장음표시 사용
131쪽
sua causa. praecipit lex, quod praeceptum est, jus, non lex vocari debet, omne itaque praeceptum a lege prosectum jus est , lex vero quae praecipit, haec itaque causa, illud essectus,
affirmante Cajo octo in I. s. f. de j . CV jur.
cum inquit, uuia vero niuriatis rario inter omnes homines constituis, id apud omnes peraeque fossi ur. Vocaiinque jus gentium, quas quo ljure omnes gentes mumin. Naturalis ratio nihil aliud significat quam legem naturae,nam ita commode definiri potest lex naturalis, quod lit retia raris imperans bona, vetiam contraria Ex quibus verbis perspicimus appellationem juris non ad legem, sed ad praecepta, quae a lese naturae live naturali ratione proficiscinatur, esse reserendam.
Hinc dicitur ius derivari a iussu, id est a lege, quippe nihil aliud est lex quam populi jussus ,
quare in I. x II. tab. Iu sus populi Cr sup ta sums. uuodcumque popuIus yllit, id jus rarum- sque elys. Verum perperam quidam in tractatu suo de legibus etiistimat praeceptum esse quiddam a Iege diuerium & legi superadditum a ita ut lex si ordinatio quaedam quae seri debet, praeceptum autem id quod obligationem inducit: quae distinctio mihi non arridet, propterea
quod omnes leges continent vim obligandi, Sconsequenter non simplices ordinationes vocare possumus , verum ordinationes & regulae sue norma agendorum cum imperio di vi obligandi conjunctae dicendae sunt. Hae enim legis eum n turalis , tum etiam civilis virtutes i erure & --tare, & consequiter obligationem atque imporium includiunt. Si enim mera ordinatio saceret legem, cujuscunque ordinatio de re aliqua pera senda vel perscienda vim legis haberet, quod absurdum. Potius itaque dicitur lex ordinatio quaedam cum universali obligatione. Praereptum vero communis ordinationis applicatio & dete minatio. Conccdimus itaque Autori pro varia
juris signiscatione & usu jus saepe aliquid dive sum a lege signiscare, aliquando vero idem cum ea denotare. Et hoc sensu merito dicitur regula, quia dirigit actiones humanas in finem , stiis iste est convenientia cum legibus sive divinis sve humanis. Sic quoque senec. 4. de benefe p. a. dicit legem esse justi m inius ruulam.
Et Io. a. cap. 27. Latius patere officiorum quam juris rutilam. Cui illud Clement. Alexandr. I. Stram. convenit. cum legem dicit reffulam ustorum m injustorum. sie etiam Chrysippus in I. r. f. de st. Dicit vero luem esse reaeulamastium mora tum, sumpto eo sensu n or i-ιaris vocabulo , qui sgniscat convenientiam cum omni lege, id est tam divinis quam humanis, cum omni instituto, atque omni probara vetustare consuestiuine, ut inquit Isidorus, idemque latius patet quam in morali disciplina sumitur , ubi tantum refertur ad convenientiam cum lege naturae sue morali, moralitas itaque actus humani consistit in subjectione ejus ad regulas morum. Verum notandum aupliciter aliquid morallier dici posse, vel ratione natu rae suae, cujus generis sunt omnia quae naturae I
men sive recta ratio dictat agenda, vel pcr im-
positionem summi imperantis, qualia sunt quae lesibus humanis praecipiuntur vel prohibentur.
Illa sua natura necessario agendi uel abstinendi necessitatem imponunt. Haec tantum obstringunt ex voluntate superioris, per sese ante legem indisserentiae Quia vero lex continet necesstatem faciendi vel omittendi, hine dicitur regula aedium moralium obligans ad id quod rectum est , est enim obligatio de legis essentia. Quippe cum legis virtus sit imper re , vetare, necessario ex ea oriri debet obligatio, qua tenentur holmines exequi quod lex jubet, omittere quod vetat; quorsum enim praeceptum
vel prohibitio, nisi ad obsequium adstrinsiret pHue suit illud Hieronymi , quod praerapturi eratur: qtiis imperatur necesse est feri. Sinon far plenam harit. Lex est, inquit Demosthenes, eua obsemperare convenis l. r. f. de leg. Potest autem ejusmodi obligatio definiri, quod si relatio rationis, qua nerassario qui sub lege est, cum lue conformam debet. Aliter quoque dicitur vinculum juris quo necessιare adstringis tira cujus rei prastina . Vel qualitas moralis operativa, qua quis praestare vel pati quid renctur. Injicitur enim per eandem velut fraenum aliquod morale nolit ae agendi libertati, ut in divcrsam, quam quo illa ducit, pariem tentire recte non
6. Verum cum ejusmodi obligationis definitio quoque ad privatorum hominum contracius aliaque juris vincula pertineat, ideoque nimis neralis videatur, magis ea, quam priore loco scripsmus, tanquam legi maxime propria, mihi arridet seil. in statu civili, nam de consiliis diVinis egimus ad Prolvomenia). In eo it que dissert lex a consilio, quod consilia non ob ligant, legi vcro neces lario obligatio inest ad aliquia faciendum vel omittendum. Hac distinctione ipse Paulus utitur i Cor. 7. Devisaeianibus, inquit , praeceptum Domini non Latio. confitium autem do, id est non praecipio sed tua deo ut amicus; voluntatis itaque est vel sequi vel repudiare consilium meum, quia obligati O-mum non est, ut conflat ex g. c. inst. mitu. de l. r. g. 6.1Z eod. ubi Gaius, Tua aut m grustia i tervenit ma datum, velut Ursis mandim, ut pecunias tuas potius in emptiones praeaiorum eo oces, quam eras. τὰ ex adverso, ut eras trus, quam in emptionespraediorum collaces, estis gen ris maridatum m uis consilium est, quam mand
tum , m ob tu nou alligatorium est, quia nemo ex confitio obligatur, etiamsi non expia ut ei, cui dia batur: quia liberum est cuique via se explorare , an expia iam siti consilium modo fraus abs t. nam ut
in l. in . g. R. i. gicitur, Consilii non fraudul/nti nulla est obtillatio. Ex hisce itaque concluditamus cum Authore legem non esse idem quod consitum, cum illa obligct, hoc non item. vid. Pusent de jur. Ol. crgent. lib. I. cap. 6. Quod vero permissionem attinet, videtur & eam legi, quatenus lex des nitur regula obligans & civibus necessitatem vel aliquid saciendi vel omittendi imponens , annumerari non posse. Quamvisa Modestino in virtutum numero, quas de lege
132쪽
praedicat, etiam permissio habeatur. Virtus legis vocari nequit eo sensu quo dicit Cicero Omia nem virtutem m acti me consistere, permisso vero non est legis actio, sed actionis negatio, ergo ne legis virtusi est quemadmodum prohibitio & iussio. prohibendo & praecipiendo 1ex operatur sive aliquid agit, quoniam obligationem inducit e & necessitatem imponit civi bus facere quod iustum ti honestum est. Neque etiam pro potestate vocabulo virtutis sumpto permissio virtus legis appellari potest, quia eius. modi potestas in imperando consstit, ideoque in agen/o, obligat enim omne praeceptum: producendo itaque obligationem agit aliquid quippe obligationem imponere, est aliquid producere . quod ante lesem promulgatam non erat; permissio autem nihil novi operatur, quia in statu naturali, id est libertatis, manent homines, in quo ipsis competit ficultas faciendi & agendi quod libet, scis. quoad ea qua neque vi neque iure prohibentur: nam ea permissa intelligunturdi in cuiusvis arbitrio posita, quae lex neque imperat neque vetat. In statu pri evo, id est integro, qui proprie naturalis hominis status diei potest, omnia Dermissa erant, quia nihil cupiebat quam qum justa Ae rectae rationi sive divinae imagini , qua ornatus erat, congrua erant, ideoque suopte ingenio honesta petens, Opus non erat legum vcl poenarum metu bonum efficere, & ad ea quae justa At tecta sunt impellere. Itis enim honumque apia eos non levibus magis quam nutu Fa vatibal , Salust EA. Catilin. Verum ubi
