장음표시 사용
121쪽
D IA L. IIs insitum & assumtum: Hactenus igitur de insitis: sequitur densiumtis: quoci
genuS argumentorum uno nomine testimoniiun diatoriis argumentum dividit
Nos hunc locum paulo accuratius persequemur'. eo quod maximus illius in sacra Theologia usus sit. Theologi enim est, quicquid docet,lestimoniis divinis saci rum literarum confirmare. Et sicut ille Juris consultus ebat,Erubescimus sine lege loqui: sic merito Theologus erubescat sine Scriptura loqui. Testimonium igitur est argumentum extrinsecus ad quaestionis conjunctae veritatem demonstrandam astumium. Ex qua des Oitione perspicitur: testimonii usum non esse ut caeteroruargumentorum, duplicem: videlicet partim ad declarandum quaestionem simplicem, partim ad demonstr dum quae tionem conjunci anused unicum hunc post riorem usum in testimonio locum habere.Testimoniis enim nihil aliud agimus, quam ut veritatem dictorum
Porro testimonium quatuor modis dividi poteris mirum ab cssciente, a sorma, a subjectis,&abadjunctis. Primum igitur a caussa effici cie,id est, ab iis qui tosamur, testimoniu aut divinum est,aut humanum. Divinu, quod Deum authorem habet. Estque aut vere dia vinum,aut quasi divinum. Vere divinum, quod verum Deum authorem habet: estque vel immediatum, vel mediatum. Immediatum, quo Deus hominibus non per alios homines, sed modo aliquo singulari & inusit to, aliquid testatur. Quales modi narrantur in sacris liateris varii: ut apparitiones Dei,factς primis hominibus, quarum forma non indicatur, sed latum narratur, Deucum iis colloquutum elle: ut cum Adamo,Heva, Caino, Noacho,&c. Item apparitiones angeloru: quales factae sint Abrahamo Jacobo&aliis. Ite somnia θεοπε α μανriis, id est divinitus immissa & vaticiniu continetia: qualia fueruJosephi, Pharaonis & aliorii. Item visiones
122쪽
miar, Ezechieli. anieli & aliis. Item χρη-τισμος,divinum responsi seu oraculum: quale accepisse legitur Elias, Rom. II, . Magi, Matth. 2, I 2. Symeon,Luc 2,6.Dtem Urim & Thummim, per quae respondit Deus consilentibus magistratibus in aggrediendis negotiis a duis, ut bellis: vide Exod. 28,3o.& I.Sam. 28,6.Item se tes: per quas Deus testatur aut facti latentis atque occulti veritatem . aut suam de re facienda voluntatem,
situmve de re j udicium. Prioris generis fuit sers qua patefactum est furtum Achanis,Jos . item qua patefacta est fugaJonae. Posterioris generis fuit sers qua Matthias
electus est in Apostolii, Act.i. Mediatum testimoniuvere divinum, est quo Deus per ios servos, immediate a se vocatos , voluntatem iam aliis hominibus pates cit. Cuj usi nodi sunt quae Deus per Prophetas & Apost Ios Ecclesiae patefecit: idque tum viva voce,tum scripto.
Sic Noe j ussu Dei testatus est fore diluvium. Huc pertianent stripta Prophetica & Apostolica, seu libri Prophetarum de Apostolorum. Et quidem Propheticorum t stii noniorum divinitatem testatur Petrus, 2. Pet.I. circa
finem, sphabemus inquit,firmissimum sermone pro pheticum: cui re ne facitis quod attendatis,velut luce nae splendenti in obscuro loco,usque dii dies illuce aq& lucifer exoriathir in cordibus vestris. Si illud primum noveritis, nullam prophetiam Scripturae esse propriae explicationis. Non enim libidine hominis flata est lim prophetia sed acti a Spiritu sancto,loquuti sunt saneti Dei homines. Et Paulus 2 .Tim 3, Iis Tota scriptura, inquit, divinitus est in pirata. Hinc est, quod Apostoli, atq; etiam Christus ipse, Prophetarum testimoniis se quenter usi sunt. Atque hoc testimonii genus praecipuuin Ecclesia usum habet. Hoc enim sit nussimum, idque unicum argumentum cst quo doctrinae Christianae capita seu fidei Christianae articuli confirmantur. Atque haec de testimonio ver S divino. Testimonium quasi di, vinum, est quod fictiliu aliquem Deum authorem h
bo vel potius ipsum diabolii aut vero Deo falso assingu
123쪽
Apollinis, Delphicum, Dodonarum .itent aliae id genus superstitiones : ut augurium, aruspicina similesque diu vinationes superstitiosae & testimonio divino damnate Levit.I9. Atque hqc de testimonio divino. ' Humanum testimonium est quod hominem authoi cm liabet estq; aut prudens aut temerarium. Prudens,quod cum ratio ne & j udicio coni unctum est: & est aut liberum aut e pressum. Liberum testimonium est, quod quis cum j dicio, nulla vi coactus,nulla spe illectus,nullaque tem ritate impulsus prosert. Expressum testimonium est,
quod quis cujudicio quidem, sed aut sensu doloris ata
actus, aut metu incommodorum impulsus , aut commodorum spe illectus profert: ut simi consessiones eo-xum qui in tormentis,quum quaestio de ipsis habetur,a'. liquid confitenti item quae homines confitentur moti
minis aut promissis. Temerariu testimonium est quod quis sine judicio aut consilio, naturae quodam impulsit profert:ut stat ea quq dicuntur a perturbatis,a fatuis,ab ebriis a dormientibus, a parvis pueris. Atque haec prima testimonii divisio est.
