장음표시 사용
121쪽
elato esse erga fratres , quam exercere jus illud quit Pussenae de jur. t. cr gent. Id. s. es s. a Samuele praedictum. scis. Aios eorum accipere, Nihil vero magis aequitati consentaneum, quam
' s h ut iis, qui ob utilitatem & conservationem totius universitatis necessitate exigente res suas utendas tradunt, aut perdiderunt, a civitate,
quantum fieri potest, vel restituantur, vel e rum aestimatio sive pretium praestetur. arg. I. 2. Cod. pro quo. causserv. pr m. Id. accip. ne miseri & pretio & re simul ipsa carere cogantur. Hinc Augustus cum propter hominum & iudiciorum multitudinem tertium serum duo hus non susscientibus extrueret, illud ipsum angustius fecit, non ausus exsorquere possessoribus proximas domos. Id est non soluto Pretio, in- .itis possesseribus domos diruere nefas esse putabat. Tradit Suet. in Tib. ius sibi duponat in evirribus stiis, er curriam anu curetim, ut de Sesostre A Dptiorum rege tradit
Diodor. Sicul. BAL pag. 37. ubi inquit
eum urbem vel templum ingressurum , equosa quadrigis solvere , regesque ac duces quaternos subjugare , solitum fuisse. Filias
ungentarias, coquias, Cr pistrices. Servos eorum,
ancillas , greges, agros , vineas , & oliveta optima tollet & dabit servis suis, verum,quod
extremum omnium malorum est, vos qui fratres ejus estis, eritis servi, in servitutem vos rediget & tanquam mancipiis utetur , quicum a quo iure vivere Oportebat. Hac injuria ceterorum omnium acerbitates atque atrocitates
contineri videntur. Nihil enim servitute du
rissime spectaculis intereste solitum fuisse, idque
rius in hac vita. Ex quibus omnibus patet , t eam ob causam , quod aliquando exposcente dominium, quod regi in bona & posessionesi populo Comoedum Actium manumittere coactus civium vel naturae vel divino iure competat, non fuerat, itaque ne quid tale in posterum ab eo esse absolutum, sed limitatum, illudque e Ytra exposceretur, recusavit iis interesse, ne manu casum necessitatis N publicae salutis extendi non
posse. Necessitate vero exisente non solum au-
serendi agros & bona civium alienandi , scd
imminente bello gentes comburendi, agrum devastandi aedificia suburbana diruendi, hortos, mittendo scrvum dominum eius, non soluto pretio, re sua carentem injuria assiceret. C incedi enim servorum numero olim habiti. Quemadmodum Pictores & Medici. Hae eadem ratione motus David noluit extruere aram
rura, urbem munitionibus circumdandi cui se Deo in area Arauna Jubesti hominis Gentilis, occupandi, o quomodocunque de civium bonis salutis publicae intuitu habet disponendi facultatem. Sic legimus apud Curi. lib. 3. cap. q. Arsanem, qui Ciliciae praeerat , igni se roque Ciliciam vastavisse, ut hosti solitudinem faceret, quicquid usui esse posset corrupisse, sterile ac nudum solum, quod tueri nequibat, reliquisse. Quod quamvis durum videatur, attamen propter favorem publicum & necessitatem inevitabilem non iniquum&rectae rationi contrarium , utpote quae suadet principi ut rempublicam potius salvam cupiat, quam commodum alicu us privati. Salus enim posuit suprema lex est, quae si haberi nequeat nisi extrema ad hibeantur media, ad ea confugiendum distini omnes leges atque sura. Quemadmodum enim
digitum praecidi oportet , si assiciatur gangraena, ne ad brachium sit perventura, ita praequamvis ipsi voluntario a domino oblata, ni si restituto ei pretio, atque ita titulo venditi ni, dominio sibi acquisit . Nequiaquam enim, dixit Abrahamus rex . seu omnino emam ais te pretis, neque riseram iehovae domino meo holoca flagratis. Alienum enim consecrare nefas, &impium de rapina di bonis aliorum domino si cristare. Noluit David possessiones Araia auferre; quoniam ipsi incumbebat eas tueri. Non sugiebat regem illum Salomonis Prov. 3. Mora Deum de substamia tua. Gravissimas enim subituros poenas praedixit olim Propheta Esaias , quicunque proximo aliquid aufert, cum inquit, Vis quiem uitis domum is uomum
CV agrum agro copulatis , ut auferatur atiquiuproximo suo. Exceptionem aliquam faciunt quoad damni reparationem & solutionem pretii, satuentes si damnum si inevitabile, ita ut flat membrum aliquod reipub. damnum pati silpraevideri potuerit tale futurum, ut puta ob hac ratione salus totius universitatis in tuto l dides in suburbiis tempore belli dirutas,compen- collocari possit. Hi ne habetur in I. 3. Cod. deprimipilo. Utilitas publica praeferenda est privato
rum comriasibus. add. I. 3. Cou. qui potior. Et Lotharius Imperator fetid et tis. 32. in pr. Im
per dis, inquit, benevolentiae proprium esse juai sationem peti non posse existimant, quia non ignari praesumuntur conditionis ejusmodi talibus locis annex:e, eamque ipsi, dum nihilo secius ibi aedes ponunt, tacite quasi iam ante confirmaverunt. Celeberr. Pu Kend. de Jur. nas. Creamus, commodis subiectorum inisΦ'- G- gent. 'lib. 8. cap. s. Tanto minus, inquit, com-rum ea amitaribus diligenti cura mia ri: similia ter reipia. bonum flartim , ac dignitarem ιπσι iomnibus Irivatis commodis praeponere. Salutis
enim publicae causa rei familiaris commoda sunt negligenda. Verum notandum cum Boetiero pensariani petendae uos est, s omnes auem δε gar necessivas, I aequis e damnum ine Aur. Idem dicendum quando ingruente necessitate belli agri
colae caeterique cives currus. naves, equos pro certa mercede ad necessaria advcbenda locaverunt,
ad E. t. necessitatem illam, quae huic eminenti i etiam ad exercitum, iisque ab hostibus capian- dominio locum facit, suos habere gradus, ne-itur, cessat ratio damni resarciendi, quippe cumque ultimum semper ejus articulum sumendum pro certa mercede, non ignari periculorum , esse, neque iterum liberalem nimium eiusdem quae ejusmodi praestationes comitabantur , ope-juris siciendam extensionem, & quantum seri rasua locaverunt, etiam praesumendi sunt in se-
potest, ad aequitatem idem temperandum,ut in-l se suscepisse omne damnum serendum. Quod inde
122쪽
inde metuendum esset. Verum ne Respub. vel inceps abutitur eo dominio quod in bona civium habet, abutitur autem quoties utitur excedendo limites quibus diximus circumscriptum, velim ut saepius in memoriam revocet
salubre& laudabile illud consilium quod Marcenatem Augusto dedis apud Dionem legimus lib. 33. cum inquit, I summa consilliam tabido, ne Danus alutaris potem Li tua, neque eam putes essed minutionem ejus, s non omnia ut sulas, quam , sed quanio magis omnia quae flatueris, pates perficere tanto magis cura, ut optima quis tibi proponas. Lento pede procedendum ad extrema & summa maiestatis jura, verum ubi necesistis & publica efflagitat utilitas , suadet ratio quidvis potius tentare, quam communem sal tem negligere & deserere.
