Quaestiones criticae de belli Punici secundi parte priori

91쪽

tur I . Quae Appiani quoque videtur sententia, hanc, non . alteram expeditionem memorantis 2); huc praeterea Orosii locus reserendus In eo tamen bello etiam Han- , nibal sauciatus est R. Quaerentibus nobis , cur Carthaginienses Placentiam et Cremonam non adorti sint,

magis iebuhrii 4 quam Arnoldi s sententia placet. Narratio de pennino legitur etiam apud Zonaram Rot Orosium Tin, quorum hic se Hannibal, inquit, postea

o cum in Etruriam primo vere transiret, in summo is Apennino tempestate correptus, biduo continuo imis mobiliter cum exercitu nivibus conclusus et onustus, is obriguit: ubi magnus hominum numerus, iumenta, complurima , elephanti pene omnos frigoris acerbitato, perierunt.' Quo de loco hoc monendum, script rem in tempore definiendo non satis accurato versatum esse, quum de secundo itinero in Etruriam, revera peracto, iisdem verbis is primo vere V ntatur Zonarae loeus dissicultates non omnino caret 'Est δε τὴν, Ἀρσηνιδα 'u' 'Aννίβα πορευομένω ο Ἀ-1ο επελ- ,

Haec ad irritum illum Hannibalis conatum pertinere I in eius cap. 6 et Drahenb ad h. l. 2 VII, 7. 33 V, 4. 4 M. Zelas. 232. d. lateri II, 86 isi grae Plaeantia

92쪽

inde patet, quod in sequentibus diserta itineris posteri ris mentio fit 1); eadem vero num sic accipienda sint,

ut de pugna quadam agi videatur, qua Sempronius

Hannibalem ab pennini transitu arcere voluerit 2 , vehementer dubito Quum enim scriptor universe potiusquam accurate loquatur, illud fortasse intelligero licet,

quod Livius expressit Hannibalem transitum tentasse, et, quum hunc fieri non posse animadvertisset atque reve

sus esset, Pugnam congemisse cum Sempronio tunc

ambos recessisse M. Hanc si probamus interpretationem optime hic consentit locus cum Liviano, et loquitur Zonaras hio de proelio illo , quod quarto loco a Romano, silente Polybio, relatum esse animadvertimus. Nihil itaque suadet, ut haec omnia suspeeta habeamus, et Beckeri amplectamur sententiam e dubitandum esse de omnibus, quae a solo Livio exponuntur 43. Verum nos, adhibito Appiani Zonarae et Orosii parii consentient testimonio, Polybium hisca, vel e Fabio, vel Coelio haustis, supplendum esse prorsus existimamuS. Interis haud quieverunt Romani. Prodigia procurarunt, praesidia in locis collocaverunt opportunis, auxilia ab Hierone petierunt et impetrarunt, e sociis auxiliares conscripserunt, delectum habuerunt 5 . Vere appetente, C. Flaminius, legionibus Sempronii et praetoris Atilii acceptis. Arretium, Cn. Servilius cum I in o. 25 init.

93쪽

Scipionis copiis Ariminum se contulit. Ita Polybius I

et Zonaras 2 nec, quoinadmodum antea putavi, impedimento sunt Livii verba, quae initio eap. 63legimus. inae enim illis uneta nil aliud indicant. nisi ambos consules omnibus militibus diem ad conumniendum Ariminum edixisse. Servilius hic mansit, Flaminius inde Arretium in suam provinciam concessit, quum apparuerat, nequidquam eos spe duci in Liguribus cum Poenis dimicandi R. Livii autem cap. illud magnam partem constat descriptione odii Patrum in Flaminium. Odium hoc, ortum ex certaminibus, quae ei et tribuno plebis et consuli cum Senatu uerant R, creverat auxilio , quod Q. Claudio s), legem invitis Patribus serenti, tulerat. Ob haec illo metuens, ne auspiciis ementiendis aliisque impedimentis sibi, me necterentur, ante idus Martias privatus Roma prosectus, Arimini magistratum iniit Do his omnibus Polybius nihil, Livius multa retulit. Meterum Flaminius ob neglectum morem nihil molestiarum passus est nisi vanam Patrum iram, eorumque accusationem inso-

3 CL Zonari M. Liv. h. l. et XXII. 2, 3. Drahenti. ad Liv. XXI, 63. 4 Pol. II, 21. Cio de Invent. II, 17. IN B e. 14. 5 Plut in Marc. e. 4. 6 De quo vid. Drali ad Liv. o. 63. 7 Arnold III, 103. Niebuhrius, qui consuli defendendo multam operam navat, has accusationes vocat omegchularuis gungen, melchs gan lacherne sind. ' Ed eis II, 234. In ditione lateri II, 87 acrius si scriptum est: omne

94쪽

Hannibal, in Gallia Cisalpina hibernans, captivos Romanos satis severe , socios magna humanitat tractavit, iisque domum redire permisit; ipse, Gallorum levitatem reformidans, coma adscititia et vestibus variis utendo, se ab insidiis munire studuit 1 . Evidentius autem necessitatem huius urae expressit Livius quam