Secundo a forma,testimonium omne aut verbis c0tinetur aut factis. Verba autem quibus testimonium continetur, aut pronunciata stat aut scripta. Deus priamis mundi temporibus loquutus est cum sanctis homunibus, imusndoque testatus de sua erga ipsos omnesq; pios voluntaterque verba postea literis quas inde sacras dicimus madata stat. Ad scripta testimonia etiam pertinent leges humanae, senatus constitia, magistratuum
edicta, syngraphar, apochar: item libri philosophorum,
oratorum, poetarum,historicorum. Ad testimonia quae factis continentur,pertinent haec exempla.Actora ,17.
ait Paulus ad Lystrenses : Quanquam non passus est Deus se esse expertem testimonii, nobis benefaciedo: dans nobis caelitus pluvias ac tempora fluctifera, implens cibo &laetitia corda nostra. Roman.I,I8. Palam
est ira D ei e caelo adversus omne impietatem & injusti-
124쪽
M tiam hominum, qui veritatem injuste detinentiquoniam, id quod de Dco cognosci potest, manifestum est in in plis Deus enim eis manifestum fecit: Ipsius enim in uiliis bilia, dum ex rebus conditis intelliguntur, ex creationeis mundi perspiciuntur, aeterna videlicet ejus tum poten-M Haxum divinitas: ad hoc ut sint illii inexcusabiles. Huc pertinent poeno divinae quibus inde ab initio mundi s nus human uiri propter scelera afflictum fuit ut diluviis, excidium Sodon licum, excidium Hierosolymprum,&c. Illis enim poenis Deus suu adversus peccata odium testatum hominibus facere voluit. Huc pertineat ðnicorum auguria aliaeque superstitiosae divinationes persuaserunt enim sibi superstitiosi homines,Deum
sitam de rebus gerendis voluntatem,aut gestorum in . miniam, aut eventurorum prae scissionem testari certisfactis quq vani homines confinxerant:ut per avium v latum garritum aut pastum, suntlesque nusas. Hinc ib Iud Virg. Eclog. I. SV πινγ .rca praedixit ab ιhico
cornix. Hoc genus testimonii quum irrisisset P. Claudi divinitus ideo punitus elle a Cicerone traditur lib. 2. de ,, Nat.deor.Nil ait nos,inquit Lucilius P.Claudii bello Pu A nico primo temeritas movebitZ qui etiam per jocu deos si irrides quum cavea liberati pulli non pascerentur:me is oleos in aquam jussit, ut biberent, quoniam esse nollet.