VII. Aptitudinem vero αξ--, id est dignitatem vocat Aristoteles. Michael Ephesius, id quod secundum eam aequale dicitur, interpretatur M-& υ πο , id quod con enit.
Uperius divisit Autor qualitatem moralem, quae cuique eompetit ad aliquid juste vel habendum vel agendum, inperfectam, quam1 c alem simpliciter appellat a & minus pej ctam , quam hic aptitudinem vorat. Minus persecta vocatur, quia caret potentia activa, id est non tribuit personae jus in re stricte constitutum, quo aliquid exigere potest tanquam sibi debitum jure perfecto, quod actionem parit. Verum effcit tantum habilem & aptum ad recipiendum quod dignitati sive meritis,quaerson:e suae inhaerent, debetur. Ita ut de jureis quaeri nequeat. quando in conserendisti distribuendis vel honoribus, vel ceteris Onsciis collocandis non sabeatur meriti & dignitatis ratio, quanquam distribuens contra linitiae leges peccet, quod non observaverit illam in tribuendis ossici is aequalitatem, quam recta ratio &honestas naturalis praecipit observandam. Quippe licet aptitudinem non supponat proprium &strictum ius, aut debitum fundatum in proprio jure ad bona eiusmodi, quae alicui ratione meriti & dignitatis quidem tribui recta suadet ratio & aequitas, attamen sxigi a distribuente nequeunt, quia non intercedit mutua ejusmodi obligatio eu jure persecto descendens, alteri s cultatem tribuens jussuum omnibus perseque di modis, de socium ad ius suum alteri tribuendum devinctum habens. supponit tamen debitum sive obligationem a parte distribuentis, cujus intuitu distributor ἡicitur peccare contra justitiam distributivam, quae nobis necessitatem imponit cuique tribuendi quod suum est: suum Autori cuique est quod secundum aptitudinem, meritum & dignitatem alicui debetur. Qui pe non solum meum est, quoὰ ab alio possum exigere, sed& quod alter mihi gebet: illud, jure persecto , hoc minus persecto competit. Ita Molina de just. jur. trias. I. disp. ra. I fluia commutati distributiva quemadmodum
in ratione justitia particularas in commune condi munt, sic quoque comeniunt in eo quod utraque respicit debitum aliquo modo , quatenus pre eas
redditur alicui quod suum est, vel ad quod habet
Ius, satiem ex conditione, quod in recompensationem dederit, aut det aliquam rem, vel concedat lus ad aliquid aeiud, ut accidit in emptionibus, venditionibus, ceterisque com ractibus mutuis. Conveniunt praeterea, quod utraque aquatitatem constituite utrumquς namque , nempe Crrupicere debitum aliquo modo , in constituere aequalitatem eis convenit &α Αptitudinem hanc
ἀξίαν vocat Aristoteles, id est dignitatem live meritum, quod vocabulum ita cxplicat Cicero lib. deo. . Mimabile esse dicitur, scenim, ut opinor, appellamus άρι-ὀν, id quod aut ipsum secundum naturam sit, aut tale quia efficiat, ut
selectisne dignum propterea si, quod aliquod pondus habris dignum aestimatione, quam tua vocas. Allegat ipse Autor in votis suis ad majorem hujus vocis intelligentiam locum Ciceronis 1. o s. cap. II. quem propterea non describimus. Verum huic apponi possunt quae habet Simplicius in Epillat. Encis. cap. 3 7. cum inquit, inficia porro ut in inmersas paries tria buantur , partim serit adversus homines cinfimiles , partim adPersus praestantiores , partim adversus deteriores, partim etiam fortassis adversus nosmet imos. Et horum quodlibet multa habet dicram . Nec eadem, pergit, tra-buenda est patri in filio, civi Cr hospiti, bene merito in ei qui laeserit, alia denique aliis, pro ratione assiectioms CV necesRudinis, quae cum quolibet intercedit. Alia ratio est adversum patrem, qui post Deum ortus nostri Q totius naturae auctor est in benefactori Asia eua Glium, cujus ipsi causa sumus , m qui nostri quadam pars est.
VIII. Facultatem respicit justitia expletrix , quae proprie aut
strie e justitiae nomen obtinet, misαλ-iinh Aristoteli, nimis arcto Vocabulo , nam ut possessor incae rei eam mihi reddat, non est in .υνιαλάμ& tamen ad eandem hanc justitiam pertinet: itaque
123쪽
g. V masta idem felicius dixit. Aptitudinem respicit attributrix; quae Aristoteli ais, βοή, comes earum Virtutum , quae aliis hominibus utilitatem adserunt , ut liberalitatis, misericordiae, providentiae rectricis.
A Uxor noster praetermissa disserentia i
stitiae universalis & particularis , atque neglem communi & vulgari, apud Omnes fere cum moralis jurisprudentiae , tum etiam civilis juris antistites recepta, justitim divisione in commutativam & distributivam, eam dispescere maluit in expletricem & attribuiricem. Cujus discrimen, ut jam dicere incepi mus , fundari videtur in diversitate juris, quo sibi invicem homines obligati atque tivin-α sunt aliquid vel facere vel praestare ; quod
vel persectum est, vel imperfectum. Quod ex illo mihi debitum exigere ab alio atque postulare possum, idque mihi ficultatem dat omnibus petiequi mediis, & squidem mihi quis triabit ad quod istiusmodi juris vinculo praestandum erat obligatus , sit quod justitiae e pletrici convenit; quando vero quis mihi tribuit id, quod ex iure imperfecto debetur, scit. quod a suo pudore dependet. justitiae attributricis leges observat. Rationem harum appellationum hane esse arbitratur Celeberrimus Pusendorsus de jur. s. 'ent. lib. I cI.
cum inquit, Quod eae jure presso mihi ad iis 2 aliqvio modo jam inum que intesti iis , si ui
qua tu irim non fuerit exhibitum, aliquid mei abesse udicetur. Irio Q nomona in patrimonio nostra reputantur, Cr in solutum adiis eiai possunt. -- f aem'iam quod ex jura perfecto de
betur , non aliquia novi mihi tribuitur , sed res duntaxis quae alerat, Cr cuius Iocum tantisper sustinebat actis, e terer. Si a V. G. qui I frum eae mea bibriotheca commodaro sumpsit a r situro illam non auget, seu lacunam dumtaxat explet. Verum is qua accipienda jus s ref μι- tantum habeo, ista pro meis nondum reputare, aut in patrimonia mea numerare possum; cum ea ad arterius pudore dependeam, neque idem
violenta aliqua media aci eadem prastanda possiaάθι. Unde riae dum foret, inquit, I mendiaeui pipem , Pam ab opulento viso ex fiat, βω- tori Ioco pretii pro eatire velit deligare. me que qui ex jure imperfreti quid alteri praestar, re vera ipse aliquid attribuis , quod pro suo iamea habere non poteris. Quare Autor hanc justitiam
vocat comitem earum virtutum, quae aliis hominibus utilitatem adserunt, ut liberalitatis , misericordiae , providentiae rectricis. Verum si etiam inemus quid verba explere Ae attribu re significant, fateor me nullam invenire rationem, quae Autorem movere potuit, ut ali am Praeter receptam & vulgarem illam justitiae divisionem excogitare voluerit. Neminem
Improbus aviatam rarisque loquae bus -- plet. In altero habetur apud Terent. in Anar
Dum tempus ad eam rem rutit, sivi, animum in expleret suum.
