C. Plinij Liber secundus De mundi historia

581쪽

Thermis

innata Aquae mu

tat g quantitate &qualitate .s 8 co MENT . IACOB. MI L.

petra quaedam in mari circumfusa septe in ser8 stadiorum

ambitu, quae abundantis aquae fontem in medio mari habet, in quem pertubum e coriis factum exprimit tura qua dulcis in scapham aquariam. Vide plura ibidem. His simillima scribit Pausanias in Arcadicis, ubi inquit, dixi, si n ciue

S x x v o de iis, quae thermis innasci natur. In thermis Patauinis herbae virentes innascuntur, harum enim aquarum non est calor intensius, qui semina stirpium adurere possit. In aliis vero calidissimis aquis ranae & pisces nascuntur. Budae in Ungaria sunt thermae calidae, in quibus tamen pisces nascuntur de vi tuint , id quod multi norunt, qui viderunt eas. pisces autem ibi nati si transferantur in aquam frigidam, emoriuntur. eodem modo in Hetruria ad Vetti-lonios non procul a mari pisces innascuntur in thermis, &vivunt in illis. Sic etiam in Stymphali Arcadiae enascuntur mures aquatiles, qui alitiiusmodi paludes continent putres& corruptas aquas, ideo loco piscium ranis, serpentibus &muribus plenae sunt. Quod vero de Scatebra flumine Casinatis scribit, non habet obscuram rationem, si quis causas incrementi Nili & Eustatis intellexerit, haec enim flumina in canicularibus exundant, hyeme vero intra alueos su-

sincluduntur.

S E p T et M o, de incrementis & decrementis, item demutatis qualitatibus fontium & fluuiorum. De fonte Dodonaeo in Epiro noti sunt versiculi Lucretij:

Frigidis eli etiam Fons , stupra quem litasve

582쪽

mirum quia sunt in aqua permulta vaporis Semina , de terraq; nec te infundito ipsa Ignis corpora per totum con gere sontem, Et simul expirare foro, exires in auraF, Non tam viva tamen calido queat ut fieri fons, OCCausa huius mirabilis incendii si est nota, mrtasse haee est, quod aliquae aquae flammis scatent, sed tenuibus: quaecum exierint ex aquis, non durant, ideo immensas faces ardentes extinguit, quia aqua praedominatur igni, extinctas vero rursus incendit, quia lana materia ex priore flama adhuc recens & fumans existit, ideo facilius flimam concipit. Hic in vicinia in Comitatu Mansfeldensi dicunt lacu inter Scrapetam 3e Seburgu piscatoru retia altius immissa adurere. Inde etia potest colligi, qui fiat quod vestes supra fontem Illyricum expansae incenduntur, quia flamma ex aquis exiens est efficacior: quae quanquam non cernatur, tamen materiam cremabilem arripit &illam adurit, sicut iam de retiis piscatorum dictum est. Vocatur auteni hic fons hὰ-Won Noe, hoc est, requiescens, quia statis interuallis deficitta quiescit. Fontis Iouis Hammonis prorsus est natura prodigiosa, atq3 hic locus semper pro religioso cultus est, qui fuit celebris templo & oraculo. non est autem dubium nomen accepisse a Cham filio Noae. huius fontis meminit

Ouidius 13. Metam. Medio tua corniger Hamnio nonda die gelida eli, ortuq; obituq; calescit. Cuius fontis Pontanus causam exponit in Meteoris: causa qiuidem vel certa suberi, nam, stora noctu Inturi alunt ignes , nocte di vapor aestuat intus, tinde fluunt calidi noctu per tempora riui.