excidit homo integro statu suo, statim voluntas ad vitia prona legibus cohiberi debuit, de illa ψiὐendi libertas illaque ad omnia facienda permisso suis debula coerceri limitibus, & necessarium fuit regulam di normam agendi prascri-here. Hinc leges latae actionum directrires, de nihil veteris libertatis ipsi mansi reliquum, nisi exigua quaedam portio, constans in liberiare agendi vel omittendi ea de quibus leges non disi
nunt, fle consequenter eius arbitrio reliquerunt , quae omnia dicuntur permissa. Itaque voet
premi sis in propria signiscatione denotare ne quit virtutem sive essectum legis,quoniam potius videtur legis negationem inferre, quia ubi nulla ita, ibi permissa de licita omnia, vel tibi leges invaluere multum de permissione detracta de imminuta,ita ut nulla jam permissa nisi quae te bus nec vetantur nee praecipiuntur, cujusmodi per misso non defaendit ex lege vel ejus disposti ne, verum ex ipso naturali hominis statu, non corrupto, sed integro, in quo ipsi omnia permissa& licita, quia omnes inclinationes rectae r tioni consentaneae, de consequenter etiamsi lex nullam mentionem ficiat eorum quae permi tuntur , permissa tamen intelliguntur, quia non prohibita, illud enim consequens ex ipsa rei fuit natura. me omnia sese ita habent, quando lummodo propriam vocis lauificationem spectemus. Notandum tamen permissionem non agalia pertinere nisi quae honesta sunt, nam ea, quae inhonesta sunt, nunquam permitti possiant,
quia per se semper illicita, di consequenter vetita
. sunt. Quamobrem Paulus i. Is .f. de candis. Ast. I, qtiis laedunt pιetatem, verecundiam, extin minionem nostrum, Q iis generaliter .axerim i contra bonos mores sunt, nec Iacere nos posse cre-l dendam est. Quod itaque dicitur in l. a M. f. dat Reo. iam. Non amne quod licet honesum esse, s no Knsu interpretari debemus, scit. non omnia, qum permissa seu licita, id est legibus impunita sunt, de quibus leges non disponunt & quidem civiles, honesta esse. Nam nihil honestum quin permissum, nihil autem inhonestum, quin votitum , si non per leges civiles, saltem naturales. Et eo sensu illud Pauli, is d. l. interpretandum. Lege enim naturae nihil permisium quam quod honestum , id est quod i cet & oportet facere. In foro autem soli, ubi civile jus maxime obtinet, quandoque quadam permitti possiant, quae sua natu ra non quidem licita, sed quia lepissator civilis, hominum pudori &conscientiae quaedam relinquens, neque vetat neque punit. Optime haece re M. Tuls. pro L. Cornelio Balbo. Nunc vera
quid Leisur, quid ali iacetis reor fecisse Pomp timquis ei fuere non licuerit quia1ramius, quam si id fissam ab eo diceret, quod κοn oportu6sci. Uenim esipia quod non oporteat ni silicet: qui quia vera non lacet, certe non oportet. Quιcquia enim non Iicer, honestiam non est, OV non quicquid licet, id etiam honestum est , imo vero plerumque non oporier. Et idem pro Rabaris Posthuos. His
jam, inquit, judices, mobiem ii νει est, vobis sapientia: quid deceat vos , non quantum Ileem vobis spestare diseris; si enim quod lice in quaeritis,l potestis tollere iamisisse Θ vultis, dec. tibi uisur sapientia uiueis i in Me, ut non solum quid possis, sed etiam qaia jubeat, ponderet : nec quantum fibi permissum memineris solum , sed etiam quatenus
commissum. Quamobrem Claudianus, Imperat rem Honorium admonens , ut in vitae ratione instituenda tractandoque imperio non solum
quid sbi permissum de licitum esset, sed etiam quid deceret spectaret, ita canit:
occurrat, mentemque domes respectus honesta.
E quibus perspicimus, quod te ibus neque pro-l bibetur, neque punitur , id statim permissum de licitum scit. in se, licitum quidem quoad impunitatem, verum non quoad honestatem. Non fugit me aliquando malum permitti, ut majus malum vitetur. Verum ejusnodi permissio p tius tolerantia & conniventia quaedam dicitur quam permissio , secundum quam quae permi tuntur , approbantur tanquam honesta de recta. Quae itaque lex non prohibet tacite permisisse vudetur, verum non ideo omnia ea nonesta& r ει Sed ut clarius quastionem tractemus OpG tet notare, quaedam permitti jure natura, quae dam iure civili. Quae permittuntur jure natum, oportet ea esse vel honesta per se, vel saltem non turpia, id est honestati plane contraria; eaque vel tacite permittuntur, vel expresset tacite permissa, quae non prohibita neque iure divino ne cessario neque voluntario, scit. neve lege m
rati , neque serens. Quae per se honesta non E i ideo
133쪽
ideo tamen semper sacere permissa, quia legibus puristavit, tu communia ne dixeris. Erant aliquando propter varias eircum tias prohi- in linteo quaecunque animalia munda & i bita: sic olim mundi initio conjugium interka- munda fit enim ferarum mensio, quarum multa trem & sororem suit honestum, imo etiam neces- is immundae vid. Levit. D. v. 27. se etiam de satium ad humani genaris propagationem, idem piscium de volatilium multa immunda eod. v. i . que nulla prohibetur lege naturae, permissum ita- l as. 16. I . 8. 39. Verum cum non sugiebatque de licitum ; verum multiplicato iam genere ' Petrum quorum usus interdictus erat lege M humano , interdixit summus rerum arbiter de i 1eaceremoniali, declinabat g 1stare quod com lcgi stator eiusmodi matrimonium, ideoque nonimune erat, id est quod erat impurum sive im amplius permissum, & eonsequenter inhon mundum. Sed vox iterum ad eum, clara testa-stum, non quidem moraliter, sed legaliter, quip-lbatur voce permissum jam esse gustare ea omniam si fuisset moraliter malum, id est sua naturatquorum usus antiqua lege interdictus fuerat, Dei sanctitati contrarium, punquam fuisset haeiomnia iam munda sunt do purificata Christi ad ratione genus humanum propagatum, quierim i ventu. Hinc Paulus ad Coug. Epist. r. N. qui potest permittere Deus quae' sanctitati suae repoligitur vos judicet in cibo aut potu, Mi in pane di ignant λ Cui accedit, quod mutationi non sunt festi, aut novilunii, aras sabbar horum , quis sum obnoxia quae moralia in propria signiscationeium a rerum futurarum , corpus aruem Christi. dicimus, quia immediate, ut superius diximus JΑbrogavit enim Christus ritus & leges istas ce ex ipsa divina Munt natura; se olim permissa remoniales, deleto, quod adversus nos erat, chi-
polygamia, non quidem quia per se honesta rographo, de sublatis decretis, quae nobis con-
