장음표시 사용
131쪽
ximam. In riseibbu J IIt in caussis judicialibus &s
rensibus,quum quaestio est de facto, an scilicet reus hoc vel illud fecerit aut dixerit. Item in deliberationibus &consiliis,quum quaeritur,quid agendum sit. Si pruden-xia rius beneψolentiaJ Haec distinguenda sunt. nam
quum quaestio est de facto, spectatur proprie virtus au
probitas atque integritas:prudentiae non admodu ratio habetur: benevolentia autem etiam testimonii authoritatem minuit, si de scelere amici aut ejus cui bene cuin
pis,testimonium dicere debeasIn consiliis vero spectatur tum prudentia, tum benevolentia. O uid autem intestimonio spectatur,ti quaestio sit de rerum natura Tu spectatur testantis ingenium & eruditio. Hinc Cicero Platonem philosophorum deum vocat: item divinum.
quo diseinum isthum4 Divisio sumta est e caussis efficientibus.nam divinum appellatur quod Deum: h
manum quod hominem autnorem habet. Deorum
oraculisJ Apud Christianos autem Dei veri oracula, in sacris literis descripta. Oraculum est ore Dei pronunciata vox. Resson tu Christianorum vates prophetae appellantur Graeco nomine, quod futurapraedicant: ab musitato verbo ναόφνιαι,praedico. Similiter pud Latinos Vates dictus videtur quati Fates, a fando. Fatidicus autem, qui fata & decreta deorum interpretatur. Nam ut ista omittamJ Conjurationem Catilia testimoniis divinis detectam fuisse ait: quorum tria genera exponit, primum ostenta meteora, deinde ro sponsa aruspicum, postremo nescio quam divinam patefactionem post collocatumJovis simulachrum. Promittis DetiusJ Notatur testimonii species,promisso: ei opposita est confessio:ut supra explicavimus. Te momum hum. ectrum lexin Hoc non est καθολου πρωτον:nam eaedem testimonii pecies in testimonium quoquo divinum cadunt. Sunt enim divinae leges in sacris sit ris , praecipue a Mose descriptae: sunt & divinae illustres sententiae, ut Proverbia Salomonis: similiter sunt disianae cuj usdam facti testationes; ut miracula: quae ideo in i .
132쪽
uo I. PIs C. A NIM A D. Scripturis signa appellantur, quod testimonia divina
sint veritatis doctrinae eorum per quorum manum duntur.
IN P. RAMI DIALECTICES LIBRUM SECUNDUM
Piscatoris e gentinensis. CAP. I. QI ID IUDICI u Μ.Dnuc prima Dialecticae artis pars fuit, in Inventione: pars altera se quitur,ita udicio Iudicium,est secunda pars Logica de disponendis argumentis ad bene judicandum: certa enim dispositionis regula unumquodque judicatur: rinde haec pars Logicac & judicium & dispositio pro eodem dicitur.
De ins mendisargumentisJ Quid argumenti cabulo intelligat author vide lib.I,cap.2. Sion enim inistelligit ut vulgo, solas probationes, ta est rationes quatenus adhibentur ad probandum & fidem faciendum idubiae: sedin genere quasvis Logicas rerum interia, coinq
133쪽
ureomparationes; seu potius res aut notiones ipsas, qua tenus altera cum altera logice comparatur: ut caussa cum effecto,& vicissim: subjectum cum adjunicto,&viacissim: sic dissentanea inter se comparata inter se,&c.
judicium oe dispositiοJ Dispositio, proprie: judicium, per metonymiam effecti: quia judicium ex dispositione
nascitur. CAP. 2. DE AXIO MATIs AFFI
Iudicium, est ' axiomaticum vel dianocti- icum. Axioma est dispositio ' argumenti cum argumento qua esse aliquid aut non esse ju
dicatur. ' Latine enunciatum,enunciario,pronunciatum,pronunciatio,effatum dicitur. Mxioma, est affirmatum aut negatum: affirm tu quando inculum ejus affirmatur:neg tum, quando negatur. ' Hinc nascitur axiomatum contradictio, quando' idem axioma affirmatur & negatur.
