장음표시 사용
91쪽
a 7 Qirare duplex distinguenda est vir-s instrumetalis naturaliter alicui debita, seu alicuius naturaliter Ppria: altera qu naturaliter efficitur ab co cuius est virtus instrumentalis, hoc est ab emciente principali, siue etiam in illo,siue extra ilhid recipiatur: altera, quae naturaliter noni csscitur ab eo, cuius in virtus instrumentalis, sed ab alio, nec in eo recipitur, sed in alio, supplet tamenaturaliter vicem alterius, quatenus eius lo coa natura substituitur ad producendum efesse Eaede nihiloin inius re successiuae qua-'no utrinq; continuantur, 'thic motus diurnus, haec hora,etiam dici post uni incipere iturinsecesper primu sui esse, & desinere i trinsece per ultimum sui esse , modo primu l vltimum esse non sumantur pro primo,& vltimo esse rerum successivarum, ut sic sori ualiter, seu reduplicatiue sed materialiter, seu delitice sunt autem tam primum esse, o vltimum elle quant vltimum non effe &
primum non se indivisibilia , quae inter
sectum. Nec uniuersaliter v crumist instruo vota semper dicuntur instantia, in motu aumetirii metiam naturato eius esse instrumen 'em successiiuo, si terminent iri tine, dicuntur tum in quo effective producitur. Ex quo tamen deducendum non est causas naturales, quae effective producunt complexionem accidentilina,qua, ut instrumento vivens aliqd
expurii generatur,vcrbi gratia, solem,
quam M. nullo modo flecti uc concurrere ad productionem huiusmodi viventisci concurrunt enim tunstrumenta mediata, remota in seruientia, tuenti, quod est efficiens particulare principale iam explicat in . Sed quemadmodum no aliud assignandum videtur efficiens particulare principale via uentiumriuas crantur ex Putri, quam illud, quod aisigaratam si , supposito quod
Oia uiuentia , quz generantur ex Patri OL
sint etiam eadem specie ab inuicem senerat, quodde munis cerritim,de omnibu proba bire est itaIuppofito,'Quod aliqua ex huius: modi speciebus imperiectorum viventium esset naturalitern non per accidens sterilis, aliud assignandum esset efficiens particulare principale viventium quae in tali specie Anerarentur ea putri , ..ii tam clIcatu, aut olithii duc non , iuens ei, tuens, L qui dem ipsa causa prima, si alia secunda assi-- gnati non possit, ut posci respectu Dionii inoa, tuentiunt, si Citae in ijs csic si ecies naturaliter, uicum accidetis steri l. s. cuius indiuidua genera reatur cae rut j. 2 3 His,quae ad creationum, Manni hi latronem generatione, χοι ruptionem, de quibus hac traluce .linii, pcitanent, Asnaaia sunt,quae ad incubi tioirem,&desitioincm, rerum spectant. Sunt autem ius de quissius quae
ri potest, qiioizodo incipiant, Vesii latitintiae succelli uae, alia permanentes mPrae heudendo nomine per mancntium, non solii, qui habent totum suum esse simul, ita, 4 dii tent plusquam per inflatis, sed etiam,Cue durant tantum per instans. Ac res quidem siccessivae,idest motus successimus, tempus, incipi usit caetrinsece pcr vltimum sui non esse,& desinunt extri illatae per primum tu insimulata esse, si in orincipio,oc retinent no mccommune induit sibilis. 3 7 Res vero permanentes, quae durant tantum per instans ii ipiunt intrinsece et primum sui esse, &desinunt intrinsece per ultimum sui esse at res permanetes, quaedarant plusquam rinstans. sunt i secundusuameutitate realiter indivisibiles ut anima ratiota illi, ,δ Angeli 3 accidentia spiritualia,qua ratione sunt secundum suam entitatem realiter indivisibilia,ut inordine aliubiectum, incipiunt intrinsece per primum sui esse, si substantiae sint, non pollunt naturaliter desinere: tamen Deus eas vellet annihilare potant pro Dei arbitrio desine
m, tum extra, s 'ce.per primum sui non elle,
tu m intrinsece per ultimum sui esse: Si veris situ accidentita , quae possint naturaliter desinere, ut liuellectio,& olitio nostra,ali qua desinunt extrinsece per primum sui noe se aliqua intrinsece per ultimum sui esse. Λlia res p*rmauuntes, quae durant plusquaper Pisian ,S sunt quidem secundum suamcnti rutam .realiter diuisibiles,non tam produc uiit permotum successivum, seu cum: motu succcssi uo,sed in instanti, ut matella pri in , deformae corruptibiles roductae aloeo, ut auctore nature initio mudi , incipi utitur insece per primum sui esse desinunt ver illa,quaeliaturaliter desinere possunts cuiusnu di irin est materia prima ux dictis su-Pra cap. E. a sub una ratione ex rinsece per primum sui non esse, sub alia intrinsece per ultimui sui est e. 1 Duniqi:eres permanentes, quae durant pluiqua in rc init., RS, generantvt,atque corrumpuntur periurium successivum, seu cum motu successivo, ut omnes rmateriales substantiales, itere ludentales,sul una ratione dici possitn. reexti insece peruli imum sui non esse, sub Alia intrinsece Per primum uicis similia: ter sub una ratione dici possitiit detinere exessivum,
92쪽
trinsece per primum sui non esse, sub alia
uitrinsectier ultimum sui esse . Exempli gratia sema ignis in parte indeterminata materiae ligni in quam introducitur praeuia calefactione successiua,tanquam dispositi ne necessaria,ita incipit extrinsece per vitimum sui non esse, ut incipit in eadem parte
eius dispositio, loquor de dispositione persecta ad quam consequitur forma ignis in
parte autem determinata tota,verbi gratia
palmari tota, ita incipit intrinsece per primum sui esse, ut ineipit in eadem parte eius dispositio. E contrario forma ligni, in qua parte indeterminata eiusdem materiae incipit extrinsece per ultimum sui non esse se ma ignis, in ea desinit ipsa intrinsece per ultimum sui esse, ut desinit in eadem parte ipsius dispositio an qua vero parte determinata tota,verbi gratia palmari tota incipit intrinsece per primum sui esse forma ignis, in ea desinit ipsa extrinsece per primum sui non esse,ut desinit in eadem parte ipsius dispositio.