ideoque non prohibita, verum qui, non moralistraria erant, crucique affixis, concessit de permisit honestati contraria, lege non expresse vetita,&scontra veteris tenorem iuris liberiorem cibo quidem propter guritiem quae Obsederat animasarum de dierum usum. Hae sussciunt depe istius populi. Quae autem expresse permissa di imissione in moralibus sive jure divino necessa cuntur sunt eiusdem natu e cujus priora. Expresse rio, tum etiam vol*ntario, quatenus in illis i dicuntur permissa, qua alicui tribuunt faculta- cum sibi vendicat. De iure positivo sue legitem agendi vel faciendi contra juris tenorem, idibus civilibus idem dicimus, nam de quaedam est vel honesta per se adeoque praecepta , atta-itacite permissa quia non prohibita , quaedammen abrogata de denuo legisatoris voluntate expresse contra tenorem iuris permittuntur. permissat vel honestati non quidem contrarialVertim observandum permissonem qua legibus attamen vetita, de denuo permissa. sic per se ho- civilibus conceditur, non extra ejus s imites ex-nesta 3e praeeepta est viti de mulieris perpetua ha-itendendam, si enim quaedam permissa videantur, hi talio , quamobrem matrimonium definitur, quia non voluit legislator, quae honestati no quod sit mri mulieris conjumelia indolatiam viasturali contraria sunt, in foro civili quidem extratae suetudinem continens. Atque ellam Christus legis poenam esse possint, per se tamen nunquam docet coniugium a Deo institutum, ut indis-llicita vel permissa censeri debent, qui, nulla solubili vinculo ligaret marem de eminam. lpermisso sive tacita sive legibus expressa essicere Deus conjungit homo non separet, Marth. Is . Per-Ipotest, ut jus naturale sve divinum necessarium misit tamen Deus per Mosen in soro politicolin soro humano locum habeat, vel etiam volu dare libellum repudii,de quidem permittit dando tarium, si non eonstet abrogatum divina volun- marito discedendi ab uxore facultatem vel pmitate vel dispensatione, eatenus ut potestas civilis testatem, vid. Dein . cap. 24. Sie etiam jure divi-inemini civi permittendi facultatem habeat ad sano voluntario vetita multa quae per se non inh iciendum id quod rectae rationis dictamen di-nesta, propter varias rerum circumstantias, quulctat ruri morali vel natursi, id est divino neces-bus sublatis iterum expresse permissa suerunt, cu-isario vel etiam voliantario contrarium esse. Ejusjus generis sunt omnes fere leges caeremoniales modi permissiones vocat permissiones actionum Judaeorum de pleraeque forenses, sc ciborum Aelimperfecte lisitarum Pugend. lib. I. cap. 6. Pe
dierum distinctio, se vetitum Judaeis quaedam mittit autem lex civilis aperte vel expresse, cum animali, in caum admittere, quae in cibum quid concedit fle dat, quod prius jure non fieri capere Christianis permissum. Egregium hujus videbatur ut actionem in iis eausis quae ante permissonis exemplum videre est a. θη . non erat, vel erat quidem, sed aliud quoddam
cap. Io. ubi legimus, eum Petrus in superiorali is impedimentum obstabat, quod actionem domus ascendisset ut oraret circa horam sextam,deludebat, quo sublato reviviscit prior agendi s de cum esuriret, eum noluisse gustare cibum. Pa-acultas. Sic lex dat haereflitatem quibus delata est, rantibus vero illis cibum, irruit super eum men-lbonorum possessionem emancipatis, in int iis excessus. Et vidit coelum apertum, ac descen-igrum restitutionem minoribus de majoribus dens ad se vas quoddam velut linteum magnum, ex quibusdam eaulis. sic regulariter omnes ca- quatuor initiis alligatum, summitti e coelo inisus excepti a regula prohibente censentur permicterram, in quo omnia erant quadrupedis terrae, si, scut excepti a permissiua censentur prohia bestiaeque, te reptilia, de volatilia coeli. Et facta biti. Verum optime monet Pussend. de .. t. est vox ad eum, surge petre, macta 3e vescere:ωgem. lib. I. Op. s. quando dicitur permissum, Ait autem Petrus, nequaquam Domine, quislquod nulla lege vetante aut jubente definitum nunquam edi quicquam commune de immun-Jest,non cavillanda esse verba legis civilis,sed mendum. Et vox rursus iterum ad eum, quae Deus tam inspiciendam. Mutia enim, inquit, tinentur
134쪽
tinem in insens leta er eae necessistia oens quentia, ani propter similitudinem viris interesse smegunmών. Quamobrem non statim permissa intelligi debent quae non expresse prohibitarscimus enim leges non posse comprehendere omnes casus qui quandoque incidere possunt. Nopeant, inquit Julianus, omnes articuli uirutarim am legibus aut senatusconsultis comprehendi, sed cum in aliqua causa sententia eorum man festa
es, is qui infliictioni praest, ad similia proces
re atque ita jiateare debet l. 42. f. de a. Verum cum superius diximus permissionem non proprie esse legis effectum virtutemque, propterea quod obligationem non pariat, possit hie quaeri an expressa legis permissio non obligatoria videatur, quaedat potestatem agendi vel faciendi aliquid invito etiam tertio fle eonsequenter eum obligat ne impedimentum alteri ponat, ut jure suo permissi vo utatur. Verum si dicam quod sentio, eiusmodi obligatio non gestengit ex ipsa permissione, verum ex voluntate summi imperantis prohibente , quae ejusmodi permissioni tacite de quidem necessario inest, quemadmodum prohibitioni tacitum inest praeceptum, dc y cupis tacita prohibitio, praesertim in moralibus: prohibitio enim mali necessario continet praeceptum boni, flesic viceversa, sed diverin t men causa prohibendi 8e praecipiendi. Sic eo ipso, quo leges alicui concedunt aliquid agendi, etiam prohibent nequis ejusmodi liberam agendi facultatem habenti impedimento sit, quo mitinus ea uti possit. Agendi libera facultas ex permissiore descendit; obligatio, qua tenentur alii idem concedere de pati, sive quae prohibet ne permissionis usum quis impediat, ex voluntate praecipiente vel prohibente summi impera tis dimanat. In fine hujus paragraphi reddit A thor rationem quire dixit legem obtigissem ad idi quod rectum est, non smpliciter ad iustum. Verum Authoris ratio tanta apud me auctoritate non pollet, ut legis desnitionem carperem, squi suam dixisset esse regulam obligantem Λά id aia justum est. Utrumque enim latissitne patet, ita ut omnes omnino virtutes complectatur. Quamobrem sepissime quoque coniunguuntur tanquam synonyma idem signis cantia, i ut apud Cic. I. in . Nam hoc ipsum ita iustum est, quod recte fit, sest voluntarium. Quod enim justum est etiam honestum dicimus, quod honos tam etiam tectum. Quippe quemadmodum honestas continet omnium virtutum compagem et: ita de id quod iustum dicimux nihil aliud est
quam convenientia eum honestate, sue cum n
turae legibus & osse iis, quae in humana societate observari debent. Et eodem mota dicimus rectum esse, quod cum honestate conjunditam est, id est conreniens rationis dictamini, 8e humanae societatis conservationi inservit, quamobremi cum honestate conjungitur. Rarior 8a honestaque vitae apud Quintil. sie iterum resti pro justi
apud Terent. Andri s. . Patre non re 3e vinctus
63, id est disgya. Quicquid igitur tectum id justum,
de quod iustum rectum nuncii pamus , sumpto justi vocabulo in genere pro omni quod virtu sum est in omni vitae genere, eum in societate naturali, tum etiam civisi: nam leges s e natu-rses sive ei viles ei rea utriusque salutem sive conservationem versantur tanquam objectum quo collimant: nullum itaque discrimen inter roctiam&justum dari mihi videtur, nisi quod aliquando latius , aliquando strictius vox iustum sumatur, quemadmodum justitia universalis de particularis nihil a se invicem disserunt nisextensione de vocis latitudine.
