C. Plinij Liber secundus De mundi historia

501쪽

y8 COMMENT . IACOB. MIL.

tio , & fluctiis more quaedam volutatio infesta est: aut cum in unam partem totus semotus impellit.

Desinunt alitem tremores cum ventus emersit:

sin Vero dura tuere, non ante quadraginta dies sistuntur, pleriinq; & tardius, utpote cum quidam annuo& bienni spacio durauerint.

APPENDI x.

Templi, Exponit hoc capite praesidia, quae industria hominii mdarationis comparata sunt aduersus haec pericula terraemotiuim. Primum , sunt spectis, per quos spiritus subterraneus distiatur ac egreditur: sicut enim obstructio terrae praecludit viam spiritui, ita apertio, siue sit naturalis siue manu facta, prohibet illum statuim motum ac conctissionem propter interceptum ac interclusum spiritimi. Secundum est figura loci, loca enim pendentia aut fornicibus insistentia miniis a fliguntur locis solidis, laoc est, solidis fundamentis iis sis entia: spiritus enim non habet lain firmum obstaculum in quo repercutiatur, ac deinde fortior insurgat. Tertium sunt thrnices,& anguli parietum, in quibus duo parietes concurrunt. Item postes, qui utrinque fulciunt parietes. Quartum sunt parietes ex latere terreno facti, non ex solidioribus saxis aut lapidibus. Causa patet, quia qtranto corpora sunt rariora, tanto magis sunt transpirabilia, sicut patet in animalium corporibuS. Species Recitantur a Plinio quatuor specieSterrae motuum . ,ui '' Prima est, Crispatio, hoc est, motus lenis & tardus, ideo

etiam caeteris tutior, alias vocatur tremor, cum tantum vibrat terram. Secunda, Tumor, quando terra assurgendo intumescit & alterno motu residet, ab aliis inclinatio vocatur, quando sursum & deorsum fertur. Tertia, Arietatio, quando aedificia contrariis ictibus alliduntur. Quarta, undatio, siue succiussio, quando fit fluctuatio ab uno latere in aliud, ut cum more fluctus volutatur, vel nauigium nu

tat.

502쪽

tat. fiunt autem hae diuerta tarmae pro varietate cauernarum, per quas meae spiritus, qui nunc recta, nunc obliqua, nunc torta via incedit.( Desinunt autem tremoreS.

Hoc est, tunc cessat terra moueri, quando materia, qtiae motum excitauit, resolutione aliqua est exhausta at set iacuata,& quemadmodum lampaues aut faces in aere incertis cito deflagrant, cometarum autem incendia longo durant tempore: ita moltis facti e spiritibus tenuioribus ac raris statim desinunt, facti autem a crassis, qui in meatibus ac cauernis impacti haerent, durant diu. Ferunt terraemotum, quo Basilea corruit, integro anno durasse, post annum vero loca vicina coepit magis affligere. Argentinae enim aliquoties est concursum ad tentoria extra urbem, propter metum turi motus. Aristoteles ait, Oetae P istoegr

apud Aristotelem ibidem, & Senecaln.

CAPUT LXXXIII.

Portenta terrarum semel visa.

Actum est semel, quod equidem in Hetruscae dise

ciplinae voluminibus inueni, ingens terrarum portentum L. Martio, Sex. Iulio Co s s. in agro Mutinensi. Namque montes duo inter se concurrerunt, crepitu maximo assultantes recedentesiis, inter cos amma fumoq; in coelum exeunte interdiu, spectante 8 via Aemylia magna equitum Romanoruna, familiariumq; & viatorum multitudine. Eo conclusuvillae o m n es elisia, a nim alia p ermulta, q u ae intra fuerant, exanimata sunt, anno ante sociale bellum i

503쪽

quod haud scio an hinc stius ipsi terrae Italiae fierit,

qitim ciuilia. Non ininus miriim ostentum & nostra cognouit aetas anno Noronis principis siti prerno, sicut in rebus eius expositi natis, pratis oleisq; interce

dente via publica in contrarias sedes transgrestis, in agro Marrucino, praedijs Vecti j Marcelli equitis Ro

mani, res Neronis procuranti S.

