장음표시 사용
521쪽
De Helice & Bura noti sunt ver fictili otii diani: Si qiinu Helicen O Buran Achai Lia uerbes, Inveniessub aquis, ct adhuc ostendere nautae Inclinatasiolent cum moenibus oppida mersis. Pausa tatas in Achaicis ait hunc terraemotum factum esse anno quarto Olympiadis centesimae primae. Diodorus vero armo primo Olympiadis centesimae, qiri annus est trecentesimus septuagesimus urbis conditae. Strabo lib. 8. qui ait:
hoc terraetnotu& harum urbium submersione lege Pausaniam iii fine lib. .& Aristo. I. Meteoror si, &Senecam lib. 6.
De Caea insula sic scribit Plinius lib. q. cap. I a. Dein Ceos, qtiam nostri quidam dixere Ceam, Graeci& Hydrus sam, auulsa Euboeae, quingentis longa stadiis quondam fuit, mox quatuor fere partibus, quae ad Boeotiam vergebant, eodem mari deuoratis. De Tyndarida urbe Siciliae, quae est sita iuxta promontorium Pelorum versus insulas Vulcanias, hoc totum quod est inter Italiam & Siciliam pontus rapuit. Sic illud mare, quod inter Euboeam Se Boeotiam interfluit, quondam fuit continens, & sic de caeteris.
De miraculis terrarum. Ido tu s
522쪽
violus enim terra sileantur, de quicquid est, ubi
saltem busta urbium extant: simul ut terrae miracula potius dicamus, quim scelera naturae. Et hercule non coelestia enarratu dissiciliora fuerint: Metal- T. lorum opulentia tam varia, tam diu es , tamcunda , tot seculis sub oriens: cum tantum quotidie Orbe toto populentur ignes, ruinae, nauseagia, bella, fraudes, tantum vero luxuria & tot mortales conterant: gemmarum pictura tam multiplex, lapidum tam discolores maculae, interq; eos candor alicuius, praeter lucem omnia excludens: medicatorum fontium vis: ignium tot locis emicantium, perpetua tot seculis incendia r spiritus letales alibi, aut scrobibus Thermae emissi, aut ipso loci situ mortiferi, alibi volucribus' tantum, ut Soracte vicino urbi tractu : alibi praeter . . hominem caeteris animantibus: nonnunquam O homini, ut in Sinuessano agro &Puteolano : spiraeula spi iiii, vocant, alij Charoneas scrobes, mortiferum spiri- laetates. tum exhalantes. Item in Hirpinis An sancti, ad Mephitis sedem locum, quem qui intra ubre moriuntur. Simili modo Hierapoli in Asia, matris magnae tantum sacerdoti innoxium. Alibi fatidici specus, quorum exhalatione temulenti futura praecinunt, ut Delophis, nobilissimo oraculo. Quibus in rebus quid possit aliud cauta afferre mortalium quispiam, quim dissuta per omne naturae subinde aliter atque aliternumen erumpens
Epilogus est huius loci de terraemotu,& simul transi Terrae be-tio ad reliqua aquarum ac terrarum miracula. Satis sit, s inquit,
523쪽
inquit, liaec dixisse de motib. acrii in is terrariam, quae velitescelera sunt naturae, quin magis dicamus reliqua naturae miracula, quae in hoc elemento tam sunt foecunda ac praestantia, ut ne coelestia enarratii difficiliora fuerin i, hoc est, tantum est miraculoriam quae terra praebet, ut tam difficile sit enarrare ea, quam quae praebet coelii m. Sequitiir deinde
enumeratio horum miraculortim, quae beneficia natura uberrime largitur in usus hominum. Primum est: Foecundae venae omnis generis metallorum. Secundum, gemmarum pictura multiplex& varias colorum ac virtutum generibus distincta. Tertium, thermarum & fontium medicatorum. Quartum, ignium. Et quanquam Plinius nullani accuratiorem expositionem causarum naturalium horum praestantissimorum naturae operum in hoc loco instituerit, tamen debent adolescentes haec etiam cognoscere, & explicationem petere vel ex Alberto vel ex posterioribus li- bris Plinii, di ex recens editis libris de rebus metallicis Georgii Agricolae,&c. qui copiosissimilliarum rorum causas perscrutati sunt. Nos pauca quaedam dilucidioris doctrinae gratia delibabimus, quae ut spero, aditum patefacient ad Iectionem aliortim autorum, qui ex professo in hac tractatione versantur.