r. Juris ita accepti optima partitio est, quae apud Aristotelem cinat, ut sit aliud jus naturale, aliud voluntarium, quod ille legiti
mum Vocat, legis vocabulo strictius posto: interdum & constitutum. Idem discrimen apud Hebraeos reperire cst, qui cum distincte loquuntur, jus naturale vocant DII, jus consit tutum G F, quorum illud μω - , hoc tam . solent vertere Hellenistae.
Non nulli putant tectius diuidi legem m divinam de humanam; divinam in neces riam de voluntariam. Necessaria dieitur jus naturale. Voluntaria, quae a Dei voluntate dependet, ideoque mutari potest atque dispensati nem admittit, secundum summi legi satoris boneplacitum. Hujus generis suere leges Hebrae
tum serenses de ceremoniales, quae tamen non omnes eiusdem fuere naturae: nam legum forensium quadam ex.moralibus, ceremonialibus deserentibus compositam rationem habuerunt; qumdam deinde ceremoniis permixtae suerunt;
quaedam ad politiam Mosaicam; quaedam ad st tum eivilem de Reipub. Judaicae formam peculiariter attemperatae fuere : quaedam cum lepe naturae de morali consentiunt. Cujusmodi distinctio egregium prestat usum in acquirenda juris givini voluntarii persectiori cognitione, ut insta suo loco demonstrabimus. Alii aliam legum divisionem excogitarunt, vel enim cons-deratur lex in disina mente, ex qua procedunt leges providentiae; vel infino; vel in nuriaria, unde leges naturales; vel in humiana rinione, unde
leges humanae rationis. Cujusmodi quadripartitam diuisonem de ipse agnovisse Plato vide tur. Cum legem primam in ideis vigere dixit:
135쪽
Seeuriam in rationibus animae mundi; Terisum in sermonibus naturae; postremam in notionibus humanae rationis. Alii tres tantum legis
species constituunt, nimirum aerem , Ouinia Iem , de het num. Lex aeterna notat decretum
Dei de regimine rerum. Lex natura dicitur, quae per generationem implantatur. Lex humana vocatur, quae a sapientibus sertur. Hisce speciebus quartam adjiciunt, nimir. legem M 11icam a Deo per ministrum & internuncium Mosen Israelitis promulgatam. Verum quorsum tot legum divisiones constituere, cum sussciat generalis illa quae caeteras omnes e implectitur, quam jam primo loco descripsimus, scit. legem aliam esse divinam sive naturalem, aliam humanam; vel, ut inquit Author, ius t juris vocabulo pro lege lumpto) aliud natur te, aliud voluntarium. Annotavimus a4 Prolog. jus naturae derivandum ex ipsa divina n tura,& quidem necessario ex ea immediate fluere, ideoque commode diei posse jus divinum necessisarium , & immutabile . atque aeternum, quia aeternam & immutabilem caluam habet. Voluntarium iterum est vel divinum vel bumanum; hoe
consistit in legibus humanae societati propriis,
ideoque apud diversas gentes receptum, vel ad cujusque reipub. statum civilem accommodatum ab summi imperantis voluntate dependens, idcO-que mutabile; illud jus civile latius, hoe arctius patens appellat Author, de quo suo loco. Nullam
enim agnoscimus lcgem aeternam a naturali sive
morali distinctam. Quippe quemadmodum
causa unde legem naturalem derivandam necessario probasse speramus, est ens simplicis limum,
cujus consequenter naturae multiplicatio adversatum plane contraria est, itaque quoque una eademque lex ex ejusmodi causa necessario di- manat , quae omnibus creaturis certa quadam regula agendorum norma cst. Si enim alia esse lex aeterna, alia naturalis, sequeretur diversos quoque snes ex divina natura prosuere , verum quod immediate ex divina essentia deriv
tur , ad unum cundemque tendere scopum, unum
idemque habere objectum debet, quia nullum objectum Deus habet quam sese ipsum, quapropter aeterna illa de singulorum individuorum
actionibus dispositio. quae nihil aliud est quam
lex naturae prascribens normam & regulam agendi, onmesque res ordinat ad snem Dei aeter no decreto convenientem , nihil aliud est quam operationes singulorum individuorum innatae suae naturae consentaneae. Cuiusmodi operati nes, quamvis secundum diversam eorum naturam multifariae sint, attamen ex una eademque u luntate & lege procedunt, &ad unum eundemque tendunt se opum. Cui accedit, quod desinitio, quam de aeterna lege tradunt doctores, revera nihil aliud est quam ipsa legis naturae de-snitio, desiliunt enim eam esse mensuram stim
mamve rationem in ἐυina mente ab aeterna com
e tam de modo regendi mundum', ω atruendι
omne a ius creatararam. Rationem aeternam,
cui semper temperandum est, vocat eam Augustinus. Alii eam dicunt iustissimum rationem
Dei, quia muncium regit, eaque ratio sis omniaris Pudorum. Si lex aeterna sit ratio omnium agendorum & regula omnium aetuum qui a creaturis, pro cuiusque conditionis facultate de naturae capacitate, prosciscuntur, nihil lex aeter
na dissert a lege naturae, quae est regula cujusque individui vel eu usque creaturae ad certum modum existendum & operandum : modus iste est a ternum Dei decretum, de summa ratio divinae naturae insta, quae obligat singula individui ad finem, quem sibi summus rerum arbiter producendo singula proposuit, tendere, cuiusmodi adfinem decursus est legi naturae actus consen
taneus, de consequenter ejus executio de adimpletio, ut latius Orionstravimus in amo at. au. Pro Q. Sic enim Psal. I 48. v. 1. Q 6. Ipsis di xii, in facta sunιe sinuit ea in is num inseculum sculi e praecepsum postii Cr nonpraeteribis. Illud praceptum te in aeternam sim care a
i isti tur. Nonne idem de naturali lege dicendum λ unde legem naturae destituit Plato esse vim quamdam rerum seminibus innatam, qua singulae ad proprios a bis propriosque sncs pr pendent & inclinant. Optimam itaque cum Aut bore statuimus esse iuris partitionem, quod aliud si naturale, aliud voluntarium, quod legitimum vocat Aristotcles , sive constitutum.