Iuce autem cum Sol terras populatur, di ardens Exhalat yis, tiim vena recreantur hiantes,

Onde redit gelidua sua per restigia torrens. De fonte Solis in Troglodytide, cuius qualitates quotidie admotum Solis mutantur, quanto enim Sol mabis a o tolli-

583쪽

tollitur, de fit frigidior , adeo ut meridie rigeat, thim rursus

paulatinxtepescitv 3 ad primam noctem , tum calere ilicipit: qtii calor seia si in augetur, ut circa mediam noctem ferueat. Simtit etiam sapor mutatur. quanto enim est frigidior, tanto dulcior: & quanto calidior, tanto amarior. De

fonte Padi, qui mediis dieb. testiuis semper aridus est. aiulit autem Padum oriri e medio gremio montis Vrsi. In Tenedo insula, quae est e regione promontorii Sigei in Phrygia, fons est qui instar marinorum fluctuum intumescit&residet:&fons in Delo, qui eodem modo ut Nilus crescitdc augetur. Sunt etiam alii fontes, qui eodem modo &iissdem temporibus cum mari aestus habent. Sunt etiam alii sontes , qui sequuntur alueos fluuiorum , hoc est, qui nul-ltim certum fontem habent, sed prout alveus fluminis excrescit alit decrescit, ita prop8 accedunt vel discedimi longius. Tales fontes sunt ad Istro granum ad Danubium, quorum descriptionem legant studiosi in libello Georgii Vuer-

nheri, de admirandis Hiingariae aquis. Aquae me- O C T A o , de aquis infectis metallica natura , quae xul:ica, diti ercis & plane mirandas estectibus producunt. In Falisco omnis aqua potata candidos boves facit. Certum autem est, aquam, quanto simplicior fuerit, tanto etiam simpliciores de similiotas effectus habere. si vero cum aquis miscentur, aliae & peregrinae qualitates existunt, to t & tam diuersae disterentiae effectuum quot sunt qualitatum differentiae. de aquis quae vel candidas vel nigras oves reddunt, ce tum est quod quae nigredine tingunt, atramento sutorio insectas esse, quod etiam hominu capillos inscit. Sic aquae quae lambunt venas plumbi candidi , reddunt lanam candidam. De quibus sic scribit Seneca lib. g. cap. 2 s. nat. quaest. Quibusdam si ominibus vis inest mira. alia enim sunt quae pota inficiunt greges otiium, intrad breue tempus quae fluere nigrae albam ferunt lanam: quae albae venerant, nisgrae abeunt. Hoc etiam in Boeotia amnes duo efficiunt, quorum alteri , ab estectu , Melas nomen est , uter ex eo- dem lab

584쪽

dem lacu exeunt, diuersia facturi. In Macedonia quod, ut ait Theophrastus, est flumen, ad quod qui facere albas oves

volunt, adducunt, quod ut diutius potaudre, non aliterquim infeci ae mutantur. At si illis lana opus sit nigra vespulla, paratus gratuitus infector est, & ad Peneum eundem gregem appellunt. Hactentis Seneca. An autem omnis aqua in Falisco potata candidos boves faciat, non scio: sed plurimaru aquarum haec vis est, ut potatae colorem pecorum mutent. Sic Plinius lib. si . cap. r. scribit: Eudicus in Hestiaeotide fontes duos tradit esse, Ceronem, ex quo bibentes oves nigras fieri e Melan, ex quo albas, ex utroque autem varias. Theophrastus in Thuriis Cratim candorem facere, Sybarim nigriciam bobus ac pecoribus. Quin &homines sentire differentiam eam. nam qui Sybarim bibant, nigriores esse duriores & crisipo capillo. qui ex Cratide, candidos molliores ac porrecta coma. Item in Macedonia qui velint sibi candida nasci, ad Aliacmonem ducere: qui nigra aut iusta, ad Axium,&c. Hactenus recensui verba Plinii, ac nimis longum foret, si velim transscribe re exempla huius varietatis. Studiosi petant illa ex Plinio lib. 3 l. cap. I. & a. Item ex Pausania & Strabone. Cephisi hoc loco Plin. meminit, de quo inquit Pausan. in Phocicis,

gneror . Hoc loco Pausanias non meminit, quod colores pecorum mutet. Strabo lib. 1 o. ait, in Euboea esse duos amnes, idem facientes, Cereum & Nileum. sic autem inquit e

Tot Tor et 3λβώνων, &c. Fontem Neminiam in Reatino regione Sabinorum dictum existimo editassisae, quod cum Luna mili Utur. De fonte qui in portu Bri rudusino incorruptas praestat aqua , hQ. et est, quae non putrescunt, quantumuis diu a seruat: sueri. t, causa est,quia aluminosas aquaS cono et tinet.