p balatos Historicum est caput , in qtro commemorat quaedam terraein exempla prodigiosorum&portentosorum terraemotuum, quorum nullae satis firmae rationes assignari possunt: aeduntur enim a natura velut portenta & prodigia, tamen Albertus Magnus satis diligetverversiatur in per uestigatione causarum naturalium horum portentorum : si qui autem requirunt illas, petant ex Alberio. Scribit Seneca, se vidisse aedificia diductis angulis moueri, iterum componi, quaedam vero parum apta positu suo,& d fabris iaegligentius solutius is composita , terraemotus agitatione consolidata est e. Item citat quendam qui affirmabat se vidisshin balneo tessellas, quibus solium stratum erat, alteram ab altera separari, iterumcue committi: & aquam modo recipi in commissuras pauimento recedente, modo compresso bullire &elidi . Primum exemplum de duorum montium concursu, quae concursatio tacta est anno urbis cicia. Consulibus L. Martio Philippo, & Sex. Iulio Caesare, atqi sine dubio significauit bellu sociale, quod admodum duriter aHixit Italia. Alterum exemplum est de transgressione siue transpositione arborum, ut arbores quae ad dextram euntibus per viam publicam steterant, post terraemotum stabant ad sinistram. Dicunt hanc locorum comutationem seri, quando terrani solida in subterraneus aliquis turbo in partes contrarias vertit. Seneca scri bit, eundem motum Romae ialectisternio Iouis, deorum capita conuertisse.

504쪽

CAPUT LXXXIIII

Miracilla terraemotus.

F Iuut simul cum terraemotu &inundationes maris, eodem videlicet spiritu infusi, aut residentis sinu

recepti. Maximus terrae memoria mortalium extitit

moriis, Tiber Caesaris principatu, x ri .vrbib. Asiae una nocte prostratis. Creberrimus Punico bello, intra eundem annum septies atq; quinquagies nunciatus Romam. Quo quidem anno ad Trasymenum lacum dimicantes, maximum motum neque Poeni sens dre, nec Romani. Nec vero simplex malum, aut in ipso tantum motu periculum est, sed par aut maius ostentum. Nunquam Vrbs Roma tremuit, Vt non futuri euentus alicuius id promuncium esset. .

Causa, cur cum terraemotibus magna aquaru vis erum , quae e-pat, est exhalatio magna vi eiecta, quae simul expellit quic- rumpen- quid est aquarum, eana exponit Aristoteles hoc modo, cum x pq sit ait: Ubi autem imita datio simul cum terraemotu accIdit, spiritus ex aduerso flantes in causa sunt, id vero fit, cum spiritus qui terram quatit, inare ab alio spiritu delatum repet tere nequit omnitio, sed propellendo ac in unum contrahendo magnam vina maris cblligit. Tunc enim hoc spiritu euicto, uniuersutia e contrario spiritu pulsum, ertina pere ac diluuium facere necesse est, id quod circa ipsam qtioque Achaiam accidit. Extra nanadflabat Auster, intro Aquilo. Cum autem facta fuit tranquillitas, & ventus intro fluere coepit, una cum inundatione etiam terrae extitit motus. Item Seneca lib. 6. ait: Ladon flumen inter Heli m& Megalopolim , terrarum motus effudit. Has duodecim urbes enumerat Cor 'lius Tacitus in fine lib. r. cum inquit: Eoi a dem

505쪽

dein anno dcio decim celobres urbes Asiae conlapste nocturano molli terrae, quo improtrisior gratiiorq; pestis filii, neq; solitum in tali casu est igitim sub velliebat ita aperta prortini pendi, quia diductis terris hauriebaiittar. Nicephorus lib. I. cap. II. Eccle. la istoriae qtraitior decim urbes enulnerat, quae hoc terrae motu in Asia concideruiat. Et quidam existimant laas urbes corruisse terraenio tu, qui factus est tempore passionis Christi, sed ania orum numeriis non coturenit :hae urbes corruerunt anno Imperii Tiberis tertio, Christus alitem passus est anno imperii iis . ergo fuerunt diuersi terraemotuS. De terraemotu qui factus est dimicantibus Romanis cum Carthaginensibus ad Trasymenum, sic scribit Liuius lib. r. Deca. s. Tantus is fuit ardor animorum, adeo intentus pugnae animus, ut eum terraemotum, qui multarum urbium Italiae magnas partes prostrauit, auertitaue cursit rapidos amnes, mare fluminibus inuexit, montes lapsti ingenti proruit, nemo pugnantium senserit, &c.

CAPUT LXXXV.

Quibus locis maria recesserint.