AxiomaticumJ Id est,enunciati. Sic autem appellavit, quia enunciatum a Graecis Dialecticis, Cicerone t ste, nominatum fuit αἱιωμα, id est, postulatum. nam αfιῆν postulare significat. Unde miro Ciceronem hoc nomen Latine reddidisse Enunciatum,enunciationem,l ronunciatum, pronunciationem, effatum: quum nulum horum vocabulorum vini Graeci nominis exprimat: sed potius nominis auri ρανσις, quo Aristot les ad rem propositam significandam utitur. Nisi se lasse οι ἰωμα potius tanquam a nomine α ιορ, id est diagnus, deductum, hic accipiendum sit: quomodo acce- pisse apparet D. Sturmium,qui pronunciatum honor rium vertit.
134쪽
Et certE Euclides in suis Elementis inter α-τηματα distinguit: quorum haec Latini postulata illa
vero nomine Graeco retento axiomata nominare solet.
Quae significatio si admittitur, tum vocem axiomatis per synecdochen species hic usurpari fatendiu erit: quippe quod proprie non quamvis affirmationem aut nogationem significet, sed talem quae propter illustrem veritatem digna sit cui fides habeatur. Dianoeticum vero judicium vocavit: quia διανοιαν Aristoteles vocat, rationis discursum quo illa unum ex altero deducit, aut unum alteri covenienter annectit: quorum illud in stulogisno,hoc autem in methodo facit. Argumenta cum inriJ Uταχθητικως loquitur: pro,res cum re,vel notio cum notione, vel vocabulum cum vocabulo: vel ut vulgo cum Aristotele loquuntud terminus cum termino.
cua es Non tantum Esse, ut quando verbum substantivum est καυγρου-νον : sed etiam,Hoc esse illud,vel t te: ut quando verbum substantivum est copula. Itaque malim definitionem authoris pristinam, Enuntiatum est dispositio qua argumentum de argumero enunti
tur id est,affirmatur aut negattu . Latine munerarumJAppellationes hae omnes Ciceronis sunt: Aristoteles αποφανσιν vocat & ποοτασιν : vulgus in scholis,propositionem. Sed propositionem noster author specialiter nominat primum enuntiatum syllogismi, quod vulgo propositio major dicitur. Θ rmatum auri Haec priama est enuntiati divisio a serma: Enutiatum omne,aut firmans aut negans est. Vulgo dicunt; Propositio mmnis,aut affirmativa aut negativa est. AmrmarumJMalim appellare affirmans, item negans: quia ipsum
nuntiatum non affirmatur, nec negatur: sed aut assi mat,aut negat: affirmatur autem & negatur enuntiati consequens de antecedente,aut cum eo: de eo,in enu
fato simpliciaeum eo,in composito. culum Quod in enuntiato quidem simplici est verbum substativum ein composito vero conjunctio Grammatica. Estq; en tiati velut forma: pars autem antecedens & pars cons quem,
135쪽
IN DIAL. Inquens, instar materiae sunt. Non autem semper exprimitur vinculuin in simplici enuntiato, sed saepe latet in verbo : ut, Ignis urit, hoc est, Ignis est quiddam urens. Isin Nempe ex affirmationis & negationis oppositi ne; quum altera alteri opponitur. AxiomarumJ Hoc dicit respiciens ad contradictionem argumetorum, de
qua lib.I. cap. 16. Quanquam revera contradictio non nisi axiomatum seu enuntiatorum est. nam quae con tradicentia appellantur libro primo, ea tum demu comtradicere alterum alteri inteli guntur, quando utrumq; de re eadem affirmatur:ut,Homo est animal,Homo est non animal. haec duo axiomata sibi mutuo contradicunt, quoniam in iis de una eademque re assirmantur