585쪽

tinet. Scribus at existere quasdam aquas quae homines b(bentes caluos redditiat, de qua si potarint pecora, non tantum pilos amittere, sed etia in ungues &corntia, quartim natura cum auripigmento, aut sitiaili refossili, videtur est e permixta.

Sapore i N O N O , de saporum differentiis, aliae enim aquae sunt q*- qm liinplices & purae, quarum sapor est simplicissimus, suauis& iucundus potanti: aliae vero sunt mixtae, quae sunt vel dulces, vel pingues, vel salse, vel amarae, vel acidae, vel astringentes, vel acres, pro diuersitate naturarum quas lambunt de solo per quod feruntur, item propter alios diuersos modos infectionis ipsarum, ut sunt exhalationes, succi concrediti, inetalla, & res similes. salsae fiunt, sicut supra de mariuis dictum est. nitro , quae per loca ubi nitrum crescit deflu- t. Sic & aluminosae, atramentosae, sulphureae, bituminosce, aeratae, ferratae, & similes. De aqua Lyncestis in Macedonia, vocata Acidula, noti sunt versiculi Ouid. iam quicunq; parum moderato gutture traxit, F aud aliter titubat, quam si mera visa bibitiset. Vocatur autem Acidula a sapore acido, quales plurimae sunt in Germania, in Sue uia duae, quatuor in Chattor si regione,unus ad thermas Carolinas. Vnus in sub tirbano oppidi Aegrae. Plures sunt ita Vngaria diuersissimaret naturarum, quaru aliae multum spiritus ex meatib. sulphureis concipiunt, qui fumis cerebrum replent. aliae vero magis astringunt ex alumine, unde talem saporem concipilant, quae proprid calorem restingunt, & ebrietatem discutiunt rimpediunt enim propter astrictionem, quo minus tales fumi cerebrum contu bantes petere caput possint. haec sola acidula

vini modo temulentos reddit, quia aliquid sulphuris aut bituminis admixtum habet. Idem in Paphlagonia, & in agro Caleno, scilicet accidit, ut bibentes hanc aquam temulenti reddantur. Vitruvius lib. 8. cap. 3. exponit causam, cum inquit: Has autem varietates regionibus & locis, inclinatio mundi,& solis impetus propius aut longius cursim

586쪽

faciendo tales efficit terrae humores, quae quali tates non sol sim in his rebus, sed etiam in pecoribus& armentis discera nuntur. Sunt enim Boeotiae flumina Cephysus&Melas, Lucaniae Cratis, Troiae Xanthus, inc3 agris Cladomeniorum re Erythreorum & Laodaeensium fontes ac sumina, cum pecora suis temporibus anni parantur ad conceptionem partus , per id tempus adiguntur eo quotidie potum, ex eo quamuis sint alba, procreant aliis Iocis Leucophea, aliis locis pulla, alijseoracino colore. Ita proprietas liquoris cum ivit in corpus, proseminat intinctam sui cuius*generis qualitatem, &c.

Fontis Baechi in insula Andro meminit Pausanias in fine libri sexti, cuius verba ascribam: As .um P. Gil Myeni

vini res tu ibi, &c. Simile q uiddam eodem loco e Pausania narratu de se Thya celebrato ab Eleis. m. p.

rantur plena superstitionum. conficta enim e sacerdotibus sunt quaestus causa, sicut exponitur a Luciano in Pseudomante. Fontes vero qui statis festorum diebus dicuntur

fundere vinum, nusquam sunt, sed tale quiddam initio vulgo sparsum est, postea superstitione confirmat se, sicut olli ferebatur in nocte natalis Christi ex certis fontibus fluere

vina, sed certo temporis puncto. D E C t M o, de aquis lethalibus, quae sunt diuersorum Aquae generiim. Quaedam ein m sunt mortiferae, eo quod exhala tale , tiones pestilentes permixtas ferunt: vel quia succum lapi- descentem imbiberunt: vel quia aliquam materiam erodentem secum rapiunt ex Iocis per quaestiunt: ut es atra-

