장음표시 사용
51쪽
ritate originis,ac ita,ut possit esse sine aliquo,& aliquodno possit esse sine eo,& sic domus est prior natura, tuam ciuitas, scilicet origine & ordine generationis, ut in oeconomicis ostendit pnilosephus.coNotandum, ut quidam expositores dicut, quod illa auctoritas allata a philosopho non valet in ipsis inanima iis,quae habent partes similium partium, & eiusdem rationis cum toto, ut in massa auri, si auferatur pars, non dicetur corrupta . Quare intelligitur haec sententia in ipsis animatis,nec in omnibus. Nam in animalibus annulosis: si auferatur pars, licet totum non sit idem totum ut erat antea, tamen parS permanet aliquandiu pars, &est pars non ςqui uoca,quia retinet etiam sormam suam,& sicut erat pars in toto, sic est etiam extra totum ut diaciant. In animalibus autem, quae habent partes instrumentales distinctas, valere videtur, quia pars separata amittit formam sitam, ut si auferatur pes ab equo, ille pes non retinet sormam suam, nec habet potentiam exercendi suam operationem,uel officium ilium ad quod . est ordinatus. Hatura lim' omnibuae ad huismodi societatem est appetitus. ut μι em primus instituit, maximorum bonorum causa fuit: ut enim perfectiones cepta,optimum cuncto M animalium es h
mo: ita si alienus flat a lege, O 2 iudiei,s, pessimum ea omnium
Maliv. Sauissima enim est iniustitia,tenes arma . Homo νero arma tenet, per innatam prudentiant,atque virtutem, quibus plurimum valet in contrarium Pti . Itaque impi simum , O inmanis muni est, sine virtute, et ad libidinem cibationemque deterrimum. Iustitia νοο civile quiddam est: nam iis , ordinatio est ciuilis I cietatis: iur aut misisti iudicium.
i Sexta sententia quae sequitur ex supradictis est, quod qui primus instituit ciuitatem fuit causa maximoru bonorum . Collocauit enim hominem in optima ratione vivendi secudum genus activae vitae, que nabet per multa V nobilissimas partes , sed praecipue sunt ipsie virtutes&iustitia inter eas . Homo autem perficitur per operationes virtutum,& ipsius iustitiae, atque ut est optimum
52쪽
animalitim virtute persectus & regulatus: Sic a iustitia alienus, & a legibus, erit pessimum. Quia saeuissima est
iniustitia tenens arma,& sine virtute,irς, & libidini magis seruiens,quam sortitudini & temperantiq,aut alicui rectς rationi,presertim cum nec secundum leges,nec se eundum iustitiam vivat; quς maxime viget in ciuili societate,a qua quide iustitia profluit ius,id est, iudicium, quod est effectus iustitiae,& est iusti iudicatio,idest iustet
rei diiudicatio. . Ex quibus concluditur, quod & si homo naturaliter inclinetur ad societatem ciuilem,& ciuitas sit naturalissima homini,tamen perficitur industria,& cause fuit maximorum bonorum, Qui primus, ut orator inquit, dispersios homines in agris, & in tectis siluestribus abditos
ratione quadam compulit in unum locum, S congregauit, eos in unamquamque rem inducens utilem atque honestam: primo propter insolentiam reclamantes, deinde . propter rationem atque orationem studiosius auia dientes ex seris, & immanibus mites reddidit & mansiuetos . Pre innatam PRudentiam. Hic accipitur prudentia
non pro habitu,sed pro aptitudine naturali,quam habilitatem vocant. Similiter innata virtus, non pro habitu, qui dicitur proprie virtus, sed pro naturali accommodata ad suscipiendum habitum . Et haec distinctio maxime percipi potest per philosephum in sexto Ethi
corum. Nam ius. Iudicium ordinatio est eluilis societatis,& est iusti iudicatio.
