Quaestiones criticae de belli Punici secundi parte priori

71쪽

ad laevam abero potuerunt iidem porro num legen

rasia uer secisse per medios Gallos, loco viae usitatas iuxta fluvium, adeo ut Ticini fontes adierint, atque ab his ad eius ostium perrexerint Ix Prosecto satis manifestum est e solo Graeci scriptoris testimonio, proelium , de quo mox videbimus, gestum esse in angulo illo, quem faciunt Padus et Ticinus. Livius hac in re a Polybio dissentire dici nequit Similiter atque hic, tradit, Scipmnem fluvium ponte iunxisse; sed addit , Ponte persecto , traductus Ro- , manus exercitus in agrum Insubrium , 5000 passuum is a Victumulis consedit. bi Hannibal castra habe., bat 2).V Lux vero, quam Livianus locus assert, nobis magnam partem eripitur a recentioribus, dissentientibus de vico, quem Victumulas dici vidimus R, de quibus legatur velim Drahenborchi ad Liv. l. l.

annotatio. Sedes autem Insubrium, ne cum D Lucio

Livii verbis, e Coelio fortasse ductis, dissidamus, non arctissime inter Ticinum et diluam definiendae sunt, sed ipsis adnumerandi videntur Libicii, ver-cellenses, alii s). Quocirca persuasum mihi est, Livium eundem indicare locum pugnae, angulum scilicet terrae, iacentem inter Padum et Ticinum. Si igitur Romanorum castrorum situm attendis Ticino propiorum, proelium ax Ticinum gestum esse, si contra I in SohWeio ad Pol. o. 5. 2 Liv. d. rahenb. XXI, 45. B Si Fabri ad h. l. quamquam nomen vici dubio non

caret.

72쪽

Carthaginiensium, nonnihil a Ticino remotorum, ad Padum illud commissum esse dicas. Haec ita s habere ceterorum scriptorum locis declaratur Orosius I).

Aur. Victor 2 , Val. Maximus 3 loquuntur depugna pugnata ad Ticinum, quippe Romanorum castra cogitantes Nepos 4 et alio loco ipse Polybius d ad Padum proelium consertum esse tradunt. Florus, a sua Livium imitandi consuetudine recedens, omnium accuratissimo locum sic definit: A primi quidem impetus turbo inter Padum et Ticinum, valido statim fragor detonuit R. Scipio et annibal , e castris ad loca exploranda prosecti, pulvere utrique hostem appropinquantem indicante, ad proelium es expediverunt. Aciei ordinem pariter reserunt ambo scriptores, et, quod exiguum occurrit discrimen, hoc tribuas Livio, non accurati si me interpretanti se Scipio enim, eo teste, iaculato- is res et Gallos equites in fronte locat; Romanos, is sociorumque quod roboris suit, in subsidiis D. V Polybius autem scribit: ' μεν ου Πωλιος, προθε

recentioribus aliam opinionem tuor videtur Niebuhrius: o Scipio in liber den o und ageris sic an dem ,, Ticinus, in de Nachbaractast vo Pavia'. d. Zelas P.

73쪽

Sic ii, quos illo primam aciem vocat, apud hunc, lites sunt et praemittunturi subsidia vero Liviana apud eundem primam aciem constituunt R. Deind pugnaequestris orta est, et, circumvectis Numidis, Romanis adversa fuit. In descriptione proelii consensus adest. Do una re aliquid addendum. Pavorem Romanorum, quos terruerunt Numida a tergo invadentes, auxit, ut ait Livius, vulnus consulis, quem Coelio auctore, servavit servus quidam e natione Ligurum 3 si vero Livium sequeris, servavit filius , postea Africanus maior dictus Licet enim Coelii narrationem non omnino fido indignam censeat, adiicit tamen , Malim equidem sis filio verum esse, quod et plures tradidero auctoresis et sum obtinuit 4 . V De hoc Scipionis vulnero filiique acinoro in pugnas ipsius narrations ne verbo quidem Polybius, quod eo magis miramur, quoniam mox diserte, licet paucis, Vulneris mentionem facit et postea pluribus filii facinus a Laelio eum ipso communicatum, refert, ubi

patris gratiae publice actae is αντος τὸν υἱὸν σωτῆρα προ- , o om V ac filii virtutes, universe spectatae, silenis