587쪽

inentum sutorium, vel cadmia fossilis, quae erodendo necant. Vel stant aliqua peculiari vi praeditae, quae ex multiplici rertim cum liquore mistarum temperatione ortae, quarum mistura explicari non potest, nec aliter nisi ex effectu

ilitelligi. A qua stygis exsucco lapidescente infecta, de qua sic inquit Seneca: Circa Nonacrim in Arcadia styx appellata ab incolis , aduenas fallit, quia non facie, non odore suspecta est, qualia sunt magnorum artificum venena, quae deprehendi nisi morte non possunt. Haec autem de qua paulo ante retuli aqua, summa celeritate corrumpit, nec rem

medio locus est , quia protinus hausta duratur, nec aliter quam gypsunt sub humore constringitur, & alligat viscera. Item victruuius: Est in Arcadia Nonacris nominata, quae habet in montibus stillantes 8 saxo frigidissimos humores.

haec autem aqua Stygos hydor appellatur, hoc est, abominanda aqua, quam nev argenteum, neq; aeneum, neq3 ferreum vas potest subsistere, sed dissilit ac dissipatur. Conseruare autem eam & continere nihil nisi mulina ungula potest, quae etiana memoratii rab Antipatro in iuuinciam, ubi erat Alexander, per Iollam filium perlatam esse,&abeo ea aqua regena necatum. Vide plura apud Pausaniam in Arcadicis, pag. IO S. &c. De sontibus in Beroso Tatiricae cherronesii colle, ceditum est eos esse infectos succis stupefacientibus, qui enecant non aliter, ut cicuta epota. In Ungaria ad radices rupium Sarmaticarum qui Zepusio iniminent, talis fons est,

ex quo aueS tantum gustantes moriuntur. Alia duo sunt in comitatu Saros, qui non tantum auibus, sed caeteris animantibus de hominibus laetates sunt, ad quorum labra plurimum aconiti nascitur. Vnde aqua horum fontium virus trahit.&insuper hoc additur, quod crescente Luna augentur,& deficiente minuuntur, adeo ut in interlunio Arsus deficiant. Pausanias lib. I. Eliacorum scribit, de Anigro Eliadis flumine , quod emittit ex fonte grauiter olente aquam

588쪽

loribus, saporibus, odoribus,& diuersis aliis effectibiis. Primo autem seselidum est, alias aquas aliis esse ves spissiores, vel rariores & tenuiores, de quibus dictum est in primo para grapho huius capitis. Secundo aliae aquae respulint, aliae sorbent iniecta. duo eniin fontes sunt in Carriensi Hispania iuxta, hoc est, prope se inuicem fluentes, quorum alter omnia respuit, hoc est, omnia iniecta eiicit. tanta enim vi re impetu exilit ex fistulis ut omnia eiiciat, sic etiam saxa de fundo extrudit & eiiciti alter vero omnia iniecta sorbet , quia habet crateres siue voragines quae iniecta sorbent, & alibi reddunt. de huiusnodi voraginibus etiam stis radictum est. Tertio, subiicit exempla de diuersis aqti arsicoloribus,de pro dissimilitudine colorum res iniectae diuersicolores conspiciuntur. Sumuntur autem colorum diis etentiae secundum diuersitatem terrarum per quas fluunt. unde aquaru aliae sunt colore lactis, quae fluunt per loca cretacea aut gypsea: aliae sunt luteae, quae infectae sunt ochra equaedam flauae, fuluae, aut rubrae & subrubrae, ceruleae, nigrae, per quas pisces aut aliae res conspectae aquarum colorem reserunt, perinde aid si per coloratum vitrum conspicerentur. Pausanias in fine libri quarti de hoc loco aliquot illustria exempla commemorat, cum inquit: tac atriistitu