Metalla Nasciuntur autem omnia metalla in terrae visceribus ex ubina cunniateria humida, unctuosa & subtili, cum puriore terrae parte permixta: nam inesse humorem conss at inde, quia ignis calore metalla soluta fluunt, frigore aeris vel aquae rursiis densantur, virilite singulari coelestium corpor si cum
subtilissima terrae parte permixta, ac fortissime& optim dMetalla percocta. Unde differunt metalla st lapidibus, quod hi disserunt i si intomnino terret, carentes tas ivnctuoso humido, sed mai/Pj thrum' gis abundantes aquoso, id quod patet, quia commin rim
tur ac in pulveres rediguntur, quando exhalat aqua exillis, id quod in metallis non fit, sed qitia illorum est lenta ac
tenax materia, ideo magis liquuntiar, ac ictibus lente ce-dtint nec comminuuntur, quoniam humiditas illa pinguior sic est
524쪽
sc est: cum subtilissimo terreo fortissisima ac tenacissisima coniunctione permixta , ut ia ulla arte separari ac dissolui amplius possit. Quod vero aliud alio laxius dilatetur, fit
propter humorem subtiliorem, qui terram penitus comprehens, m continet, ipse enim cedit non deserens partem proximil sibi itinctam, sed eam secum trahenS, continenter ue cedendo magis magis dilatatur. Coit autem haec materia & generatur non a frigore, quod nullam metallis speciem praebet, sed calore, qui densat, transmutat, ac percoquit terreum acaqueum viscosum,& deinde virtute coelesti gubernatur, & velut informatur ad specificas ipsorum formas effingendas. Materia itad metallorum est humor
mixtus cum terra, ita tamen, ut humor terram superet, taliorum.
terrae quidem portio tanta in mixtura inest, quanta humoris perspicuitatem obscurare potest, tamen fulgorem non
auferre. Et quo haec mixtura purior fuerit, eo preciosi us ex ipsa metallum gignitur, magiscue tolerans ignis. Causa vero efficiens es , ut censet Albertus, calor, ut Aristoteles vero , frigus, cuius propria functio est densare. Nam quanquam mixtura elementorum perficiatur e calore, qui eandem in succos coquit, sed metallum fieri negat nisi a frigore constiterit. Sic enim ille inquit: facit vero haec omnia exhalatio halituosa, inchisa maxime in lapidibus,ob frigus
in unum coacta & densata. Nam diuturnum frigus humorem tantisper condensat, donec aere maxima ex parte excluso in sese totus cogatur de in metallum transmuteriir. Locus autem ortus metallorum, sunt venat & fibrae sub Loc' me-
terraneae, in quibus Deus e principio hanc vim generati-tallori m-uam metallorum complantauit, & quanquam non insit in materia lapidum vis aliqua speciem informans, ut est in seminibus animalium, tamen quia in prima formatione venae
subterraneae hanc vim e creatore acceperunt , ut ex materia habili generent metalla, sequitur locum generationis metallorum extra illas venas non esse quaerendum. Quanquam autem in arenis fluminum etiam reperiatur aurum,
525쪽
& quida in existiment illud ibi gigni, tam cia retiera ibide trinon gignitur, verum id aut ipta amnium& riuorum fluxiones Sc impetus i montibus abripi tmi, aut sontes ex venis& fibris monti si effundunt in rivos& amneS, unde si lux re, id est, ramenta auri vocantur, quae impetu aquarum a venis metallicis abraduntur, occum arenis miscentur, sed in eis non gignuntur. Formarum vero disterentiae in metallorum speciebus considerandae sunt, quae colliguntur ab aliis aliter. Chyinistae unam tantum perfectam forma in metallor u esse dicunt, abiri videlicet, reliquorum esse imperihetam & adluic
existere in molli ad eam, sicut res imperfecta, quae est in via ad perfectione in . Sed Philosophi diuersum sentiunt, & constituunt singulorum metallorum substantiales ac specificas formas. Quanto igitur humor fuerit subtilior, purior &densior, tanto metallum nitidius &splendidius reddetur. et hi sui Sex igitur differentiae metallorum specie distinctorum traia