Cujusmodi discrimen Sapud Hebraeo: reperiri testatur Author. tagitimum vocari potest omne illud quod convenientiam habet cum legibus sive naturalibus sive civilibus , quia legitimum nihil aliud est quam legi consentaneum cile. Vcrum respexit Philosophus potius ad orginem utriusque iuris, quam ejusmodi convenientiam cum lcge. Quippe cum hie sermo habeatur de iure
quatenus legem denotat, & quidem humanam, ad distinctionem iuris voluntarii ac naturalis legitimum illud vocavit, quia omnem vim a v luntate humana habet, quod consequenter justum non esset, nisi legibus desilitum, quamobrem consiturum dicitur. Constituere cuim actum voluntatis includit. Jux vero naturale ab ipsa natura vim habet, cui inest antecedenter ad omnem voluntatem justorum vel injustorum er hibendorum vel praecipiendorum necessitas. Quoniam versitur tantum circa ea quae per se N
natura sua licita sunt vel illicita. Si enim per se aliquid licitum est vel illicitum, ergo etiam jus aliquod obtinet, quod non dependet a voluntate, sed necessitate, id est a se ipso habet originem, &ipsum est quod est, & semper idem manere debet . quia necessario est quod est: ideoque sine ejusmodi necessitate non esset quod revera est, & id est quod jus naturale sive divinum necessarium dicitur, profluens ex divina natura.& ita profluens ut semper eum causa conjuncta
maneat vinculo indissolubili, quia est idem quod causa. uua enim in D o sunt, ita in ipso sunt, ut
sint ipsum. Ita insunt, ut nihil anteceuiat, nihia congequatur , ut inquit Scaligor in stiis exercit.
Quicquid in Deo ponere, quod non fit absolusum, in quod non si ipse Deus, impium est. Idem tu ris discrimen havent Hebraei, cum distincte lo
136쪽
vuntur, ut annotat Author, de quo vid. Selu
inde loquenda iura naturalia, ρα qua perpetuo o Istare Oalunt, simpliciter judicia, jura, pracepta, seu mores iniverso humano 1 genera praescriptos ap-
I pellitent, iura vero cetera, qua a numine ipsissmgia iter imperara sint, rutis aut flatura nuneu pent. Si cap. 6. Devier. inspiciamus, tripartitam
ibi inveniemus legis divisionem, ibi enim si se ino de proepta, statuto, sive cieremoniis de ritibus, &dejuuietis.
X. I. Jus naturale est dictatum redita rationis, indicans actui alicui, ex ejus convenientia aut disconventcntia cum ipsa natura rati nati, ineste moralem turpitudinem, aut necessitatem mora lom, a Cconsequenter ab auctore naturae Deo talem actum aut vetari aut prae
HAnc juris naturae definitionem, quam Αuthor tradit, innumeris sere aliorum docto rum definitionibus praeserendam esse duxi, pr pterea quod optime juris sive legis naturae energiam atque essentiam explicat, ii accurate & diligenter ponderemus singula definitionis verba. Dicit legem naturae esse dictarum & quidem re rationis. Dictatum vocat, quia nos docet quid sacere, quid declinare debemus. Est enim dici tum nil il aliud quam judicium de eo quod prohibetur vel praecipitur. Nam quia in moralibus Versatur mens nostra circa ea quae illicita uel licita sunt per se propter naturalem quae illis inest vel bonitas vel turpitudo , consequenter de illis judicium serens , statim nobis dictat quibusdam inesse moralem bonitatem sive rectitudinem & idcirco praecipi, aliis inesse m ratem turpitudinem & propterea vetari. Quando enim inclinamus versus aliquod ob ectum quod in nobis appetitum & desiderium excitat, illud ipsum dum animae repraesentatur , examinandi nobis facultas a Deo data est, scit. an cum primis
illis honesti & decori, iusti de recti principiis i
Natis conveniat nec ne, postquam vero illud diligenter examinavit, & secum bene volutavit Omnia quae in deliberationem eadere necesse est,
judicium seret, atque dictabit, quid honestum, quid inhonestum, quid justum, quid injustum est, & consequenter quid faciendum , quid
omittendum. Atque animus recte sese habens repudiabit hoc , amplectetur alterum. Habet enim anima voluntatem liberam eligendi, & Ω- cultatem sese determinandi versus objecta, quae sibi repraesentantur, ideoque vel bonum sugere S malum amplecti, vel malum declinare & sequi bonum potest. Hine alibi inquit Chrysostomus, quoniam bona de mala in nostra Deus potestate potuit, electionis liberum donavit arbitrium. Imo haec liberta, est sundamentum justae Dei e pa nos irae, & poenarum, quas in transgressores legis statuit, justa sindatur in ca executio. Addit Author recta rationis. Recta ratio dicitur quae legibus naturae consentanea est, conveni
ens eum primis illis honesti principiis, quoe in nobismet ipsis adhuc post lapsuin sentimus retia
qua. Non enim adeo in nobis delevit primorum parentum lapsus. omnia divinae imaginis vestigia, quin supersint adhuc in nobis ejus quaedam rudera , id est quaedam honelii principia, ad quae examinari potest, quid sciet dum, quid
declinandum incumbit homini. Hinc sere Omnes saniores tumTheolos cum etiam Philosophi statuunt homini principia theoretica& practica connata, de Dei cultu, dehonestorum distriini- ne, sine institutione praevia innotescere, paristim ex creaturarum adspectu & per usum rationis proprium; partim per impressionem naturalem,& quasdam de imagine divina reliquias, menti humanae impressas adeo inhaerentes & implant ias, ut ab ea divelli nulla queant ratione, quin illud ipsum, quod rationabile vocamus, quo a ceteris animalibus distinguimus, deletum concedere necesse haberemus. Quod demonstratione vel probatione non indiget. Verum impugnat nanc ges nitionem juris naturae per aviatum retia rationis Osander in suis annotationibus ad hune locum. Nam, inquit, genus huius distinctionis se non recte habet . quia primo Aia tum cst terminus ambiguus atque obscurus, qui ipse explicatione indiget, cum ea, qum in desinitione ponuntur, debeant esse dilucidiora des nito, & definitio sit dilucida essentiae repraescitvitio. 1. Quia non solum ambiguus est hic ter minus, sed& inconveniens, compostus in ratione gencris cum jure naturae tanquam desnito. Nam dictamen sive dictatum dicit Author actum aliquem S quidem transeunum: at lcgem nat re non dicit actum aliquom, siquod cns trans torium, sed ens permanens, sxum, S perpetuomcnti humanae connexum. 3. Quia videtur
cile aliquid posterius ipso iure naturae. Nam omne dictatum praesupponit in ratione principii& causae aliquid dictans; si itaque jus naturae id est, quod dictat bonum esse amplectendum,
malum esse sugicndum, honeste vivendum, suum cuique tribucndum, potius habebit rati
nem dictantis, quam dietati; & illud. quod
