male dispositus fuerit, uniuersaliter inficit. Pontanus illum describit: Oltima sorte senex loca possidet, vitinius auras Ambit, di aetermo contristat frigore terras, Nigrasen cies, tardusgradus, horrida barba, Et cani crines, O membra Coeta senecta. Ingenio tamen ipse bonus, nec inutile pecto consiliis, constansq; animi , prudemq; futuri.
Iv p i T E R illi proximus, qui propter breuiorem cir- Iouis euriculum annis II. diebus 3Is. hor. II. min. I .periodum su- iuxta comam absoluit. Cuius complexio est valde temperata, & ami-eca humano generi. Inde&nomen habet iu vivendo, qilia est benefica stella,& praeest optimis humoribus corporis. Vnde & largiri vitam dicitur. Latini e amando, vocant Iouem, incrementa enim & successus prosperos rebus conferti ab Astrologis fortuna maior vocatur, quod autor dilicitatis ac bonae fortunae existat. Iupiter inde pater cunctorum autor bonorium. Cur autem haec stella sit ccxe .r, exponit Plinius, cum inquit, in v trod temperari Iouem salutarem fieri, quae sententia totide fere verbis apud Ptol.
M A ae s anno uno, diebus 3 EI. hor. 22. min. 2 . confim Marti cit orbem Quin, cuius complexio est: valde calida & sicca, cursur ae,ppter ardentis Solis vicinitate: sic enim inquit Ptolemaeus i* pi*xio