장음표시 사용
141쪽
12snatio est testimonium de testantis volutate. Hujus generis sint Evangelitiin & Sacramenta. Consellio,est i stimonium de testantis mente:& est aut judicii, aut me moriae. Confessio j udicii est qua quis indicat suum de res judicium. Cofesso mem oriae, est qua quis exponit quod se vidisse, arulivisse,alibi e sensit percepisse meminit. de testes alii oculati, alii auriti nominantur. Notum est enim illud e Plauti Truculento,Pluris est oculatus testis is unus,quam auriti decem tib consessione audicii contu ianetur leges,proverbia, licta sapientum, apophthem ta prudentum, placita philosophorum prςceptiones seu regulae artium item supplicia nam rum. Sub constatione memoriae continentur omnia testimonia de facto
aut re alia sensi percepta. Huj us igitur generis sunt i stimonia Apostolorum de Christi rustissa iis, afflicti nibus. Atque haec tertia testimonii divisio est. Quarta & postremastinui, ab ariuncto quodam, nempe a circumstantia jurisjurandi. Testimoniuenim aut est cum jurej urando, aut sinej urejurando. Jurism
Atque hae testimonii divisiones sunt: restat ut consideremus, quam singula in argumentando vim atq; at thoritatem habeant. Tradimus igitur lim axiomata.LQuicquid Deus testatur, id verum esse necesse est.nam testimonii divi ni indubitata ta irrefragabilis est auth ritas. Deus enim est ἁψευίης qui mentiri ac sallere non potest, quippe quum sit ipsa veritas. Itaque hoc princia pium principiorum est & axioma suminum. Hac testia monii divini authoritatem exaggerat & comendat postolus Hebr. 6,veri II&I8. Haec aute omnia de Deo vero & testimonio vere divino intelligedalunt. nam dii qui apud estnicos oracula ediderunt, non fuerat dii, sed diaboli. IIndeoracula ista erant λο α i 'οτερ εο
σοι, obliqua id est,flexiloquo&quae quis in utramque partem interpretari possit. Cujusinom est illud, Aio, euricida Romanos vincere polle. tu enim dubium est,
142쪽
sint. Tale est & illud Croeso responsum , κροι ος L. πω δὶαβας, - λην alii αμιν καταλυσέ: id est, Croesus Halyn. penetrans, ma3nam dissolvet opum vim.lic cesin dubium est, hostiumne an siuam ipsius potentiam Croesus distatuturus sit. II. Quod homo testatur, quatenus homo, praesertim si testetur de rebus divinis & ad hominis salutem aete nam pertinentibus, id propterea verum esse necesse noest:quia omnis homo mendax. Quare non sequitur,si de doctrina Christiana quaestio sit; Augustinus aut Cyprianus aut alius pateum hoc dixit: Ergo verum est. Potuerunt enim illi, quum homines fuerint, nec immedibate a Deo ad docedum vocati, errasse. Dixi autem in ax, Omate, si tenud homo, propter cos qui testantur no ut
homines, id est ex seipsis ue sed ut servi Dei, immediate a
Deo ad testandum vocati.Hinc prophetς in vaticinia Scconciones suas sic pnefantiu VerbumDomini factum est ad me.Ite Sic dicit Dominus. Deinde dixi, n' pterea . id est propter testimonium hominis: quia propter aliam caussam potest esse necessario verum,nempe propter testimonium divinum. Observandum est autelaoc axioma contra Pontificios, qui stibinde argumenta duc ut ab authoritate sanctorum patrum, id est script xum Ecclesiasticorum qui sacras literas interpretati sunt Sc commentarios de doctrina Christiana scripsi xunt: it fuerunt Tertullian', Augustinus, Hieronymus, Ambrosius, primus,laenaeus, rillus, Chrysostom dic.Sic hodie multi si non verbis & expresse,certe re ipsa& in animo suo argumentantur ab authoritate Lutheri in controversia de coena Domini. Sed hae dicta Cypri ni & Augustini atque Hieronymi, contra hominum in Ecclesiae doctrina authotitatem observanda sunt. Sic o lini Pythagoran argumentabantur ab authoritate pra ceptoris sui Pythagorae: qua de re Cicero lib. I. de Naciis deor. sic scribit: Non ta,inquit,austores in disputando q,, rationiS moinctaquaerenda sanci quin etiam obest pi
143쪽
runque iis qui discere volunt, authotitas eoru qui se do- iacere profitentur.desinunt enim situm judicium adhibe- iare: id habent ratum quod ab eo quem probant, judicatu revident.Nec vero probare seleo id, quod de Pythagor is iaaccepimus: quos ferunt, si quid affirmarent in disputan- iado, quum ex eis quaereretur, quare ita esset, respondere' iasolitos,Ipse dixit. Ipse autem, erat I inagoras. Tantu
Upinio proudicata poterat,ut etiam sine ratione valeret is ciuilioritas. Haec Cicero. Rectius Pythagoriis Horatius in arte poetiquum ait: Nuatim ossuctu urarein ser maristra.
