장음표시 사용
111쪽
homo, animal rationale: nempectenere ania mal intelligimus ut dictum est essentiam corpoream plenam vitae dc sensus, quae materies
hominis est, & pars formae: cum qua si addas
rationale) totam formam hominis conlpre hendes,vitae, sensus, rationis facultate. Itaque
perse ista definitio nihil aliud est,quam univer
sale symbolum caussarum essentiam rei &n turam c5stituentium. Tales definitiones sint artium: Grammatica est ars bene loquendi: .
Rhetorica benedicendi: Dialectica bene dis
serendi: Arithmetica bene numerandi: Geometria bene metiendi. Eas vicis in definito argui pote a J Quum definitio cum definito fit reciproca, valet argumentatio & a
definitione ad definitum, & vicissim a definito ad demnitionem: idque tum assirmando. um negando. Deta nitionis autem usus ad declarandum quidem plurimus est: ad argumentandum vero ac demonstrandum per-
rarus. Cicero in Topicis hoc exemplum ponit: Jus civia is Ie yid est aequitas constituta illis qui ejusdem civitatis i. sint, ad res suas obtinendas. Hus autem aequitatis utilis is est cognitio IIulis est igitur juris civilis scientia. Genere ie forma Definitio omnis ex duabus constat partibus, genere & differentia. Genus,est prior definitionis pars, quae de definito praedicatur in quaestione Quid est, sed imperfecte,id est,non reciproce:ut, Quid est homo3 Est animal. Quid est justitia 3 Est virtus. Differentia, est posterior definitionis pars, quae generi addita, definitione coplet & absolvit: & de definito cum genere conjuncto praedicatur in quaestione Quale est. ut, Quale animal est hom Ο Θ Rationale. Qualis virtus est j ustitia ξ Suum cuiq: tribuens. Vocatur disseretia,quia per eam species definita a caeteris specieb. differt, a quibus alias rationς:
112쪽
generis non differt.Sumitur autem disserentia ex variis argumentoruin genetibus seu locis.Interdum a forma: quae ut omnium praestantissima, sic rarissima & inve tu difficillima est: u Homo est animal rationale.Inte dum asine: ut, Mi uica est ars canendi, Arithmetica est ars numerandi. Similiter definiuntur artes reliquae. I terdum a subjecto: ut Febris est calor praeter naturam, accensius in corde.Interdum ab adjunci o:ut magnes est lapis trahens ferrum. Homo,est animal risibile: item, capax disciplinae: item, praeditum facultate loquendi: item,incedens erecto corpore. Interdum ab adjunctis pluribus: ut Ignis est clementum calidum &siccum:aerest elementum calidum & humidum, &c. Relata definiuntur per correlata: ut pater est qui habet liberos:m ritus,qui habet uxorem:praeceptor,qui discipulum. R
lationes definiuntur per utrumque relatum: ut cori
tum est mariti & uxoris mutua obligatio ad procre una liberos & adjuvandum: Enatio est precii pro me ce promissio:Venditio est mercis pro precio promissio:
Peccatum est actionis discrepantia a lege. Porro modi definiendi duo sunt: vel enim definitio conficitur per genus summum & disserentias gener les ordine conteaetas una cum specifica: vel per genus proximum & differetiam specilicam. Exemplum pri ris: Homo est substantia corporea, animata, sentiens, rationalis. Exemplum posterioris:Homo est animal rationale. Hic perspicitur,per priorem modum qui laboriosior est veniri ad posteriorem. nam genus summum una cum differentiis generalibus usque ad specificam, est definitio generis proximi: itaq; pro definitione n men assumitur, ut prolixa definitio in brevem & su
cinctam contrahatur. Invenitur autem tum genus proximum,tum differentia ultima,id est, tota definitio, imstrumeto divisionis: incipiendo a genere summo,& o dine progrediendo ad speciem definiendam. Itaq; pimmo ominum considerandum,in quo-nam ea res quam
definire instituis, praedicamento seu simino rerum g ue q
113쪽
nere sit: deinde per divisionein ordine proce legum. Ut, Homo in quo praedicament, Substantiae. Homo enim est substantia quaedam. Sed angelus etiam est substa tiarquomodo igitur homo ab angelo differt3Divide genus : &reperies. Substantia igitur est vel corporea, vel incorporea.Angelus incorporea substantia est at homo corporea. Sed lapis est etiam substantia corporea: quo modo igitur homo a lapide differt3Divide rursum:& via
debis.Substantia corporea igitur est vel animata,vel inanimata. Lapis inanimatus est: at homo animatus. Sed arbores etia animatae sunt: quomodo igitur homo differt ab arboribus Z Divide rursum: Corpus animatu es aut sentiens, aut no sentiens: Arbores non sentiunt: h
mo sentit. Sed equus etiam sentit: quomodo igitur homo differt ab equo ξ Divide rursum: Ea quae sentiunt,id
est animalia,aut ratione praedita sunt,aut ratione caret. Equus ratione caret: homo autem ratione praeditus est.