pendet cx jure naturae, tactus, qui consormiter cxcreetur, cidem dictatum erit, non ipsum jus naturae. Porro, inquit, non dextra etiam dicitur
137쪽
citur ius naturae dictatum rationis, nisi eo modo, ut recta ratio sit principium dictans, ius naturae autem ipsum dictatum. Atqui ante denter adjus naturae non datur recta ratio, sed ratio recta est per ipsum ius naturae, imo ius naturae est nihil aliud quam r ctitudo rationis. Primo argumcnto respondeo, mihi non constare dictatumine terminum ita ambiguum atque Obscurum, ut explicatione aliqua opus habeat; neminem enim,
qui in litteris humanioribus non plane hospes est, sugere potest , dictare nihil aliud l gniscare, quam aliquid docere in omni disciplinarum ρο-
nere, quod alius excipiat. Unde facile apparet dictatum esse institutionem atque doctrinam alicia iis rei uel disciplinae. Quando itaque ius naturae dicitur dictitum rectae rationis, intestigi mus dictatum esse institutionem atque doctritiam Hiis, quod facere vel declinare Oportet, a recta ratione prosectam. Itaque nihil aliud est
quam rectum animae consormatum ludicium nos informans de eo, quod leges naturae exigunt. Se
cundum argumentum mihi persuadet Osandrum non intellexisse mentem nostri Authoris, pro
picro quod putat eum statuere aliquod discrimen
inter legem naturae N dictatum rectae rati nisi quoniam hoc dicit actum transeuntem ; illamucro cras pcrmanens, sxum & pcrpetuum menti humanae connevum. Cum dicit Author legem naturae esse dictatum rectae rationis, ipsam lcgem
vult esse dictatum, id est iudicium, doctrinam
ct institutionem eorum . quae facere vel omittere debemus: illud enim judicium sive dictatum no- his regula & agendorum norma est; simulac enim homo per rectum conformatum judicium sibi conscius, Objcctum, ad quod inclinat cum rationali natura. id est innatis honesti dedecori principiis consentire, statim obligatur illud sequi tanquam praeceptum. Cujusmodi obligatio 1 gix essentia est sive lex ipsa. Quod ad tertium argumentum attinet, huic sere eodem modo responderi potest. Dixi iam rectae rationis dictatum
csse diversum quid a ure naturae, ideoque eo non posscrius. Libenter concedo omne dictatum, quia denotat effectum aliquem, praesupponere causam 3e principitini dictans. Sed in magno mihi errore versari videtur opponens. sibi persu
dens jus naturae illud dici, quod dictat bonum esse amplcctendum. 3c malum sugiendum, quod
solius animae rationalis ossicium in t illa enim ob
jecta discernit, illa judicat quid convenit principiis justi nobis innatis, & consequenter illa est principium dictans, & a dictato tantum differt,
quantum agens ab actu ab agente prosecto. Nisi velimus jus naturae quod dictatum ab anima sive
ratione recta tanquam principio agente examinando . discernendo, judicando, atque dictando, id est docendo nos bonum & rectum prosectum cum ipsa ratione dictante eonfundere, quod idem
est ae s causa & causatum, res creatas & creat rem unum idemque dicamus. Quarto argumen to , probare conatur rectam rationem nihil
aliud esse quam ipsum jus naturae, & idcirco non dextra dici ius naturae dictatum recta rationis, quia antecedenter ad jus natulae non datur recta
ratio, imo datur, nam rectitudinem rationis v camus illam optimam animae dispositionem &propensionem versus ea, quae cum primis honesti principiis conveniunt, vel ipsis principiis convenientiam, nullo judicio sive mentis discursu inter diversa obiecta discernentis adhibito. Cu-susmodi dispositio non lex natura dicenda, sed bonesti s iusti principiis sive divinae voluntati
congrua & consentanea inclinatio. Addit Author inu cans a tiri alicui ex e tis convenaentia vel disconvenientia cum natura rationali Inesse morialem turpiturinem aut neces Iarem moria em. Quo
niam dies itum nos informat de eo quod sacere vel fugere debemus, idcirco merito dicitur regu la de norma agendorum, ideoque revera lex in arecta ratione tanquam cscctus a causa producta,
haben, in se obligandi vim non a voluntate legi flatoris, sed neces state quadam morali ipsius boni& mali naturae inhaerente. E quibus ejus modi argumentum deduc imus. Quodcunque indicat turpitudinem aut rectitudinem monalem, illud tanquam praeceptum observari debet. At qui dictatum rectae rationis nobis indicat quid moraliter bonum vel rectum, honestum vel in 'honestium est. Ergo sequitur eiusnodi dictatum esse ipsam legem N praeceptum naturae sis mora te de eo quod faciendum vel declinandum est. Major negari nequit, quia omne illud quod in raliter, id est necessario rectum vel malum est, continet nccessitatem & obligationem vetantem& pnaecipientem, cujusmodi obligatio revera lex est: legis enim virtus est imperare re vetare, ut inquit Modestinus in 1. 7. . de st. Minor etiam
vero conveniens est. Demonstravimus enim dictatum esse animae rationalis judicium & institutionem sive doctrinam eorum, quae abstinendi re suciendi necessitatem continent. Quale dictatum praeceptum S: legem este ex ipsa legis des-nitione constat. Quam Chry ppus Stoicae discinplinae princeps de sirit, prodem bonis atque m
iis ; principem atquὸ aurem: Cr secundum hoc regulam justorum CV in Horam praecep sonem faciendorum Q prohob tricem non faciendorum. Sed, ut clarius perspiciat Lector, dictatum rectae rati
nis nihil aliud esse quam animae inter diversa objecta discernentis judicium, cujusmodi judicium jus naturae nuncupamus, rem paulo altius repetemus. Concipiamus primo hominem tan-uam animal rationale consequenter ratiocinan
i & disternendi facultate praeditum, non adeo post lapsum omni plane divina imas ine Orbatum, quin conservarit aliquam vernis id quod bonum & justum est inclinationem. Const-ter istud ante omnia rei inredum est , rarioni nostra Me iventium n ire divina luminis communicinionem, is au iu quia justum ian timque sanctinet Q propend/at. Ira vero sum igniculi a natura hominit,tis dati, his sum sirititum seminam elementa. Haec elementia, hos i nictius, si ve hane ad bonum propensionem nam his omnibus eadem res in eatur) omnium ploe hominum mentibus Bres se, i vi praesertim initio, antequam
uirus vel viriurum vel utri Ortim habitus contra ia
138쪽
asit. cap. q. Cujusmodi inclinationes superius lhonestire recti principia appellavimus. Secundo notandum animae subesse duas facultates, intellectum nimirum & voluntatem. Sit autem of- lscium intellectus inter obiecti discemere, prout lunumquodque probandum vel improbandum lesse duxerit; voluntatis eligere de sequi quod bonum de honestum intellectus iudicaverit , laspernari ae fugere quod ille improbarit. Simulac itaque verius aliquod obiectum inclinemus , lE. C Dei cultum, intellectus illud ipsum examinat, rationes ponderat & perpendit, actum eum lomissione ejus contendit, deinde judicat de dictat bonum & honestum esse Deum colere, & quidem necessario sive moraliter esu bonum, Iropterea quod quemadmodum necessario est ut aliquod summum numen existat omnium rerum