contradicentia. Nec differt illud genus contradictionis ab eo de quo luc agitur,nisi forma loquedi: quod enim
illic amrmatur εκ με rixθεσεωe, per transposicionem ad
verbii negandi: ut,Homo est non animat: id hic simpliaciter & plane negatur:ut,Homo non est animal. Idem AxiomaJ Id est ejusdem axiomatis consequens de ipsius antecedete: ut Corpus Christi est ubique Corpus Christi non est ubique. item, Si corpus Christi hypostatice unitum est deitati est ubique: Non si corpus Christi h postatice unitum est deitati,idcirco ubique est.Consentit definitio Aristotelis De interp. cap. . ubi ait, τω
id est,Et esto hoc cotradictio, assirmatio & negatio or αpositae,hoc est,quarum altera alteri est opposita. iaCAP. 3. DE VERO ET FALSO.' Axioma deinde est verum aut falsum: ve-.rum,quando pronuntiat uti res est : falsum,c tra. Axioma verum est 'contingens aut necc sarium. Contingens,quando uc verum est,ut
aliquando falsiim esse possit: ut, udent or a juvat. -
136쪽
3 I. PIS C. ANI M AD Fac enim, id esse hodie verum: cras salsume sse poterit: itaque veritatis hujus contingentis judicium, opinio dicitur: 'quae praeterito rum δc praesentium homini certa esse potest,
futurorum per naturam non admodum potest, quamvis Deo tempora omnia presentia sint. Itaque Martialis Priscum merito cavil
Sape rogaressis,qualislim,'fetutum Sisiam locuplessimos repente potens.. enquam posse putas mores narrare futuros Dic mihi, fas tu leo, qualis eris λNecessarium, quando semper veru est, hec falsum potest: esse: Sc illud Hirmatum appellatur 63- ὰς 'de omni. Imposi1bile cotra,quod de nullo unquam verum esse potest. Axioni ta artium sic G'ο-πς esse debent, sed praeterea homogenea&catholica. 'Axioma homog neum est quando partes sunt essentiales inter se . 'ut forma formato subjectum proprio adjuncto,genus specieUd appellatur 1 3' iam,per se. Axioma 'catholicum est, quando cons quens semper verum est de antecedente, non solum omni & per se, sed etiam reciproce: ut, homo est animal rationale : numerus est par velim par: lupus cst natus ad ululandum.id appellatur qui is m,nν univcrsahter primum. Tres hae sunt 'leges documentorum artiS propriorum : prima -Wὰς lex veritatis: secunda
GJ M', lex j ustitiae: tertia G,τον lex s Plantiae
137쪽
1N DI A L. Is spientiae dicatur. Atque ejusmodi axiomatum ita catholicorum judicium verissima & primastientia est
AHoma deinde Haec secunda enuntiati divisio,abadjunctis sirinta est,iisque propriis. Soli enim enunciationi, id est,inirmationi aut negationi proprie inest veritas aut falsitas. Contingens auri Haec divisio non est reciproca: quia convenit etiam enunciato falso. Est igiatur generalis divisio enunciati; non autem specialis, e- nunciati veri. Contingens verum, est quod sic verum est,ut aliquando falsum esse possit: Contingens falsiim, quod sic salsum est,ut aliquando verum esse pollit. Ne-
cellarium verum, est quod semper verum, nunquam.