Jam quaere, sitne animal aliud praeter hominem, ratione praeditum, a quo homo discernendus sit. Nullum reperies. Reperisti igitur hominis desinitione,id cst,or tionem qua & declaratur quid homo sit, & quomodo acarteris rebus omnibus differat. Sic proponatur ad definiendum justitia. Justitia in quo praedicamentoξ Qualiatatis. Justitia enim est qualitas quaedam.Sed color etiam est qualitas.Verum: sed passibilis: justitia autem est habitus. At ars equitandi etiam est habitus.Verii sed lυς- rens in corpore: j ustitia autem in anima. At sapientia etiam lauret in anima.Verum: sed in intellectu: justitia autem in appetitu. At injustitia etiam haeret in appetitu. Verum:sed est vitium: justitia autem est virtus. At sortitudo etiam est virtus. Verum: sed circa eas res quae te rorem nobis incutiunt: justitia autem circa eas quae auteri tribuendς sunt Estne ulla alia virtus quae circa hasce res versetur Z Nulla. Differt igitur justitia hoc objecto a caeteris virtutibus omnibus: ac proinde invenisti justitiae definitionem, quod justitia sit virtua suum cuique
114쪽
Descriptio est definitio ex aliis etiam argu mentis redefiniens: ut,Homo est animal mo tale,capax discipling. Hic cum aliqua caussa mi- stetur communis, itemq; propria circumsta tia. Atq; haec succincta brevitas non est in hac specie perpetua, sed sepe illustriorem & in gnificentiorem explicationem desiderat. Sic ,, gloria describitur in Miloniana: Sed tamen exb, omnibus praemiis virtutis, si esset habenda r D tio praemiorum, amplissimum esse praemium,
gloriam: hanc unam,quae brevitatem vi ,p ,, steritatis memoria consolaretur, quae essiceret ut absentes adessemus, mortui viveremus: hac denique esse, cujus gradibus etiam homines inas caelum videantur ascendere.Sic AEneid.fama
describitur: Extemplo Libya magnas it fama per urbes,
Fama malum, quo non aliud velocius ullum rMobilitate viget, iresis acquirit eundo: Parva metu primo, mox sese attollit in auras, 'Ingreditura olo,recaput inter nubila condit. Idam terra parens ira irritata Deorum
Extremam ut perhibent) Coeo Encelador sta
Progenuit epedibus ce ere, I pernici basis: Monstrum horrenuum, ingens, cui quot sunt , corpore plumae,
Tot vigiles oculi subter mirabile dictu)Tot linguae olide ora sonat olpubruit aures:
115쪽
Nocte volat crii medio, terrae L per umbram Stridens ire dulci declinat luminasemno: Lucesidet custos, ausummi culmine te li,
Turribus aut altis, magnas territat urbci:
Tamsi ii pravis tenaxclu m nuntia veri Tales sitiat descriptiones plantarum, animvlium, in Physicis: item fluminum, montium, urbium,in Geographis &historicis.