Alteratis, Actio asio, Reactio,
Um generatione, corruptione, de quibus capite superiori, coniuncta sunt alteratio,actio, passio,&,e- actio, repassio. Alteratio quadrupliciter
usurpatur priuio la-luacumque mutatione etia sub-:cundo minus late pro quacum-ὲ que mutatione accidentali tamen, non sub-l stantiali tertio minus adhuc late ero ea tutium mutatione aecidentali,qua est ad qualitatem,quaecumque tandem sit illa qualitas: quarto presse pro ea tantum mutatione accident ii, quaeest ad qualitatem sensibilem
habentem contrarium &hoo modo ab Aristotel. I. de Gener tex. 13. recte des nitur his verbis Alteratio quidem est quando, manente subiecto sensibili existente,triasmutetur in eius passionibus, aut contrari S, aut medissextilentibus. In qua desinitione minitur loco scituri Strasmutatio, qui cum tissime pro istantiali stripliciter sumi possit alteratio presse dicta,
quae hic definitur, nempe, ut motus presse dictus, ut actio, & ut passi, ab Aristotele hic sumitur, ut motus praesse dictus, quomodo mutatio, quae lati patet,qu1mis
tus presse dictus, est illi essentialisci etsi mi iam ut actio, , passio definiri possit per
nem , non tamen sermaliter, sed concomitantea. Reliqua potiuntur loco diseferentiae , quae tamen non ita intelligenda sunt, ut id , quod in alteratione trasm laturi transmutatione proprie sumpta sint passon dis, seu qualitates contrariae, aut m uiae, sed subiectum denominationis:quamuis mutatione improprie sumpta dicantur transmutari ipsae qualitates contrariae, aut
mediae quae tamen mediae non differunt specie ab extremis, nisi quatenus includunt alteram qualitatem extremam in gradu remisso.
x et Diuiditur alteratio si definita inperfectivam,&corruptiuam:perfectiva dicitur,qua producitur qualitas,cum qua subiectum melius se habet,qi iam se haberet cum alia, quae ad eius productionem corrumpitur corruptiua qua corrumpitur qualitas, cum qua subiectum melius se habebat 'ita se habeat cum alia,quae ad eius corrupti εproducitiir quamquam alioquin omnis alteratio hie definita appellari soleat corruptiua,quatenus semper est cum aliqua corruptione. Alio in et modo alteratio latius sumpta diuiditur in perfectivam,' corruptiuam,cura persectiva dicitur,qua ita producitur alia qualitas, ut nulla alia corrumpatur corruptiua vero, qua ita producitur aliqua qualitas, ut aliqua alia corrum
178 In alteratione qualitas non intenditur,quia qualitas, quae praeerat in subiecto, corrumpatur, alia perfectior in eodem subiecto producatur nec remittitur, quia qualitas,quae praeerat in subiecto corrumpatur, alia imperfectior in eodem subiecto producatur ita,vi,quando aliquid fit magis calidRex epli cauda,corrupatur calor, qui in illo preerat, Salius calor perfectior in eodeproducatur: qn ver6 fit minus calidum,co rumpaturit calor, qui in illo praeerat, alius calor imperfectior in eodem pre duc tur Nec inteditur per minorem, remittitur per maiore admixtionem cotrari j, ita, ut calor,exepli causam ullo modo variatus, tedide manes ac dicatur inretior, quia minus, nuc remissior, tui a Ius et frigoris admiscet. Nec ite int4uitur eade qualitas maiorem, diuisist.
93쪽
ωremittiturper minorem illius radiuatim , quam secum assert haec nec nimi, breuit, nem in subiecto, siue per hoc quod est quilitatem magis, aut minus radicari in subiecto, intellἱgatur qualitatem eandem secutis
dum essentiam recipere perfectiorem , aut imperfectiorem existentiam sue eandeminuatiatam, seu sine ulla additione magis, aut minus educi de potentia subiectici siue magis, aut minus uniri subiecto, siue sub tectum maiorem, aut minorem dispositione recipere, ratione cuius magis, aut mitius ab eadem qualitate inuariata, seu sine ulla addaione actuetur,&perficiatur. 17 Sed intenditur qualitas omnis qu intenditur,per additione . remittitur per detractionem noui gradus eiusdem qualitatis,ita,ut qualitas in eadem parte subiecti, vel in eode toto subiecto, in quo antea praeerat, in intensione quidem acquiratur, seu producatur de nouo secundum aliquam sui partum entitatiuam, gradualem in remissione vero deperdatur,seu corrumpatur se-c dum aliquam item sui parte mentitatiuam, gradualem. Qiiae tamen partes, seu
gradus in qualitate insensibili, remissibili
non ita se habent, ut primus tantum habeat rationem qualitatis, seu contineat formali. ter essentia qualitatis,relictui vero qui primo adduntur spectet tantum ad integritate qualitatis: nee ita, ut sint inter se heterogenei, vel quia primus fit essentialiter perfectior secundo secudus tertio, se deinceps, aut alio modo oes,aut aliqui inter se essetialiter distinguantitvel quia primus sit accidentaliter persectior secundo, secundus ternec nimis longa diuisio ad mali Quae de huiusmodi qualitate sunt explicanda cum predieta latitudo secundum semiti sibilis fit tum in pauciores,tum in plures gradus, atq; adeo in infinitos.