Expletricem itaque dicit iustitiam , quas peream expletur & satissi cuique pro eo, quod ab illo accipimus, ut annotavit Celeberrim. Gr novius, id est quatenus euique tribuitur quod ab altero poterat exigere, ad quod ipsi jus persectum sive actio competebat. Quoties adimpletur quod abest alicui de re sua, vel jure suo persequi poterat. Et uno verbo alicui tribuere quod ei competit, quod suum est, est explere justitiam, quo sensu etiam recte referri ad attributricem mihi videtur, quia attribuere suum cuique nihil aliud est quam e tere justitiam , id est satisfacere cuique pro eo quod quomodocunque debitum est. Qilippe nullum habet iustitiae aliud obiectum, quam ut cuique tribuatur quod suum est, sive jure persecto siue imperfecto. Nam utroque iure aliquid meum dici posse superius demonstravimus, meum quia vel ipsius rei dominium, vel alio quoeunque legitimo titulo jus in re vel ad rem quasivi,
vel meum quia natura prae ecteris mei simillimis,me aptum ad rem aliquam habendam fleobtinendam fingere volens, videatur jus aliquod ad eam rem mihi deilisse, vel alterum obligasse. ut dignitati meae convenienter mecum agat, ii me conferendoejusmodio scia , honores , at que munera, quae propter meritum, quod penes me residet, meo quodammodo iure vinὀicare
possem , vel si propria industria eam mihi comparaverim illud quoque jus praecipuum mihi
acquisivisse videor. Itaque dum justitia attributrix etiam venit nomine expletricis, atque ita una es teram absorbet, hi ab Autore excogitatinovi ter mini non satis distineunt a se invicem particul ris iustitiae partes, sed magis confundere videntur, quae tamen necessario distinguendae sunt, ut statim ostendere conabimur. Eiusmodi autem distinctionem inducunt recepti divisionis vulgaris termini, tum appellatione, cum etiam re ipsa. quingo dividitur justitia in distributivam &c-mininimam. Illa spectat res in commercium venientes, haec pericinas earumque dignitates &merita quibus sibi invicem praecellunt. Quemadmodum jus versatur vel circa res vel personas. ita
124쪽
ita justitia eassem habet objecta, & secundum i ripis , snectatorum in proportione au commo- eorundem diversas qualitates & naturam di-l da ab aliis membris e societate percepta. Ita versa ratio disponit. Diversos quoque exercet i Thomas de Aquino r. pari. quast. 61. In diaturi; achus, qui omnes eo collimant, ut suum 'itutiva, inquit, D ia diatur aliqvid aei ieuique tribuendo aequalitas inter homines, quo-lprivata persomae, in quantum id, quod est totιus rum causa jus potissimum constitutum est, se est dekιum partis, quod quidem tanto Gyus est, vetur. Justitia distributiva nomen ducit a di- quanto ipsa pars mayοrem principati arem haristribuendo i eo quod cuique dividit inter O. Ει ideo in Hyrium et justitia ramo pia
sonas res communes vel publicas , puta hono-iHicui de bonis communibus datur , quanto per res, munera, praemia, onera, idque observatalsona ista habet m orem principatisinem in eoaequalitate Geometrica, id est non habita ta-imunitate. uuae quirim principaritas in Aristo-tione numeri, sed dignitatis cujusque personae,icratica communitare attenuιιur secundum virtutem, di meritorum, quorum collatione facta, suum in Oligar ira secundum divitias, in Democria cuique tribuit. Quippe quoniam vel natura ,lticis secundum liberrarem, in aetis istiter. Ea
vel industria magnam inaequalitatem & diffe- id O in justitia distromit a non ace itur Odium rentiam inter homines induxit , cum quoad secundum proportionem rerum ala personias. animi & corporis dotes, tum etiam quoad singu-lQuamobrem quo' quis majori dignitate vivit in lorum mores & faeti, idcirco non possunt sin-lRepub. eo plus capit ex publicis bonis ad tuen-sulis aequali numero & mensura tribui, quinitam dignitatem. Atque hoc ipsum sundamen summa oriretur confuso, & maxima inducere atum dici potest constituendorum bonorum,quetur inmqualitas. Inaequalia inaequalibus distri-idomania dicuntur , ad statum & dignitatem huere , est hic observare aequalitatem & justamJprincipis sive senatus conservandam. Hue quo- proportionem. AEqualia autem dignitate im-lque pertinent diversi census civium Rom. pro paribus tribuere summa est inaequalitas. Habeticuiusque dignitate. Sic dicimus juvare censum itaque justitia distributiva rationem personarum sex aerario ut Olim Tiberium quorumltim senato Hrmante Callistrato in I. I . g. q. s. de muner. rum censum juvash testatur Tacitus Annas. cap. honor. De honoribus, inquit Jctus , sis 37. sic etiam Vespasianum in omne hominum muneribus gereriis cum quaeratur, in primis n- genus liberalissimum explevisse censum senato furnwda persona est ejus, cui defertur honor, s- rium , consulares inopes quingenis sestertiisanie muneris administratis. Quamobrem in civi-inuis sesentavisse, apud Suet. in eius vi a e p. late sive repub. in distribuendis praemiis ex x . legimus. Huc etiam referri potest illud
communibus bonis non cuique civium aequalisl citi ae mor. Germ. cap. I 6. AIra pro num roportio tribuitur, ratione rei, sed personae, sevi horum ab universis per vires occupantur, quos
meritorum & dignitatis , id est pro diversa mox inter se secundum dignationem partiuntur. conditione civium si distributio , ita ut quia De simili distributione sermonem habete vide alius alio dignior est , & majorem in repub. tur Caesar Id. 6. cum inquit. A ricia tiris non partem sicit, ita unius praemium, quod ex bo- suism : neque quisquam agri modum ae fines ha-nis ad rempub. pertinentibus ipsi assignatur, al-lbet proprios : Ied magistratus in annos sutilo
terius dignitate & meritis inserioris excedat. gentibus nationibusque iam num , qui una coie- AEqualis tamen ejusmodi distributio dicitur com- runt, quantum eιs Q quo Ioco τι tim est , -- paratione personarum sbi inaequalium , unde ιribuunt agri, atque anno post alio transire es- quoque comparata haec dicitur aequalitas. In hoc gunt. Verum cavendum ne nobis persuade consistens, ut quomodo se habet dignitas seu mus hane justitiam distributivam locum tanta metitum unius ad dignitatem alterius; sic se quo-itum habere in societate civili, atque in supe-que habeat praemium unius ad praeinium alte-irioribus utpote principe vel magistratu solum
rius. Puflend. de iur. Ol. Q lent. I. cap. 7.iresidere , cui facultas delata bona communia