nisum est : Necessarium selsum, quod semper falsum
est,nunquam verum. Hoc postremum speciali vocabulo nominatur ina possibile: ej us verooppositum, appellatur vocabulo generali necessarium. Quae prater, o-rum4 Opinio omnis quatenus opinio,incerta est: opianari enim dicitur,qui non certo scit, sed dubitat. Furu-rorum per nasur J Hinc illud in scholis tritum, Futurorum contingentium non est determinata veritas.ubi notandum, omnia futura a Deo certo sciri: ab hominibus autem ea tantum quae a Deo praedicta si int. Ideo ait auilior, Per naturam. quasi dicat: At per patefactionem divinam, futurorum certa scientia est. Hinc J bus, Scio, inquit, me hac pelle mea iterum circumdatum iri, dc visinum Deum oculis meis, me inquam &non alium. De omniJ At hoc ipsum quod hic authoc
irmat de necessario enunciato, non videtur verum de omni: sed tantum de generali seu universali: ut, Omne animal sentit. De speciali autem,sive infinito,sive pro prio , non videtur verum: ut, Quoddam animal est rationale, Socrates est homo. Verum haec quoque videntur admittere appellationem κατα παντορ: si & infinitum certa specie definiatur, & individuum exa
jumstis dividat . u Quoddam animal nempe homo '
138쪽
M tiam hominum, qui veritatem injuste detinent:quoniam id quod de Deo cognosci potest, manifestum est in in psis Deus enim eis manifestum fecit: Ipsius enim inuisiis bilia dum ex rebus conditis intelliguntur, ex creatione,, mundi perspiciuntur, aeterna videlicet ejus tum pote ,, tia tum divinitas: ad hoc ut sint ipsi i nexcusabiles. Huc pertinent poene divinae quibus inde ab initio in undi sonus humanum propter scelera assiictum fuit:ut diluviii, excidium Sodom ticum, excidium Hierosolymorum,&co illis enim poenis Deus suu adversus peccata odium testatum hominibus facere voluit. Huc pertinent Methnicorum auguria aliareme stiperstitiosae divinationes:persuaserunt enim sibi viperstitiosi homines,Deum
suam de rebus gerendis voluntatem,aut gestorum in . moriam, aut ex enturorum praesciasionem testari certisfactis quq vani homines confinxerant ut per avium v
latum garritum aut pastum, similesque nugas. Hinc il- Iud Virg. Eclog. I. SV πινγ .rca praedixit ab itice cornix.rioc genus testimonii quum irrisistet P. Claudi divinitus ideo punitus et se a Cicerone traditur lib. 2. deo Nat.deor.Nihil nos,inquit Lucilius P.Claudii bello Pi H nico primo temeritas movebiti qui etiam per jocii deos si irrides,quum cavea liberati pulli non pascerentur:me is o i eos in aquam j assit, ut biberent,quoniam elle nollet
is erui risiis classe devicta multas ipsi lachrymas,magnam is populo Rom.clade attulit. Hςc Cicero. Hujus loci sitne& gestus. Etsi enim gestus ad locu effectoru referri posisunt,quatenus ab iis arguitur animi aSctio:tamen qua me. I. δε - gestibus quasi loquantur homines: certe prout dive
ris. Ocul. 1a loquuntur ac sentiunt, aut saltem sentite videri u nimis argu- lunt,aiversos etiam gestus adhibent) non incommodera, quemad- etiam luc eis locus datur. Sic vultus iracundus testatutinodia aen/- animum iratum,vultus bladus animum benevolu. Nec
ecti vultus iracundus semper animi irati, aut blandus ben
inmus, lo- volt effectum est: quum ira & benevolentia aliique ani MPmuturi mi affectus sepe vultu simulentur: ita ut hujusmodi testimonia in hominibus fallacia sunt. unde illud apud
139쪽