2 si aeteriim alteratio omnis presse dicta est successiva, continua, seu non interarupta,tum quoad intenfionem, seu ratione formae,quae per illam amisiritur, aut cleperaditur,non quidem ita , ut alteratio omnis
presse dicta ab initio ad summa usque suam
perfectionem debeat esse una continua, seu non interrupta mutatio, sed ira, ut secunduillam partem secundum quam fit agente &subiecto eodem modo applicatis, fit continua , seu non interrupta: tum quo ad extensionem, seu ratione subiecti spectati secudum profunditatem , ratione tamen subiecti separati secundum longitudinem 4 latitudinem non semper est successiva, sed fit simul tempore semper quo ad aliquas partes longitudinis latitudinis tu res, Vel pauciores, interdum etiam quo ad
181 De actione,& passione in 'eommuni actum est supra, ubi de motu,hic de ijsdem
cum Aristoti lib. I. de Generat. Corruptione agitur in ordine ad generationem, mistionem , qui ex mutua elementorum actione, lassione fit, si quaedam etiam hac occasione de actione naturali in com muni dicentur. Nulla igitur actio naturalis, aut creaturarum, quae desa sunt, aut
sie deinceps aut alio modo ali alijs iv,vel immediato,vel mediato agentis,&sint accidentaliter perferitores, modo aequa' patientis, seu effectus. Sed triplex distingui
tur contactus materuatieus, pnysicus, virtualis . Contactus matheniaticus est quo duae quantitates dicuntur se contingere cisti uer diuidantur,aut diuisi intelligantur sed ita isnt inter se omnino homogenei, seu eiusdem omnino rationis, tum essentialis, tum accidentalis, in o qualiter, ut dixi, illic antur, aut diuisi intelligantur. 28 Neq; vero eaede pane*seu gradus qualitatis in eadem parte ubiecti , aut in eodε
toto subiecto distinguuntur interie numero CC Ir. plete, seu actu, sed tantium incomplesie, seu potentia hoc est conbant unam numero Qualitatem, quae tamen in plures partes, seu gradiis realiter diuidi potest, etsi non ita, i gradus diuisi, seu separati a su tecto naturaliter supersint, sed tantum ita
ut paturaliter pereant . Ratio autem cur
tota qualitatis intensbilis, di remisibilis latitudo gradualis in octra tantum partes, seu ius a philosophis comuniter diuidatur, alia est , quam commoditas quaedam habent extrema fimul quomodo Aristoteles 1 Phyfic. tex.a a docet, illa dici se tangere,qlimrum extrema sunt simul,idest in eodem indivisibili, sue puncti, siue lineae, siue superficie . Dicitur autem hic contactus mathematicus, non quia non reperiatur in rebus physicis, sed quia considerari potest in quantitatibus abstriictis ab omni' italitate sensibili, quomodo confiderantur a Ma thematicis. Contadius physicus est, quo agens, patiens physeum dicuntur se con-ringere,cum agens,vel per seipsum, suam virtutem simul, vel saltem per suam virtutem per medium distulam ita coniungitur passo, ut in illud agat. Contactus virtualis aliquando dicitur, quo agens per suam Vi
94쪽
tutem conitingitur rei inquam 'it,vel quae me it, quaecumque tandem sit huiusmodi virtus,cuiusmodi contactus est etiam physicus,quatentis agens physicum per suam virtutem ita conisi itur passo,ut in illud agat: aliquando vero idem est , quod contactus proportione quadam qui ualens contactu imathematico, aut etiam physico licet non fit proprie mathematicus, aut ph ficus,cuiusmodi est contactiis, quo res spirituales dicuntur cotingere alias res spirituales, aut etiam corporeas,cum illis sunt seipsis immediatae,aut in eas agunt,easue efficiunt. Solet tamen cotactus pli sicus eum virtuali interdum confundi. Interdum etiam contactus mathematicus d physicus dicitur contactus quantitativus, formatis,ad distinctionem virtualis & proprie ac presse conta-
183 Cum autem dicitur nullam acti
nem naturalem,aut creaturarum, quae de facto sunt,aut Dei essem distans, hoe est sine aliqlio contactu velim mediato, vel mediato agentis,& patientis, seu effectus sermo est de contactu in uniuersum, quin agentibus physicis est physicus , qui quatenus est
quantitatiuus dicitur etiam mathematicus,
in alijs est virtualis: dupliciter dici potest
immediatus,vel immediatione supponti, virtutissimul,ut saepe est in agentibus, tum physicis,tum aliis, α semper in Deo , quando agit vel immediatione virtutis tantum,
ut saepe item est in agentibus,tum physicis,
tum aliis mediante aliquo mouentibus aliquid aliud, nunquam tamen in Deo. An autem supernaturaliter, S per abs lutam Dei potentiam etiam naturaliterrossi dari actio aliqua in distans, hoc est
ne ullo contactu agentis, lassi, seu eLectus, pendet partim ex quaestione dei tentia obedientiali, de qua Theologi illa enim admissa, consequenter videtur admittendum posse supernaturaliter dari action aliquam indistans,&quidem qitantumlibet ei iam in infinitum distans partim ex eo, an repugnet per absolutam Dei potentiam fieri
creaturam,cui connaturale sit agere in qua-tumlibet etiam in infinitum distans cuiusta me repugnatiae nulla hactenus apparet euidens ratio,praesertim,si admittatur praedicta potentia obedientialis.18 Atque . actione quidem perfectiva immanente idem potest asere in te ipsum:a ctione autem corruptiua idem secundum se tot uni non Potest agere in se ipsum totum; quamuis possit, si sit agens heterogeneu, sue animatum, sue in animatum, ratione unius partis agere actione corruptiua in alteriam sui partem, non autem fi fit agens homogeneum in omni hiis, hoc est iu dem naturae , non solum in substantia sed etiam in qualitate,' eiusdem persecti ni in intensone qualitatum, in densita te&c. Neque per anti peristas m , neque per preclusionem , neque per reflexionem potest eadem numero qualitas intendere seipsam immediate secundum eandem subiecti partem, vel secundiim idem totum subiectum, in quo est, licet possit dari casus,