II. Quod vir bonus de re sensu percepta testatur,m αλε vero quod homo pius: id verum esse probabile est. IIII. Quod homo malius ac impius, maxime si futiliss de re sensu percepta testatun id verum esse probabile
V. Quod se judicare testantur aut omnes homines. aut plerique, aut sapientcs, aut eaeperti:id in rebus quide humanis ac naturalibus,ita se habere probabile est Atq; sic sero stoteles o ενδου ον, id est probabile, definit lib. I op. capti. Hinc & illud. Artifici in sua arte credendii,
Hinc Plato conductores sacrae arae, modum & formam jus, secum sermone coferre conatos, ad Euclidem G
ome m ire jussit: ait Valer. Max. lib. 8. cap. 13. Sic ScaevolaJurisconsultus quotiescunque de jure praetorio consulebatur:ad Furium & Castellium, quia huic sciet itar dediti erant, consultores rejiciebat: ait idem ibid. sic Apelles pictor nobilissimus quum a sutore reprehe- 'sus esset, qubdin crepidi s Veneris una intus pauciores fecisset ansas vitium illud emendavit. Sed quum post aeo die idem ille sutor superbε ob emedationem pristin admonitionis cavillaretur circa crus: indignatus Aperules prospexit post tabulam enim latens auscultabat de-kunciavitque, ne sit a crepidam sutor judicaret. quod '&ipstim in proverbium venit. Plin.lib.3s,cap. IO.Et Valerius M ax. paucis attingit loco allegato. Huic simillianium est quod fert teste Erasino in adagio, Ne suist
144쪽
ultra crepida Athenarus. Stratonicus citharoedus mbro secum de musica contendenti,Non sentis, inquit, te ultra malleum loqui ξEodem pertinet quod Plinii nepos in epistolis scripsit: de artificio non recte judicare quenquam, nisi &ipsum artificem quodque primo Ethicorulibro dixit Aristoteles; earum rerum ustumquemq; judicem esse idoneum quarum sit eruditus: δ quod idem scripsit lib. 1. physicori caecum disputare de coloribus. Qui; verba etiam in proverbiu abieriit, quoties quispiade rebus ignotis disputat. Ad eandem sententiam reserendum, quod ait Fabius pictor apud Quintilianum: s lices futuras artes, si soli artifices de iis j udicarent. Haec
V I. Quod quis aut vi coactus, aut minis impulsis, aut promistis illectus testatur, id verum esse probabile
VII. Quod testantur pueri & ebrii & Atu probabia
Ie est: Hinc proverbium Germanicum, si nae, narren, sed ψom leue, si en gern die Marheis. Et de ebriis di citur proverbio Latino In vino verit . item, Quod cogitat sobrius loquitur ebrius. Cum quo consen Et illud Horatii, de ebrietate inter alia dicentis,operta recludit.,, Et Cicero in Topicis ait: Pueritia,sbmnus,imprudentia,
D vinolentia,insania, ejus generis sunt ex quibus mssime
Atq; haec nostra de testimonii loco sententia est: d inceps annotemus quae ad textum illustrandum aut Hain castigandum pertinent. Sed a mea Videtur at ' ilior alludere ad appellationem Ciceronis, qui quae ab Aristotele ατεπα, id est inartificialia, argumenta dicta sunt,assumta nominat. Verum Cicero no ideo assiunta voca quod vim alicuj iis artificialis argumenti assumat: sed quod ipsa extrinsecus ad quaestionem explicandam assumantur,n5 autem ex ipsa quetestione eruantur: sicut insita. Perexiguam sim probationis haberi Hoc non est verum καὶα πανlος,id est, de omni testimonio. nam testimonium vere divinum,probationis vim habet in
145쪽
In ei tibinJ Ut in causis judicialibus &
rensibus,quum quaestio est de facto,an scilicet reus hoe vel illud fecerit aut dixerit. Item in deliberationibus Rconsiliis,quum quaeritur,quid agendum sit. Si prudentia. 'ingeneψοlentiri Haec distinguenda sunt. namqviun quaestio est de facto, spectatur proprie virtus seu
probitas atque integritas:prudentiae non admodu ratio habetur: benevolentia autem etiam testimonii auilioritatem minuit, si de scelere amici aut ejus cui bene cupis,testimonium dicere debeasta consiliis vero spectatur tum prudentia, tum benevolentia. Quid autem intestimonio spectatur,ti quaestio sit de rerum natura Tu spectatur testantis ingenium & eruditio. Hinc Cicero Platonem philosophorum deum vocat: item divinum.