- Quoniam declaratum est, quibiu ex partibus constituta sit ei mras, necesarium Ῥidetur, primum de re domestica dieree: Omnis enim ciuitas ex domibus con Iat. Rei dome sicae rusus potessunt, ex quibus domus e i constituta: domus autem permitin me Ierias O liberis . Cum vero prima quaeque sint m minutissimis perquirenda , prima eo, ac minutissimae partes domus exsant dominus O seruus, maritus O Hor, pater Oft, : de tribus Hi que his partibus considerandum fuerit, quid , quaeque qu tem e se oporteat : hoc est, O de dominua , de cometati nam ct ipsa Prodiris nomine non nominatur 9 'de paterna re familiari o
53쪽
Sint aurem hae tres, qreas diximus . EA insuper quaedam pars squae videsin quibMsdam esse res familiaris, quibusdam vero maxima eius pars: loquor autem de illa part quae versatur circa a quirendum, qua ep ipsa quemadmodum se habeat, considerandum erit. At primum de seruo O domino dicamu ut ea quae ad Uum necusaria sunt intueamur: edi si quid de his melitin comprehendere possimus, quam ea να nunc existimantur. Vuibusdam podi
σο videtur scientia quadam esse dominatis , eademque esse disi plina domestica , O dominatio , ct gubernatio ciuilis O regia sis principio diximus. Alys autem, praeter naturam videtur
esse dominatio: quoniam natura nihil disserat, sed lege dumtaxat inductum sit, it ali, Meri sint, alν Ierui. uaproprer neque
Hoc est secundum capitulum huius primi tractatus , in quo posteaquam declarauit ciuitatem ea ratione,quaest quoddam totum, &ostendit ex quibus partibus est compositum, nunc cosiderat quid,& quales sint illae partes, & incipit ostendere diligenter atque exacte domesticam societatem, & eius particulas. Et primo de societate domini & servi tui habita cognitione domus, habeatur deinde perfecta eognitio ciuitatis: Ex domibus enim constat ciuitas: diuiditur autem hoc capitulum in duas partes principales. in prima proponit intelionem suam & ordinem procedendi. in secunda exequiinr ea, quae proposuit . Dicit igitur in primis, quod consider re oportet ipsam domum,& partes eius minimas & simplices : at domus persecta ex tribus combinationibus constat: quq sunt isse, scilicet domini & serui,viri & uxoris: tertia parentis & siiij, qtis oritur ex secunda: at VXOris & viri coniugatio non habet proprium nomen, sed Vocetur conitigalis, nec etiam patris & fiiij, sed vocetur inquit paterna. De istis igitur tribus est considerandum, It unaqueq; etia minutissima particula declaretur, quo iacilior sit doctrina & apertior via ad cognitionem totiusμ primo de domino & seruo tractandum est, & videndum, si possumus afferre, aliquid melius, quam ea,
quae nunc circunferuntur de opinionibus antiquorum,. quorum
54쪽
quorum alii alia opinati sunt, ut patet in textu, scilicet ut dominatio sit scientia, vel eadem disciplina &e. Domus autem perficitur, id est, domus perfecta constat ex seruis & liberis. ea quae natura sum, id est, quae ad usim
necessarium pertinent. σCum igitur possessio sit pars domus, eerae ct ilia per quam acquirimus , pars erit domesticae disciplinae: nam sine necessariis , impossibile est O uiuere,ct bene vivere. Vt Yero in artibus demnitis necessarium est Abese pruria instrumenta,si Uuν modo consei debeat, sic etiam in re familiari.
Haec est secunda pars huius capituli, in qua philosephus inuestigat diiunitionem serui: ex cuius cogniti ne oritur cognitio domini, cum sint relativa. Affert autem ad hoc propositum quinque conclusiones,ex quibus concludit diiunitionem serui. Prima est quod seruus est instrumentum, & probat hoc pacto . Qii libet res possessa in domo est instrumentum rei familiaris. se uus autem est res possessa in domo,ergo seruus est instrumentum . Patet ratio,exemplo artium, & est notandum
quod dissinitiones inuestigantur aut per diuisionem aut per resolutionem, ut docet philosophus in secundo p steriorum: hic inuestigat talem diffinitionem diuidendo, & gradatim descendendo.