2 Videati Sehweigh. qui Casauboni coniecturam relieit ad I. I. citatque C. Gessehardi res militatos aur

74쪽

58 assentimur, coniicienti, Polybium nisi pluribus , uno saltem verbo, rem illam h. l. tetigisse , et hoc ipsum intercidisse 1 ceteris ranaras R, Val. Μaximus R, Orosius 4 , Florus 6 eam commemorant, filioque decus tribuunt quorum omnium, Livianum Polybianumque testimonium confirmantium, locos ego fidem ipsi rei habere non dubito. Nam Coelii sententiam de servo illo nusquam invenimus Pighium , qui haec omnia o Floro descripsit, video tradentem, ilium, quum pater ex more eum meritis civicis donare vellet, ea negasse, quae unde hauserit, ignoro R. inpianum autem, inui, missis ceteris, vulnus, quod unice memorat, coniungit cum proelio ad Trebiam,hlo non moramur T) Superest, ut locos Zonarae, Flori et Orosii, aues pertinentes attingam. Ille enim parum probabiliter ambobus ducibus consilium cum toto exercitu congrediendi tribuit 83 4 vero, in graviorem incidentes errorem, rem nimis amplificant,

caesum ibi esse narrantes paene omnem Romanum exedicitum. Etenim erat solummodo proelium equitum. De causa proelii, Nepote tradita, cinis videbimus. Cautus Eutropius in brevi sua descriptione non errati I Ad cap. 65. 2 Arum. Vm, M.

75쪽

DE IIS , QUAE ACTA AEUNT ANTE PROELIUM AD TREBIAM.

A. U. C. 34. 4. o. N. 218.

Maiis impedita sunt quae iam sequuntur. Quaestio est de recte definiendo utriusque exercitus loco ante pugnam ad Trebiam, et dissicultas quaedam in modi, quo ambo duces eo pervenerint, descriptione inest. Post proelium equestre, per medios campos Scipio exercitum ad Padum duxit. Hannibal usque ad fluvium et pontem ei impositum perrexit quum autem pons interruptus, ceterique profecti essent, sexcentissere moratoribus capiendis in praesens acquievit. In hisce consentiunt Polybius et Livius 1 . Est vero

controversi do illius verbis ειυς μεν του πρωτον

is ποταμου quae alii de Ticino, alii de Pado intolligunt. At vero, ut de Pado ea capiamus, suadent multa natura Ticini, non adeo serox, ut Hannibalem morari posset difficultas porro perspiciendi, quomodo Poeni, si ante Ticinum traiectum biduum iuxta Padum adverso flumine retro ierant, mox autem superato adobiduum secunda fluminis ripa 2 progressi erant in I m 66. XXI, 47. 2 Non autem, ut Schweighas erus in Noti ad h. l. dicit, rursus advorso flumine diserta a Polybi loco id palati

76쪽

hostium vicinia esse potuissent 1ὶ auctoritas Livii, Appiani R Zonarae 3), ad Padi pontem haec reserentium quod maximum est, ipsa Polybiana narratio quam si attente legerimus, patebit eam esse continuam, et proinde verba haec interiecta is σπευδων cura, τοπον πιεσχυρωτον umeεσθαι του Παδ-V inservire pruoribus, quae nomen fluvii non continent, illustrauis