Nihil in hoc capite video quod vel illustrationis vel
castigationis indigeat. Itaque tantum aliquot exempla descriptionum annotabo e sacris literis. Exod.3 ,vers σ& 7.describitur Deus partim ab adjuctis, partini ab effuctis.Jehou ehova, Deus sortis, misericors & gratiosus: longanimis, & multus benignitate ac fide scustodiens benignitatem millibus: condonans iniquitatem & d sectione & peccatum: qui ullo pacto non absolvit sontem : visitans iniquitatem patrum in filios & in filios filiorum,in nepotes & abnepotes. Sic Psal.is. describitur vir pius ex effectis: Qui ambulat integre,exercetque j stitiam: ac loquitur veritatem, prout est in animo suo. Non obtrectat lingua sua, non afficit proximum suum malo: & opprobrium non infert n propinquum suum. In cusus oculis contemtus est reprobus, timentes vero Jellovae honorat:Juratus in damnum suum non tamen mutat. Pecuniam suam non exponit scenori. & munus pro innocente non accipit. Sic Proverb.ult. de scribitur1ndustria seu strenua materfamilias, ex effectis pluri mis, partim etiam ex adj unctis. Foeminam strenua quis inveniet, quu longe stiperet carbunculos pretium ejus 3 Confidit ei animus mariti eius, & spolia non deficiunt. Afficit eum bono,non autem malo,omnibus dieb. vitae suae. Quaerit lanam aut lilia,coficitq; pro voluntate in nuum suarum. Est similis navibus negotiatoriis: e longinquo advehit cibum si uim. Et surges dum adhuc noae
est, dat escam domui suae, & pensum puellis suis. Cogia
116쪽
tat agrum, & accipit eum: de stibis manuum suarum plantat vineam. Accingit robore lumbos sitos,& confirmat brachia sua.Ipsius gustantis, bonum esse mercimo- Mium suum non extinguatur no sta lucerna. Ianus suas immittit adverticulii, & manus ejus tenent fusum. V lam suam pandit pauperi,& manus suas extendit egenti.Non timet familiae suae a nivcinam tota familia ipsius vestitur penulis duplicibus. eadurca parat sibi: xylinum& purpureum,est vestimentum ipsius.Notus est in por-.tis maritus ejus, colidens cum senioribus regionis. Si donem conficit ac vendit, & cingulum quod tradit negotiatori. Robur α decor est vestitus ejus, & ridet ad tempora sequenxia os suum aperit sapienter,& doctriama benignitati s insidet linguae ejus.Speculatur rationes familia: su , cibumque pigritiae non comedit. Assu gentes filii ejus, beatam praedicant eam: maritus ejus Q militer laudat eam, dicens, Multae foeminae fecerunt strenue: tu vero superas omne s illas.
Exposito attificiali argumento, sequitur inartificiale. Argumentum inartificiale est, quod nora sua natura, 'sed asiis inta artificialis
alicujus argumenti vi arguit. Itaque cum ex-Mi icaxeru veritas subtilius exquiritur, ' per cxiguam vim probationis habet: 'In civilibus autem dc humanis rebus plerumque hoc a gumentum praecipuam fidem e ilioribus a Mentis essicit, ' si prudentia, virtus,& ben voleptia adfuerint. Id uno nomine, testim nium dicitur a cstque divinum vel lium
117쪽
num. In divinis restimoniis numerantur non solum Deorum oracula, sed etiam' responsa vatum de fatidicorum: quae omnia 3. Catulin. adhibentur.' Nam ut illa omittam ait Orator) visas nocturno tempore ab occidente faces,ardoremque cani; ut fulminum jactus, ut terroi motUS, caeteraque, quae ita multa nobis Consulibus facta sunt, ut haec, quae nunc fiunt, canere Dii immortales viderentur. Deinde paulo post, Quo quidem tempore, cum Aruspices ex tota Hetruria convenissent; caedes atque incendia,.& legum interitum, dc bellum civile ac domesticum, & totius urbis ac imperii occasum appropinquare dixerunt, nisi Dii immo tales mani ratione placati, si io numine prope
. Tandem cum dixistet ut ex Aruspicum re-
sp nsis ludi facti, dc Jovis signum majus f
ethm conversumque ad orientem, tum ait: Illud vero, nonne ita praesens est, ut nutu JO- cevis optimi maximi factum esse videatur λ ut iacum hodierno mane per forum meo jussit& iaco urati & eorum indices in aedem Conco rediar ducerentur, eo ipso tempore signum sta- α tueretur, quo collocato atque ad vos Sena- α tumque converso, omnia eM Senatus & vos .e quae erant contra salutem omnium cogitata) α
illum ata&patefacta vidistis. Brevius est illud iὸ Tibulli,
118쪽
Uuod si vera canunt sacris oracula templis, Haec illi nostro nomine dicta refer: Hoc tibicon regium promittit Delius ipse Felix, ac alium desine velle virum.