Instrumentoriis uero quada inanimata sunt,quaedam animata: veluti gubernatori nauis,quae quidem inanimis est,qui vero prora regit, animatus . Nam minister in artibus locum in frumenti Ob
net,sic respossa infrumentum est ad Hiram: possessio autem,multitudo instrumentorum: Oseruus posessum quiddam animatum , O tanquam instrumentum ante instrumenta, omnis minister.Si possent enim instrumenta ad iussum Dei nutum domini suum opus conficere, quemadmodum Daedali aut Vulcani tripodes quos inquis poetal onte sua diuini. prodiisse in certamen)sie Opectines texerent Vsibo plectra citharam puparent: neque architecti sinaministris teque domini indigerent seruis. Secunda est concluso, scilicet quod seruus est instru- metum animatum sic, omne instrumentum aut est animatum aut inanimatum. At seruus est instrumentum, . . C 3 ergo
55쪽
ergo est animatum aut inanimatum: maior declaratura philosopho,exemplo nauis,in qua sunt animata & inanimata instrumenta: minor est antea probata,quod seruus est instrumentum, cum sic res possessa in domo: sed non est instrumentum inanimatum,ergo animatum.Uerum ut in artibus duplex est instrumetum animatum &inanimatum, sic in domo res possessa est instrumentum ad vitam,& possessio multitudo est instrumentorum deseruiens vitae humanae: Cum autem seruus sit quaedam res,quq possidetur,merito, ut alia quae possidentur in domo, potest appellari instrumentum in re familiari: instrumetu in inquam animatu,& ante alia instrumenta,quia praecedit omnia alia instrumenta,cum sit medium inter dominum & ipsa instrumenta inanimata: & est veluti minister in artibus, sic ipse in domo instrumentu valde necessarium,quia instrumenta inanimata non possitnt conficere opus suum ad nutum domini, id est ut ante percipiant nutum domini sui. Nam si hoc esset, domini non indigerent seruis. Est igitur seruus instrumentum animatum,ut patet. Sic O
acquisitio, id est res possessa: res autem po sese, id est posses
sio que postea sequitur, multitudo est instrumentorum. Ad istum vel nutum , id est ante percipientia. Quae igitur instrumenta dicuntur, factiva Funt: quod vero possidemus, activum est , a pectine quidem aliquid sit , praeter ipsus sium, . γse vero atque lectica, inus stan . Praeterea cum specie disserant facere O agere, ct indigeat utrunque instrumentis , necessarium est et ilia eandem habere differentiam. Vita certe actio est, O non factio . Quapropter seruus , minirier est eorum ,
Tertia conclusio est icta , quod seruus est instrumentum animatum activum: probatur sic, omne instrumentum aut est activum aut factivum, at seruus non est instrumentum factivum , ergo est activum : maior declaratur ex susscienti diuisione. Nam instrumenta
illa dicuntur factiva, quibus in artibus esticitur aliquid praeter suum usum,ut patet de pectine, dolobra, & alijso generis
56쪽
generis eiusdem: activa vero dicuntur ea, quibus in re familiari nihil quaeritur praeter usum, ut est vestis atque lectica,& alia similia,quae dicuntur possideri. Minor est nota, quod ex opera serui nihil quaeritur ultra usum . Praeterea agere & facere differunt specie,ergo & instrumenta, quibus illa indigent. Nain sicut operationes distinguuntur per obiecta, & potentiae per operationes, ita instrumenta per effectus suos:differunt igitur instrumenta specie accomodata ad agendum & efficiendum, sicut differunt actio & affectio. Seruus autem est mini-ώ ster ad actionem . nam est instrumentum aptum ad vitam . Vita autem est actio ex praemissis, itaque concluditur, quod seritus est instrumentum astitium,& non factivum, ut patet. suod uero ad acquirendum, id est, res
possessa,vel quod possidetur. Id autem quod possidetur, dicitur quemadmodum Opars ad
solum : para uero alterius non solum est pars, sed etiam omnino a
terius : similiter autem O quod possideιur. Quapropter dominus, serui es dominus solum, sed istius non est: seruus autem non si iam domini seruus, sed omnino illius. Quarta conclusio est,quod semus, qui est instrumentum δnimatum, activum est alterius : probatur hoc pacto, sicut se habet pars ad totuni, sic res quae possidetur ad postidentem : sed pars non ilum dicitur per relationem totius, sed etiam omnino esse continentis ipsam Sic etiam res possessa dicitur omnino & ab lute esse possidentia: contra vero non sit,ut totu sit partis omnino atq; simpliciter. Tunc vltra res, quae possidetur non solum est alterius per relationem possidentis, sed etiam illius omnino. At seruus,ut probatum fuit, est res, quae possidetur a domino, ergo est eius, non solum quia sertius refertur ad dominum, & sic per inclinationem dicitur domini, ut dominus dicitur serui; Sed est etiam se itus domini ut res possessa a domino,& ut res sita omnino , ut vestis dicitur esse possidentis: huic sententiae similis est illa, quam in Parmenide affert Plato, ubi ostendit . quod seruus non solum refertur ad dominum et