Fundatur autem ejusmodi proportio in ipsa ei- distribuendi, hoc quidem eatenus ortum, quavium conditione de qualitate, quatenus Huc tenus in societate de bonis communibus dispo dem societatis partes & membra, conserendo'nendi jus nemini nisi principi vel magistratui aliquid ad bonum commune obtinendum,eo ipso concessum est, verum etiam locum sibi vindi- sibi quoque devinetam habet societatem quas cat inter privatos cives, & sngulos homines tacito pacto, quo tenetur cuique civium tribue- etiam in naturae statu , quoniam in naturali re de communibus bonis debitam partem. Pars aequitate & obligatione quadam sundatur, quia autem debita dicitur, quae alicui tribuitur pro tenemur par pari referre, scit . quia secundum mensura ejus, quod quis pro bono communi ob-l mensuram suorum erga nos meritorum, vel tinendo consert. Ita Clarisis suffend. dies Iocoldignitatem, retribuere quod ipsi debemus; hine Determinario autem rura partis de bonis socia asipatri, qua talis est, plus debemus quam matri, surandis Ili se Mum assignationem opera ast im lsratri hene de nobis merenti plus quam ali- pensorum sumptuum ad societatem qua talem se lis simplici tantum cognationis naturalis vincutiandam, spessarorum in proportione ad aliorumllo nobis conjunctis sociis, unde ossiciorum gra- ejus scietatis membrorum operam, aut sumptusidus secundum diversas personarum qualitates &impensos. Uti contra determinario rata partis is dignitates vel merita. Imo videtur summus im- oneribus membro imponendas fit se Mum aestim iperans ejusmiai distributivam justitiame,erceiaris rem commodorum, quae silud ex societate per ire nomine ovium, qua privati, & tacito quo
125쪽
dam naturali pacto sive debito tibi mutuo devincti , ut inter se servent aequalitatem,quam n turalis aequitas & rem1 rationis dictamen servari volui servari autem nequit nisi cum personarum, tum etiam rerum, quae in commercio hominum sunt, haberiur ratio,ut ex praemissis constat idci co eadem aequitate tenentur quisque respectu socii sive in naturali statu sive civili utramque justitiam cum distributivam tum etiam commutat
vam servare Quamobrem de ejusmodi distributi ne, quae fit intuitu dignitatis, demeriti person rum, ita Geom. FranE. in Commem. - Panu. lib. I. tis. I. sermonem liabens. dicit ea, licet sat per magistratum, in republica in effectu tamen fieri censetur a cive ipso, postquam ubi scii. via alterum vel digniorem vel honestiorem esse eun vir , hoc ipso illi debere incipis, ut plus auoque ves1ibi vel alii tariser non pro merato attribuas, aut certe tali re ips7 a magistratu tribui aequo aniamoferat, qua eadem rasio est in oneribus tribueniadis. Commutatio iustitia, quam axpletricem vocat Autor, dicitur a commutando. Habet enim ea locum in commutationibus, pactis, atque commerciis r adeoque in rerum permutatione aequalitatem servat, observata proportione Arithmetica. Non habetur hic personarum ratio, sed rerum. Quocirca licet in summa dignitate constitutus rem suam vendat ignobiliori, plus tamen quam res revera valet non potest ab emptore exigere venditor , quia saltem agitur de re privata ejusque aestimatione. Hujus iu- sitiae mater merito ipsa societas humana dici potest, ejusque indigentia ejus mensura. Utpote quae retineri non potest, nisi eommutatione rerum & ossiciorum. Quoniam vero hanc commutationem gubernari oportet quadam ratione, hinc justitia commutativa ei admit maxime ad contractus voluntarios, qui in specie de usitato nomine contractus dicuntur, moderandos regendosque. Nihil enim aliud sunt contractus cs voluntatem escientem Mnemqne respicias ) nis voluntaria commutatio rerum dc ossiciorum di generali enim v cabulo rerum commutationes Aristoteles s.
Quorum alii sponte nostra, alii nobis invitis
sunt. Sponte sunt emptio, venditio , mutuum. saejusso, eommodatum, depositum, locatio, conductio , quia hi contractus omnes
ab initio liberae sunt potestatis. Qui postea
necessitate sunt, quia mutuam obligationem continent, involuntarii, id est, qui nobis invitis sunt, sive clandestine , sive violenter ab alio suscipiuntur, in specie vocantur delicta. Clandestini sunt furtum, adulterium , vendiacium , lenocinium , servi Hieni deceptis , caedes dolo commissa, aliique id genus. Violenti terbera,
vincula , mors, rapina , maledicentia , contumelia , duilitatio corporis. Cuiusmodi contractuum distinctio nobis demonstrat injuste reprehendi ab Autore Aristotelem , quas nimis
arcto vocabulo e--ακτικὴ, justitiam expletricem sue commutativam descripsisset , quippe ut possessor mea rei mihi eam recrat , non est
aκ-, dc tamen ad ea eandem hane justitiam pertinere inquit Autor, imo reverat adeontractum non quidem voluntarium, de expressum, saltem ad tacitum de fortuitum sive quasi contractum pertineti nam eo ipso quo quis possiget rem alienam, Obligatur eam domi- no vindicanti vel alio quovis modo petenti re- stituere , se obligatur quis ex malescio suo, surto, rapina, adulterio, dolo, injuria. Nam quemadmodum jure gentium distincta sunt do-l minia, ita eodem jure introducta obligatio si ve tacitum quoddam pactum, quo sibi invicem obligati sunt nomines, ut maneant cuique salvae suae possessiones . de sua dominia ; prohibutum consequenter ne suis privetur vel vi vel clam sine suo consensu δc voluntate. Et si quia socium injusto titulo te sua privavit, ad restituendum obligatur eodem iure. Ut si surto res mea me invito ad surem transit, obligatur mihi ex quasi contractu,ex tuo nempe malescio, unde mihi jus nascitur persequendi rem furto ablatam omnibus mediis r illi incumbit necessitas rem ablatam mihi restituendi; quo niam itaque hie intercedat obligatio recte contractus nomine venit juxta legem ro. g. de tua. Ubi
inquit Paulus, omnem obligationem pro contriam. hiabenuam exiinmanuum est, ut ubicunque aliquis obligeiur er contrahi viriatur : quamvis non ex
creditie Odebeatur. 4. I. 32. p. ae re jua. Versatur itaque iustitia commutativa circa rerum commutatione ejusque scopus est medium quaerere atque investigare non nabita ratione ullius dignitatis vel meriti, sed tantum comparatis lucto de damno eorum, qui inter se contractum aliquem celebrant, ut justa servetur aequalitas scit. rei ad rem , adeoque respicit proportionem Arithmeticam, scit . ut quantum sit acceptum , tantum reddatur ad aequalitatem rei ad rem. Consistit itaque potissimum in reddendo ia aequalitatem quod ina quale est, ut alter non habeatius quam habere debet, neque alter minus; ine &correctiva, quia omnem inaequalitatem
eorrigit, plus habenti detrahendo, de detractum minus habenti addendo. Plus autem habere dicitur in commutationibus voluntariis, qui ab altero quid accipiens, vel nihil ei, vel non tantum
quantum par erat retribuit. In contractibus in
vitis plus habere dicitur , qui jus laesi alterius
ut fur, raptor, adultor, de qui laesus est minus habere dicitur. Verum corrigit hane inaequalitatem justitia commutativa, detrahendo quantum abstulit, vel in quantum quis damnum passus est, de addendo ei quem damno vel malo ascit. It in emptione pretium debet respondere rei r in