mano legis I sententiae. estimonium humanum, est c5mune aut proprium: commune, ut lex&illustiis sententia: legis autem & non scriptae& scriptae testi- v monium est pro Milone. Est enim judices nox, scripta,sed nata lex: quam non didicimus,acce-: pimus, lebimus: Verum ex natura ipsa arripuitiar mus,liauit mus,expressimus: ad quam non do-M isti,sed facti; non in stituti,sed imbuti sumus: ut ,, si vita nostra in aliquas insidias, si in virn,int ia la, aut latronum, aut inimicorum incidisset; ,, omnis honesta ratio esset expediendae salutis. Et ibidem, Quod si duodecim tabulae noctu a, num furem quoquo modo, diurnum autem si G se telo defenderit,interfici impune voluerunt;
, quis est,qui quoquo modo quis interfectus iit, puniendum putet, cum videat aliquando gla-n dium nobis ad occidendum hominem,ab ipsis porrigi legibus ξ Sententiae illustris sunt Proverbia: ut, Pares cum paribus facillime congregantur. Spartam nastus es, hanc exorna.
Sunt item dictasapientum osce teipsum.Ne quid nimis. Sponde, presto est detrimentum. Proprium testimonium est,ut Platonis illud, i
119쪽
1N o DIAL. ti ad Quintum Fratrem: Atque ille quidem prim receps ingenii & doctrinae Plato,tum deniq; fo- α re beatas Respublicas putavit,si aut docti eu sa- cepientes homines eas regere coepissent;aut qui ceregerent, omne suum sitidium indoctrina ac iasapientia collocassenti Talia sunt in poetis. 6. Anci l. ' D scito itiam moniti: ta ne temnite divos. Sic Homerico illo versia:
ritur de fundo aut c de & cjusmodi negotio Mliduo; sed etia obligationis, confessionis,juris-juradi testimonia sunt. Obligationis exemplues s. Phil. Audebo etiam obligare fidem mea P. C ) vobis populoque Romano ; quod pro- fecto, cum me nulla vis coseret, facere non auderem, pertimesceremque in re maxime periculosa opinionem temeritatis: promitto, recipio, spondeo, P.C. Caesarem talem sem- per fore civem,qualis hodie si,qualemque uim maxime velle & optare debemus. Pignus 'autem obligatio quaedam est, ut apud Virgil. Eclog.3 Vis ergo inter nos quidpossit uter vicissim periamur λ ego hanc vitulam ne forte r
cum Megarenses victi sunt ab Athenii b
vorum testimonia sunt, no tantum cur
120쪽
Depono: tu dic, me uinquopignore certos. ,
Confessio, est libera vel expressa torincti quae proprie quaestio dicitur.Tale fuit argum tu contra Milone, quod a Cicerone deridetur. D Age vero, quae erat aut qualis quaestio ξ Heus, , ubi RustioZubi CascaὶClodi' insidias fecit MialoniZ Fecit. Certa crux. Nullas fecit. Sperata li-υ bertas. Huc etiam referri potest argument quo utimur, cum affirmationis nostrae approbationem experientiam proponimuS. . Veriis Ecquis Volcatio, si sua sponte venisset,unam luis bellam d edisset Veniat nunc,experiatur:tectois recipiet nemo.Ter.Eunuch. -Fac periculum in literis,
Fac in pati ad ac in musici quae liberum Scire aequum s adolescentem, solertem dabo. 3Trist. - uod magis ut liqueat, neve hoc ego gere
Ipse velim poenab experiare meas. Jus urandum etiam testimonium est: quale est 6. Eneid.
Perseveros, ta si qua μοι testare Aub ima
Invitus,regina, tuo de littore cessi. Reciprocatio hic obscurior est, ut quia i statum verum sit, testis sit etiam Verax.
Exposito Hrtificiat J Supra in caput 2. admonuimus: divisione hanc argumenti Mommodioribus verbis a C cerone nobis videri traditam: qui in Partitionibus or