. E Adem nascentium causa terrarum est, cum idem

Caii Re- ille spiritus attollendo potens solo non valuit eri m-

terrarum . pere. Nascuntur enim necflta minuin tantum Inue-

. ictu, sicut Echinades insulae ab Acheloo amne con- flumina ' gestae, maiorq; pars Aegypti a Nilo, in quam iPharo insula noctis & diei chirsum fuisse Homero Re , au sed & recessu maris, sicut eidem de Cir- Nili. ceijs: Quod accidisse & lia Ambraciae portu decem millium passuum interuallo, & Atheniensiu quinq; millium ad Piraeum memoratur. Et Ephesi, ubi quondam aedem Dianae alluebat. Herodoto quidem si credimus, inare fuit supra Memphim usq; ad Aethiopum

506쪽

pum montes, itemq; a planis Arabiae. Mare&circa Ilitum, & tota Teuthrania, qtiaq; campos intulerit Maeander,

PRIMA causa nascentitum terrarum, hoc est, extra Tmae era aquas erumpentium est, quando spiritus attollendo solo tae ex a. Potens, non valet erumpere, hoc est, quando spiritus inclusuS terrae, potens adiue acris fuerit, adeo ut ipsam siris viribus in alium attollere possit: cum terra alli sortiter Iuctanti resistit, tunc eam magno impetu extra suum locum vi protrudit. Vnde&in aquis fiunt nouae in sulae, in continenti tumuli & montes. Scribit Seneca, Tharran & Thaerasian insulas non ante in mari visas, sua aetate multis spectantibus natas esse.'SA C v N D A causa est alluvio, sic enim inquit: N seuntur enim nec fluminum tantum iniiectu, sicut Echinades ab Acheloo amne conuectae. Harsi Echinadum meminit Titu cydides lib. r. belli Peloponnesiaci. Sic aute inquit:

sia , UD HA vων νύ- γ era heto es, , &c. Apud Pausaniam in Arcadicis exponitur, quomodo hae insulae primum natae sint, & deinde cur continenti non annexae, ut Delta Aegypto, sic autem inquit, et n inpII die psmor G sλ ου

in fine huius capitis. Meminit etiam Ouidius lib. 8. Metam Aegyptum vocat Herodotus fluuii donum, sic enim

maris sinum fuisse ubi nunc Aegyptus est. Item Aristotelesi s eadeln

507쪽

Sol COMMENT . IACO. MI L.

eadem de Aegypto scribit: sita rid mi retu et r

Locus Homeri de Pharo insula extat lib. Odysseae P.

Seneca exponit hunc Iocum cum inquit: Tantum enim, si Homero fides est, aberat i continenti Pharos, quantum nauis diurno cursu metiri plenis lata velis potest, sed continenti admota est. Turbidus enim defluens Nilus, multum lsecuna limum trahens, & eum subinde apponens prioribus terris, Aegypto annuo incremento semper ultra tulit, &e. T E R T 1 A causa est, quando mare discedit ab aliquo loco, tunc necesse est illlicum continente coniungi. Q madmodiim Circeium oppidum Italiae aliquando fuit insula immenso inari circundata, postea vero discestione maris terrae continenti coniunctum est. Meminit de Plinius infra lib. 3. cap. s. cum inquite Circeii quondam insula immenso quidem mari circundata c ut creditur Homero at nunc planicie. Mirum est, quod hac de re tradere hominum no-ticiae possumus. Theophrastus, qui primus externorum aliqua de Romanis diligentius scripsit, hic iam plus quilm &fama, Circeiorum insulae & mensuram posuit stadia So. &e. Meminit Homerus Odisseae x.

Ascribam ex Aristotele pulcherrimam sententiam, qua eleganter de doct8 causas harum rerum complexus est. Si quis ipsius verba requirit, extant in fine libri primi Meteorologicorum. Interiores telluris partes perinde ut anima liuin plantarumssi corpora iuuentutena alcue senectutem habent