quo eadem numero qualitas secundum v-
nam sui partem , vel intensiorem , vel non intensiorem quidem , sed existentem in una eiusdem subiecti parte densiori aut alia ratione ad agendum validiori intendat immediat se ipsam secundum aliam sui partem proxime extensam, vel minus intensam, vel certe existentem in parte eiu siem subiecti rariori,aut alia ratione ad agendum debiliori. 18 Itaque anti peristasis hoc est circum obsistentia contrarii reddit quidem validius alterum contrarium obsessum non in quia qualitas, quae in ipso est intendat se ipsam, vel actione directa, hoc est immediate producendo in eadem parte subiecti, vel in eodem toto subiecto, in quo est nouos gradus eiusdem qualitatisci vel
actione reflexa , hoc est emittendo spe cies intentionales in suum contrarium , Per quas deinde ab eo reflexas ipsa intendatur, ut quidam finxerunt sed alias ob causas, quarum prima est, quia partes contrari; obsessi contrarium refugientes magis uniuntur Virtus autem unita sortior est seipsa dii ris . secunda est, quia , dum partes eontraria obsessi uniuntur, ut dictii est aliae validiores in alias agunt, easque ma gis intendunt. Τertia est, quia partes contrarii obsessi in eadem contractione, in ione expellunt partes alterius contrarii, quas
habebant admistas , At a quibus impe
diebantur, atque ita vim suam magis xerunt. Quarta est, quia alitem partes, dum uniuntur, se inuicem atterunt , e sua attritione calor, de interdum etiam
ignis oriri potest. Qiuinta est, quia frigore intercluduntur spiritus calidi, ne ponsint evaporate Sexta est,quia per occasi
nem , qua unum contrarium ad altero obsidetur, remouetur interdum causa, quς impediebat, quominus contrarium obleia sum haberet qualitatem intensam sima
95쪽
tura sua postulat, ideoque se reducit adstarnm suum naturalem producendo in se per emanationem qualitatem in intenfione, ruam natura sua postulat, aut certe intenonem, quam haberet antequam a contrario obsderetur. Et si non omnes hae causae in omni antiperistasi reperiuntur, aut reperiri possunt.18 Ab anti peristasi differt praetlusio,
tum quia illa est tantum contrario haec etiam non contrario tum quia illa non restringitur ad solum calorem, haec autem restringitur ad solum calorem . Causae auiatem cur calor, ignis ab arte in furnulis,&a natura in quibusdam terrae cauernis inclusus vehementius agat, sunt primo,quia partes magis uniunt ii iuxta supra dicta. Secundo quia per huiusmodi unioneis sit,ut partes puriores , o subtiliores, aut aliter validiores agant in impuriores, de crassiores, aut aliter debiliores; easque magis calefaciant , vel etiam nondum inflammatas inflamment. Tertio , quia in uicismodi angustis locis pliare, materiae calidae , vel etiam ignee partes prohibita trant piratione colliguntur. Quarto, quia dili partes
calidae vel igneae exitum quaerunt, Icecinueniunt, huc illuc ot: zi tur, eoque etiam motu se atterentes, quae sim partes minus calidae, illas magis calefaciunt. Qii into, quia aeris multum etiam ibi in clus , nec Ilugere valentis vehementius
calefieri incendi necesse est . Sexto quia latera angustorii etiam huiusmodi Ioeorum ingentem concipiunt calorem quo calor, Signis innisu iacilius conser
ta Res xi , quantum ad rem p seni cm attinet, duplex est, una vera, profria corporum , quae nihil aliud est,qita eiusdem corporis versus tuum Principium, unde peue motum locale uidissescerat, quasi stexio, seu reditus: altercmetaphorica,
propria qualitatum,lacundum quam qualitas apis pcr certam pharam propagari, ex obstaculo imia eam sphaeram inuento versus suum principium reilecti dicitur,non quia eadem numero qualitas suo principio transeat ad obstaculum,' ex illo resiliat versus suum principium localiter se ipsam n ouendo, sed quia qualitas quae ulterius directe propagari deberet, inuento obsta culo incipit propagari versus suum principium,&quae sic propagatur, dicitur qualitas enlaxa, quae mediate quidem producitur ab eodem priticipio , quo producitur qualitas directa, immediate autem prod citur ab illo corpore, a quo reflectitur non sumpto secundum se, sed cum qualitate directe in ipsum propagata. 88 Simile in qualitate. gradu, in
densitate , vel raritate , in magnitudine molis, in coniunctione cum alia qualitalitate magis , minusue adiuuante , aut impediente activitatem, cuiusmodi qua litas est sceitas exempli causa respectu caloris , non potest agere in simile . cia hoc sensu accipiendum est , quod Aristo-tel primo de Generatione tex. 46. testatur, multos concorditer diceres, mile asimili omne impossibile esse, rex. g. rati nabile esse sim,le, omniquaque itidisserens non patia simili aliquia Simile tamein qualitate, gradu potest ager in aliud simile, immo etiam minus intensum potest agere iam agis intensum, cum illud superat in virtute, se uesticacitate agendi, vel quia sit densius, vel quia maius in mole, ita tamen , ut possit secundum tot sui par tes sufficienter applicari ad agendum quot requiruntur , ut illud superet in vinule, seu esticacitate agendi, vel quia coutunsatur elim aliqua alia qualitate ei s activitatem adiunante , vel quia pluribus ex his modi sirnu illud superet, ut dictu est.