57쪽
sed est etiam ipsius domini. quae igitur sit natura serui,O quae potestas, ex bis patet: qui
enim sui suae non est secundum naturam , sed alterius: homo a tem hic natura est seruus.Sed neque homo est quicunq; possidetur,homo existens: psidetur autem instrumentu activum,o separabile. Η sc est quinta conclusio,vbi ex supradictis concludi tur diffinitio serui,quae talis est. Seruus est instrumentum animatum, activum, separatum, alterius homo existens, &haec est completa di finitio serui. Sed hic colligendo supra dicta & concludendo diffinitionem addit duas particulas, separatum & homo, tuas non probauit, Vt alias, quia per se patebant. Notandum, quod in hac dimnitione instrumentum est ut genus, reliquae partes , ut differentia'. Nam per animatum differt ab instrumentis inanimatis, ut est securis, dolabra, & similia: Per activum differt a ministris in artibus, qui dicuntur factini: Per esse alterius, differt ab ijs, qui cum sint liberi, tamen possitnt conduci mercede ad agendum aliquid in re familiari, & tamen non sunt conductoris r Per separatum , distinguitur a manu, vel pede, vel similibus membris,quae sunt alterius,non tamen separata: Per hominem, distinguitur a brutis animalibus, quae non sunt proprie serui, de quibus loquitur philosophus in pers cta domo. Sic igitur patet dissinitio & sussicientia par-hium di finitionis allatae. Quae potestas, id est,quae potentia . Ad acquirendum, id est dicitur res possessa, vel quod pollidetur, ut supra . Alterius autem est, id est, alterius autem homo est,qui possidetur homo existens:
Virum vero sit aliquis natura talis an non, O virum in
lius, ac iusius sit alicui seruire an non , sed omnis seruitus sit praeter naturam, possit haec considerandum em nee Diue dissedo ea ratione persticere,et ex his quae funt cognoscere . Imperare.n. O parere,non solum necessariorumsun verumetia utilium ac statim ex generatione qua da distincta sunt,alia quidem ad imperandum,alia vero ad parendum. Et Jecies multae ct imperantium Oparentium existunt: et sera per melius imperium ellarum ac parentium est: ceu bominis, ῆ be e. Nam quod a melioribus terficitur
58쪽
melius est opus: νbi vero aliud imperat aliud pare est aliquod ho-vum opus. Nam quaecunque ex pluribus constant, O fiunt νnum quippiam commune, siue ex coniunctis, e ex separati in iis omnibus apparet O quod imperat O quod paret. Ex hoc ex tota n
tura inest animaris P rem O in iis quae expertia sunt vis est quoddam imperium instar harmonia: sed Me forsan aliena sunt ab ista
tonsideratione . Animal vero constat primum exanima ct corpo--:quorum at tera imperat secundum naturam,alteris paret. Θουtet autem considerare quod eri a natura , in iis quae magis se habent secundum naturam, non in corruptis. Quocirca eum homi
nem qui ct anima ct corpore Optime di stuι sit, inspiciundumeri : in quo certe id manifestum est. Nam prauorum quidem auapraue se habentium, saepe inuenietur corpus imperare animae a meo, quia peruerse ct praeter naturam se habem. U igitur νι d cimus , primum in animali contemplandum imperium dominicum O ciuile o nam anima quidem in corpur dominicum habet impe riunmens vero in appetitum, emite O regium: in quibus clarum est, secundum naturam O ,tilitatem imperari ab anima corpori, O ab ea parte quae habes rationem, ei pani quae subiacet precusebationis requalitatem vero ae Ῥicissitudinem omnibus nocere. Rose sus in homine O in animaliuae aliis eodem modo : mansiueta quiadem meliora natura sunt, quam uera: his autem uniuersis meliuae est i homini pareant:namsalutem ira recipiunt. Prare ea autem masculus cir immina, alter melior serendum naturam , altera de-xerior, O hic imperansbilia Ῥero rarem. Eodemque modo necesse
est in cunctis hominibus es e. Hoc est tertium capitulum , in quo post assignatam