quo minum vel hum.J Divisio sumta est E caussisessicientibus.nam divinum appellatur quod Deum: h manum quod hominem autnorem habet. Deorum oraculisJ Apud Christianos autem Dei veri oracula, in sacris literis destripta. Oraculum est ore Dei pronunciata vox. Reson tumJ Christianorum vates pro phetae appellantur Graeco nomine, quod futura praedia cant: ab inusitato verbo ναο iis αι praedico. Similiter pud Latinos Vates dictus videtur quasi Fates, a fando. Fatidicus autem, qui fata & decreta deorum interpretatur. Nam ut ista omittamJ Conjurationem Catilinae testimoniis divinis detectam fuisse ait: quorum tria genera exponit, primum ostenta meteora, deinde re- 1ponsa aruspicum, postremo nescio quam divinam patefactionem post collocatui ovis simulachrum. Promittit Delluri Notatur testimonii species,promissio: ei opposita est confessio: ut supra explicavimus. Testimonium hum. eis eum lexJ Hoc non est καθολου πρῶτον:nam eaedem testimonii species in testimonium quoquo divinum cadunt. Sunt enim divinae leges in sacris sit ris, praecipue a Mose descriptae: sint & divinar illustres sententiar, ut Proverbia Salomonis : similiter sunt disianae cuj ustam facti testationes; ut miracula: quae ideo in
146쪽
uo I. ΡΙS C. ANIMA D. Scripturis signa appellantur, quod testimonia divina
sint vetitatis doctiinae eorum per quorum manum e duntur.
D nuc prima Dialecticae artis pars fuit, in Inventione: pars altera s quitur nIudicio.Iudiciuna,est secunda pars Logica de disiponendis argumentis ad bene judicandum: certa enim dispositionis regula unumquodque judicatur:
tinde haec pars Logicac & judicium & disposi
tio pro eodem dicitur. l De dissonendis argumentisJ Quid argumenti '
cabulo intelligat author,vide lib. I,cap.2. Non enim intelligit ut vulgo, setas probationes, id est rationes quatenus adhibentur ad probandum & fidem faciendum rei dubiae: sed in genere quasvis Logicas rerum inter in colu,
147쪽
ureomparationes; seu potius res aut notiones ipsas, qua tenus altera cum altera logice comparatur: ut caussa cum effecto vicissim: subjectum cum adjuncto,&viacissim:sic dissentanea inter se,comparata inter se,&c.
juietum oe is=ψλοJ Dispositio, proprie: judicium, per metonymiam effecti: quia judicium ex dispositione
nascitur. CAP. 2. DE AXIO MATIS A F F I Omatione ac negatione.
Iudicium axiomaticum vel dianoetu cum . Axioma est dispositio 'argumenti cum argumento, 'qua esse aliquid aut non esse judicatur. 'Latine enunciatum,enunciatio,pro nunciatum,pronunciatio,effatum dicitur. Mxioma, est' assirmatum aut negatum: assim tum,quando vinculum ejus a firmatur:negatum, quando negatur. ' Hinc nascitur si axio matum contradictio, quando 'idem axioma assirmatur & negatur.
AxiomaricumJ Id est,enunciati. Sic autem appella vit,quia enunciatum a Graecis Dialed hicis, Cicerone t ste, nominatum fuit αἱnvivae, id est, postulatum. nam postulare significat. Unde miror,Ciceronem hoc nomen Latine reddidisse Enunciatum,enunciationem, Ironunciatum,pronunciationem, effatum: quum nutium horum vocabulorum vim Graeci nominis αfίωμα exprimat: sed potius nominis ααφανσις, quo Aristot les ad rem propositam significandam utitur. Nisi se teste α ίωμα potius tanquam a nomine id est diagnus, deductum, hic accipiendum sit: quomodo accepisse apparet D. Stumium,qui pronunciatum honor xium vertit.
148쪽
I. PIs C. Et certi Euclides in suis Elementis inter αἱι uerrae α-τηματα distinguit: quorum haec Latini postulata illa
vero nomine Graeco retento axiomata nominare solet.