189 Cum actione, aut passione, de quibus hic egimus, confundenda non est resistentia proprie dicta, de qua item aliquid hic dicendum est, ut quae de reactione , crepassione dieenda sunt, melius intelligantur. Duplex igitur est refistentia, una improprie dicta, qua res eatenus dicitur resistere alicui,quatenus in ipsum agendo, etia μque vires debilitando impedit ne agat , aut non tantum agat: altera proprie dicta, qua
Graeci παρε -- Ccant,qua res,qui b. agens
applicatum est ad agendum, nec agunt, iam patiuntur, sed tantum actionem agentisnsdmittunt ac prior quidem te sistentia, qua aliqui contrariam appellant,
uatenus est inter contraria,est vera actito sub ratione ta men,quam diximu posterior autem,quam
subdiuidere possumus in negativam , dc priuatiuam, hoc est in il Iam, quae est in subiecto naturali re non apto recipere: acti
nem rei, cui dicitur resistere ut est resistentia, qua substantia spiritualis dicitur res.stere albefactioni verbi causa, de illam, quo est in subiecto naturaliter apto reci per actionem, cui dicitur res uere , te resistentia, qua aqua dicitur esiste re calefactioni non est actio , nec passio,
96쪽
nec negatio, aut priuam se rivaliter sed positiuum funda me; itum negationis, vel priuationis, quo palmum dicitur, aut non admittet , an non a que , 5 dissicilius ad .ittere actionem agentis , seu quociuem est , positiuum fundamentum m malis incompossibilitatis cum actione a xentis , quod positiuum standamentum dicitur potentia resistitiua , seu resistentia in actu orimo , si sumatur . ut abstrahit ab actuali applicatione , vel etiam eo natu geratis dicitur vero refistentia in acti secundo , seu actualis refistentia vicon notat , seu dicit in obliquo actualem
applicationem, vel etiam conatum a en iis quamuis tractus praedicta resisten-tia, improprie scilicet proprie dicta, uni saepe ,eidemque subiecto conueniat. Non quaelibet tamen restantum est acti-ua , quantum resistitiua nec E contrario, arcime inter primas qualitates in actione primus locus est caloris , secundus frigmris , tertilis humiditatis, quartus ecita tisci in resistentia autem o contrario pri-mtis locus est siccitatis , secundus humidi ratis , tertius frigoris, quartus caloris. quod a sapientissimo natura aut horae id circo stitutum est,qui si qualitasqnae est maxime ac ima, esset etiam maxime resistiti ita , facile dc strueret qualitatem contra-riam, atque ira facile tollerentur qualita te larii us ac tiuae, ex quo sequeretur tolli etiam mista, immo, elementa minus activa 1' Vt vero intelligatur an quom do inter agentia contraria detur reactio repasim explicandum prius est 'Didis traque sit. Reactio ieitur est illa actio assem aliquod dum ab alio patitur, ηεν tu illud vicissit magit. Repassio vero illa pasfi Ira agens aliquod , dum in aliud agit, ab illo Vicissim repatitur. Sed quoniam dii plex, quoad rem nostram spectat, est actio, una cum victoria,seu ut ait loquuntur simpliciter dicta, hoe est uena agens ita agitiuiuum contrarium, ut licet ab illo aliquid patiatur, illud tandem supcret altera sine vic oria, seu,ut alis loquitiatur , secundum quid sic diat hoc est, qua agens ita agit in suum contrarium, ut tamen magi ab rillo patiatur,quAm in illud agat, tandem ab illo superetur ficut agere simpliciter dicitum, lud agens,quod a terum agelido I p rat, pati vero illud , quod ab altero supcratur otare agere inpliciter dicitur illud quod secundum quid superat, sed ab altero
simplieiter superatur . repati vero illud, quod ab altero secundum quid superatur,ed alterum simpliciter superat eademque ratione principale agens dicitur illud, quod alterum simpliciter superat, minus vero principale , quod ab altero simplici ter superatur contra vero principaleia sum dicitur illud,quod simpliciter superatur , minus vero principale illud, quod si mori citer superatur: pars repassa dicitur illa, quae in principali agente immutatur a principali passis , non crassa qua non im-s mutatur. Datur itaque inter a sentia con 'traria reactio non solum, quae a quibusdam dicitur priuatiua,&desinitur esse, Quantio unum contrarium,dum agit in alii: d nihil ab illo patitur, sed solum illi resiliit sed e tiam quae ab iisdem dicitur Prosit tua, S est, quam supra definiuimus, datur fecitdum
eandem contrarietaten hoc est eandem eorrariorum combinatione acinii idem per se primo, non autem tantum consecuti uc, e secundum eandem partem,eodemque
sphaeram activitatis , dc in materia conueniunt,neque tamen sequitii idem moueri motibus contrari s simpliciter, licci sequatur idem moueri motibus Ontrariis secundum quid, hoe est med ijs inter contrario simpliciter quodne es Cario admittendum est Idemque proportionaliter dicendum est consequen te de repastionc
97쪽
isi Paeci UT Vatuor librorum quos
gicos inscripsit, subiectum de quo, seu at. tributionis adaequa tum non est solum mistum impersectum sed corpus istum eomplectens, mistum imperisclum non solum in genere,sed etiam in specie atoma,de quo Aristotel agit tribus prioribus libris,&m istum persectum inanimatum sere in genere, de quo incipit agere ea ultimo Libri tertij,& fusius deinde agit toto libro quar
to, quia ex eadem duplici materia,altera vaporosa,fumosa altera,vtea Aristot. ipse uocat,generatur,ex qua mistum impersectum. Quare praedictorim Librorum inscriptio nosum itura substantia eorumdem adaequata,
sed ab inadaequata, hoc est ab iis in istis im-grsectis quae , hoc est eleuata, su-ensa, subIimia dicuntur,quia in sublimi aere generantur,quod tamen nomen extendi tur ad alia etiam,praecipue elementa, quae
ob insignem aliquam affectione, siue intrin- eam, sue etiam extrinseca secundum quam nouum quendam statum, nouamque appellationem, Ferbi gratia, ni uis grandinis, pluvie fontis, dic sortiuntur,vocantur istai meersecta, vel quia non substantialiter, sed accidentaliter tauitum ab elementis diffe-runt,ut iusta vel quia,ut facile ex elementis fiunt, ita facile in elemeta resoluuntur, Latinis vero Philosophis dicuntur etiam im pressiones , vel quia virtute cauesti ele-mentorum Regionibus pleraque imprimuntur,vel quia clim violetia quadam lare pro
asi Harum impressionum materia exim,ris i qua emota ex I. Meteor sum. I. cap. 2.sunt in Hisro. elemenI . pro ima ex eodem libro sum. 1. I.e ara cap. .lunt vapor, α exhalatio, quae ex ele-ι. za.ια mimmeleuantur,quae ita intelligenta sunt, Lut materia ex qua remota , ut plurimum