589쪽

tempore tantum fluit, reliquis anni partibiis siueus existit, supra die tim est. De Sinano lacu nihil mirum est eum infici amatis herbis, ut absinthio &similibus. Herodotus in Melpomene scribit, vinum aquae amarae in Hypanim influere, atque eum prorsiis amarum reddere, sic autem inquid:

versus fontes fluunt, si vera sunt quae nartantur, res est plena miraculi. ned hi motus sunt regulares sed tunc tantu in fiunt, quando magna aliquae mutatio impetiis aut regnis impendet. Vel si subest aliqua causa physica, inde accidit, quod aqirae vi ventorti repelluntur, ut iterum ad fontes ferantur. Simile quiddam narrat Pausanias in priore libro, Eliacorum de Anigro filiuio , cum inquit: t ira To haee H I

ro aestate loca subterranea sunt frigidiora, fit, quia externus calor frigiis ad interiora repellit , unde per antiperistasin illuu cogitur 3c velut conduplicatur. siae mero Cur vero Us & plumbum in mastam coacta merganturga linir vel in aquis, dilatata vero sustent, causa est, quia massain ynsi aliquem e xjguum aquae locum incumbit, illum occupat, quem suo pondere facile euincere potest. Lamina vero

multum aquae occupat, nexue tam graui onere in unum ali

quem locum incumbit, unde etiam multa & copiosa aqua illi oneri ferendo par esse potest. Accidit autem siepδ, ut la- pis&lignum eiusdem quantitatis in aquam demissa tion tamen sim tui submergantum ipter materiae dissimilitudine. Item tape duo ligna eiusdem ponderis in aquam coniiciuntur,&alterum mergitur, alterum vero supernatat, propterea quod aliud est porosum, & habet multum aerei, sed tamen bene contis uati humidi: aliud vero omnino paruimhabet humidi, & niinimum aeris, sed plurimum terrae, unde cito submergitur, quemadinodum serunt de Ebenoni

590쪽

gro. Eodem modo iudicaudama est de alia quacunque ma

teria .

Thyreus lapis ii reger aquisitanatat, comminutus mergitur. Idem faciunt pusnices ac lateres coisti ex terra pumicosa. Quidam ptitant legendum esse Scyreum. Sic enim inquit Plinius libia 6. cap. I p. lapidem e Scyro insula in t

grum fluctuare tradunt, eundem uecomminutum mergi. De recentibus cadaueribus ratio est, quia totum co

purum aquis repletum, facild propter grauitatem mergitur, sed paulo post intumescit propter spiritus&la alitiis, qui ex putredine gignuntur , quibus repleta cadauera innatant aquis veluti vires. Quod vasa inania haud facilius qui mplena ex aquis extrahantur, fit propter fugam vacui, quod

uniuersa natura auersatur.

Quod ait, pluuias aquas salinis utiliores ege quam reliquas, hoc est, stagnantes aut fluviatilei, id telligi potest ex iis, quae infra libro trigesimoprimo scribit: Fit, inquit, salvulgaris plurimust in salinis affuso mari, non sine aquae dulcis riguis , sed imbre maxime iuuante. quod marina

aqua tardius geletur, celerius vero accendatur, Caula est, quia aqua marina continet multas adustas partes, velut cineres, quae quia multum caloris continent, frigus circumstatis illas expugnare nequit, quin magis intro coactae intenduntur frigore, unde hyeme existit mare calidius. Accenduntur autem celerius caeteris, quia sunt densiores propter materiam terrestrem illis permixtam. Est autem mare

hyeme calidius quam autumno Ppter antiperistasin, sicutiam de specubus subterraneis dictum est. Autumno autem est salsius, quia imbres copiosiores ex aere deferunt adustos & salsos furnos, qui eum marinis aquis mixti illud reddunt salsius. Tranquillum autem redditur oleo, quia propter leuitatem prohibet pia gam vel ictum fieri in fluctibus. Vide Plutarchum in libello pagi. 1sq. in exemplari Froben. Nives non cadiunt in alto mari, quia mare habet aliquid calidor um sipirituum, qui niuis floccos