장음표시 사용
491쪽
8S COMMENT . IACo. MII. cuius liaec sunt verba: Multa medici, multa guberitatore agricolae etiam multa praesentiunt, sed nullam eorum diuinationem voco, ne illam quidem, qua ab Anaximandro physico moniti Lacedaemonii sunt, vi urbem & tecta linquerent, armaticue in agro excubarent, quod terraemotus instaret, cinn& urbs tota corruit,& ex monte Taygeto
extrema montis quasi puppis auulsa est. Ne Pherecydes quidem ille Pylla agorae magister potius diuinus habebitur quam physicus, qui cuin vidisset haustam aquam de iugi puteo, terraemotus dixit instare. Aristoteles meminit Anaxagorae Claχomenii, & Anaximenis Milesii, & Democriti Abderitae, qui primi de terraemotu disseruere, & causas ipsius in natura pervestigare conati sunt. Legant de hac re studiosi Aristot. r. Meteo. cap. T.
sentea de Asscribam verba Senecae, quae elegantissim g hunc to-
terr mO- tum locum exponunt. Corpus, inquit, nostrum s anguine
irrigatur&spiritu. Habemus autem quaedam angustiora animae receptacula, per quae nihil amplius quem spiritus meat: qilaedam patentiora, in quibus colligitur, & unde di-itiditur in partes. Sic se totum terrarum omnium corpus,& aquis quae vicem sanguinis tenent, & ventis, quos nihil aliud quisquem animam vocaverit, peruium est. Haec duo alicubi concurrunt, alicubi consistunt. Sed quemadmod se in corpore nostro, dum bona valetudo est, venarum quod imperturbata mobilitas modum soruat: ubi aliquid aduersi est, micat crebrius,& suspiria atq3 anhelitus, laborantis ac fessi signa sunt: Ita terrae quod, dum illis positio naturalis est, inconcussae manent. Cum aliquid peccatur, tunc veluti aegri corporis motus est, spiritu illo, qui modestius perfluebat icto vehementius & quassante venas fila si qui spiritus quamdiu habet exitum, sine iniuria labitur, si offendit aliquid & incidit quod viam claudat, tunc oneratur primo infundente se a tergo spiritu, deinde per aliquam rimam
492쪽
maligne fugit,&hoc acrius fertur quo angustius, id sine pugna non potest fieri, nec pugna sine motu: ac si nec rimamqtiidem, per quam effluat, inuenit, conglobatus illic furit, , huc at illuc circumagitur, alia deiicit, aliaue intercidit, &c. Haec eadem sententia ab Aristotele copioso Aristotel.
explicatur, cuin inquit : o se repota
s sevi leta metra. Non igitur recte hoc loco expressit Plinius Aristotelis sententiam , cum inquit: Neque enim unquam intremiscunt terrae, nisi sopito mari, Aristoteles vero ait:
Quod in fine capitis inquit: Ne aliud est in terra tr mor, quam in nube tonitru , rursum alludit ad Epicuri sententiam, qui inquit, terraemotum fieri st violentia calidi spiritus, qui conuersus in ignem fulmini similis, fertur cum magna obstantium strage, ut inquit Seneca.
De terrae hiatibus. Arid itaq; quatitur, de mira ceduntur Opera, ali- Spee ebi prostratis moenibus, alibi hiatu profundo haustis, x' alibi egestis molib us, alibi emissis amnibus, nonnunquam etiam ignib. calidisue fontibus, alibi aduerso Alii audes fluminum cursu. so. Praecedit vero comitaturq; tectibilissonus, alias Acciden-miirmur similis mugitibus, aut clamori humano, ar- 'morumve pulsantium fragori, pro qualitate mathriae excipientis, formaq; vel cauernarum, Vel cuniculi per quem meat, exilius grassante in angusto, eodem rauco in recurvis resultante, in duris fremente,
493쪽
in humidis fluctuante & stagnantibus, item fremen
te contra solida. Itaq;&sine motu saep8 aedit tur so nus. Nec simplici modoqinititur unquam, sed tremit vibratq;. Hiatus vero alias remanet, ostendens quae sorbuit, alias occiittat Ore compresso, rursusq; ita inducto selo, ut nulla vestigia extent, urbibtis plerunq; dei loratis, agrorumq; tractu hausto. Maritima autem maxime quatiuntur. Nec montosa tali malo carent: Exploratum est mihi Alpes Apenninumq; saepius tremuisse. Et autumno ac vere teriae crebrius mouentur, sicut fiunt fulmina. Ideo Galliae& Aegyptiis minim8 quatiuntur, quoniam hic aestatis causa obstat, illic layemis. Iic noctu sepius qui minterdiu. Maximi autem motus existunt matutini vespertini q;: sed propinqua luce crebri. Interdiu autem circa meridiem fiunt,& Solis Lunaeq; defectu, quoniam tempestates tunc sopiuntur. Praecipud vero cum sequitur imbrem aestus, imbresue aestum.