508쪽

bent. Proinde aliqua loca ad aliquod tempus aquosa permanent, dei Ride exiccantur ais senescunt: alia vero loca reviviscunt, & ex aliqua parte aquosa redduntur: sed cum loca aridiora fiunt, fontes ut deleantur necesse est, quae cum accidunt, amnes primit m e magnis pusilli fiunt, deinde tandem inarescunt, at 3 hoc modo terra & arescit& fit sterilior. Verum quia terra maximum corpus est, liae alterationes & mutationes non fiunt subito, quemadmodum in nostris corporibus, verum longo tempore: incrementum enim paulatim longo tempore fieri alibi et, ita ut omnin*memoriam hominum effugiat, sicut & in Aegypto accidit. Etenim Iocus iste tota b regio, quae fluminis tantum inuectu nata est, semper aridior effici videtur et at propterea quod paulatim arescentibus paludibus viAna loca incoli coep8re, temporis Iongitudo initium obliterauit. Antiquitus enim tota Aegyptus urbe, quam ThebaS vocant, constabat, id quod & Homerus declarat, qui non adeo multo, ut ita dixerim, post eiusmodi mutationes floruit, nam loci illius mentionem facit, tanquam nec dum, aut omnino, aut certe tanta existente Memphi. Praeterea loca quae inarescunt, fiunt deteriora, id quod Graeciae, & circa Argivorum&Mycenorum regionem usu venit. Etenim Troianis temporibus, Argivorum regio, quod palustris esset, pauculos alere potuit, eontra Mycenorum ager pulchre habebat, ideol honoratior habebatur. Nunc autem e diuerso accidit propter causas quas diximus: nam hic sterilis factus est, ato admodum inaruit, illius quae tunc erant steristia, quod aquis essent obruta, nunc fertilia sunt effecta. Quod igitur in illo loco, qui paruus est, accidit, hoc idem etiam circa loca magna regioneso integras accidere censeamus oportet, Locus Herod. qui citatur a Plinio est in E et 'Metω, sae

509쪽

Strabo in fine lib. I. multas rationes h litus rei collegit, quas requirant studiosi apud ipsum autorem. De portu Ambracio & Piraeo vide Strabonem circa finem libri primi &Pyinium tinfra. Teuthrania vero vocatur pars Troadis mediterranea, Plin. lib. s. cap. 33.

Ratio insularum enascenti Em.

Ascuntur & alio modo terrae, ac repente in aliquo mari emergunt, velut paria secum faciente natura, quaeq; hauserit hiatus, alio loco reddente.

A R T A causa nascentium terrarum, est: emersio terrae seu insularu extra aquas , & est: cognita cum primae spiritus enim aliquando terram eleuat extra aqbras, sicili Sullae & vesicae ex corporibus nascuntur. praeterea concurrunt saepe causae coelestes exiccantes ac calefacientes cum

causis materialibtis in certis aliquibus locis, unde istic nascuntur insulae. Quia vero haec longo tempore fiunt ac paulatim, ideo hae causae non considerantur. Ex causis materialibus fieri insulas, supra dictum est de Aegypto, quae tota ex limo concreuit. Item de insula, quae ita Tiberi nata esst ex iniectis ramentis, quam Ouidius describit. Imo plerae insulse natae sunt, quod in istis locis, ubi extabant scopuli in mari, ibi mare est siccatu . Unde pleraed insulae etiam montibus abundant. Nascuntur autem montes, praeter iam dictas causas, quando terra aquae mixta intra sese concipit copiam terrestris exhalationis & spirituum, unde intumescit non aliter atque massa fermento subacta, quae tandem vi caloris concrescit,& actione aeris frigidi undiquad circuinstantis in lapides & saxa concrescit: sicut enim in nutritione animali li

510쪽

quaedam partes succi nutrientis conuertuntur in ossa, quaedam in carnein: ita quoque montes appositione materiae conuenientis, quae apta est in saxa conuerti, augentur. . Strabo libro I . eruditissimo hunc locum complexus

ae, & quibus temporibus enatae sunt. C, Larce iampridem insulae, Delos & Rhodos me moriae produntur enatae. Postea minores, ultra Melon Anaphe: inter Lemnum & Hellespontum, Nearinter Lebed tim & Teon, Alone: inter Cyclauas Olympiadis c x x x v. anno quarto, Thera & Thera si a. inter easdem post annos C x x x. Hiera, eademq Alitomate. Et ab ea duobus stadijs post annos ox. in nostro arvo, M. Iunio Syllano, &L. Balbo Co s s.

ad vir. Idus Iuli j, Tlaia.

Inter causas nascentium terrarum, supra dictum est, spiritum aliquando inclusum in visceribus terrae nitentem egredi, luctando moles terrarum egerere. Vnde narrant subito tales insulas extitisse, quarum hoc loco Plinius catalogum enumerat. Haec insula Pausania vocatur Chryse, Catalagus