C. Plinij Liber secundus De mundi historia

421쪽

capillo promisso, statura proceri & bene habiti, natura suggelidi, sed& ipsi moribus ferris, propter frigoris illis in

locis vim , & conueniens cum his accidit hyemis magnitudo, & e terra nascentium granditas & animanti uin saeuitia, hos vocamus generaliter Scylla as. Qui autem loca tenent interiecta inter tropictim aestiuum & Septentriones, quia ne supra verticem illorum Sol fertur, neq; inde longissime ad austrum recedit, in aere degunt valde illo quidem temperato, sed frigoris aestusq; differentiae admodum paruae notantur, quapropter& medio quodam colore &mediocri statura & natura temperata sunt, habitationibus coniuncti & moribus mansuetis, &c. Discendum etiam ex hoc loco, quod ad commoditatem &incommoditatem regionum omnium plurimum facit qualitas & forma telluris subiectar, an sit plana vel montosa, an arida vel rigata fluminibus, an habeat pingue vel arenosum solum, item, unde ferantur venti. Vt Aegyptus

est fertilissima, quia rigatur Nilo, loca proxima sunt sterilia, quia destituuntur aquis. Sic propinqua loca etiam sub eadem coeli plaga sita plurimum differunt. Unde in Lybia sunt Aethiopes, quia iunt loca plana de perusta d Sole, in

Asia non sunt, propter montes, valles & flumina, quibus tellus retunditur & mitigatur Breuiter percurram rationes Plinii, quibus angustiam terrae habitatae complectitur. Prima, Rapina Oceani immensa. Secunda, Coelum sectum in quinq3 Zonas, tres partes siue tres Zonas tollit, ex duabus relictis altera nobis non est peruia, propter aestum nonae torridae. Tertia, Oceanus terram habitatam subintrans multum etiam ex ea tollit, sic

enim inquit Plinius: Sed & relicta nobis una portio haud scio an etiam in maiore damno sit, hoc est, ea Eona quae sola ex quinq; nobis ad inhabitandum concessa est, illa etiam magnam partem amittit, propter infusum Oceanum in eam, qui in tot & tam amplos sinus dissectus , ut mirum sit

adhuc aliquid superesse ad incolendum , praeter infinit tun

422쪽

numeritin sitiminum, paludiam, stagnorum, lactriam, mori lium, siluarum, locorum desertorum & incultorum. SEcvNDus locus huius capitis continet probationem, quod terra respectu unitier si sit is istar puncti. Prima ratio, qtia Theon probat terram punctum esse

csphetetis. Ergo sit cernenda sit terra ex tanto interuallo, quanto abest Sol d terra, videbimus eam este centestinam septuagesimam partem eius magni itidinis, qtia Sol n cibis apparet, hoc est, pedalis. Videreturit ad totus globii Sterrae nobis esse sphaerula minor sex pollic una seu octo digitorum, cuius sphaerulae diameter contineret duos digitos, Duortim igitur digitorii stiperficies plana de terra nobis apparet ret. Secunda, si terra haberet in agnitudinem aliquam re spectu stellarum fixaruna, non cernerentur ex omnibus locis terrae eadem magnitudine. Tertia, obseruationes per in strii menta factae in superficie terrae tam praeci req)ondent ad situs stellarum e coelo, ac si est hiat in centro terrae factae, ergo semidiameter terrae respectu coeli nullam habet rationem. Quarta, Gnomonici ponunt summuna gnomonis pro centro terrae ac uniuersi, & circuitiones umbrarum Praecise respondent motui Solis, perinde a id si vin brae obfbruarentur in superficie transeunte per centrsi terrae, Ergo, &c. Quinta, Planicies hori hontis ubiqtie diuidit codiluin induo aequalia hemisphaeria, perinde ac superficies transiens centria in terrae. Sed si diameter terrae haberet aliquam magnitudinem, portio coeli stipi a hori Zontem est et minor dc inferior maior. Sed si mi aequales, Ergo, &c. In fine concludit hanc disputationem eleganti Epiphonemate, quo contra ambitionem & cupiditatem imperan

di , proferendi imperii tam publici quana priuati inuehi

tur, quod ridiculum sit decertare de re, quae reuera nihil aliud sit, quam punctum, praesertim in tanta breuitate &ins a-

423쪽

instabilitate vitae humanae, ex qua nihi Hicet tollere praeter exiguum piauisculum, quo exanime corpus contegitur.

CAPUT LXIX.

Mediam esse Mundi terram.