,, diu risiis classe devicta multas ipsi lachrymas,magnam is populo Rom.clade attulit. Hςc Cicero. Hujus loci sim:& gestus. Etsi enim gestus ad locu effectoru referri poLsunt,quatenus ab iis arguitur animi assectio:tamen qua C c. I. de le- gestibus quasi loquantur homines: certe prout dive
ocul. 1a loquuntur ac sentiunt, aut saltem sentire videri u nimis argu- lunt, diversos etiam gestus adhibent) non incommodόra, quemad- etiam luc eis locus datur. Sic vultus iracundus testatur modia antri animum iratum,vult bladus animam benevolu . Nec
πια assecti vultus iracundus semper animi irati, aut blandus ben δε-- , L- volt effectum est: quum ira & benevolentia aliique ani guuntur. mi affectus saepe vultu simulentur: ita ut hujusmodi testimonia in hominibus fallacia sunt. unde illud apud
125쪽
Virgil.de agnea lib. . AEne. Spem vult'simulat, premit altum corde dolore. Hujus loci sunt et ana ritus & ceremoniae. Sic donatione annuli in sponsalibus testatur
sponsius,se sua obligare sponta fidem :& sponsa illius a ceptione testatur: e quoq; sua fide obligare sposb. unde
is annulus vocatur Germanis Tris ring, quasi dicas fiadet annulus: id est, testas de fide a sponse & sponsa ultro citroq; data.Sid datur & fides porrectione maies: quod Germani vocarat dic est, sit promissio qtestatur de voluntate promittentis. Sic traditione glebae traditur alicujus agri proprietas seu domini hi hoc est, is qui glebam at teri tradit, hoc ipso ritu seu ccremonia te statur suam de suo agro voluntatem, quod scilicet eum alteri tradere & relinquere velit, ut is posthac illius d minus sit.Sic erectione trium digitorum fit jusjurandis. Sic porrectione seu potius eici atione manuum ferebat veteres Graeci suffragiaud est, testabantur sua de aliquo in magistratum eligendo voluntate:quiritus inde Grγcis χήροτονία dictus est, id est manuum extensio seu ut Cicero vocat porrectio. Apud Romanos vero duobus aliis modis sustragia serebant,videlicet viva voce auit bellis in quibus suam sententiam scribebant: quem utrumque modum Cicero notat Agrar. 2. Sic Apostoliministros Ecclesiae ordinabant manuum impolitione:
imponentes nimiru manus eorum capitibus, eaque ccxemonia testantesse eum quem initiabant,offerre Deci in ministerium: sicut olim in V.T. offerebatur ad sacria ficium & consecrabantur a sacerdotibus pecudes antε quam mactarentur. Huc tota lex Mosis ceremonialispertinet: Illis enim ceremoniis,prccipue sacrificiis &s crametis, Deus sua erga populum voluntatem & suum de vero sui cultu judicium atque sentetiam testatus est:
populus autem vicissim suam in Dei promissiones smdem , suamque erga ejus mandata obedientiam eisdem ceremoniis testatus est. Huc pertinent &sacramenta
novi testamenti. Huc etiam redu possunt cφipis res quae in ceremoniis ad testandum adhibentur: uteru
126쪽
Lora, ut ipse sinulus sponsalitius, ut nummus quem
era ancillis dant quum eas conducunt: qui nummus vocatur Gotis enutet, quasi dicas Dei nummus,quo si Deus testis invocatus sit quum daretur. Atque haec de testimoniis qua: facto constandide quibus & hoc obse . vandum , raro ea nuda reperiri, sed plerunque cum ve γ' bis conjiicta. Sic Zeno manu demonstrare solebat,quid n inter Dialecticam dc Rhetoricam interesset. Nam quu compresserat digitos, pugnumque fecerat Dialecticam ebat ejusmodi esse. Quum autem diduxerat,& manu dilataverat: palmae illius similem eloquentiam esse dicebat. Cic. in Oratore.Ita Lycurgus Lacedaennoniorum Ie stator facto demonstravit,quanta esse vim j udicaret
educationis puerorum. Duos enim canes eadem matre
natos, sed quorum ster ad venatum,alter ad delicias educatus erat, in medium forum produxit: &lepore atque ossa carnium plena illis proposita, utrumq; e vinculis dimisit:ubi evestigio alter in ollam insiliit,alter vel ro Ieporem insectatus est. Ibi tum Lycurgus orationem de vi educationis puerilis ad populum habuit. Plutarch. de puerorum educat. Haec utriusque testimonii conjuctio in vaticiniis prophetaru frequentissima fuit. Actor. Μ ΣΙ,II. Agabus stansit zonam Pauli, & vinctis sibi pediis bus ac manibus,dixit binae dicit Spiritus sanctus Virum, , cujus est haec Eona , ita vincient in Hierusalem Judo. M tradentque in manus gentium. Husmodi vaticinia plurima extantinJeremia, non pauca in Ezechiele, nulla etia in reliquis prophetis.Eade cojuctio est in Sacram tis:Sacrameta enim promissioni Evangelii annexa sunt& appensa, tanquam sigillu literis. Atque hqc de secuda testimonii divisione sitis dicta sint: quam ideo a forma sumtam dicimus:quia is qui testatur quatenus testatur, vel dicitvel facit quidpiam: atque ita dicendo vel aget
Tertia divisio sumitur ab objectis seu occupantibus subjectis: qua ratione testimonium aut promissio est, aut confessio. Promissio sub qua continetur & com mia natio
127쪽