Eθώδε instri . sint aqua,&terra , interdum tamen etiam aer, ignis, immo, mista quaedam persecta materia vero ex qua proxima sint , ut plurimum vapor,&exhalatio,quae ex aquati terra eleuantur interdum etiam aqua eundum insignem aliquam affectionem extrinsecam,interdum aer, ignis intrinsece, aut extrinsece aliter affecta, que natura sua postulent .interdum denique etiam vapor,&exhalatio, quae ex mistis quibusdam peris cais eleuantur. Vapor presse sumptus est fumus, seu halitus calidus, humidus ex prae dominio exhalatio item presse siumpta est sumus, seu halitus calidus,&siccus ex pridominio.Quare haec duo presse sumpta inter se differunt,tum in materia ex qua fiunt; vapor .n .ex aqua,exhalatio ex terra potissimum ascendit; um in qualitatibus activis, vapor enim ex praedominio, humidus exhalatio se ea est, nae ut ascendat maiori,caeteris paribus,indiget calore, quam illa:tum in qualitatibus moti uis,vapor en iis caeteris pari ἰbus,tardius,exhalatio citius,& altius ascendit. Dixi presse sumpta,quia late tam uapor quam exhalatio sumitur,ut quid commune vapori presse dicto, exhalationis presse dictae. Sursum vapor, exhalatio a propria leuitate Orra a calore,& raritate seruntur,&quidem fere coniunctim, quo sensu intelli sedus est Aristoteles lib. 2. sum m. cap. I. ubi de vapore, exhalatione loquens, Est au tem,inquit, neque humidum sine sicco,neq;
siccum sine humido, sed omnia haec dictitur secundum excessum. Atque ut celerius,& vapor,&exhalatio ascendunt in principio,qu 1 in progressiu, ita altius, caeteris paribus, exhalatio se effert,quam vapor,qui adiim ob siccitatem, tum ob maiorem partium cphaeren, tiam calorem diutius retinet,& difficilius in
aere in mutatur,quam vapor. Nec vapor tamen,nec exhalatio ab elementis, aut mi
stis , a quibus eleuatur , essentialiter, seu substantialiter , sed tantum accidentaliter dissertois Materia inqua,utynidam uocant, seu loca rerum meteorologicarum gener tioni destinata sunt aer,aqua, aero. Diuiditur autem aer intres regiones, quarti prima, seu in finaa, est quae a superficie terrae 4 aqua ad illam usque aeris partem e tenditur, in qua radiorum solarium reflexio non quaecunque, sed quae apta sit gignerei tensorem talorem desinit Secunda,se m dia est,quae inter primam,& tertiam,de' mox intercipitur . Tertia, seu luprema est,
quae a superiori parte terminatur igne , de ε
98쪽
qno diximus,ubi de elementis , ve, si quis
ignem ibi non agnoicat, aethere,ab inseriori parte , dicitur a quibusdam ad altissimorurn montium iuga Pertingere,ctilibus coasequε- te instrior abi)sdem existimatur mediar gio. Sed hoc incertum est,ut patebit ex di cendis infra de nubibus. Disserunt hae aeris regiones non solum in loco, altitudine, sed etiam in magnitudine, in figura incrastitie,vel tenuitate, in motu vel quiete, in qualitatibus activis , quas disserentias singillatim hic explicare nil pus est praesertim cum nonnulla ex ias inuoluant,quae in P sentia explicanda noducimus. Hoc reticendum non videtur, media aeris regionem non esse frigidam simplici ter, sed tantum comparative ad supremam, infimam regionem. 19 Forma rerum meteorologicarum ut tales sunt,non est nisi accidentalis fit. - , ciens principale ad elevandos vapores, σε un exhalationes,quae a quibusdam dicuntur res 'M,V meteorologicae primae compositionis sunt
δρη pleraque astra,& maxime Sol per lumen ,
calorem,alicubi etiam ignis subterranei per calorem ad alias vero res meteorologicas, quae secundae compositionis dicuntur, cuiusmodi sunt nives, pluuiae,rec .essciendas nousemper idem concurrit estialem, sed interducator ab astris,& maxime sole per lumen p- ductum, interdum etiam calor nativus ac ris, interdum,ac frequenter frigus,interdum motus,&agitatio, interdum aliud quidpia, ut ex dicendis intelligetur, ex quibus etiam perspicuum fiet praedictam divisionem rerumeteorologicarum in res primae, secundae compositionis non esse omnino adaequatam. Finis naturalis earumdem est bonum rum inseriorum,praesertim viventium Tempora denique ad earum plerasque aptio ra sunt, ut plurimum verri, autum
1s, Dividi intur impressione meteor losicae in igneas, actueas,& terrea ex praedo:zlulo de Quibus tigillatim aliquid dicen dum est. Ignea impremotii. ἰοῦ recta latio accensa ine licet omnes exhalatione accensae substantialiter sint eiusdem speciei, accidentaliter tamen , hoc est magnitudine, figura,colore, m tu, loco,duratione, tam uariae, tamque mnitae sunt, ut certo a nobis numero comprehendi non possint . Praecipuae
ealore, ficcitate praestat, diutius vero alendo bitumen Me quo hic loquimur nam plures sunt foecies quod cum succus admodum pinguis, calidus sit humoris oleacei,cuius species est, a Babylon ijs dicitur naphta, ob suam pinguedinem uberiorem igni somitem subministrat Eiusdem naturae est, ut eistiam in aquis ardeat,quia unctuositas,&cohaerentia partium resistit aquae ne ingredi potiti in fomentum ignis, ut ingreditur in lignum per eius poros. conceptum in ipso ignem extinguere: immo, magis accendatur,quin partes ignitae, refugientes contra rium, magis uniuntur,atque ita fortius agiit multasque aquae partes superant atque in se
conuel tunt. Accenduntur prudicti ignes non
radijs solaribus,sed exhalatione,quae in terrae cauernis, vel ob antiperistasim frigoris vel per motum,alrisionemque accenditur. Tandiu vero quibusdam locis conseruantur tum quia bitumen ob suam pinguedinem ignem diutius conseruare aptum est ex di ciis, tum quia,&bitumen,&sulphur facile, quatuor circiter annorum spatio gonerantur ab igne, ut oleum a Lucernae flamma , etiam ex longinquo trahun
ας In aere autem, in infima praeci pue illius regioncsaepe cernuntur ignis sa- tuus, ignis labens,Castor, Pollux,Helena, draco volans,&sydus volans . Igur fatuus nihil aliud est quam exhalatio, vel peranti peristasim frigoris nocturni, vel per colliissionem partium ipsus inter se accensa, quae hue illuc motu sertur incerto , unde fatuus dicitur,&quia obleuitatem,qua motum impulsi aeris facillime sequitur, insequentes fugere,fugietues uero ad implendum vacuum sequi videtur antecedens, consequens eppellatur. Ignis Lambens est bus
quii ara, subtilis exhalatio; sdem de causis qui b. superior accenta,quae per aerem sparia, hominiim capillis, ,caeterorumque animalium pilis interdum adhaerescens, eos ambit innoxia ob suam tenuitatem.