locatione merces usui, in permutatione res rei. Quod licet propter rerum humanarum necessitudinem non ita exacte semper servari potest, a tamen non ideo statim peccatur adversus iustitiam commutativam, vel contractus redditur irritus;
modo abluerit dolus , de laesio non excegat dimidium justi pretii, juxta l. r. Coa. de resinae M. Rem majoris pretii , inquit Imp. si iuvet parer tuus minoris distraxerit, humanum est, ut vel pretium terestuueme emptoribus fanum v
126쪽
nund.irum recisar ausim itate iudicis intercedenter vel si emptor elegerit, quodaeest Iusto pretio re-ripias. Minus autem pretium esse videtur,si nec dimidia pars veri pretii solueta sit. Dolo itaque vel nimia laetione in pervenientia contrastus redditur vel ipso jure vel expressione redditur nullus. Quippe licet aliquando contrahentibus se invicem decipere in pretio & mercede, connivente id ipsum iustitia commutativa, modo
gestis insuerit & laeso non sit enormis. Quam brem ictus I. 2 2. f. ut sis Iocat. inquit, in vende do . - emendo natur iter concessum esse, quodpia ris sis minoris emere e quod minoris fit, pluris tendere, in ira se invicem circumscribere &e. sublata enim spe quaestus, languet mercatus
ut ibi annotavit GloK. Praeterea quod id ipsum faciat homines diligenter & caute mercari.
1. Quod vero idem Aristoteles ab expletrice ait respici propo
tionem simplicem , quam Vocat ; ab attributrice autem comparatam , quam in hodia appellat, quae sola apud Mathematicos nomen habet proportionis: CX eorum genere cst quae saepe locum habent, non s emper: neque Vero per sὸ justitia expletrix ab attributrice differt tali proportionum usu, sed materia circa quam vers tur, ut jam diximus. Itaque & contractus societatis expletur proportione comparata, & si unus tantum aptus inveniatur ad munus publicum, non alia quam simplici commensione attributio fiet.
iemadmodum diversus debendi modus
.diversam suum cuique tribuendi rationem inducetis duas diversas justitiae particularis constituat lpecies, quarum una dicitur commutativa ortum ducens ex obligatione & jure quod circa res versatur, altera vocatur distributiva, originem derivans ex ejusmodi obligationis & juris vinculo, quod respicit personas earumque di nitates & merita, sis statum & conditionem. Ita ha duae species disserunt diverso proportionis usu. In priori enim locum sibi .indieat proportio Arithmetica, in posteriori observa
tur Geometrica proportio. In eo tamen con-
Veniunt, quod utraque ad aequalitatem in ὀistribuendo tanquam ad finem collimant. Quippe, ut diximus, aequalitatem servando tribuitur cuique jus suum. Quia vero ejusmodi aequa litas servari nequit, nisi observetur diversa proportio, philosophus ut evidentius demonstraret duplicem suum jus cuique tribuendi modum,
unum comparat cum proportione Geometrica, alterum cum Arithmetica. Illa proportio com parata, haec simplex vocatur. Verum ex eo
non inserendum , dum ejusmodi proportioncm rebus moralibus philosophus applicat, ipse voluisse Mathematicorum proportionem Ceometricam esse ipsam illam, qua in distria buendis bonis utitur justitia distributiva , habent enim res morales proportionem sibi accommodatam & propriam: verum potius ejusm
di similitudine uti voluit, ut Ostinderet utriusque speciei disserentiam. Quippe cum saepius contingat, ut iustitia distributiva quandoque
utatur Geometrica, commutativa Arithmetica proportione, luce clarius perspicimus , ut
rem ipsam & diversum tribuendi modum illustraret , utramque justitia speciem accomm
dasse potius ad illum proportionis usum quam nam eandemque essecrer quemadmodum enim circa diversa versatur obiecta ejusmodi proportio, ita quoque aliud habet sundamentum, ex quo deducitur. Mathematica numeros , Moralis proporato personas & res consderat, non secu gum numerum, sed dignitatem & meritat id est principaliter ad res& personas resertur tanquam praeeipuum obiectum, nam & numeri quoque habetur ratio, quatenus relationem habet eum rebus & personis, quae& ipsae numerum recipiunt, quoniam omnis proportio & aeqnalitas numero constare debet. Quippe ut recte divisci instituatur, & cuique debita a gnetur pars μcundum proportionem vel Geometrieam vel Arithmeticam, numerorum babenda ratio, sed diverso modo haec justitia distributiva observans proporitonem Geometricam mediante multiplicatione Ac divisione omnia inquirit & metitur. Commutativa justitia contra subtrahendo& addendo omnia peragit. Harum vero pro-l portionum explicatio videre est in Mementis Iuris universi Ioannis a Felde, ubi multa dia ligenter , docte tractat, quae ad hane doctrinam
pertinente quoniam vero fortasse non cuique ad manum est hoc opus, ut unum aut alterum
exemplum describam, quo illustrantur , quae Aicta sunt, videtur mihi lectorem flagitare. Ut itaque in diseributionibus diqualitas juxta proporti em Geometricam observetur nusmodi exemplum ponit Author ἰ s inter Titium AeMaevium quid gividendum si , quemadmodum Titius se habet ad Marulum , ita &pars, quae Titio assignatur, ad eam naretem,qus datur Maevio, si itaque primo personarum comparatio, S personam metitur persona deinde prout una se habet ad alteram, cuique sua
127쪽
portio adsignatur. V. G. Habeat se Titius ad Maevium ut 3 ad 4. 3e sunto dividenda quatuordecim , dabuntur Titio sex , Maevio octo. Uti enim se lubent 3 ad 4, ita 6 ad 8. Ratio autem, qua in divisione, ejusmodi proceditur, conssiit ut diximus in multiplicando ει dividendo. Ita m Auroru quos vero pos est, qua rationeprocedenάum sit in a sone, quo eiusmodi proponionum quaestas oblineatur. mariam eoagenda sunt in unam summam primo persona , Q μmma ea ponenda et an primo regula proportionum loco, sectinuo lucrumseu eοmmune dioidendum, terito sinaevia personae. Q an- de eruendus est quartus proportionaeu. Habeasse Titius ad Maevium ut et ad 2. Et esto com mune dividendum et O. Aduantur 3 a ui producatur summa personinum quinque. Deunde
3 ad aet. Ita quoque et ad 8. Adeoquepersona Titii 3 -Juam partem lucri quam aresisIa eam habet proponionem quam M vitis ad 8titraque enim proportio eadem eum proportione sau ro. Quae autem proportiones eum tertia sunte ciem, eae inter se iaciem sum. Quia vero numeri proportionales sunt vicissim proporti nates per i 3 vii. Euclides i. e. si sat ut I. ad II. ita rat ad Iv. etiam fit. ut i ad III. ita II ad. v. Hinc etiam cum satr
ut Titius ad suum lucrum, ita Maevius ad suum lucrum sit ἐν in Ἀξ seu vieissm
ut Titius ad Maevium. Sic portio Titii ad portionem Maevii 3 2 11 8 Anaeuia, inquit, seu qualitas proponaonum , quam iria distributiva observas, Geometricis est.