M Ediam esse mundi totius hauddubiis constat Terra margumentis, sed clarissim8 aequinocti j paribus horis. Nain nisi in medio esset, aequales dies noctesq; haberi non posse, deprehenderunt & dioptrae, quae vel

maxime id confirmant, cum aequinoctiali tempore eg eadem linea ortus occasusq; cernatur, & solstitialis exortus per suam lineam , brumalisq; occasus. Quae accidere nullo modo possent, nisi in centro sita esset.

Propositio principalis huius capi is est, quod terra sita

in medio uniuersi, sit centrum vnitiersi.P Ri M A demonstratio. In omni biis terra locis&partibus regularia ac stata tempora aequinoctior si recurrunt, ideo necesse est terram esse in medio uniuersi. Ratio consequentiae est, quia impossibile esset accidere aequinoctium, simili in uniuersa terra , nisi aequinoctialis circulus ubicue ab ipsa terra in diuo aequalia secaretur, necue haec aequalis sectio fieri posset, nisi terra medium locum aequinoctialis atque etiam mundi occuparet. S E et v N D A. In omni horigonte quotidie sex signa oriuntur de sex occidunt, ergo terra est in medio. Si enim ad alteram coeli partem propius accederet, illa regularitas ascensionum non accideret, nec horiχontes coelum in duas aequales partes secarent. a R T i A d dioptris seu instrumentorsi regulis sumta est, &scargumentatur: Non possiet ex eade linea cernid et ortus

424쪽

ortus&occasus tempore aequinoctii, nisi terra esset medi-ia in uniuersi, Sed cernitur ex eadem linea, Ergo terra est: centrum. Et ut probatio maioris fiat illustrior, volo eam hac figura exponere. Sit aequinoctialis circulus B, G, D, C, eius ac toti tis mi indi centrum sit A, punctum ortus Solis B, occasus C. Linea itaque B, A, C, quae transit per centrum mundi, coniungit ortum & occasum, id milia alia linea reeta, quae extra centrum A educitur, facere potest. Si enim terra sit E , linea educta ex is per E, non in C, sed in D excurrit, seu educta ex C, non excurrit in B, sed in G, neque coniungit ortum & occasum, &per consequenS, quia ex ea deni linea ortus & occasus cernitur, maxime probat terram in medio uniuersi sitam esse. Posset autem contra hanc demonstrationem ita argumentari: Finge terram este in F, tunc in hoc situ linea B, A, C, etiam ortum& occasum copulat, & tamen inde non sequitur terram esse

425쪽

in medio uniuersii. Respondeo, ex hoc sequeretur ut in millo loco hemisphaerium conspiceretur, nisi tantum in uno perqtiam exiguo terrae situ, A per consequens non acciderent uniuersalia aequinoctia Sole existente in circulo aequi-nomali, quod est falsum. Item, si ducaturalia linea per A, medium nuindi, de constituantur alia puncta ortus&occasus, & quia punctus F, manet immotus , haec altera linea diametralis non pertransibit ipsum F. Ergo si postea, et expuncto ortus vel occasus linea trahatur per F, iton tamen

copulabit ortum & occasum, imo non diuidet aequinoctialem in duo aequalia, unde apparet F, in primo opposita ideo copiis asse B & C, quia haec linea simul complectebatur A, mundi centrum. Et per consequens, quia ex eadein linea ortus de occasus cernitur, necesse est: terram esse in Q-

perficie aequinoctialis circuli, ac medio prorsus loco inter utruncue polum ste punctum orientis & occidentis consistere.

y A aer A ratio similiter e dioptris de a punctis solstitialibus sumta est, siue ut ipse ait, a solstitiali exortu, hoc

est, ab obseruatione orientis Solis in die solstitiali siue brumali,& haec obseruatio probat principaliter, quod terra sit medium, seu centrum totius superficiei aequino talis circuli , sicut prior principaliter confirmauit eam aequaliter apolis discedere. Vtamur autem in explicatione huius demonstrationis hac figura. Manifestum es punctum Tropici testiui opposit- tum esse puncto Tropici hyemalis ex diametro, ideo illinea ex altero puncto in alterum producatur, necesse est eam transire per centrum mundi, quod est A. Si ita 3 terra est: in medio mundi, necessees ut accidat id quod Plinius ait, videlicet, ut solstitialis exortus & brumalis occasius sint in una recta linea deprehensa & animaduersa per Dioptram, siue initium fiat ob occasu, siue exortu. Si enim terra fuerit extra mediu uniuersi in F , sed tamen in superficie aequinoctialis, tunc exortus brumalis & occasus solstitialis, seu econtra , non possunt una recta linea coniungi, sed duabus