Castor, Polluc, Helena nihil aliud sunt quam flammae in vilcosa, lingui materia
altero ex supradiciis modis genitae,quae Nauium antennis interdum adnaerentes dicuntur elle signa tuturae serenitatis, si binae,Castor, Pollux ab Ethnicis dictae,appareant, tempestatis si unica, Helena ab iisdem uocata, conspiciatur Sed haec ethnici,ut alia permulta superstitiose, licet naturalem aliqua huius diuersitatis causam reddere quidam conentur ex materia gis dispersa minusque
99쪽
Ddusique ventis excitandis idonea,eum binae, ma gis vero cohaerente, ventis apta, cum se in apparet fiamma Draco uolans,in exhalatio accensa, ut superiores,sed tiguram draco
ui referens,&ner aerem mora, ut volare u Ideatur,as sydus voIans, seu cadens ex Aristo.
libro .lum m. a. cap. I.duobus modis gelleratur, Uno quado exhalation Oil sertur ab uno
loco in alium, sed ita in logum disposta est,
ut una eius pars per motum,vel anti peristasim accensacignem alii propinqvie,& haec alij ad ultimam usque celerrime communi
eet,non secus, ac quando sunt duae lilceritae vel candelae,quarum superior accensa flammam inferiori recens extinctae media exhalatione ab ipsa ascendente adeo celeriter comunieat, ut descendere flamma a superiori lucerna,vel candela is inscriorem videatur:
ruod est exemplum Arist. loe .cit. Altera quao exhalatio ipsa ab uno in altu locum femtur,quia peranti peristasim acris, aut uapo ris frigidi compressa, ciccetis rupente prosilit,non secus, a quando nuclei digitorum compressione pro ijciuntur , quod item est
Aristotel. exemplum Tunc autem ydera voIantia sursum serun tur,qilando fiunt,vel secundo modo,sed ita, ut exhalatio accensa sursum naturaliter te dens aeris,aut vaeoris obs stentis item sursum impedientis violentiam uincat, et etiam primo modo,sed ita, ut exhalatio in
directum dispofita accendi incipiat a parte
inferiori .: tunc deorsum quando fiunt, uel secundo modo, sed ita, ut aer, aut uapor obsistens exhalationis accensae vim a parte superiori omnino superet, deorsuis ire cominrellat,uel etiam pruno modo, sed ita, ut exalatio in directum disposita accendi inci piat a parte superiori: tunc deniq; ad latus,
quando fiunt, uel secundo modo, sed ita,ut uis naturalis,qua exhalatio accensa sursiim nititur, violentia aeris, seu uaporis obsi is stentis pari quasi marte decertent, aut cer lie exhalati aque apta fit ferri , sursum propter leuitatem ignis, deorsum obira
uitatem parti una codeniatarum: tunc enim nec sursu te deorsum, sed ad latus feruntur, quamuis quae primo modo fiunt , nunquam,aut sursu aut deorsum, aut ad latus uere terantur, sed serri videantur. Velocius eadem sydera volantia moueri videntur quam vera sydera ob propinquitatem: ignis alitem continuus in longum porrectus idcirco videntur, qui: in propinquo
velocissime,vel mouetur, ii fiant priuio m
do,vel accenduntur, si fiant secundo modo. Fiunt,ut plurimum in infima, uel media regione,&quidem vere,&autumno. ac nocti ut plurimum,eli sereno Coelo. tumque adnit dum crebra volare, aut Eadere videtur, multam exhalationum materiam gignendis uetis idoneam, atque adeo futuros uentosi dicant. De stellis quae casurae in Euan gelio dicuntur , sacri con utantur Inter
298 In media aeris regione finit ton tru,fulgur,&fulmen . Tonitru missis anti' quorum fabulis ex Arist . lib. 2.sum m. .cii ci est uiolenta egressio accensae exhala. tionis e nube, vel si sermaliter loquendum sit,i onus ex huiuimodi egressione editiis. Includitur autem nube exhalatio, dum a uapore,quocum eleuatur, iuxta supra dicta, id uubem se cogente intercipitur accenditur vero , vel per antipcristasim frigoris ipsi uinubis, vel per moturn,&allisionem suam iis partium inter ad latera interiora, bis .Sed ut nubem praesertim deiisiorem qua minus densa consequenter ad obsistendudebilior est, sue ea si pars superior,siue inserior,sue lateralis,disrumpat, tonitru efficiat,satis magna exhalatiost oportet ne
que tamen ad Tonitru concurrit solum ni bes.sed etiam aeris intercepti fractio Uere, fautumno potissimum tonitrua abundant, temporibus simul abuna por,&eahalatio,cum aliis tempori
bus, uel desit sufficiens uapor propter nimia
calorem, uel suffciens exhalatio propter nimium friguS. 299 Fulgur,seu correscatio ex Arist. l . supra citato est emicatio exhalationis aciscensae,siue exhalatio e nube egrediatur, sitie circa nubem accendatur, nec semper cum fit tonitru , fit etiam fulgur, nece contrario: Cum tamen ita simul fiunt,utiniim habeat connexionem cum alio interdum enim nullam habentyli inper a parte rei praecediti nitru prius tamen atrobis percipitur tui
turices tres distinguuntur species,non qui clem esentiales, sed accidentales prima reti
Incisi in nrunt nomen corruscationis, seu fulguris, siue etiam sulgetri,seu fulgetrat quae quia est in materia rariora nou descendit ad literram. Secunda dicitur Prester, si Mae quia est in materia densiori descendit ad terram,cknon in media aeris regione, ut prima ij
cies,sed in ii: tima accenuitur,ut infra ubi deuentis.Τertia est fulmen de quo paulo Eost. Cclorum uarietas in fulgure ex materia: qu conflatio nubis, i opponitur vari a Dauri
100쪽
te oritur, ut ex dicendis ultra Ie zolori bus apparentibus intelligi poterit. 3 ulmen ex Aristote l. lib. 3 sum m. i. est exhalatio ignita mama tenui e proruic pens cum tolini ne tamen interda generati, e simul e nube vibrari lapidem oblongum in acumen instar cunei aesin nistem, furuum, & ferro, aut calibi similem eredibile est . Materia ulularcia lapidis est erassa, de viscosa exhalatio excitati ignis calore concocta, indurata , vel in ipso sulminis egressa e nube, vel etiam intra nubem, ante ab ea fulmen egrediatur.