Quae significatio si admittitur, tum vocem axiomatis per synecdochen species hic usurpari fatendit erit: quidipe quod proprie non quamvis affirmationem aut nogationem significet, sed talem quae propter illustrem
veritatem digna sit cui fides habeatur. Dianoeticum vero judicium vocavit: quia διανοιαν Aristoteles vocat, rationis discursum quo illa unum ex altero deducit, aut unum alteri covenienter annectit: quorum illud in stulogismo,hoc autem in methodo facit. Argumenti cum Ari J κντ loquitur: pro,res cum re,vel notio cum notione,vel vocabulum cum vocabulo vel ut vulgo cum Aristotele loquuntur terminus cum termino. esse Non tantum Esse,ut quando verbum substantivum est καὶηγορμιανον : sed etiam Hoc esse illud,vel t se: ut quando verbum substantivum est copula. Itaque malim definitionem authoris pristinam, Enuntiatum est dispositio qua argumentum de argumero enunti
tur id est,affirmatur aut negatur. Larane enunt aruml
pellationes hae omnes Ciceronis simi: Aristoteles αποφα ιν vocat & κοτασιν : vulgus in scholis,propositionem. Sed propositionem noster author specialiter nominat primum enuntiatum syllogismi, quod vulgo propositio major dicitur. γ rmatum auri Haec pria bina est enuntiati divisio a forma: Enutiatum omne,aut qffirmans aut negans est. Vulgo dicunt; Propositio mannis,aut affirmativa aut negativa est. Affirmatum IMalim appellare affirmans,item negans: quia ipsum
nuntiatum non affirmatur, nec negatur: sed aut assi mat,aut negat : affirmatur autem & negatur enuntiati consequens de antecedente,aut cum eo: de eo,in enu
fato simplici:cum eo, in composito. Hisculum Quod in enuntiato quidem simplici est verbum substativum: in composito vero conjunci io Grammatica. Estq; en tiati velut forma: pars autem antecedens & pars coni quem,
149쪽
quens, instar materiae sunt. Non autem semper exprimitur vinculum in simplici enimitato, sed tape latet in verbo : ut, Ignis urit, hoc est, Ignis est quiddam urens. Ion Nempe ex assirmationis & negationis oppositione; quum altera alteri opponitur. AxiomarumJ Hoc dicit respiciens ad contradictionem argumetorum, de
qua lib. I. cap. I6. Quanquam revera contradictio non nisi axiomatum seu enuntiatorum est. nam quae con tradicentia appellantur libro primo, ea tum demu cQ tradicere alterum alteri intelliguntur, quando utrumq; de re eadem amrmatur: ut,Homo est animal,Homo est non animal. haec duo axiomata sibi mutuo contradi- cunt, quoniam in iis de una eademque re assirmantur
contradicentia. Nec differt illud genus contradictionis ab eo de quo hic agitur,nisi forma loquedi: quod enim
illic Hrmatur , μεταθεσεωρ, per transpositionem ad verbii negandi: ut Homo est non animat: id hic simpliaciter & plane negatur:ut,Homo non est animal. Idem
AxiomaJ Id est ejusdem axiomatis consequens de ipsius antecedete: ut Corpus Christi est ubique,Corpus Christi non est ubique. item, Si corpus Christi hypostatice unitum est deitati est ubique: Non si corpus Christi hypostatice unitum est deitati,idcirco ubique est.Consentit definitio Aristotelis De interp. cap. . ubi ait,-ε - τοῦτο ἀνθίφασις, κατάφασιe ista ὰποΦασιρ αἱ ἀνθικώμεναι. id est,Et esto hoc cotradictio, assirmatio & negatio or ιε posita ,hoc est,quarum altera alteri est opposita. δε CAP. 3. DE VERO ET FALSO.' Axioma deinde est: verum aut falsum :ve-.riim,quando pronuntiat uti res est: falsum,c5- . tra. Axioma verum est contingens aut neccusarium. Contingens,quando uc Verum est,ut
aliquando falsum esse possit: ut, Mentosfortuna juvat. -
150쪽
M I. PISQ g M A D. Fac enim, id esse hodie verum: cras falsume sse poterit: itaque veritatis hujus continge tis judicium, opinio dicitur: 'quae praeterit rum Sc praesentium homini certa esse potest,
futurorum per naturam non admodum potest, quamvis Deo tempora omnia praesentia sint. Itaque Martialis Priscum merito cavib
Saepe rogare solas qualis sim, Prisce,futurim, Sistam locuples sims repente potens. Quenquam posse putas mores narrare futuros pDic mihi, fas tu leo, qualis eris λNecessarium, quando semper veru est, nec falsum potest esse:Sc illud assirmatum appellatur -πς, de omni. Impossibile cotra,quod de nullo unquam verum esse potest. Axiom ta artium sic σα ' ις esse debent, sed praeterea homogenea S catholica. 'Axioma homog neum est quando partes sunt essentiales in terse: ' ut forma formato, subjectum proprio adjuncto,genus speciei.Id appellatur αυτο,per se. Axioma ' catholicum est, quando cons quens semper verum est de antecedente, non solum omni & per se, sed etiam reciproce: ut, homo est animal rationale : numerus est par vel impar: lupus cst natus ad ululandum.id appellatur G λου no νιν universa ter primum. Tres hae sunt 'leges documentorum artis propriorum e prima ψ' ω-ὸς lex veritatis: secunda