Nam mediante multiplicationem divisione omnia inquiruntur, Cr persona aci personam refertur vel
quatenus altera aIeram meruis, vel quatenus Dabem communem mensorem. Fis enim in per sona melitis personam , ara res rem. Ita uricommina mensura metitur utramque personam, ita alia mensura utramque rem.
V. G. M. ia 6. Ita η ad 8. Nam quemadmodum a metiuntur 6 per duo, ita metiuntur 8. Ita uti au s. Ita 8 ad
iis 8 per 2 QI 2 per 3. Qua omnia ab Authore erudite posta exempla multum proportionis usum ejusque termi nos illustrant,& lectori Aelliorem praebent i tellectum. Arithmetica vero proportio aliam observat regulam,scit additionis & substractionis. Metitur enim illa disserentia numerorum de intervasa agdendo subtrahendove. Ut tamdem invieem paribus distent intervallis, ut duo, quatuor, sex, octo. Ea maxime cernitur in commutandis rebus , scit. ut merci sit aequati
pretium, sorti lucrum respondeat. Et iam v catur correctiva, quia consistit in corrigendi, contractibus, id est ad aequalitatem teducendis,siquis alter contrahentium vel plus vel minus habet quam habere oportet. Eaquc obtinet tam in contractibus sive voluntariis, quae sponte inc untur, ut emptione , venditione , ceterisque omnibus qui consensu constant, quam invitis, ut furto, rapina, aliisque id genus malesciis de criminibus. In contractibus primo loco descriptis aequalitas proportionis Observatur, si
tantum praestetur quantum accepcrunt, ut supra disputavimus. Plus autem habere dicitur qui quid accepit ab altero, & vel nihil vel non
tantum quantum debet retribuit, unde oritur inaequalitas, quae ad aequalitatem reducitur alteri
quia detrahendo, S addendo tertio, V. G. Titius domum Maevio vendidit designando pretium I Oo. eamque tradidit, oritur injustum, quia Maevius di domum & pretium possidet tagente ex vendito Titio iudice detrahit Maevio pretium N addit, Titio. Atque ita quod inae quale & injustum est corrigit. In commut tionibus invitis plus habere dicitur qui laesi, minus qui laesus est, ita ut si Titius Mavium contumelia afficit, Maevius aetione injuriarum convenit Titium, judex in uriam illatam aesti mat, & quanti eam deprehendit , tantum pecuniae detrahit Maevio & addit Titio. Vide Felde dicto loeo. Verum Autor noster eontra hanc de nonnullo harum proportionum usu doci rem sententiam annotat. Videretur dissicultas, rimo quod id ipsum ex eorum sonere est, quae saeri, non quae semper fiunt, tum etiam quod justitia expletrice sive commutatio non respiciatur illa proportio Arithm. quae perspicitur in contractu societatis, qui expletur proportione comparata , & tamen refertur ad iustitiam commutativam, cum quod in distributiva qua doque obtinet proportio Arithmetica sive sini-ples commensio, ut si unus tantum in repub. aptus inveniatur ad munus publicum, non alia
quam fmplici commensone attributio st, id est seeundum proportionem Arithmeticam; non admodum smo itaque sundamento niti vititur illud Aristotelis de proportionum usu tum in
rerum commerciis sive commutationibus, tum
in licinorum di praemiorum distributionibus. Verum respondere jam incepimus,quando Phialosophus disputat de hoc proportionum usu, eum ad illustrandum diversum tribuendi modum, di ad distinctionem aliquam utriusque iustitiae demonstrandam ejusmodi smilitudinem & eomparationem proportionum inter species adbrum justitiae particularis & species proportionum Mathematicarum constituisse ; verum ex e non inferendum eum voluisse proprie de stricte in illi, justitiae speciebus easdem quas Mathematici observant locum habere proportiones. Quanquam altera alteri similis sit, & propterea inter se comparentur a Philosopho , tamen non sunt eadem, quod vel ex proportionum usu, qui in hujus justitiae specimus saepe eo tingit,satis constat. Verum licet hoc aliquando locum
128쪽
locum habeat , tamen non evertunt proportionum rationes a Philosopho adductas, utpote qui in Ethicis de eo sermonem habet, quod plerumque ita obtinet. Ut vero probaret δ utor in justitia expletrice sive eommutativa non observari proportionem simplicem sive Arithmeticam, & consequenter ab Arictotele perperam ab ejusmodi proportionum usu justi ita a se invicem species distingui, a contraistusocietatis argumentum petit, qui quamvis per tineat ad iustitiam commutativam ideoque pro regula & mensura habeat proportionem Arithmeticam , attamen comparata proportione e pleatur. Verum erroneam hanc Autoris opinionem censeo , propterea quod in contratius ietatis quando commune lucrum dividendum est,non persona personae, sed res rei, scit. portio lucri portioni sortis sive pecuniae collatae ad ovatur. Ubi autem persenae non habetur respectus, sed rei ad rem adaequatio obtinet , non Geometrica, sed Arithmetica observatur proportio, aequalitas enim rei ad rem in deliborationem cadit. Cui accedit quod lucrum es societate proveniens non accipitur ut praemium, sed ut debitum,& consequenter socio facultatem tribuit jusseumpersequendi. Quod si aliquando in debito ex iustitia commutativa cernitur essgie, debiti ex justitia distributiva , advertendum est hoc per accidens seri ex coniunctione plurium, qui inaequalem summam conserentes , inaequales quoque lucri portiones accipiunt, ut si tres ineant contractum soci tatis, di computatis omnibus, capitale unius eaecedat in duplo eapitale alterius ex reliquis duobus, & rursis capitale hujus excedat in sex capitale alterius, prout summae illatae inaequales sint, etiam inaequales habebunt lucri communis portiones. vide Molin. de just. er juri
rem. I. ιr. I. asp. Q. Verum, ut ibi annotat,