d s lineis

426쪽

lineis in F sese secantibus, videlicet D, F, & F, E, ut apparet

ad sensunt. Quod si terra sit ita G, vel H, erunt qui de ira in una linea coni tmcta haec puncta, terra tanten extra superficiem a quinoctialis collocabit irr. Ex his apparet quina subtiliter lias ditas rationes Plinius coniunxerit, quae ordine se mutuo subsequuntur, & altera alteri subteruit, Quod te is Cleomedes libro I. de mundo pulcherrim Z probat ter-xa a inedio ram esse medium mundi, ab umbraru differentiis. Si enim, inquit, esset terra versus ortum , tum oriente Sole breuio- tum , vel re Sumbrae, & occidente maiores existerent. Item, cunerili, orientia nobis maiora apparerent, quia viciniores ortui eo semus, occidentia vero minora, quia remotiores. Praeterea primae sex horae diei essent breuissimae, Sol enim subito illis ad verticem conscenderet, posteriores vero horae, hoc est, postmeridianae essent longae , in tertialium enim ad occasim

maius existeret. Sed nihil tale apparet, Ergo non ad ortum magis

427쪽

magis accedit terra, ned etiam ad occasum: o innia enim contraria praedictis contingerent. Si autem terra magia ad obod edi

Septentrionem accederet, tiam in omni ortu&occasu vm- r on M-

brae Septentrionales existerent. Item si ad meridiem sit, ad Mimeridiem etiam umbrae inclinarent tam oriente quem occidente Sole. Nunc vero horum nihil euenit, sed insignis aequinoctialibus oriente Sole ad aequinoctialem occasum declinant umbrae,&c. Ergo nec in has partes inclinat terra. Si vero terra sit medio sublimior, pars mundi dimidia enod tet, supra terram non apparebit, ne sex signa, neo aequinoetialis dimidium, sed his omni b. minora, unde noctes sem- hum lioeper maiores diebus existerent. Quod si medio sit humilior, sit centro praedictis cuncta euenient contraria, maiore existente supra uniq*x, terram hemisphaerio. Ergo cum nec fit ad latera, nec Q-Pra, nec infra, sequitur eam esse in uniuersi mundo.

De rotunditate terrae in latitudinem &longitudinem.

JRes autem circuli suprassiciis dionis implexi, in

qualitates temporum distinguunt: Solstitialis ό parte signiferi excellissima nobis, ad Septentrionalem plagam versus, contraq; ad alium polum brumalis, item medio ambitu signiferi orbis incedens aequinoctialis. Reliquorum, quae miramur, causa in ipsius terrae b sigura est, quam globo similem ,& cum ea aquaS, rotundita ijsdem intelligitur argumentis. Sic enim fit hauddubie , ut nobis Septentrionalis plagae sidera nunquam laritudi- Occidant, contra meridianae nunquam oriantur :rursusq; haec illis non cernantur, attollen te se contra seiope emedios visus terrarum globo . Septentrione S HODd cernit paremib.

428쪽

cernit Troglodytice & confiitis Aegyptus : iiec Canopum Italia , & quem vocant Berenices crinem, item quem sub diuo Augusto cognominauere Caesaris thronon, insignes ibi stellas: adeoq; manifesto asssurgens fastigium curuatur, Ut Canopus quartam fe-rd partem signi unitis supra terram eminere Alexandriae intuentibiis videatur, eadem st Rhodo terram quodammodo ipsam stringere : in Ponto omnino non cernatiar, ubi maxim8 sublimis septentrio. Idemst Rhodo absconditur, magisci; Alexandriae: in Arabia Nouembri in ense prima vigilia occultus, secunda se ostendit: in Meroe solstitio vesperi paulisper

apparet, paucisq; ante exortum Arcturi diebus pariter cum die cernitur. Nauigantium haec maxime cursus deprehendunt, in alia aduerso, in alia prono mari, subitoq; conspicuis, atq; ut d freto emergentibus, quae in anfractu pilae latuere, sideribus.