Hoc caput continet enumerationem speciertim terraemotus, quarum P R I M A, ruina vel casus vocat tir, Seneca inclinationem vocat, quando in unam partem totus se motus impellit. Fit autem quando multus & copiosius spiritus
in unum aliquem locum magna vi incumbit, quem etiameitertit, nisi celeriter ex altera parte occuirat motus, qui inclinata restituat. Hac specie terraemotus Basilea concussa corruit, anno Domini 13 sq. die 18. Octobris. Meminit etiam Liuius huius speciei lib. a. tertiae deca. Tantus fuit ardor animorum, adeo intentus pugnae animus , ut eum terraemotum, qui multarum urbium Italiae magnas partes
prostrauit, auersio cursu rapidos amnes, mare fluminibus inuexit, montes lapsu ingenti iuruit, nemo pugnantiu senserit, de c. SE-
494쪽
S a et v N D A species Hiatus vocatur , quando terra
prosundo hiatu dehiscit, & fit quando spiritus magna vi
erumpit extra terram. Aristoteles ait hac specie Sipilum vocatum Phlegretim agrum, & regionem Ligusticam euersam esse. T E R T 1 A species vocatur Agitatio , tremor vel succussio, Aristoteles pulsum vocat, fit quando terra asturgit veluti intumescens, algiterum residet. Hac specie terraemotus tremuit Friburgum Bri oleum patria mea, anno Domini Is os. Calen. Nouemb. Erant autem duo horribiles motus, alter nocturnus, qui subleuabat tecta in altium,& rursum demittebat, ita ut velut alternis assurgerent at residerent. Alter vero sequenti die circa vesperam, qui verius fuit sonus quidam& horribilis sibilus, quem concussio
t A R T A species, quando magna moles instar montis extra terram egeritur, aut quando aliqua terrae pars subsidet, ex qua aut flumina aut ignes erumpunt. Exponit hanc speciem Aristoteles, cum inquit: Iam enim motus terrae quibusdam in locis factius non ante desiit, qui inventus ille qui permoverat, facta Eruptione in locum terra sublimiorem, apertae procellae instar exierit, id quod etiam circa Heracleam Ponti nuper accidit,& prius circa Hieram insulam, quae est una ex iis quas Aeolias appellant. In hac enim pars terrae intumescebat assurgebat cum sono in tumuli speciem, quo tandem dirupto , multum spiritus prodiit, qui scintillam cineremue sustulit, ac Lipareoru urbem,
quae haud procul aberat, totam in cinerem redegit. Scribit Albertus Magnus, Necarum flumen Sileuiae absorptum esse terraemotu, ut uno die per integrum miliare auersum
nusquam comparuerit. Plinius inter terraemotus opera enumerat primo euer- Effectussionem urbi tim, secundo absorptionein, quando mergian te T M. tur dehiscente terra. Tertio egestas moles, hoc est, quando erumpens aer ingentem molem terrarum',& ut ille inquit,
495쪽
s x c o M M E N T. I A C O 2. M Iinstar montis egerit. Quarto, emissi amnes. Quinto, emi si ignes. ut in Aetna di Vesuuio , item emissi fontes therma-rusn. Sexto, aduersi sitiminum cursus, hoc est, saepe flumina retro ad sontes suos recurrunt, propter terrae in alueo elatum tumorena, qui cogit flumina retrocedere. Thermarum eruptarum ex terraemotu meminit Arist. cum inquit estis et sciasi vo ethi et Aq.ον et secet c rursu; Edim, de C. Folail um nouorum scaturigo aut veterima commutatio inde existere potest, quod terraemotus veteres canales qui aquarin
effundebant obturat, tunc enim necesse est ex alio loco ex montib. aquam erumpere. Capite sequenti ascribam sententii Pausaniae, qua has species uberius & planius explicat. Aristoteles simpliciter has species diuidit in villior dioeoti aer, in tremorem & pulsum, ut sit ni Metor, ir*υ- vero ae si in sp. Vberrimam terraemotus ac eius specierum descriptionem plurimis exemplis illustratam legant
studiosi apud Agathium de Gotthorum bello, lib. a. Praecessit vero comitaturq;, dcc.
