Historica de M.T. Ciceronis Officiis commentatio

71쪽

amatum, interdum praesensisse, quid bono viro post mortem sperandum esset. Tanto enim illi viro, laudi que amantissimo, quantum ea arridere debuit immo talitatis opinio Spin eam totis viribus amplectitur, retinetque huc saepe eum juvat confugere eam inprimis causam defendere atque magnifice perorare studet. Sed postquam absoluta iam declamatione, ad usualem ut hoc utar prudentiam rediit, in eadem rursus, qua prius versabatur, fluctuat dubitatione; totaque eximia illa doctrina, tanta ingenii subtilitate instructa, Dagilior jam esse videtur, quam ut quidquam inde ad usum vitae accommodari possit - Adde praeterea, quod in ea ossiciorum descriptione, Panaetii, ut diximus, Cicero vestigiis instabat quem accepimus, a Platone suo in hoc dissentientem, animR-eSSe mortalem cum caeteris Stoicis semper amrmasse q). Sublata vero divina ea spe, et quasi vitae luce, simul magnificae suae virtuti Stoici certa quibus ea staret fundamenta subtraxere. Quae igitur tota eorum disciplina, Velut arbos, quae nullas radices habeat, sterilis

ex magna parte maneret, necesse erat. Nempe eos in una ea re a vero aberrasse satis suit, ut inde tota philosophandi rati perturbaretur. Quos inde in extricabilibus vitae viis jam videas nequidquam omni peutque opera enitentes, ut quamdam saltem divinae Providentiae umbram mundo consulentis , inter tot adversa tuerentur, utque humanae sortis arcana illustrarent. Si quid vero enodare nequirent, gladio Secabant : Quumque res adversae bonorum , malorumVe

ihVult Panaetius quod nemo negat quidquid natum sit interire nasci autem animos quod declarat eorum similitudo, qui procreentur, quae etiam in ingeniis, non solum in corporibus appareat . - Alteram autem affert rationem ; nihil esse quod doleat, quin id aegrum esse quoque possit quod autem in morbum cadat, id etiam interiturum diaere autem animos ergo etiam interire. Tuscul. I, 32.

72쪽

-- prospere haud satis cum ea providentiae opinione congruere videbantur, jam quidquam bonum esse, nisi quod honestum, aut malum quidquam, nisi quod turpe esset, omnino negabant caeteraque, quae Vulgo bona aut mala putantur, non in natura, sed in vana opinion constare. - Sed quid sapientem, cum adversis undique urgetur, tum mala nulla esse disputare juvat aut

potius quis jam ad stolidam hanc argumentationem coniugiat'

Nam verae voces tum demum pectore ab imo Elieluntur; et eripitur persona, manetam.

Quum igitur videret Cicero paucissimos homines, uui potius neminem esse, praeter Catonem, qui sua conscientia contentus, speque omnia divina ope de titutus, virtutem tamen ipsam amplecteretur, atque ex se totus esset alia jam undique sapienti suo quaerit subsidia nec quidquam omittit, unde vires virtuti intus adeo fragili suppeditet. Itaque, praeter singularem eam conscientiae auctoritatem, rursus hominum quibuscum vivimus opinionem quod plerisque multo satius est in ut supra dixi, admovit. ullum enim h mini, atque in primis Romano, acriu momentum ea civium suorum approbatione datum esse ipse sat expertus fuerat, quo quis ad honestum impelli, aut a turpi deterreri posset omnes quippe homines Sua natura gloriosos esse quumque ipsi rerum specie plurimum capiantur, rursus et suum habitum ad hominum oculos componere solitos Quam multos et ipse videris, magna saepe bonaque ob eam rem tantum consectantes, quod in spectaculo essent, aut saltem esse putarenta Quae autem cum ita sint, qui jam Ciceroni possit exprobrare, quod suam ossiciorum disciplinam prope

73쪽

totam ad ostentationem instituat Cum vis desit interior, in exterioribus rebus multus est. Nunquam amen magis id quod deceat, omnibusque probetur, quam quod in se bonum sit, eum respexisse merito dixeris. - Sed et his deinde, qui in excelso vitam agunt, principibus viris, decoram illam vivendi institutionem destinabat ita ut minus a proposito alienum esset, hic exquisita pauca de iis honestis artibus disputare, quibus suam quisque dignitatem tueretur, vulgique admirationem moveret, gratiamque popularem captaret. Quam igitur virtutis demissionem adeo non equidem improbare velim, ut contra mihi placeat ea moralis disciplinae prudentia : quae, quum homines omnino mutare haud valeat, eos, quale natura Sint, accipiat, ut deteriora, si fieri possit, in melius vertat, et ad virtutis ipsius prosectum vivacissima praesertim illa famae cupidine utatur. Sed quis praeterea magis ac senator Romanus in his omnibus rebus, quae extrinsecus ad tuendam dignitatem pertivent, Versabatur quis habitus, cum per ora populi incederet, studiosior omnia is ad speciem reserebat, ad oculos componebat Mimum in theatro cum sumna totius vitae dignitate suam personam ita agere existimes, ut in extremo multitudinis plausu moveat. Nec inepte Augustus jam moribundus ad amicos

dicebat:

Quod si vero privatam in vitam penitus perspexeriS, eosdem domi invenies eamdem quoque animi constantiam ac vestitus ut ita loquar apparatum exercentes, quibus in publico, quando spectaculum daretur, Suas. partes lautius agerent. - Quare frustra alias ullas do,

74쪽

mesticas virtutes Romae quaesieris, quam eaS, quarum usus in publico esSelOSSet. Quantum tamen theatralis ea virtus, ad publicam tantum ostentationem composita, Reipublicae reipsa prosuerit, facile conjicias. Quis enim alter unquam Populus, ea virtutis specie dignitatisque quasi mendacio, diutius intestinam morum corruptelam rerumque inclinationem, non modo sibi ac caeteris hominibus operuit, sed etiam remoratus est Nam perditissimum quemque, Omnibusque intus flagitiis deditum videas, si quando ad Remp. accedat, jam alterum hominem fieri et quamvis honores pravis artibus expugnaSSet, in se jam antiquam morum severitatem reserre. NeCquisquam Clodium mirabatur, qui nuper Bonae Deae Sacra violaverat, summo cum studio in curia pro Beligione disserentem Sallustiumve de luxuria haud aliter ac Catonem, multa conquerentem Ea quippe erat tunc consuetudinis vis atque auctoritas, ut magistratus qui que sellam ac tribunal conscendendo, dignos maiorum spiritus simul concipere videretur continuo sane Subibat animum tot rerum egregie gestarum a patribus memoria gentisque splendor, tantaque gloriae haereditas, quam ipse liberis suis integram relinquere deberet Quin, de patriae majestate si quando consuleretur, Fabricii tempora interdum rediisse dixisses. - Νeque id equidem improbem, quod homo, in suorum OnSpectu, sic melior se esse velit. Publica nam illa virtus privatis flagitiis diu obstitit, ne in civitatis ruinam prorumperent. Quod satis ea, quae secuta sunt, manifeStum secere. Ubi nempe cives a rebus gerendis et publica vi tute C. Augustus prohibuisset, caeteras Simul omnes domesticas virtutes una periisse existimes. Cunctaque sub decora specie intus adeo consenuerant, ut omniSjam Reip. moles, cum ista majorum instituta dic-

75쪽

- 45 tator attigit, ex omni parte satisceret, ac dilaberetur In hoc pluribus verbis commoramur, ut inde planius intelligatur, cur Cicero, in hoc de quo disputa- mu Opere romanam eam Omciorum institutionem ad theatrum adeo instruxerit. Sed utut haec sunt, non tamen inficiabimur eum haud satis interdum virtutem ab hoc, quod tantum virtutis speciem habeat, distinxisse, pauloque subtilius saepe disputasse, quibus artibus reverentiam sibi quis parere possit, quasi partes virtutis essent. Quemadmodum enim dicendi magistri non locos imodo discipuliS, Variamque Schematum Opiam, quibus orationem adornarent, Suppeditubant, sed gestus etiam motusque dicentis, totumque corporis habitum componebant ad decorem; sic et vivendi praeceptores multa de sormoSitate corporiS, Ordine motuum, ornatuque ad actionem apto disserebant. . alis est, ordo actionum adhibendus, inquit Cicero, ut, quem admodum in oratione constanti, sic in vita omnia, Sint apta inter se et convenientia I, 35). Probum igitur suum virum, tanquam Oratorem aut histrionem, ad dignitatis imprimis conservationem addocet, ne quid in scena effoeminate, ne quid durius agat, ne tarditatibus in gressu mollioribus utatur, ne rursu nimia celeritate anhelitus moveat, vultumque torqueat I, 36): Nam, ut ait Plautus,

Liberos homines per urbem modico magis est par gradu Ire servile esse duco, sestinatim currere i).