Neq; en ina sui dixere aliqui mundus hoc polo

excelsiore se attollit: alit undiq; cernerentur haec sidera : verum haec eadem quibusq; proximis sublimiora creduntur, eademq; demersa longinquis: Vtque nunc sublimis in dele u positis videtur hic Vertex : sic in illam terrae devexitatem transgressis, illa se attollunt, res dentibus quae hic excelsa fuerant, quod nisi in figura pilae accidere non posset. II. Ideoq; defectus Solis ac Lunae vespertinos orientis incolae non sentiunt, nec matutinos ad occati, tetrae se sum habitantes : meridianos vero saepius. Nobili

apud Arbela Magni Alexandri victoria, Luna defe-,b de psi. cisse noctis secunda hora prodita est: eademq; inhv , q' 'Sicilia exoriens. Solis desectum Vipsanio&Fonteio

429쪽

Co s s. qui fuere ante paucos annos, istum pridie loeti diuer

Calendas Maias, Campania hora diei inter septi--. .

mam & octauam sensi: Corbulo dux in Armeniae cluntur.

inter horam diei decimam & undecimam prodidit visum, circuitu gIobi alia alijs detegente & occul

tante.

Quod si plana esset terra, simul omnia appare- Conclu-rent cunistis, noctesq; non fierent inaequales: neque i 'alias quil in in medio sitis paria duodecim horarum repetit priinterualla cernerentur, quae nunc in omni parte simi hetis

mili modo congruunt. iErrae pro

Transfert in hoc capite descriptionem & picturam circulorum coelestitim ad terrae superficiem, ut locortina interualla regionum longitudines& latitudines, spacia dierum& noctitim, gnomonis& umbrariim differentiae, certiore dc exactiore doctrisia cognosci ac deprehendi possint: nisi enim haec ex coelesti obseruatione & apparentiis coelestibus cognoscantur, nulla alia ratione atit obseruationi b.in terra animaduertiae intelligi positant. Proinde Plin. prudentissime has partes ex ipsis veris principiis pervestigauit, ac non video quid locoriim, regionum & gentium descriptiones magnopere sine hac coelesti ratione ipsint: milla enim certa ac firma doctrina ex illa peti potest, si non huic parti coelesti coniuncta fuerit. Orditur autem a circulis, qui inaequalitates temporudistinguunt, hoc est e causaessiciefite harum vicissitudinurnam Solis ascensus & descensus in signifero his veluti metis circumscribitur, unde inquit: Tres circuli Eonis implexi inaequalitates temporum distinguimi, hoc est, dies longiosimos , breuissimos, de aequatos suis noctibus. Solstitialis enim longissimum diem a caeteris nobis distinguit. Describitur autem hic circulus quando Sol in parte signiferi ex-d s celsis.

430쪽

celsissima fertur, hoc est, no bis proxima. Econtra brumalis circulus describitur i motu Solis, quando fertur in parte sgniferi humillima. Aequinoctialis vero quando fertur Sol medio ambitu inter utrosque iam dictos. Sed Eodiacus obliquo tramite fertur, cuius medium intersecat linea Ecliptica, quam ultra citraq; Sol nim quam egreditur, quemadmodum supra cap. is . haec copiosi sunt exposita. Plorofi- Statim subiungit propositionem huius institutae disputio. tationis de terrae rotunditate,&inquit: Reliquorum quae miramur, causa in ipsius terrae figura est, quasi diceret, nos in laoc capite enumerabimus aliquot accidentia, quorum

effectum miramur, videlicet de diuersis dierum initiis in diuersis terrae partibus, item de dissimilibus incrementis &decrementis dierum & noctium, item, quod una & eadem Eclipsis in diuersis regionibus conspecta , non eodem modo neq; eodem tempore conspicitur, haec, inquam, accidentia erunt probationes, quod terra una cum aquis sit globosa. Rationet, Prima ratio, sumta e stellis semper aut nunquam ap- quod fit hauddubie ut nobis septentrionalis . sie n. Plagae sidera nunquam occidant, hoc est, terra secundum dum lati latitudinem est rotunda, si enim esset plana versus meridi-tudinem em vel versus septentrionem , tum omnes stellae septentrionales in partib. meridianis conspicerentur, & econtra meridianae in partibus septentrionalib. Sed hoc non fit, igitur terra non est plana, sed globosa & sphaerica . milia enim alia causa excludere visum posset, quo minus omnes stellae in

utraq; plaga conspicerentur. Minorem exponit illustribus exemplis. Primum exemplum: Septentriones non cernit Troglodytice& confinis Aegyptiis. Septentriones vocat stellas insigniores vrsae maioris. Troglodytice est regio Africae, quae vergit versus meridiem ad littus sinus Arabici ferdus is ad circulum aequinoctialem, habet nonien a , hoc est, specus, & y ω hochst subeo, quia in cauernis& specub. subterraneis habitant. Troglo