vili bilium & inuisibilium causa& principium,
de idcirco huius universi auctor de gubernator; ita necesse est ut illud ipsum numen veneremur atque colamus, eontra moraliter turpe de malum ejus cultum negligere atque omittere. Cujus enim observatio moraliter bona est, ejus omissio moraliter mala est. Ex hoc itaque mentis discursu, atque hisce sibi invicem oppositis objectis, homo sibi legem ὀictat naturalem, Deum esse colendum. Illa enim convenientia vel disconvenientia cum natura rationali nihil aliud est quam conformitas voluntatis humanae, sive actuum, qui ab homine prosciscuntur, repugnantia, cum
honesti & decori animae nostra impressis princitis. Nam id ipsum in homini rationale est quod
onestum est, quamobrem lex naturae dicitur ratio imperans bona de honesta, & rationale quod
huie rationi consentaneutra est. Quamobrem dicitur, gentes qua legem non habent, naeturaliterea quae luss sunt Deere, atque sibi ipsis legem esse. lROm. 2. v. I . Natia diter ibi non denotat nata lium impetum sine mentis discursu & ratione fnon praelucente, verum signiscat naturam hu- manam rationalem; naturaliter itaque est, quod naturali ratione eis dictante honestum est. Cuiusmodi facultas homini agnata est. Propter
moralem autem illam hone itatem dc turpitudi-lnem, quae actus nonnullos comitatur, neces rio quoque ejusmodi actus a Deo vetantur vel
praecipiuntur. Quippe quemadmodum illagquod bonum 3e iustum morale nuncupamus ex ipsa divina essentia necessario prosuere demons ravimus, ita necessario illud ipsum a Deo praecipitur, contrarium prohibetur. Quoniam enim Deus nullum potest aliud obsectum habere quam semetipsum, quia est ens persectissimum omnes in se possidens virtutes , quarum ideae nobis connatim & menti nostra impressae sunt propter divini luminis communicationem. Hinc
nihil aliud vult quam quod relationem & eonvenientiam habet cum sua essentia Ze natura , de
quidem nihil aliud necessario potest velle, ut ita dicam, quia semper debet velle quod est quid
politivum, ideoque amare 3c imperare iusta at ue bona, vetare mala & inhonesta. Qiemadmo-um ipse est ens positivum, simplicissimum de persectissimum, ita ab aeterno nullum aliud vo luntatis objectum quam sese ipsum habere potuit , 3c consequenter quod bonum est de justum. si enim veller malum , vellet semetipsum non esse , quod absurdissimum de contradictorium est. Quippe quemadmodum αι veste est actio; de eonsequenter quid positivum, quod necessario ad objectum existens ideoque politivum debet referri, hinc leo ipso que Deo tribuimus volunt rem, ejus existentiam necessario signiscamus, &viceversa, eo ipso quo eum existere dicimus, eum se existere velle denotamus. inita vero ipse solus ab aeterno fuit 3e extitit, nullum aliud voluntatis habuit vel etiam habere potuit obiectum
quam se ipsum & idcirco nihil velle potest quam quod iustum, rectum, honestum de bonum est, tanquam res post ivas. Et haec ratio est, quod vitia non possitnt est e divinae voluntatis ob jecta, quia sunt virtutum privationes, & eon sequenter contraria sunt divinae naturae & voluntati , quia nihil aliter relle potest quam quod positivum quid est, quoniam voluntas praesupponit principium agens ideoque existens, &quidem a se ipso quia est primum fle persectiss-mum. Cum autem virtutes non differant a Dei essentia, hine quoniam nullum objectum Deus habet quam se ipsum, idcirco quoque necessario praecipere debet virtutes, & prohibere vitia; quia contraria velle est alterutrius privatio, quae in divina essentia tanquam persectissima& sim-licissima&ente necessirio existente locum haere nequit. Praeterea, ut modo diximus, cum semper debeat velle quod positivum est, quia resertur voluntas semper & necessario ad se ipsum tanquam objectum, Ac consequenter ad omnes virtutes, quae dictat nobis recta ratio servandas, quia ex divina ipsa essentia profluentes &propter communicationem divini luminis inenti nostra tanquam givinae particula aurae imprensae, necessitatem in se habent moralem, qua Obli gamur ut omnes actiones, quae a nobis qua rationalibus proficiscuntur, at vina imagini, ad cujus similitudinem conditi sumus , sint consormes eique respondeant. Obligatio vero ad virtutes propter allegatas rationes continet necessitatem vitiis abstinendi, atque ita ex divina voluntatesve natura procedit prohibitio mali & pG-ceptum boni.
2. Actus, de quibus tale exstat dictaturn, debiti sunt aut illiciti
per se, atque ideo a Deo necessario praecepti aut vetiti intelliguntur: qua nota distat hoc jus non ab humano tantum jure, sed &a divino voluntario, quod non ea praecipit aut vetat quae per se ac
139쪽
suapte natura aut debita sunt aut illicita, sed vetando illicita, praecipiendo debita facit.
OBjectum juris naturae sunt actus perse&n l modi discrimen inter ius naturale & positivum
tuta sua boni 8c mali. Ideoque necessariolannotat. si via. obtigatio juris nat ratis oritur praecepti& vetiti antecedenter ad divinam volun- a visura objetii, indeque se d fundu in praceiatatem, non itaque mali quia vetiti, sed vetitilprum. Ea vera de causa iuri confisevit . ea, qua quia mali, cujusmodi actibus inhaerens bonitas suar seris nasuratis , probabitis es. quia mala. vel malitia omnem voluntatis dependentiam ex- ct non ideo mala esse, quia prehisira. Simii Iercludit, qua nota distat a divino jure voluntario in s.his, j iis este quia bona ct necessaria titru humano. Nam eo jure voluntate legi satoris' fiam, est non issio esse Mna necessaria e ni stant, debita & illicita sunt, quae ante legem latam quia justa. E conrrario vero obtigario Iuris pa- erant astaphora, id est cujusque arbitrio relicta.JMiri oritur a pracepto ct voluntare precipienιu, Hine Molina de ust. e Q. rom. I. disp. 3. ejus-linisque deri Iur in praeceptum.
3. Ad juris autem naturalis intellectum, notandum ess , quaedam dici ejus juris non proprie, sed, ut scholae loqui amant, reductive, quibus jus naturale non repugnat, sicut justa modo diximus appellari ea quae injustitia carent: interdum etiam per abusionem ea, quae ratio honesta, aut opposuis meliora esse indicat, cis non debita, si lent dici juris naturalis.