Imo pulchritudinem venustatemque inter virtutis partes, de more Graecorum 2), reponit Cicero qui

quidem, cum totum vitam in agora exigebant, Sem- Perque in se conversos omnium oculos videbant, quid

76쪽

- 46 mirum, sicipia ad eam totius habitu ευταυαν, qua SP tantium admirationem moverent, plurimum operae contulerint Eum autem decoris cultum ad tuendam dignitatem suam Romanus usurparet, necesse uiti strue inter multa de conservatione decoris praecepta, paucis quidem, sed aptissime Cicer describit, qualis sermo in circulis conviviisque esse debeat qua cons

bulandi inter familiare Rhetorica exquisitius qui quam sane haud invenias I, 3T). - Quaedam denique de hominis honorati domo adjicit quippe quum ipsa aedium dignitas ad conspicuae virtutis ejus plane rem adeo proficiat 39ὶ.

Quandoquidem virtus ea serme ista in iis rebus, quae sunt extrinsecus, posita est, propterea rurSUS multa quae ad interiorem hominem pertineant, in his libris desideres. Frustra igitur hic moralem aliquam asse tuum animi descriptionem, vivosque eos de moribus locos requiras, quos tanta ingenitaubtilitate Aristoteles

adumbraverat. Νο tamenim naturam Romanus auctor obse ut, quam eam contra propositam ad normam

ipse singit ac minus quis sit homo, docet, quam qu lem eum esse deceat. Omnia itaque vel diversissima ad unam habitus compositionem redigit, et rioda eadem, ut ita dicam, toga omnia pariter involvit. Qua in disciplina , ingenium non Stoici modo , sed etiam Romani viri licet agnoscas quem cum frangi timore aut ardere desideri pudeat, semper ab ea animi perturbationum descriptione aversos oculos tenet, ne quid intus occurrui, quod non satis viro dignum sit ea quae intimo sub pectore cupiditatum metusve momenta laterent, Semper Romanus maluit ignorare l).

a Praecipua ea causa fuisse mihi videtur si modo id in transitu attingere liceat , cur tragoedia Romae minus invaluerit. Quae enim in moribus heroum po-

77쪽

- 4 Quod si nunc tamen hoc Ciceronis opus cum eorum scriptorum libris consero, qui, Sub Caesarum principatu de eadem philosophia morali disseruerunt, novissimos hos contra multo altius in animi recessu penetrasse invenio: utpote qui a publicis rebus gerendis exclusi, secum tandem vivere magis in dies cogesentur. At praeterea intimam rerum naturam, cum, Olutis jam compagibus, mole ex omni parte satiscit, sicut in apertis cadaveris visceribus arcana vitae, facilius deprehendas. - . quidem Tullius, etsi jam iniquis temporibus vivebat, ad spem adhuc pronior erat, libertatisque et gloriae amantior, quam ut intus remedia ad sanandas animi aegritudines quaereret omnia igitur praecepta ad actionem ostentationemque informat extrinsecus Spectat Seneca Vero, adempta dudum patria libertateque, in se ipse recessisse videtur, si modo calamitatum aspectum vitiorumque peStem posset effugere. Nullam enim tum virtus ad honores tum aperiebat nulla erat hominum publica approbatio, qua boni ad praeclare agendum impellerentur nulla opinionis reverentia, nullum praeter cujuSque conScientiam virtutis incitamentum. Omnem igitur vivendi disciplinam Seneca ab exterioribus, ut ita dicam, ad interiora animi devocavit. Iam intimo SenSu e3plorat,

tui esse diversitas, vividaque assectuum pictura, cum ab omni perturivitione animi, quicumque in scena agitabatur, 'aeare deberet uuam luculentam labulam ex rigida Reguli persona exprimes, nisi invictam illam animi asperitatem paululum infregeris p Si quam autem Sophoclis Euripidisque fabulam Pacuvius in scenam latine apponeret, quidquid in moribus inmmius videbatur, fletus scilicet gemitusque solebat recidere Ulyssemque, ut exemplo utar, in extremis Niptris moribundum inducebat, aliorummetus sic objurgantem:

conqueri fortunam adversam, non lamentari MetrId viri est omelum gelus muliehri ingenio additus.

Quoniam autem heros quilibet nulli dolori obnoxius videri deberet, quid jam ad ommovendum theatrum restabat aliud, quam ut manus in veram stragem aetores consererent 'Tota ergo tragoedia Romana in gladiatorum ludis eontinetur.

78쪽

- 48 mentemque VerSat per Omnia , ac mira subtilitate vacuus inprimis istas aegritudines et fastidiu, quibus homines tabescerent, describit sed eum animorum languorem Cicer videre nec potuit, nec Voluit. vI.

De Patria. - Patriae utilitatem pro supremo bono proponit Cicero, unde caetera ossicia vitae certo κριτ ipsi ordinentur. - uuae ex ea patriae religione Romae eonsecuta sint, quum civitas totum orbem terrarum complecteretur.

Urbi pater est, urbique maritus. Phara. Il.