Polybius Similia doctae ducis prudentia leguntur apud Appianum 2 et Zonaram sy, quorum hic insuper addit,

Hannibalem tutio sermone usum osse alias alio, eum

enim plures novisse, ipsumque Latinum quod merito verisimila esse dicit raditicher, quoniam huius notitia Poeno multum profuerit ad populos Italia sibi conciliandos Appianus vero perperam hae statim post pugnam inter Ticinum et Padum memoravit unde factum, ut aliam causam illius dissimulationis quum quaerere deberet, hanc diceret cupiditatem Hannibalis suam apud barbaros famam augendi. Vers ineunis, Hannibal, viarum . quae in Etruriam ducebant, notitia impetrata, editisque opiarum ordinandarum mandatis, o Gallia Cisalpina, ubi in hismasso scribit Polybius, prosectus est R. Quod autem ad Livium attinet, uno arbitror aut omisisse, Poenum post discessum in Ligures 6 in Galliam rediisse T), aut vocem Liguriam

is Wartet.

95쪽

latiore sensu intellexisse 1 . Ipsum iter, licet id Polybius o Livius pluribus 2), Zonstras, Appianus et Ormsius paucis 3 , Nepos vero et Eutropius brevissimo 4

commemorent, non lamen admodum perspicuum est.

Verisimilem opinionem de eo proserre conabimur. Recentiorum investigatio docet, duas vias a Gallia in Etruriam patuisse alteram a Bononia, alteram a Mutina per Apenninum Florentiam ducentem M. Illa longior et commodior hae brevior et minus trita. Hane autem praetulit Hannibal, testo Polybio, ut Flaminium ipsa novitate incepti percelleret, ne periculo subiti impetus a parte hostium premeretur. Praeter Polybium, qui is τα ρον αλλας ait εμβολα mis ego τὴν πολυώαν ρ- ας ευρισκε Αννίβας - προδῆλους

, σοώνην τοι περὶ τὸν Φλαμώνιον et Livium , qui is quum, aliud, inquit, longiua , ceterum commodius, ostendeo retur iter, propiorem viam per paludem petit, quari fluvius Amus per eos dies solito magis inundaverat nobis adest Strabonis testimonium. Hic, postquam docuit, primam illarum viarum por Ariminum du

4 Harm. 4. III, 9. 5 Niob. d. eis 236. Bolt. 79. Amola III, M. Lachm. 90, N. I. Proprie tertia etiam erat via, quae tamen hi in censum non venit. Nid Nisi. d. Isteri II, 88 sqq.

96쪽

'Aννινας τὴν χαλεπα τέραν λωαι Vi ). Hanc igitur viam occidentalem quum praetulerit Hannibal, hoc a

secutus est, ut tum per eiusmodi tractum tenderet, quo eum venturum esse hostes non exspectabant, tum

maxime recederet a consulibus, qui Arretii et Arimini sedebant , tum via uteretur, ipsi, qui in Galliae parte, Liguribus proxima , hiemarat brevissima R. Viam a Mutina ordientem , in quam se contulerant Poeni R , eos per paludes istoriam duxisse, Polybium legens,

credas a vero quum vix probabile sit, tantas interutrumque oppidum, quantas scriptores veteres memorant, paludes fuisses 4 , potius existimem, eos haud procul a utina ad occidentem deflexisse, ita ut Apennini transitus circiter inter Macrae Tarique sontessuerit, indeque exercitus Lucam processerit, atque, inter hanc urbem et Faesulas, paludes repererit. Quam in sententiam ut adducar, faciunt multa. Primum consentit ea cum Polybio, qui in ipso Etruriae introitu paludes inventas esse tradit , τὴν δε δια των

6 III, M.

97쪽

optime cum Livio se qua fluvius Arnus per eos dies, solito magis inundaverat R et , ubi primum in se sicco potuit, Hannibal castra locat RV ut etiam cum rosior o Hannibal - arripuit propiorem , sed pari lustrem viam et tum sorte Sarnus aio redundans, o pendulos et dissolutos campos reliquorat 4 V, cuius quidem loco, qui Livii imitationem olet, o Samus' inis Arnus V mutandum videtur M. Similiter denique scribi Zonaras . γαρ Αννίβας. συντομυ-έραν τραπόμενos, δυσόλο --χε.V Quibus omnibus egregie simul resutantur qui Strabonis auctoritate, paludes illas ad Padum sitas fuisse contendunt R. Minora , etsi singula alicuius momenti, argumenta, eam , quam dixi, viam comprobantia sunt silentium apud Polybium et Livium de transitus penninorum dissicultate, quam, alium locum cogitantes , praetermittere haud potuissent rpalustris olim totius in Arni ripa dextra regionnatura σ): viae huius multo maior quam alterius orientalis viae brevitas. Denique licet Polybium paludes non solum in aditu Etruriae, sed etiam prius inveniri credidisse ex eius locis, supra citatis, essicias, hoc nobis si L. I. 2 Ct. I. I.

a XXII, 3. 4 IV, 16.