dis 4 . Accedit, quod idem in Scipionis reditu commemorando de Ticino traiecto silet: γειον igitur fluvium dixit, quoniam primus traiiciendus fuerat Romanis, ab Etruria venientibus 5 . Poeni tandem , apto loco invento, transierunt; multi Galli se iis iunxerunt; ipsi castra posuerunt in Onspectu Romanorum, qui sua ad Placentiam metati erant. Hannibal pugnae potestatem secit, sed abnuit Scipio R. Hisce locis lectis, res nondum valde perspicua est. Quod ad Romanorum statum attinet, Polybius dicit: ,, περὶ πολιν Πλακεντια ρ' Livius, qui hunc amnem cognovisse videtur, reiecto Coelii testimonio, Polybium sequitur. Neque de hoc loco dicerem, nisi haec mentem subiisset Lachmanni sententia is Pons Padi, per, quem venit et rediit Scipio, non erat prope Pl ,, centiam T).' Ut hanc probet, ita Polybi verba, στρατοπεδευσα περὶ πολιν Πλακεντιαν . sed vereor, I Sieuti M. e. l. traditi

s VII, 5.

3 Ann Vm, 24. 4 Tria priora argumenta Schweighaeusero debemus, quem

vide.

6 Soh eigh. Lachm. p. 93, . . te tamen Nota rursus pontem Ticino tribuere, a seque ipso dissentire videtur. 6 Pol et Liv. l. l. 7 P. 93, M. Dj9iligo b Cooste

77쪽

ne vocabulum is περὶ V, etiamsi latiorem interdum quam verbum prope significationem habeat, non tamen V Ieat de tanta, quantam ille ponit, distantia nec vero nihil hac in re est Livii auctoritas, dicentis roquites Placentiam ad hostes contendunt; ' et ratio nobis habenda est Appiani monentis Hostis aer γενομένης, δε πλακεντιαν ανσχώρουν 1 .V Porro

quum e dictis constet, Carthaginienses in Scipionis viciniam pervenisse, manifestum est, eos inter Trebiam sero et Placentiam castra habuisse R. Ne miremur Hannibalis celeritatem , monet Schweighae erus, sponte patere, iter traiecto Pado citius actum esse quam per duos dies priores, quum aptum ad triiciendum locum quaerere necesse esset M. In ipsa proelii description Graecus et Romanus scriptor, consentientes in ceteris, dissentiunt in nomine

illius, quem Hannibal, legatis Gallis audiendis quum

tempus tereret, copias transmittere iusserit Polybius eum vocat Hasdrubalem, Livius Magonem. Qua dore iudicium certum proferri non posse videtur Livio tamen avent Coelius 3 et Zonaras M, qui eundem nominant. In censum praeterea venit, quod in pugna

1 L. L

2 Sehweigh ad O. 66. Arnold p. 4 putat Poenorum

transitum paulo ad orientem Placentiae obtinuisse Niebuhrius eundem longius ab ha urbe orientem versus remotum fuisse eenset M. Zelas II, 22s. Sed alia eius sententia exstat

in Edit Isteri II, 84. a Apud Liv. o. 7. 4 C. 24.

78쪽

ad Trebiam eodem agono adiutor usus est Hannibal ad mandata quaedam ipsius periculo exsequenda 1). Interim re auxiliarium Gallorum, caede in castris Romanis acta, ad annibalem transfugerunt, qui,

eos ad suas civitates mittendo, has quoque in societatem pellicors conatus est R. Scribit Onarus , κατα-

Verum omnino dubium est, num, si haud coegisset necessitas , consul valde propensus fuisset ad pugnam,

quum haud semel apud Polybium Liviumqus legamus,

eum tune gravem ex vulnere hausisse dolorem.