r Spiritus agitati in subterraneis specubus sonos effici-Unt: sta primis vero quando feruntiir aduersus solida caua corpora subterranea, adeo etiam ut nonnunquam terra velut mugitum aedere videatur. Sicut enim ex dolio causatur vox horribilis atque dissona cum perflatur vento et ita quod specus & cauernae sub terraneae pro varietate ac dissimilitii dine meatuum, & pro materiae soliditate aut raritate varios atq; horribiles sonitus aedunt, quando spiritu perflantur. Aeduntur aliquando soni sub terra etiam sine concussione, idq; accidit quando vapores non sunt satis multi, ut terram aut eleuare aut tremefacere queant, sed intus in abdito tumulti tantur inter sese. Aristoteles inquit,
sm G et si tam TZν *ον. De tali mugitu loquitur Virgilius, cum inquite Sub pedibus mugiresolum, S iuga celsa moveri.
496쪽
c Maritima autem maxime quatiuntur.
Ratio est, quod loca maritima abundant venis & Ca- Loca apta vernis, qiribus mare terram veluti quibusdam fistulis subin- terraemo-greditur,& quibus rivisti bterranei in mare profluunt, illic deinde postea spiritus gignuntur, qui cum egredi luctantur, i fluctibus marinis repelluntur,atdita rursum in visceribus terrae conduntur, qui aucti deinde, necue illis exitus patet, latera terrae concutiuntur. Aristoteles ait, validissimos terraemotus fieri ubi mare quidum est, aut regio sim-gosia, aut subterraneis specubus abundans, quamobrem ait, circa Hellespontum, Achaiain, Siciliam & Euboeam , tellurem vehementissim8 quati, propter mare, quod velut
fistulis quibusdam ista loca subingreditur. Ferunt quondain Aegypto millos terraemotus factos esse, quod tota ex limo concreuerit, quem Nilus turbidus defluens secum traxit, &prioribus terris apposuit, sed postea tremere coepit, quorum motuum ab Agatiuo exempla recitantur.
Vtplurimum aeqtii noctialibus tempors bus terraemotus Tempus seri solent, propterea quod illa tempora sulit flatuosissi- aptum rerma, propter eandem causam, quae supra est de ventis red dita. Aestate & in locis calidioribus sunt rariores moriis propter calorem, qui poroS terrae aperit, unde exta alat quicquid est ventorum aut spirituum collectum sub terra. Nec etiam hyeme fiunt propter debilitatem caloris, qui gignitald producit spiritus. Item propter eandem causam noctu saepius quam interdiu, propterea quod calor diurmas di soluit materiam , frigus nocturnum constringit eam. Scribit Albertus, se vidisse terraemotum in Lombardia durantem integris o. diebus, qui in solstitio hyemali coepit: &addit causam, quia in aestate erant multi vapores crassi ac
terrestres resoluti per calorem Solis, ned tamen extra te
rae superficiem educti, proinde hyeme conclusis terrae poris frigo-
497쪽
frigore, ac cum vapores agitarentur, facta est terrae commotio, & rursus, quia talis vapor erat valde calidus, interdiu quieuit, noctursio autem frigore in spissatus ac auctus horribilior incubuit. Maximi autem motus existunt matutini vespertini , sed propiaqua luce crebri, hoc et , paulo ante exortum Solis mane, vel paulo post occasum Solis ve
Causa est caloris defectus: lumen enim est calorificum, cumi lumen hoc, quod uniuersam naturam veluti spiritu vitali rigat, vivificat ac perfundit, aufertur, necessie est aliquam mutationem ac motum in inferioribus accidere: ac videmus eclipses semper alicuius cala initatis esse praenuncias, aliquando ut cauta, aliquando etiam ut signa. Aristoteles exponit prout sunt causa, cum inquit: tia etsi, P
: Ludim , &c. Hoc est, hac eadem etiam de causa nonnunquam accidit, ut circa Lunae defectus terra quatiatur. Cum enim iam terrae obiectus instat,& nondum prorsus lumen defecit, nec calor i Sole profectus ab aere secessit, sed iam emarcescere coepit, tranquillitas oboritur, commigrante in terram spiritu, qui ante Lunae defectus motum terrae committit c nam venti quocii saepe ante Lunae defectus excitantur iiiitio quidem noctis, cum defectus medio incipit noctis: medio vero, cum mane. Id autem euenire propterea solet, quod calor Lunae hebetatur, &c. Hoc integrum caput descripsit Plinius ex Aristotele, proinde eius explicationem requirant studiosi ex Aristotele, lib. a. cap. 8.