natio est testimonium de testantis volutate. Hujus generis sunt Evangelium & Sacramenta. Consessio,est te simonium de testantis mente:& est aut judicii aut me
moriae. Consessio judicii est qua quis indicat suum de res judicituri.Cofessio memoriae, est qua quis caponit 'lu'd
se vidisse, audivisse aliove sensu percepisse meminit.unde testes alii oculati, alii auriti nominantur. Notum est enim illud e Plauti Truculento,Pluris est oculatus testis is unus,quam auriti decem. Sub confessione judicii contu ianetur leges,proverbia, luna sapientum, apophthem in prudentum,placita philosophorum , prςceptiones scuregulae artiumstem stipplicia martyruin. Sub confessi
one memoriae continentur omnia testimonia de facto aut realia sensu percepta. Hi usi itur generis si init
stimonia Apostolorum de Christi dictis Achis amicti
nibus. Atque haec tertia testimonii divisio est. Quarta & postrema sumitiir ab adjuncto quodam, nempe a circumstantia jurisjurandi. Testimoniuenim aut est cum jurejurando, aut sinejurej urando. Juris
Atque hae testin onii divisiones silini: restat ut constideremus, quam singula in argumentando vim atq; -- fioritatem habeant. Tradimus igitur haec axiomat LQuicquid Deus testatur, id verum esse necesse est.nam restimonii divini indubitata irrefragabilis est auth D tas. Deus enim est ηr,qui mentiri ac fallere non potest, quippe quum sit ipsa veritas. Itaque hoc princia pium principiorum est & axioma summum. Hac testia monii divini authoritatem exaggerat & comendat postolus Hebr. 6,veri II & 18. Haec aute omnia de Deo vero & testimonio vere divino intelligedas t. nam dii qui apud ethnicos oracula ediderunt,non fiaerut dii, sed diaboli.LInde racula ista erant λο α istia σα τερίζουσα, obliqua id est, flexiloqui& quae quis in utramque partem interpretari possit. Cujusmodi est illud, Aio, te . Eacida Romanos vincere polle. lucentin dubiam est,
128쪽
AincidA ne Romanos an Romani AEacide vincere possint.Tale est & illud Croeso responsum , Κροιγορ Α λο
'penetrans, maanam dissolvet opum vim. hic enim dubium est, hostiumne an suam ipsius potentiam Croesus dissoluturus sit. II. Quod homo testatur, quatenus homo,praesertim si testetur de rebus divinis & ad hominis salutem aete nam pertinentibus, id propterea verum esse necesse noest:quia omnis homo mendax. Quare non sequitur,si de doctrina Christiana quaestio sit; Augustinus aut Cyprianus aut alius pateum lioc dixit: Ergo verum est. P tuerunt enim illi, quum homines fierint, nec immediate a Deo ad docedum vocati, errate. Dixi autem in axia Omate, Euatenm homo, propter eos qui testantur no ut
homines, id est ex seipsis sed ut servi Dei, immediate a
Deo ad testandum vocati.Hinc prophetς in vaticinia &conciones suas sic praefantur, Verbum Domini factum est ad me.Ite Sic dicit Dominus. Deinde dixi, Non propterea. id est propter testimonium hominis: quia pro pter aliam caussam potest esse necessario verum,nempe propter testimonium divinum. Observandum est auteboc axioma contra Pontificios, qui subinde argumenta ductit ab authoritate sanctorum patrum, id est seripi xum Ecclesiasticorum qui sacras literas interpretati sunt& commentarios de doctrina Christiana seripstarunt: it suerunt Tertullian Augustinus, Hieronymus, Ambrosius, primus,laenaeus, rillus, Chrysestoni dic.Sic hodie multi si non verbis & expresse,certere ipsa& in animo suo argumentantur ab authoritate Lutheri in controversia de coena Domini. Sed hic dicta Cypri ni &Augustini atque Hieronymi, contra hominum in Ecclesiae doctrina authoritatem observanda sunt. Sic o sini Pythagoran argumentabantur ab authoritate prae ceptoris sui Pytbagorae: qua de re Cicero lib. I. de Natiis deor.sic scribit: Non ta,inquit, iliores in disputando, iri rationis mometaquaerenda lanci quin etiam obest pi F. runque
129쪽
127runque iis qui discere volunt, authoracas eoru qui se do- iacere profitentur. lesinunt enim situm judicium adhibe- iare: id habent ratum quod ab eo quem probant, judicatu revident. Nec vero probare soleo id, quod de Pythagor is iaaccepimus: qius ferunt, si quid affirmarent in disputata iado, quum ex eis quaereretur, quare ita esset, respondere' iasolitos,Ipse dixit. IV autem, erat PItbagoras. Tantu reopinio pr judicata poterat,ut etiam sine ratione valeret is authoritas. Haec Cicero. Rectius Pythagor is Horatius in arte poet quum est: Nuabus in uetusjurare/n isuis mari GJI I. Quod vir bonus de re sensu percepta testatu in
ximε vero quod homo pius:id verum esse probabile est. IIII. Quod homo malus ac impius, maxime si sutilis si,de re sensu percepta testatur: id verum esse probabile
V. Quod se judicare testantur aut omnes homines, aut plerique, aut sapientes, aut caeperti id in rebus quidelium anis ac naturalibus,ita se habere probabile est Atq;
sic sere Aristoteles O 'δηον, id est probabile, definit lib.