Ceterum Scipio, collegam exspectandum ratus atque Gallis adcolis dissidendum intelligens, ad Trebiam propius accessit, et postea eam transmisit. Numidae, statim post eius discessum ad eum retinendum missi, praeda cupiditate in vacuis castris morati, re insecta reversi sunt. Hannibal quinque millium intervallo ab hoste castra posuit Sic consentientes ambo scriptores tradunt 3 neute tamen id, quod praetermitti non debuerat, adiicit inter utraque castra Trebiam interiectam fuisse, ita ut Romani in laeva ripa Carthaginienses in dextra essent, illi fluvium ab oriente, hi ab occidente haberent 4 . melius Appianus et Zonaras is ποταμον, νῆν - - Πιβίας et ΚαρχMOνιοι τον ποταμ ν 1 CL POL III, l. Liv. XXI, M. 2 Pol o M. Liv. 48. Zonari Vm, M. 3 Pol. 674 68. Liv. 48. 4 Cl. Schweio ad Pol o. 68. Niob. d. Zelsa. 230. Bbtuin res Arnold M. Von Vinas 249. Dissiligo b Cooste

79쪽

,, δι- σου ποιησαμενοι Ἀστρατοπεδευσαντο 1). Et his quidem omnibus satis mihi ostendisse videor, Lachmannum errasse seribentem: Romanos non ultra

Trebiam processisse 23.V anterea advenit Sempronius, cuius tantum res in provincia gestas tradit Livius R. me huius copiarum itinere dissensio animadvertiturci Livius navibus, Polybius terra exercitum dum tum esse scribit. Nos huic potissimum fidem habemus. Res enim quum ordine narret, primum Senatus nuntium , Tiberio missum, huiusque mandata, copiis data, Ariminum adeundi suo loco commemoravi. 4 ; itaque magna veri specie hic addidit, Sempronium primum Romam adiisse, procul dubio ut Senatum ulteriora mandata rogaret quaereretque de iis, quas collegae

accidissent, et cur ipse revocatus esset recteque deinde eum se post iter dierum cum Scipionis exercitu coniunxisse dixit s). Livius contra minus accurate et obiter, ne dierum quidem addito numero, nec Senatus literis antea memoratis, tantum milites, in naves impositos, Ariminum pervenisse refert R. Verum tamen

in eo praestat Appiano, quod hic idem tradens,

Sempronium non iunctis copiis, sed quinque missium distantia a collega astra posuisse narrat. Nepotem citavi, quum de pugna inter Ticinum et 1 Appian VII, 6 Zonar Vm, M. 2 P. sa, ubi simul in Polybiano loco citando erravit. 3 C. 404 50 I. 4 Vide supra p. 63.

80쪽

Padum sermo esset I). Locus, quem volebam , est: cum hoc eodem Scipione d Clastidio apud Padum is decernit Hannibal) 2 . Non sine causa illud se deis Clastidio' dixit scriptor. Licet haec occupatio Clastidii facta sit post equestre proelium inter icinum et Padum, ideoque ille et in tempore, et in re quasi huic proelio Clastidium ansa fuisset, fallatur, id tamen non negligendum est, eum Clastidii momentum causae Poenorum, sic scribendo, indicasse. Scilicet proditione praesecti castellum illud Poenis traditum est horreumque Rit iis, ad Trebiam sedentibus; sed demum post illud certamen equitum, ante pugnam ad Trebiam , proditio illa acta est. Sic rem se habuisse trium reliquorum scriptorum locis constat 3 .

DE PUGNA AD TREBIAM AET DE PRIMIS ROMANORUM ET CARTHAGINIENSIUM IN HISPANIA REBUS.

A. U. C. 534. A. c. N. 218.

Castra, uti vidimus, in ripa sinistra Romani, Carthaginienses in dextra metati erant. Hannibal, pugnandi cupidus, ansam certaminis circumspectabat. Neque i P. 58.

2 Hann. 4. 3 Pol. o. 69. Liv. 48. Zonar. c. 24. s. vo Vincke, p. 249, N. 2. Ceterum alli videtur Laehmann p. 43, diacens, Livium haec ab alio quodam, non a Polybio accepisse. Diyitia i Corale