498쪽
. Auigantes quom sentiunt non dubia coniectu- Signa ter
ra, sine flatu intumescente fluctu subito, aut quati TDJ- rum 'ente icti. Intremunt vero&in nauibus posita, teque
quil minaedificijs, crepituq; praenunciant. Quin&volucres non impavidae sedent. Est&in coelo signu, praeceditq; motu futuro, aut interdiu, aut paulo post occasum sereno, ceu tenuis linea nubis in longum porrectae sp acium. Est & in puteis turbidior aqua,
Hoc caput continet enumerationem signorum morias suturi. P R I M v M est commotio seu agitatio maris, nullis
ventis spirantibiis, & magna aeris tranquillitate existente. Causa alitem est , quod spiritus, qui est causa motus, iam tum resoliti incipite quia vero mare nullum respiraculum
aut difflationem illi praebet, imo magis omnes aditus illi
praecludit, tunc reuertitur in terram illam T concutit. SpcvNDubi signum, crepitus siue fragores. Nam spiritus, qui per angustos specus subterraneos impellitur, pritis quam erumpit, diuersos sonos efficit, perinde atque ventus in ita testinis agitatus rugitus excitare solet. E R T I v M , quin & volucres non impavidae sedent, hoc est, paventes & consternatae: auiculae enim propter raram at subtilem constitutioitem corporis, facili me velleuissimas alterationes aeris praesentiunt: quia vero sub templi S terraemotus aura turbatur, propter exhalantem spiritum: itaque pauent. v A R T v M est nubecula tenuis, 3c velut linea post occasium Solis sereno tempore conspicitur in nube per longum
499쪽
seeunda specie . vis C ORMENT. IACO R. MIL.gum porrecta spacium. Aristoteles ait fieri propter demigrationem spiritus seu vaporis, quies velut materia nubis in terram: vel fit propter exhalationem, quae paulatim per aliquam angustiam terra: egreditur, ac in longum elisa conspicitur, quemadmodo etiam in mari dicunt, undam quandam praecurrere tempestatum praenunciam, quam Poetae maris filium appellant. Pausanias in Achaicis exponit aliquanto copiosius hunc locum designis, quae terraemotus praecedunt, simul etiam addit explicationem specierum ipsius, quem locum, quia
est valde eruditus, integrum ascribam, Ceolr, μώye p. V
500쪽
IN T v M , aquae in puteis turbantur, at ue sulphur vel alium metallicum odorem redolent. Nam halitus terrae facilius aquas inficiunt quem terras mouent. Scribit Seneca sexcentarum ouium gregem motu terrae exanimatum esse, propterea quod multa pestifera sub terra latent, quae uni cum spiritu egrediuntur, de vicinas aquas, &aeremi proximum inficiunt.
A uxilia contra m citus futuros.
SIcut in ijsdem est remedium, quale&crebri spe- Remedifi
cus praebent. Praeconceptum enim spiritu exhalant,m ex quod in certis notatur oppsdss, qtice minus quatiuntur, crebris ad eluviam cuniculis cavata. Multoq;
sunt tutiora in ijsdem illis quae pendent, sicut Neapoli in Italia intelligitur: parte eius quae solida est, ad tales castis obnoxia. Tutissimi sunt aedificiorum fornices, anguli quoq; parietum, postesq; alterno pulsu renitentes. Et latere terreno fata parietes inbnore noxa quatiuntur.
Magia a disserentia est & in ipso genere motus, plu- Specie ribus siquidem modis quatitur. Tutissimum est, cum vibrat crispante aedificioru crepitu, & cum intumescit assurgens , alternoq; motu residet: innoxium &cum concurrentia tecta contrario ictu arietant, quoniam estex motus alteri renititur. Vndantis inclin tio, ec