dii ere litie duntur, aurum, argentum, aes, ferrum, plumbum album,nietalloe 8 nigrum. Auri materia est puristima, ita dipsum est metalltim purissimum & integerrimum, quod ne in igne qui- Aulum. dem laeditur. Nam propter puritatem excrementis caret, nihil etiam in igne amittit, nec ab igne aduritur: Materia enim ipsius est terra purissima, humore optimo permixta. In igne ita tam arctg terra humorem continet, ne possit expirare: rursus humor tuetur ac defendit terram ne accendatur. Est autem fulvum, quia sic est creatum : alii dicunt, quia calor temperatus terram puris imam & nitidi simam in flauedinem sinceram vertit, qtiae quando cum humore subtili, puro & denso permiscetur, aurum gignitur. i. Argentum proxime aurum in bonitate sequitur, ideo Argentu. sere eadem opera ex illo fiunt. Dilatatur in tenuissimas laminas propter substantiae tenuitatem, Vnde quidam dixe rimi optimum argentum esse aurum, quod substantia sit imperfectum, & in colore deficiat, netur, texitur, propter puritatem. color albus, cumcue politur, nitidissimus, quia
526쪽
ex terra alba gignitur, c tui permiscettur humor sit btilis puriis & densius, misitis taliaeta bona temperatione cohinat quem iii auro, idcirco aliquae eius partes , praesertim imminadiores, iii igne intereulit. Duplex argentum ex venis Argenium eruitur, alterum purum, quod abso coctura statim suum est, illud veteres ignorarunt, sicut patet ex Plinio. Alterum vero rude, quod coctura indiget, ut forma in&nitorem argenti accipiat, illud est ves plumbei coloris, vel rubri trans lucidi, vel purpurei, vel nigri, vel cineracei, vel lutei.
Aes proxim8 sequitur, quod vulgo cuprum vocatur, GCeci : FUide, cuius coIor est subrubens, ex adustione terrae Cuptum. impurioris, quae est materia huius metalli permixta cum humore, unde etiam aerea vasa multum inficiunt liquores in ipsa infusos propter amaritudinem aeris, quae ex mixtione terrae impurioris & humoris adhuc haeret in substantia aeris,& etiam ipsius excrementa, quae sunt plura& grauia, arguim timpuritatem materiae. Et est duplex, sicut argentum, Cuprum aliud est purum, quod ex propriss venis eruitur, sed in par- duplex iiis mastulis figura stiriarum, virgultorum, globulorum. Hanc speciem veteres ignorarunt, sicut etiam argenti puri. Aliud vero est rude, quod excoquitur ex lapidibus metallici , Scaes fossile vocatiir: praestantia ipsius ex colore diiudicat tir: quod enim intense rhibet, est praestantissimum. Aliquando etiam Cadmia tingitur, & abit non tantum in alium colorem, sed etiam naturam , appellatur il Graecis
quod olim in Cypro fuit fossile & natiuum praecipuae bonitatis, unde & aes Cyprium vocatur, hodie vero
tantum facticium. Ferrum fere postremum locum inter metalla tenet, . propter impuritatem materiae, de non bonam permixtio- Femum nem terrae cum humore factam. Vnde&nigrsi existit propter terram impuram &adustam. Quia vero incomixtione huius metalli multum ter e & parunt humoris consuit, sit quod non liquitur ut caetera metalla: quia vero humor
sollitus igne mollescit & moueri incipit, ducitur quidem , s tunden-
527쪽
s rq COMMENT . IACOB. MI L. tundendo, non talneia liquitur, nisi cum pri mum vena excoquitur liqtiescit Ac funditur. Cum vero detractis recrementis refrixit, acciditur quidem igni&mollescit, non tamen amplius funditur. Multi sunt gradus, qui viplurimum ex ipsius praeparatione discernuntur. Illud enim quod saepius liquefit & a recrementis purgatur, Graeci vocatat *δμωμα, hoc est, aciem, Latini Claalybem, quia Chalybes populi optimum ferrum conficiunt. Longil caeteris praestat Suedorum ferrum, quod ipsi Osemutu vocant, foditur ita Vplatidia, item in Gothia & Nordiae gia, quod magis ductile est