Figura eiusdem, vel in materiam si ab exhalatione accensa dispositam, vel po-tius in impetum,quo, dium e nube excutitur , attritis aliquot partibus acumina tur, reserenda est Color denique sumus eiusdem ex magna su nudae nateriae , qua constat, concoctione ortum ducit , unde etiamst, i nec accendi, ne liquari huiusmodi lapis possit . Vitulum autem cum
fulmine aliquando descendisse, quod qui
dam prodiderunt, vero simile non est, nisi forte , vel turbinis vi ex monte quopiam, vel potius daemonis arte ad fallaciam alia quam delatus eo stimos fulminum modos 'distinguit Ari sto loco citato alterum valde subtile in quem a Poetis α ν idest candidum seu clarum appellari ait, alterum cra illo- rem,quem ab iisdem avi r , idest arde-tem,siiliginosum , fumosum vocari dicit. ac prioris quidem modi, seu speciei,accidetalis tamen, fulmina docet propter suam
tenuitatem velocius se iri citius pent trare,nec rere,aut mora in iaciendo demar re;posterius autem propter suam cranitie tardius ferri,& denagrare non tamen Ἀ-
re, sed praeueniendo pertransire . quod ita intelligendum est, ut denigret , non tamen Vrat,qualido incidit corpora, quα, quia
rara lus , non reluctantur, sed facile in praebent traiiiit lim.
Alii plures distinguunt species, sed omnes accidentales , ex diversitate exhalationis tenuioris crassiori sue, magis minusue conglobatae. apidum secum deserentiri aut non deserentis, e corporis,in quod impingit, ringi, ininusve resistentis, c. Tan. impetu fulmen excutitur ipsius vi exhalatiotiis accensae,qua constat, quae arci .lcta, maiorem postulans locum enu-be,non secus , ac puluis tormentarius gine
concepto e tormetrio bellico crunapit oblioue cadit est abi inubis parte quia exhalatio accessa, qtaae naturaliter sur urn nititur, a frigore aut nubis, inpetu, suo ab Ila erupit, deorsum premitur, atq; ita nec ii r iis, nec deorsi, recta, sed in transuersi, oblique agitur motu het irregu lare,& variu pro varietate tu motu ita OA ab ipso impulsi, attracti, tu corpor uobli- stentiu uarios ite, Madmirabiles effectusFquos hic praetereo sed Omnium causae ex
dictis sunt colligendae. 3o In suprema aeris region e reponuntur coiter quada impressiones ignee, litas nihil repugnat in media, imo, R infima interii: regione fieri, licet minus frequerer, Lin suprema.Variis aut noin uill, appellantur,nepe eama, Fax da ea ardensisagilia, trab , capra saltans,ienis perpedie illaris, ex si plures sint flamae,faces, cxc. ut ex variae X h. lationis fi Eura, motu, mas niti id ine, distantia,dispo fitione quoad crassit te,d tenuitate,&c varias induvii praediei a Pieriis ramas Inter has multi hac cnus cyar. nun erarunt cometas,& via laclca se lae cornetis ob connexione .cu alios ad c diu spectati, supra fitcntio inuolutis hiat, fas mihi erit hie litae de causis non aliud proferre, qqd tacendu non videtur, lon illi: me a vertaber Lare eos, qui cometas e par, quo astraditirno motu terri ambientcs ad duo tria, Aquinquaginta milliaria a terra res ouc: arbitrantur. Nec certi est lamma vapi, aut exhalatiocis astitii dinem ultra duo ciquinquaginta milliaria non attolli est,it 6
altius attollantur uapores, aut exhalati
nes, ex quibus aliquid ad nos solaris luminis reflecti possit. 3ox Via lactea, missis vetem sabulis, quo
si aliquot refert A lib. r. sum. 1.c. ex eius de Ar.eade sci.c. lata est ex hialatio in suprema aeris regione vi stellaru tum axima ru, in iligidiari marit,quae in via lactea apparent,tu et minora alia ru, quae sporades, hoe est sparta vocatur,4 quia ob exiguit . tentaegre apparent in constellationi b. ab Asir nomis descripta non su it,quae in in via lactea creberrimae certiuntur, attracta ibi l,
per motu a pridictis stellis catum ala pii ventilante accenta,eacides,lumine in ipsi.
restae o can.dicansaaon ta in Ionam a par
rei redacta, sed per tota sedi illa supremam
acris regionem dispersa,quamuis nobis γο-
nae instar ad caelum cin gentis appareat mi vera in sui a via lacie non est imprenio circteor logica nec ali: dAdj in regione sub nari, sed in fi in arneto, seu sphaera stellae laus, no inciditor . se cotinua eis de d mm