'DRoprie iuris naturalis dieuntur ea quae die i tatis &honestatis ratione. Donare enim perdere I tum rectae rationis seri vel non seri jubet, est I. q. f. de donas. Ergo obligationem non pr se ut illa omitti, haee fieri sine peceato neque- ducit, nisi quatenus, ut diximus, qui accepit d ant. Quippe quoniam ea circa quae ius naturae nationem se sentiat devinctum ad remuneran- versatur, habeat inde moralem turpitudinem velidum, ne videatur ingratus. Hi ne illud Martialis bonitatem, idcirco illa vetandi, haec praeipiendi i D talum dare Lino quam credere istum necessitatem continent, ut jam sat clare gemon- l uui mavult, misisti perdere dimidium. strasse speramus. Verum improprie aliquandolQuamobrem inquit Seneca Nneminem beneseia juris vocabulo sumpto, quaedam etiam iuris eiuslin ea redario seribere, id est in libro quo solebant dicuntur reductive, vel, ut alii, negative, cujus i nomina & pecunia scenebris scribi, quam Kalen- generis sunt, quibus non repugnat jus natura, i dis solent ponere t atque illinc usuras Orgiri. Et quemadmodum justa dicuntur, quae event inju- paulo ante, Rem litoriam simplex ratis es, tantumilitia, quia non prohibentur lege, si vero injusta eruamin, F reddis A quia, merum est: simon red- essent, lege vetarentur,atqui non vetit ergo non j dit, damnum non es. Nihil enim debet mihi injusta; non iusta igitur quia legepraecepta, sed beneficium accipiens vel donatarius , quia non quia legi non contraria. Quo sentis ea dici pos- damus benescia scenerandi animo, quemadmO- sunt iuris naturalis quae permissa sunt, sive cu-l dum mutuum, quo accipiens obligatur ut taniusque hominis pudori relicta, utrum praestare tundem restituatereditori. Luctum enim existi- velit nee net sic rationi rectae conveniens est benet matur, quia nullus contractus nulla obligatio immeritis de nobis remunerare, verum non exigit tercedit, qua donatarium vel benescium accipia remunerationem ut debitum quod alteri redderetentem obligat ad renumerationem. Quod enim tenemur ex obligatione naturali, lege naturae in-lex contractu & obligatione alleui debetur, id cr
troducta, quae illi concedit jus exigendi, mihilditoris esse existimatur, ideoque accipiendo ex imponit necessitatem praestandi, sed ut aquum contractu debitum non facit quis lucrum, sed di honestum suadet potius ratio, par pari tereren- suum accipit, quia id. ad quod jus perseetiam ha dum esse. Et hoc sensu dicitur in I. et s. s. a 3.1fibeo, cujusmodi est illud quod ex contractu vel
deperit. haria. - remunerandum aequem natur. quas mihI debetur, meum esse intelligitur, quialiter obligari, id est naturalis honestas devincit id meo jure exigere atque persequi postum. Hinc benescium accipientem. ad benefactori remimiqui actionem ad rem habet rem ipsam habere vi-nerandum, non juris vinculo ab utraque parte i getur. Huic juris naturalis fgniscationi acce- obligatorio, quo ille remunerationem suo iureidit & altera, quando abusive juris naturalis vox
posset exigere, hic ad praestandam cogi, sed aequi-sponitur pro eo, quod ratio honesium judicat
140쪽
aut melius eo quod opponitur indicat, jure t men naturali non debitum. Idva praecipuumticum haber, evim de duasvis propositionibus inter se comparatis quaeritur utra verior, aut metior, avit senignior sit ; tune enim ea , c. ratio aut aeqώιrias magis favet, iviris naturatis esse ἀ- Otur: qaema odiam quod minus est absurdum, duobus propositis absurdis . id rationem Viaitaris habὸjGulielm. Grol. de princio. jur. mat. cap. 2.
Cuius generis recenset Pusenoors multos actus generosioris& communem modum supergressae liberalitatis, misericordiae 8e mansuetudinis, &quando quis praeter necessitatem de jure suo remittit. Ut legatorum integra solutio sine d tractione Falcidiae. Hoc sensu inquit Paulus I Corinth. ep. 6. v. I 2. Omnia mila licent, sed non omnia condiaciant. Licita quidem mihi ea omnia quae non prohibita, verum quamvis licita , considerandum an expediant, id est an bona snt, S eligenda. Eorum quae lieita sunt comparatio facienda est, & eligenda quae expediunt,
si bona sunt. Cuiusmodi exemplum habemus cap. 7. v. 3 6. 3 7. 3 8. ubi aliquid liciis melius esse
ostendit. Cum ita argumentatur, Quodsi vita indecorum virgini sua pusat, sprato eat nubendi rempus. erfie oportet fieri, quod vult fiatiat. non enim jure prohibitum elocare virginem viri potentem, sed permissum, quia res licita humani generis propagatio) non peccat, junganιur murrimonia. Ceterum qui stat frmvis in eorda, non habens necesstatem, sed mustatem habet pronia Osuntatis, ct decνeυιι in corde seuo. ut μνDee suam viuinem, benefacit. Ex quibus praemissis concludit. Iraque qui elocaι nuptum. benefacit.
Id enim agens consulit pudicitiae sitae suae, quae jam matura viro jungi cupit, & propagationi
humani generis, quamobrem matrimonium institutum est, insem ire. Attamen qui non eticae
nuptum. melius facit. Ex duobus liciti, sibi oppostis, alterum eligit, quia melius & praestantius judicat.
4. Sciendum praeterea, jus naturale non de iis tantum agerc, quae citra voluntatem humanam existunt, sed de multis etiam quae voluntatis humanae aditam consequuntur. Sic dominium, quale nunc in 1 sis usii est, voluntas humana introduxit: at eo intro lueto nefas mihi essi tu. L.
se id arripere te invito quod tui est dominii, ipsum indicat jus naturale; quare furtum naturali jure prohibitum dixit Paulus Iurisconsul - τὸ .fim, natura turpe Ulpianus, Deo displicere Euripides his in Helenae
Namque odi ipse a m Deus: nec diuites Nos esse rupto, sed probe partis cupit.
Spernenda, si non 3ure veniat, copia est. Communis aether hominibus, tellus quoque,
In qua ampliare cuique sc fas est domum,
Si ab alienis rebus ac dii temperet.
Uoniam homo non solum est anἱmal risionale , sed & sociale, leges sive jus naturae duplicem ejus intuitu habent usum, sub una eademque obligandi vi. Quatenus est animal rationale conditum ad smilitudinem divina imaginis, habet certam agendorum Normam, quam leges naturae, quae sunt suae rationis dicta mina, ipsi praescribunt, praecipiendo justa&h nesta, quia hute imagini congrua, & vetando mala & injusta, quia ei contraria. Quo sensu jus naturae dicitur versari circa ea qua existunt citra humanam voluntatem, quia bonum & honestum & iussum defluit necessario ex ipsa divinae
naturae essentia, etiam antecedenter ad volunt tem divinam, & consequenter nec sario quo
que legis sive juris naturae Obsectum est. Cujus generis illa omnia, quae dictat ratio cum primi, nobis honesti&justi principiis diuinae inius
imaginis reliquis convenire, nec artim ideoque& indissolubilem obligationem habentia, idcirco dicuntur esse juris naturalis absolute, quibus nilis addere vel detrahere potest voluntas humana. Quatenus vero jus naturae concernit hominem tanquam animal sociale , ipsi quidem praeseribit
agendorum normam, non semper aurem antec denter ad ejus voluntatem, verum aliqua O humanae voluntatis actum consequitur. Praescribit multas societatis humanae conservationi inse vientes regulas, verum non omnibus casibus
applicatas tradit, qui quandoque incidere posisunt: praescribit multa ossicia, quae homo hominidciat, verum non sngula applicat actibus. Illud enim est rationis ossicium in casibus lege non expressis ex generalibus iuris naturae regulis &axiomatibus necessarias derivare consequentias, easque ad smilia producere. Praecipit jus nat F a m