s. Plumbum ex terra nigriore veluti materia gignitur, Plumbiu quae naixta cum copioso humore, non tamen satis firmo aquae cum terra temperamento, unde facilius caeteris metallis liquitur. Et quia humor cito exhalat, relinquitur terra quae igni laeti H absumitur. stannum. Plumbi tria sunt genera, Primum vocatur plumbum candidum, Graeci gestaneis, recentiores improprid stannum vocarunt, quod magis est mixtura ex plumbo nigro & argento, quam natiuum plumbum. Nunqui purum ex venis eruitur, sed coquitur ex lapillis nigris, qui plumbarii lapides vocantur, quibus praestantiss. hodi8 Anglia abundat. Bisemulsi. Secundum genus vocatur plumbum cinereum, quod nigrius est candido, sed candidius nigro, vulgo Bishmutum vocatur, quod quanquam saepe suo colore reperiatur, tamen non est omnino purum. Plumbum Tertium genus vocatur plumbum nigru, Graecitae Abeghi , non quod nigrum sit, sed quod candido obscurius est, hoc sua sponte crescere dicunt, atq3 ideo suo onere labefactare
De Gem. SECvNDuri exemplum est de gemmis, de quibus tuis. postremus liber Naturalis Historiae extat eruditissime seriptus, & profecto maxima maiestas naturae cernitur in tanta varietate & decore gemmarum. Causas generationis ac diuersitatis in materia & colore , legant studiosi apud Georgium
528쪽
gitim Agricolam in libris praeclare scriptis de natura fossilium. Sic autem inquit Plinius, Inter eos, scilicet lapides &gemmas, candor alicuius, scilicet carbunculi, excludens omnia praeter lucem, hoc est, non domatur vlla re, ne quidem igne, sed tantum luce afficitur, infra lib. 3 p. cap. I. ait hanc gemmam lucere tanquam carbonem ignitum. g R T 1 v M est medicatorum fontium vis, hoc est, Fontei me virtus & efficacia insectorum vel colore aut Spore aliquo, dicati. aut virtute metallica, quam sapore referunt. sic aliae aquae sunt bituminosae, salsiae, amarae, prout diuersimode virtute
metallica inficiuntur. Sic etiam ea quae ex sale & alumine constat, si pota fuerit, ex calefacit &exsiccat: si vero plus salis quem aluminis affuerit, aluum quidem turbat, sed minus eam laedit, quia alumen vim eius reprimit. Si vero plus aluminis affuerit, astringit atq3 aluum sistit. Eodem modo de reliquis mixturis iudicandum est.
Q v A R T v M , ignium tot locis emicantiurn, ac per- Ignes subpetua tot seculis incendia. Hoc exemplum infra copiosius terranei. in ignium tractatione exponemus, cap. IO6. v iN T v M, spiritus letales, alibi aut emissi scrobi- Spirit' le-bus, aut ipso situ loci mortiferi . Certum est multa mortife- tales, ra in terra latere, quae a Erem vicinum ac circumstantem corrumpunt, qui emissus hunc spiritum duchiatib. vel mortem vel horribilia morborum genera affert. Oriuntur autena ex putrefactione halituum venenatorum , vel ex adustione saxorum, terrae corruptae, aut aliarum rerum fossilium, quae grauem & venenatum spirant odorem, quales sunt venae pyritis, cadmiae, &similium,&c. Sic etiam aquae pestilentes in alto latent computrescentes situ ac torpore, quibus si aer miscetur, emissi is etiam vicium spargit. Praeterea halitus emissi ex his specubus suapte natura sunt contrarii vitae. Exponit autem hoc quintum miraculum exemplis, quorum primum est de fonte ad Soracten, cuius etiam meminit infra lib. 3I. cap. r. Varro tradit ad Soracten in fonte, cuius sit latitudo quatuor pedum, Sole oriente eum
529쪽
exi mdare feruenti similesn, aues is quae gustalierisit iiixta mortuas iacere. Est alitem Soracte motis hauci procul urbe Roma in agro Faliscorum.