Quanquam Ciceronem in sua virtutis institutione neque Deos immortales, neque Spem alterius vitae re pexisse diximus, non hic religionem tamen Omnino defuisse, quae omnes Virtutis parte complecteretur,

mistimari velim. Undique enim inter tot diversa vitae ossicia, eminet, ut ita dicam, ingens patriae imago, quae Romanis tum pro caeteris omnibus Diis habebatur: illud quasi totius disciplinae suae astigium extollit

NOSter, quo caetera spectent, reseranturque. Quandoque ossicia inter se, ut saepe fit, identur repugnare, continuo communem eam patriae utilitatem ac gloriam, tanquam supremum diScrimini κριτήριο admOVet, unde

planius singuli cives quid agendum, quid vitandum sit,

discernunt.

Non ut crat enim uno verbo cum Socraticis dixisse quidquid honestum esset cum vera utilitate esse conjunctum honestatem igitur semper esse sequendam et si quando quaedam occurrerent specie quidem hο-neSta inter se tamen repugnantia, tum id quod hο-neStum videretur, praeserendum idque item et utilius

79쪽

- 49 sore. Nam profecto haud semper multas inter res liquet, unde major stet utilitas, honestasque, nisi qua ex communi mensura, Singulae inter Se comparentur. Maximam praeterea equidem utilitatem cum summo bono con junctam esse concedo qua vero in re illud, quo omnes tendere debeant, supremum bonum constet, haud satis inter homines convenit sublata praesertim e mundo

Deorum providentia, speque immortalitatis l).Ρlat nempe, cum in hac ossiciorum comparatione, hominem olim ad id tantum quod per se absoluteque bonum est, respicere juberet, sublimem profecto eam vitae disciplinam ad animorum immortalitatem insommabat, aeternamque Deorum cum hominibus societatem divino suo ingeni complectebatur. - Aristoteles vero, qui virtutem rursus intra vitae terminos coercebat, Omneque bonum ex utilitatis respectu metiebatur, in ea utilium inter se comparatione, id, ut melius, praeserendum esse censebat quod ad plurium utilitatem pertineret prorsusque in e Summum bonum collocandum esse, unde universae civitatis elicitas pareretur 2). Ηο igitur universale Peripateticis criterium fuit, quo omnia in vivendi disciplina reserrent, atque unde perpenderetur quantum honestatis in singulis rebus inesset. Ea est communis patriae utilitas, quam et ipse suae ossiciorum compositioni imposuit Cicero. Si contentio, quaedam , inquit, et comparati fiat, quibus pluri- , mum tribuendum mcii, principes sunt Patria, et parentes, quorum beneficiis maximis obligati su-

i Non hic reseram , quot diversae de summi boni natura opiniones a philosophis tum defenderentur. Nulla autem unquam de re in gymnasiis magis ambigebatur teste Terentio Varrone, qui suo tempore plusquam trecentas de eadem ea re sententias numerabat. - 2 Eth ad te. I, 4.4

80쪽

- 50 . Inus OTI, T).. Et supra : Quum omnia ratione ani, inoque lustraris, omnium societatum nulla est gravior, nulla carior, quum ea quae cum Rep. est unicuique

nostrum Cari sunt parentes, cari liberi, propinqui, familiares sed omnes omnium caritates Pama unas complexa est l). Quid profecto majus opportuniusque altera illa patriae religione tum potuit adhiberi, quo caetera ossicia convergerent'Sat enim Omnibus compertum, qua singulari semper caritate Romani Romam Suam excoluerint. Quorum si annales revolveris, eminet ubique ardeniissimus ille patriae amor Reip. utilitas pro summo jure habetur quam ad utilitatem instituta leges, religiones, mores publici privatique, divina denique humanaque omnia nectuntur. Nam, ut de aliis taceani, quorsum tandem vetus a Numae de sacris institutio pertinuit, nisi ut superi Reip. ipsi inservirent, et quidquid patribus libuisset, auguriis confirmaretur Quod Q. Maximus, cum augur esset, ipse palum profitebatur: optimis sevire auspiciis easteri, quin ym Reip. Salute gererentur; quin emrea Remp. flerent, contra auspicia fleri 23. Postquam igitur obsoleta jam majorum Supe stitio nullam fidem obtinebat, restitit tamen sanctissimum illud civitatis numen Romanaque fortuna, dquam vota spemque Suam populus converteret:

Summique o Numinis instar Roma, fave septis.

Mox , ubi ipsa illa civitas in bellis civilibus perierit,

lylam olim Lucilius in satiris dixerat:

Virtus, Albine est pretium persolvere verum commoda praeterea ιιrtae sibi prima putare, Deinde parentum, tertia jam postremaque nostra.

et De Seneci. 4.