dissinitionem serui, mouet quaestiones ad hanc materia pertinentes, & eas soluit: & haec declaratio videbatur necellaria, ut de seruo& domino haberetur cognitio persecta,utrum sint natura tales, vel no: maxime autem inuestiga da erat talis notitia ob diuersas opiniones priscorum quas stiperius tetigit. Diuiditur hoc capitulum . in quatuor partes, auq suis locis patebunt. In prima igitur parte philosoplaus quaerens utrum sit seruus natura,
ostendit quod est hoc pacto. Id quod competit alicui necessario, & est ei utile competit ei naturaliter. Sed ser-
59쪽
uo competit necessario, & est ei utile obedire,ero obe- dire & seruire copetit ei naturaliter. Praetcrea quaedam ab ortu suo nascuntur, ut sint apta ad imperandum,quae do ad parendum:ergo parens & imperans sunt natura talia.Verum multe sunt species imperantium,& obedientium . Conueniunt tamen in eo, quod omne imperium S omnis obedientia est ex ordine naturae, quanti ivdiuersae sunt rationes parendi,&imperandi, ex quo inscr-tur sententia, quam appellant corollariu,scilicet quod
melius & perfectius est imperium, respectu meliorum obedientium,veluti hominis,quam bestie. Nam illa imperandi ratio, quae habet perfectiorem operationem, est persectior: sed ratio imperantis habet persectiore operationem respectu hominis, quam bestiae,& est respectu meliorum,crgo est persectior.Post haec philosophus sequitur probando quod imperare & parere est naturale,& affert exemplum primo in rebus inanimatis, idest in
harmonia,& concentu Vocum, in quo acuta vox dominatu graui obtemperat: philosorhus autem se excusat a tali considerationi harmonis,quia pertinet ad musicam,& non ad praesentem materiam. Deinde affert exemplum animaliun in quibus anima praesidet, corpus parci : Item adducit exemplum hominis, in quo mens imperat appetitui sensitiuo , & hoc intelligitur de ijs, qui
bene sunt dispositi secundum ordinem naturae. Nam in ijs qui sunt praui,atq; corrupti,contrario modo fit. Sed ad iudicandum quid sit naturale, oportet considerareca,quae se habent secundum ordineiani naturae non deprauatae.Praeterea ostedit philosophus,quod animus habet in corpus dominicum imperium: Mens vero in appetitum, ciuile,& regium. Nam cum animus dominatur corpori,perinde est ac si dominus imperaret seruo, qui quidem seruus iubenti domino resistere non potest, cum sit omnino & absolute res domini. Simile est de anima &qorpore . Membra enim ut manus & pedes iubente anima statim applicantur ad opus. Mens quoque seu ratio
imperat appetitui: Sed imperio quoi in Guili atq; re- gali ,
60쪽
gali, quod est ad liberos: Unde videmus aliquando eos
repugnanteS. SI c etiam appetitus repugnat interdum rationi, causam huius diuersitatis assignant nonnulli expositores,quia corpus mouetur ab anima talum, & ideo totaliter subijcitur ei. Appetitus vero etiam a sensu,&Ideo interdum repugnat rationi. Sufficit tamen quod in utroque imperio subiectio est secundum ordinem naturae . Quidam etiam reserunt ciuile imperium mentis in appetitum sub freno rationis collocatum, regale uero an appetitum,qui extinctis perturbationibus sine ulla repugnantia rationi obtemperat. Ulterius ostendit eandem sententiam exemplo hominis & brutorum, & maris & foeminae: quorum alterum homo respectu brutorum,& mas respectu foeminae imperat, & alterum paret, secundum ordinem naturae: & utile est omnibus istis, ut quod imperare debet, imperet, & quod obedire debet, obediat . i. utile est imperantibus imperare, & obedientibus obedire, & mutile contrario modo se habentibus. Nota dum secundum quorundam espositionem, cum philosophus dicit, quod mens dominatur appetitui, intelligit ibi rationem continentem in intellectum & voluntatem . Per appetitum intelligit appetitum sensiti u um . Nam voluntas est rationalis potentia imperatiua per essentiam. Appetitus sensitiuus est irrationalisper es lentiam: Semper melius . i. & multae species imperantium ac parentium fiunt. Instar harmoniae . i. quemadmodum est in harmonia. Vuicunque igitur tantum distant quantum anima a corpore,cthomo ab estia, per hunc modum se habent. Quoinerens est opui in corporis UMO hoc est in eis poti primum, hi sunt natura seruisquibus melius est vi imperetur hoc tu eris,quemadmodum in praemisesiis. Hi enim natura seruus, qui potest alterius serquapropter Oalterius est.Et qui tantum particeps est rationi ut sentiat quidem,
. at non habeat: nam catera quidem animalia rationem non se-tiunt,sed passonibus inseruiunt, Uus rariat parti e necessariorum enim corpori aua ilium fit ab Hessique, a seruis videlicet OV mansuetis animalibus. Vult autem natura o disserentia facit e