De scrobibtis Charoneis, hoc est, infernalibus siue letalibus, quia exhalant mortiferum spiritu, vide plura apud
Georgitim Agricolam lib. 2. & q. de natura eorum, quae ex terra defluunt. Plurimae huiusmodi scrobes sunt in Campania in agro Sinuessano & Puteolano in Ungaria in comitatu Zoliensi, non procul ab oppido Neu sola, est latatus terrae exhalans pestilentes expirationes, quibus aues superuolantes, & caetera animantia admota extinguuntur. Plurima exempla tali uin specuum recitantur il Strabone iii descriptione Hierapolis Phrygiae de specu Plutonio. Item in Ludia circa Sardos. In Ionia ad pagum Thymbrium. Item circa oppidum Myuntem. Item specus Corycius in Cilicia,&c. Item in Hirpinis est vallis An sancti, quam describit Pontanus his versiculis: Spirat ad Ansancti Da milectu, hinc procul O grex Et pastor dii tertit iter, procul euolat ales, Incidat in sesam pennis ne lapsa Mephitim, Et cadat in lix subita exanimata ruina.Spiramenta soli quondam tremor ille reclusit,
halat vis unde nocens per missera terra
Conflictata diu, tetroq; infecta Teneno. Hinc necat asstitu mi ero Sernitq; animantes Salia lues procul acta herebo, striijsq; cauern , oec. Quod autem hi spiritus letales modo volucribus, modo caeteris animantibus, modo etiam homini sunt pestiferi, sit partini propter temperamentorum varietatem. Qtio enim temperamenta fuerint puriora, eo magis corruptioni resistunt, partim etiam propter materiae putrescentis &pestiferum spiritum exhalantis diuersitatem.
Item Virgilius lib. 2. Aeneid. En locis Italiae medio sub montibus altis Nobilis, oesima multis memorato in oris
530쪽
acuncti valles, densis huncFrondibus atrum Urget utrinq; lat nemoris, medios Sagosus Dat sonitam saxis S torto Tortice torrens imc specM horrendum S seu iracula ditis Monstrantur, ruptoq; ingens acheronte Morago Pestiferas aperitfauces, es c.
Specus fatidicos, & praesertim illum, qui est in Delphis, describit copiosissime Diodorus Siculus libro 16. in vita Alexandri Magni.
Q Vaedam vero terrae ad ingressus tremunt, sicut in Gabiensi agro, non procul urbe Roma, iugera ferme ducenta, equitantiu citrsu : similiter in Reatino.
A d ingrestus, scilicet animantium, vel onersi, quae curribus vehuntur. Gabii distant i Roma & Praeneste ex aequo ducenta stadia, hoc est, tribus miliaribus, in via Praenes inasiti, ubi Latomice sunt meliores. Similiter in Reatino, scilicet tremere agros. Infra lib 3. cap. 12. inquit, in agro Reatino Cutilite lacum , scilicet esse, in quo fluctuet insula, Italiae una bilicum esse M. Varro tradit,&c. In agro Reatino praestantissimi muli gignuntur.
De insulis semper fluctuantibus.
ci vaedam insulae semper puctuant, sicut in agro
Caecubo, & eodem Reatino, Mutinens, Statoniens: In Vadimonis lacu, & ad Cutilias aquas opaca silua, quae nunqua die ac nocte eodem loco vili tur: In Ly-