id ipsum accidentale est. Quod liquet ex eo, qui, si quilibet seorsim sua pecunia lucrum faceret, non difficile esset demonstrare rem rei adaequari. Quemadmodum in contractu empti nis & venaitionis saepius contingit, cum res
diveris & inaequales emuntur a diverss in ovili pretio, nee tamen in emptione di venditione locum habebit proportio Arithmetica Quod ejusinodi exemplo illustrat subtilissimu, Bael vius adn. alp. 27. Th. 8. Sycus, i ruit, qui pi uri duos nummos dedit, eo, qui de
is unum plus accipit, non Geometrica, sed proportione Arithmetica, ita etiam in hoc casu proportioni Arithm/ticis, quam au corraeus pertianere Ilu uum est, convenit ut qui aetero tanta plus contiait, plures e Lim lucri partes accipiar. Quod ad secundum A utoris argumentum attinet,
hute respondere possimus, quod vix ejusmodi e las potest evitare, ut in Repub. unus tantum inveniatur aptus ad munus publicum ; cum enim Respub. seu civitas est corpus constans ex diversis membris , semper potest institui comparatio unius ad alterum, quemcunque statum intelligas: & quid si concedamus Autori unum caeteris virtute & aptitudine, ut ita dicam, praecellere, & consequenter solus videri dignus in quem munus publicum conferri stadet justitia distributiva, inde tamen non sequitur sinplici commensione, id est, proportione Arithmetica attributionem seri, quippe ex collatione eius personat ad caeteros civcs perspicitur , solum esse aptum ad munus publicum , & consequenter ex e usmodi saeta comparatione caeteris praeserendum secundum comparatam, id est Geometricam proportionem. Quippe quemadmodum eontraria juxta sese posita magis elucescere dicimus, & ex duobus sibi oppostiuutriusque naturam constare , ita unius virtu res & aptitudinem alterius seperare perspici
mus, quando unum cum altero comparamus.
Nullam virtutis ideam haberemus , nisi sinulvitii naturam cognoscamus. Sic etiam nulla vel virtutis vel vitii mensura, nis & magi deminua in subjectis cui infimi locum haberet. Quibus ad se invicem collatis facile constat,
quantum unum alteri praestat. Et consequenter suadet aequitas ut praeseratur caeteris pro mensura meriti & dignitatis personae sua.
3. Neque magis verum quod a nonnullis dicitur, attributricem
versari circa res communes, expletricem circa res singulorum. Contra enim si quis de re sua legare velit, attributrice justitia uti solet:&civitas quae de communi reddit, quod civium quidam in publicum impenderunt , nonnisi expletricis justitiae ossicio fungitur. Recte hoc
discrimen notatum a Cyri magistro : nam cum Cyrus puero minori minorem tunicam, sed alienam, attribuisset, & majori contra ma
arbitrator qus quod cuique condimuret , ita agendum este at ubi judicandum esset utrius esset tunica, id spectandum utra I se Iustior, eumne rem habere qui hi ab
sub G an qui fecisset aut e nisset.
129쪽
f. VIII. LIbenter Autoris opinionem amplector, sta- liuentis justitiam attributricem sive distri- lbutivam non solum versari in civitate circa res lcommunes, sed etiam privatas paribus distribueniadas. Quippe eum sit fundata in nuulsi s- lquitate nusmodi distributio aeque obligat privatos ad conserenda ossicia & praemia in socium necessitudinis vel amoris, vel meritorum vinculo Qi magis caeteris devinctum, quam civitatis rectores ad aequam bonorum communium sve honorum vel praemiorum gistributionem pro mensura dignitatis & meriti cujusque civis faciendam. Quoniam enim justitia distributiva etiam extra civilem societatem in naturae statu, id est naturali hominum societate locum sibi ivindicat, non semper circa communia ejusm di bona distribuenda versatur, verum & privatorum in privatis rebus conserendis maxime cernitur, ut in legatis, donationibus, caeterisque id genus liberalitatis testimoniis, quibus homines sibi invicem arctius devinciuntur, &ad ossiciorum mutationem, quam humanae s cietatis arctissimum vinculum maximumque praesidium esse saepius praedicavimus, magis magisque impelluntur. Quid enim aliud est ejusmodi ossiciorum mutatio, quam mutua hominum privatorum bonorum distributio cuique pro mensura & magnitudine suorum erga nos lmeritorum facienga. Sic testator, qui de re sua
testari atque Iegari uult, distributivam justitiam observasse dicitur, quando de illis disponit in
fauorem eorum quibus plurimum debet, quoniam & iis maxime convenit bona relinqui, recta ratione suadente & aequitate , cujus unicus snis & scopus est, ut cuique suum tri- ibuatur, quod hac potissmnm fit ratione, quando non solum illis qui in civitate summae rerum raesunt de communibus bonis sngulis mem-ris pro ratione dignitatis di meriti portionem debitam assignant, verum etiam eum privatus de
bonis sbi propriis partes faciat easque sociis
distribuat, vel testamento, vel gonatione, vel quocunque alio modo, habita ratione person rum in quas bona sua transfert. Quamobrem merito inquit Autor perperam dici a nonnullis attribu tricem versari circa res communes, e
pletricem circa res singulorum , quas justitia distributiva sua Aeberet societati civili incun
bula, eum potius diceretur. quemadmodum in recta ratione sundatur. ita & ex ea deducitur, ideoque cum humano genere ora nam ab ipso mundi primordio eum per familias homines divis vivebant obtinuit, as nando cuique familiae membro de communibus bonis convenientes portiones. tum etiam inter singula humanae societatis membra bona sua disti buendo pro ratione qua sbi invicem mutuis meritis &osse iis obligati erant, vel qua quis de bono publico communis societatis meritus erat, quoniam propter unius alicujus membri merita erga communem societatem vigetur eaeteris obligationem incumbere, qua tenentur bene de repub.