Ii3 Virgil.de AEnea lib. . AEne. Spem vultusmulat, premit altum corde dolore. Hujus loci sunt etiam ritus & c remoniae. Sic donatione annuli in sponsalibus tellatur sponsius,se sua obligare sponsae fidem :& spon sa illius a ceptione testatur e quoq; sua fide obligare sposb. unde is annulus vocatur Germanis Tris ring, quasi dicas Gdei annulus: id est, testas de fide a sponso & sponsa ultro citroq; data.Sic datur S fides porrectione mali': quod Germani vocant diem reose id est, fit promissio, qetestatur de voluntate promittentis.Sic tra sitione glebae traditur alicujus agri proprietas seu domini hi hoc est, is qui glebam alteri tradi hoc ipso situ seu ccremonia te statur suam de suo agro voluntatem, quod scilicet eum alteri tradere & relinquere velit, ut is posthac illius d minus sit.Sic erectione trium digitorum fit jusjurandis. Sic porrectione seu potius elevatione manuum ferebat veteres Graeci suffragiaud est, testabantur sita de pliquo
in magistratum eligendo voluntate:qui ritus inde Grγcis χ4ροτονία dici us est, id est manuum extensio seu ut Cicero vocat porrectio. Apud Romanos vero duobus aliis modis suffragia serebant,videlicet viva voce auit bellis in quibus suam sententiam scribebant: quem uintrumque modum Cicero notat Agrar. 2. Sic Apostoliministros Ecclesiis ordinabant manuum impositione: imponentes nimiru manus eorum capitibus, eaque ceremonia testantesse eum quem initiabant, offerre Deo in ministerium, sicut olim in V.T. offerebatur ad sacria sicium & consecrabantur a facerdotibus pecudes antε quam mactarentur. Huc tota lex Mosis ceremonialispertinet: Illis enim ceremoniis,prccipue sacrificiis &s crametis, Deus sua erga populum voluntatem & suum de vero sui cultu judicium atque sentetiam testatus est: populus autem vicissim suam in Dei promissiones imdem ,suamque erga ejus mandata obedientiam eisdem ceremoniis testatus est. Huc pertinent &sacramenta novi testamenti. Huc etiam reduci possunt eae ipsieres quae in ceremoniis ad testandum adhibentur: ut Pi-
140쪽
emancillis dant quum eas conducunt: qui nummus vocatur Gotis enotet, quasi dicas Dei nummus,quo si Deus testis invocatus sit quum daretur. Atque haec de testimoniis quae facto constant:de quibus & hoc obse . vandum, raro ea nuda reperiri, sed pleri que cum ve bis conjucta. Sic Zeno manu demonstrare soleba quid n inter Dialecticam & Rhetoricam interesset. Nam quu compresserat digitos, pugnurnque fecerat: Dialecticam ebat usinodi esse. Quum autem diduxerat,& manu dilataverat: palmae illius similem eloquentiam esse diacebat. Cic.in Oratore. Ita Lycuigiis Lacedaennoniorum Ie sator facto demonstravit,quanta esse vim judicaretegucationis puerorum. Duos enim canes eadem matre
natos, sed quorum glier ad venatum, alter ad delicias educatus fuerat, in medium forum produxit: &lepore atque olla carnium plena illis proposita, utrumq; e vinculis dimisit: ubi evestigio alter in ollam insiliit,alter ve- , roleporem insectatus est.Ibi tum Lycurgus orationem de vi educationis puerilis ad populum habuit. Plutarch. de puerorum educat. Haec utriusque testimonii conjuctio in vaticiniis prophetam frequentissima suit. Actor Μ ΣΙ,II.' Agabus stim sit zonam Pauli,&vinctis sibi pediam, bus ac manibus, dixit: Haec dicit Spiritus Enctus,Virumae, cujus est haec Eona , ita vincient in Hieruselem Judo. M tradentqtie in manus gentium. Husmodi vaticinia plurima extantinJeremia,non pauca in Ezechiele, nulla etia in reliquis prophetis.Eade cojuctio est in Sacram EMSacrameta enim promissioni Evangelii annexa sunt& appensia, tanquam sigillii literis. Atque hqc de secuda testimonii divisione s)tis dicta sint: quam ideo a forma
simiam dicimus: quia is qui testatur,quatenus testatur,
vel dicit vel facit quidpiam: atque ita dicendo vel mei
Tertia divisio sumitur ab obiectis seu occupantibus sis ectis: qua ratione testimonium aut promissio est, aut consessio. Promissio sub qua continetur & com -- natio