M inliter vir quidam doetus p. achm. 9. 6 In quibus Frsinshemius in Supplom ad Liv. LXII, 2 et Beckerus, de quibus vid Lachm. s. orum sententiam improbat Botticher 279. 7 Nieb. d. Zeias II, 235.

98쪽

impedimento non est, cogitantibus, eum regionem inter Macram et Arnum a Liguribus, non ab Etruscis, habitari dixisse, Pisasqno demum primam horum urbem vocasse 1 nec proinde Carthaginienses ante in Etruriam delatos esse censuisse, quam Faesulis adessent. Ceterum non tenue argumentum in Italorum, certo in TusCorum, est iudicio, quorum nemini ullum do via

dubium ess assirmat iobuli rius 23. His perpensis probamus Nepotem, scribentem Inde Hannibal peris Ligures Apenninum transiit, petens Etruriam' s). Poenus, itinere quatuor diebus ac tribus noctibus peracto, quum multos homines, multa iumenta et alterum oculum amiserat, in Etruria castra posuit M. Quod nim epos l. l. tradit o Hoc itinere adeo, gravi morbo asscitur oculorum, ut postea nunquam dextero aeque bene usus sit; '' id pugnare cum ceter rum de oculo testimoniis et reiiciendum videtur 5). Iam Flaminius Arretium advenerat, cuius consiliis animoque et regionum situ aliisque diligenter exploratis, Hannibal temerarium ducem agitare et irritare constituit s); interim exercitus ipsius, Gallis Liguribusque multis adscitis, valde auctus erat T). Itaque Romana castra a laeva praeteriens, ultraque ea progressus, agros vastando et urendo, regionem percurrit, quae t II, 16. 2 Niob. d. Isteri II, 88.

99쪽

ost inter aequias torrotium 1 , animo volvens Ro-inam versus dueere per eam viam, quae Arretio venienti ad laevam Cortonam et illi adiacentes montes, ad dextram rasimenum lacum 2 habens, inde se in magnum campum porrigii, inter Perusiam et Spoletium situm, quem transit quoque via, ab Arimino Romam ducons 3). Hic memorare lubet Zonarae locum e

,, Ρωμυιάων, μανλαγcν ιν φοβεισθα δοξ'V M, quo de loco duo monenda. Alterum e duabus, cur Hannibal ad Arretium pugna abstinuerit, causis reticeri eius consilium alio ooque ulteriore loco dimicandi, sicuti

revera accidit alterum , verba κἀν τουτω, . . . manifestum continere si rorem , uti patet, collatis iis cum reliquorum, quos attulimus, locis, ubi semper processisse Carthaginienses narrantur. Apud Livium recte, me iudice, errorem indieavit Lachmann Q in his verbis: Et laeva relicto host , Faesulas petens, o medio Etruriae agro praedatum prosectus' , meritoque culpam librariis tribuit non enim verisimile est, scriptorem , qui in tota hac narratione Polybium accurate plurimumque sequitur, in re tam acili a vero a di i Vid scriptores, pag. 82, .m laud. porro Pol. c. 82. Appian VII, 9. 2 D eius nomina t. Schweio ad Pol. III, 2 et vero Alsoholihi ad Liv. XXII, 4. 3 'assau, Oudualie, p. 28.

6. Dissiligo b Cooste

100쪽

rasse. Idem legendum esse existimat: Et laeva reo licto hoste, a Faesulis per patentia i patentia , mediois Etruriae agro, rol. V Et sic utique patet, Poenos Faesulis ad meridiem iter continuasse, nec Livii deest cum prioribus Polybiani capitis 2 verbis convenientia. Porro salii videtur Appianus 1 , qui . l. de Centenio praesecto agens eum ad Carthaginienses retinendos a Romanis missum esse dicit, privatumque virum Vocat, et et 8, 0 militum tribuit, quas omnia aliter narrant

Polybius et Livius R.

Interea Flaminius, se ab hosto spretum esse credens, et aegre agros vastatos videns, nonnullis rustra adventum Servilii exspectandum esse urgentibus, castra movere iussit Plurimi scriptores hic amam tradunt de Flaminio, deorum omina contemnente M quid, quod nonnulli magnam cladem , quae mox secuta est, huic contemptioni tribuunt μ) Aegre temeritatis absolvi potest Flaminius, quod non exspectato collega suo

ipse consilio rem gerere constituerit; quamquam nonnulli eum quodammodo excusare conantur, ponentes o Hannibalem visum esse non statim pugnaturum,

quippe qui ad Arretium proelium detrectasset 5 . Quidquid est, agmen incedere coepit, et consul brevi post, quantum praestitisset castra non movere eventu didicit. i VII, s. 2 III, 86. XXII, 8. is ipsa re infra plura.

3 Coelius p. io de Nat. Deor. II, 3 et de Divin. I, 35. Liv. XXII, 3. Flor. II, 6. Val. Max. I, 6 6. Plut in Fabio . . 4 Signi serorum timore signa convelli non potuisse putat Meb. d. eiss. II, 237. 5 Hi itantur a dii 28 , . I, quibus add. ArnoldIII, 105. Di iligo b Cooste