Izop. cap.I.Hinc & illud, Artifici in sita arte credendi Hinc Plato conductores sacrae arae, modum & formam ejus,secum sermone coferre conatos, ad Euclidem G
ome ire j ussit: ait Valer. Max. lib. 8. cap. I3. Sic S 3 olaJurisconsultus quotiescunque de jure praetorio consulebanir:ad Furi una & Castellium, quia huic scien tiae dediti erant, constultores rejiciebat: ait idem ibi L. sie Apelles pictor nobilissimus quum a siutore reprehe- 'sus esset, quod in crepidis Veneris una intus pauciores secisset ansas vitium illud emendavit. Sed quum post ro die idem ille sutor superbe ob emedationem pristin admonitionis cavillaretur circa crus: indignatus Aperules prospexit post tabulam enim latens auscultabat d inio clavitque, ne supra crepidam sutor judicaret. qiuod& ipsum in proverbium venit. Plin.lib.3s,cap. IO. Et Valerius Max. paucis attingit loco allegato. Huic simillia
cuim est quod eseri teste Erasino in adagio, Ne sutri
130쪽
ultra crepidam Athenaeus. Stratonicus citharoedus s bro secum de musica contendenti,Non sentis,inqui te ultra malleum loqui ξEodem pertinet quod Plinii nepos in epistolis seripsit: de artificio non recte judicare quenquam, nisi & ipsum artificendi quodque primo Ethicorulibro dixit Aristoteles; earum rerum unumquemq; judicem esse idoneum quarum sit eruditus: d . quod idem seripsit lib. a. physicor. caecum disputare de coloribus. Qiυῖ verba etiam in proverbiu abierat, quoties quispiade rebus ignotis disputat. Ad eandem sententiam reserendum,quod ait Fabius pictor apud Quintilianum:-lices futuras artes, si soli artifices de iis j udicarent. Haec
VI. Quod quis aut vi coactus, aut minis impulsus, aut promissis illectus testatur, id verum eisse probabile
VII. Quod testantur pueri & ebrii & fatui, probabia
Ie est: Hinc proverbium Germanicum, si , , narren, d ψοί ut agen gern die Ma est. Et de ebriis di citur proverbio Latino In vino veritas. item, Quod cogitat sobrius loquitur ebrius. Cum quo consentit illud Horatii, de ebrietate inter alia dicentis,operta recludit. 1, Et Cicero in Topicis ait: Pueritia,st,mnus,imprudentia, D vinolentia insania, ej us generis sunt ex quibus stissime Atquiaec nostra de testimonii loco sententia est:d inceps annotemus quae ad textum illustrandum aut Otiam castigandum pertinent. Sed assumta J Videtur at ' ilior alludere ad appellationem Ciceronis, qui quae ab Aristotele ατεγγα, id est inartificialia, argumenta dicta sunt,assinata nominat. Verum Cicero n5 ideo assumta voca quod vim alicujus artificialis argumenti assumis sed quod ipsa extrinsecus ad qiuestionem explicandam assumantur,no autem ex ipsa quiestione eruantur: sicut insita. Per quam lam probationis haberi Hoc non est verum καὶα -δορ,id est, de omni testimonio. nam testimonium vere divinum,probationis vim habet in