meritum etiam in distribuendis propriis boni ucaeteris praeserre, quia quatenus de salute e muni humana societatis sngulorum' quoque dependet beatitudo, eatenus quisque pro rata to tione obligatur respondere meritis & dignitati istius membri , quod ad eonservationem imitus caeteris impendit majora opera. Sie sallit quoque illa, quam nonnulli de iustitia exple
ce sive commutativa tradunt, regula , quod nimirum ea circa res sngulorum versatur, idque ex eo patet, ut inqujt Autor, quia civitas 'meri communi reddis, quia cimium Pidam in ρ tibi eum impenderiret, nonnisi explereteis justitiis o iacio fungitar. Hoc enim in casu civis nanciscitur jus persectum id est jus exigendi & suo jure postulandi & persequendi quod civitas ipsi debet pro impenss Operis. Verum qui hoc nostri Authoris argumentum non admittunt, respondent illa, restitationem de communi quibusi iam membris e vitaris pro eo quod in publicum impenderunt factam, non proce re ex communi quia rati, seu de communi tu imitarur naruram illorum bonorum, quas Horum sunt, neque etiam cisi fieri, qua tali aut quatenus est membrum reia pia. neque etiam hoc in casti eis ratem se habere premodum principii ramioris, sed per modum pamtis contrahentis : ur itaque in contractitas solito servari justitia commutati , I primans eum pria vaso contrahar ; ita quoque in tali Ostia civitastis cum aliquibus ergo aerus aliquis aes justitiam dist binisam pertinered casur , requiritur impr-
tur civi quis tali, seu quatenus est membrum reipus. Videntur mihi non satis diligenter examinasse
nostriΑutoris mentem,qui ejus argumentum haeresponsione evertere conati sunt, neque etiam
percepisse vim distinctionis specifieae iustitiae distributivae & commutativae, in eo meo judiciol potissimum postam , quod illa respicit aptitudinem, id est dignitatem di meritum personae,
hae vero ad ea pertinet, quae in commercium cadunt, &de quibus inter homines contractus celebrantur; illa Geometri eam, haec Arithmeticam proportionem servat, itaque distinguuntur iis tui titiae particularis species, & objectis di proportionum usu. Cui accedit di alterum distrimen, quod est iuris diversias quo quid aliis cui competit, quod enim alicui propter aptit dinem competit, ad illud tantum habet jus impe sectum. Ad quod vero habendum vel agendum saeuitatem quis habet , iure persecto ipsdebetur, & consequenter jure suo pricre potest, cujus generis omnia quae ex contractu, vel quas, expresso vel tacito debentur. Id vero utrique speciei commune, quod circa res versantur, non solum particulares, sed etiam communes. verum illa circa res versatur quatenus in distria buendis rebus inter diversas personas earumque
130쪽
ilignitates relationem habet, ejusque meritis aequales esse debent partes quae cuique in distri buendis rebus vel communibus vel privatis asignantur secundum Geometricam proportionem. Haec principaliter concernit res quae contractuum obiecta sunt, & in commercium c dunt, scit. utres rei adaequctur, eatenus quoque personas respiciens, quatenus omnes res hominum musa comparatae , atque necessario ad eos reseruntur. Ex quibus concludo in erroreve sari qui sibi persuadent, illud ipsum justi-stiam 3ttributricem vel disributivam ab exple trice sive commutativa distinguere, quod illa
circa res communes, haec autem circa res singu
lorum versatur, quippe non rerum distinctio, sed proportionum in utraque justitiae specie ob servatur, quod aperte affrmant exempla ab Autore allegata. Quia civitas in restituendo civi ex communi quod in publicum impendit non sese habeat per modum principii praemiantis civem ira talem, id est membrum reipub. sed per m
um partis contrahentis, id ipsum non mutat naturam rerum communium civitatis, sed tantum proportionis usum, quam supra diximus non uno eodemque modo observari posse, quamvis justitiae species semper maneant eaedem, neque diversam res sibi naturam, id est quae communes sunt privatae sunt)inatiunt,quod in dicto
casu civitas tanquam pars contrahens considere
tur, quippe obligatur quidem tanquam privatus, sed non reddit de communi, quod cives quidam impenderunt, tanquam privata, sed publica persona civitatem repraesentans, ideoque nomine totius parti sve membro satissi ab eo qui civitati praeest, observans proportionem Arithmeticam, quia ex persecto jure ejusmodi debi-
l tum derivatur. Rerum enim communium diat stributio nulli competit nis ad quem reipub. ad ministratio pertinet. Nec restitutio,quae ex rcbu communibus sit civi, potest propter debitum ex iure persecto descendens conliderari tanquam a privato facta suo creditori, quoniam & ipse civis, cui sit, suam ad reipub. sustinenda onera confert partem, S ita aliquo modo ips satisfit e re propria. Quod argumentum est, illam restitutionem de communi seri ab eo qui reipub administrat negotia. Quippe s non ex communi qua tali procedit restitutio, sane ipsi creditori primum portio sua pro rato debiti estet restit enda, di tum demum solvendum quod ips debitum, quo casu dici posset communia illa bona detracta portione quam contulit civis cons-derari posse tanquam privata, quia in illa iam nihil habet juris. Sed maneat cuique suum ludicium liberum, sortasse &ipse gravissime sal
lor , dum alios erroris arguo Verum cum errare humanum si, neminem pudeat erroris convi
ctum, rejecta priori opinione . eam amplecti, quam duce recta ratione veritati magis coniunctiorem perspicit. Quamvis strenuum & acerrimum aliquando sese eius defensorem & propugnatorem praebuerit. Hinc tot errores quorum tam obsederunt animos, quia nihil vero consentaneum putant, quam quod in hroprio cerebro consatum, cui tam densae saepissime offusae sunt tenebrae, ut verum a salso 3istinguere non v leant , vel f quidem suos errores detegunt, enixe iis adhaerescunt, quia errores constendo putant sese famae prodigos haberi, & consequenter in iis perseverare , quam veritatem amplecti m lunt. O magna eapita si cerebrum haberenti
IX. 1. Est & tertia juris significatio, quae idem valet quod lex,
quoties vox legis largissime sumitur, ut sit regula actuum moralium obligans ad id quod reetium est. Obligationem requirimus : nam consilia, & siqua sint alia praescripta, honesta quidem, sed non obligantia , legis aut juris nomine non veniunt. Permisso autem proprie non actio est legis, sed actionis negatio, nisi quatenus alium ab co cui permittitur obligat ne impedimentum ponat. Diximus autem, ad reetiim obligans, non simpliciter ad justum, quia j oes hac notione non ad solius justitiae, qualem exposuimus, sed & aliarum virtutum materiam pertinet. Attamen ab hoc jure, quod reetum est, laxius justum dicitur.
SUperius annotavimus ius multipliciter accipi, atque interdumetiam lignificare legem, id est, rartium aF3uum moralium obligantem ad id quod rea mest. Legis voce in latissima fgniscatione sumpta: lex enim & ius quamvis confundantur saepissime, attamen disserunt a se invicem , ut indicat Pomponius in I. 2 .f. de orig.jur. cum inquit, Et quidem initio civitatu nos rapa pulus sine lege certa , sine jure certo , primum agere instituit, omniaque manu a RVibus gia berna tur. Affirmat hoc quoque Tullius I. de st. Quibus, inquit, ratio a nasura data est, essem Cr rena ratio, euo in lex, qua est refuratio in jubendo in vetando, si leae, jus quoque rat omnibus ratio , jus igitur omnibus datum est.