장음표시 사용
61쪽
eitione nulla est. Et Jmolenus in l. 3 .F de iuri . t es videmin, sine quibus jurisdictio explicari nis
i iurisdictio Δω est, inquit, ea quoque concessa tris.
act. Neque tamen quamvis a vi destitutum jus omni caret cffeetii: nam justitia securitatem affert conscientiae, injustitia tormenta ac laniatus, quales in tyrannorum pectoribus describit Plato. Justitiam probat, injustitiam damnat proborum consensus: quod vero maximum est, haec Deum ini micum , illa faventem habet, qui judicia sua ita post hanc vitam reservat, ut siepe eorum vim etiam in hac vita repraesentet: quod multis excmplis historiae docent.
Uamvis jus destitutum est illo imperio verterant. Neque frutra pro amisimus sapiseria. quod iurisdictionem tueatur & contu- firmare solitus est, s recludiantur tyria ora, men- maces ac inviti adigantur obtemperare decreto ses ripis icι Iaritagus m actus, quanseo. ut eo o- atque sententiae iudicis, suumque cuique tribucn- ra Wrberibus, it a uia, libidira, mari, Ons fistis, attamen non omni caret essem: mille enim animus dilaceretur. Atque ad Tiberium hanc ha cruciatus ac laniatus injustorum Metora obsia bens Orationem adicit, quippe Tiberium non se dent atque agitant, quoniam conscientia homi-it una, non solitudines proluebant, quin tormentanem singulis momentis coram supremi iudicis pessariis Autipse pie si ineretur. Quamobrem tribunali citat, eumque dignum aeternae mortis i niste stimulis agitatum Caesarem aliquando expcena pronunciati illa enim N accusator & testis clamasse testantur Historiae,prae Mesemes oppetis. α judex adeo perturbat hominis mentem , & mortem, θαι- mPerpetua mortis metu am . De inquietum retait, ut vita ipsi stapplicium, mors i Tiberio testatur idem Tacitus es. 6. Annal. eum
Efleamis in molli steriem mens coma lecto, Abrupto somno, morari acerbaeanis Nam, ut inquit salust. Rest. Curi .animus impulsum in epistola sua ad Senatum miserrimum uium statum conscientiae agitatum stimulis que rentem scripsse. Quia scribam vobis, inquit, patres conscristi, aut quomodo sinitam, aut quiaris diis hominibvsitie infestus neque vigiliis neque omnino non scribam hoc tempore, Di, me, De qua quietibus sedari potest , ita conscientia excitasam priua perdant, quam quotidisperiremnia, si scio mentem salar. Et Cie. 1. Paraciox. Te consciem Contra vero quantam tranquillitatem & securitatem adfert conscientiae, quanta jucunditate mitimum asscit, Nire seiresibi, nulla flescere culpa eleganter Cic. in Catone maiore describit cap. 3. iiisma omnino sum, Scipia, er Laeti, arma
senestiuis aries exercisationesque vrnutum e quia in omni aetate curtae, cum malitim di sis vixeris ,
mirificos assertim frustas, non solum quia nunquam deserum, ne in extremo quidem tempore aetatis , quanquam id maximum es) veram quia consta enita bene iam vita, mutiorum e beneficiorum recordiasιο , J--dqsma est. Praeterquam quod maximum est; hae acquiescit in savore Dei si premi judicis, qui intima e dis penetralia perscrutatur,& coram quo omnes cogitationes nostrae nudae sunt atque apertae, quem tanquam benignum patrem cum fiducia adire potest, ejusque ergasi benevolentiam exposcere, &in praesenti& sutura vita. Ubi contra illa intim fugit ta quam severum judicem & vindicem rccatorum , cuius summa sanctitas ad divina iubsellia aliquando pertraetura peccatorem, saepe ipsi e rum vim etiam in hac repraelantat vita , vel si differat post hanc vitam, tarditatem illam supplicii graxitate compensat.
ria stimulat mistificiorum Itiorum; te metus exani
mam juaiciorum arque legum: quocunque a pex syti ut furia, se tua ibi istiriae oecurrum, quaeroi respirare non sinum optime haec tormcnta & iconscientiae laniatus describit Macrobius per sa-
bulam illam, quam apud Virgilium legimus de lTytio gigante, in Io. de somnio Scipionis. Ni
hii , inquit, Misa Atelligi volueram so m tW- lmenta mala conseientia fallitia obnoxia viscera rnteriora rimantis, in ipsa vis iis indefessa a iis sceleris asemonitione laniantis ,semperque curas, sisquiescere forte tentiaverint excitantis, tanquam fibris renascentibus inhaerendo , nec tilia sibi miseratione parrantist lege Mae, quia se judice nemo no
emiam. Ejusmodi conscientiae stimulos describit Plato, lib.9. Rei in pectoribus tyrannorum,
qui vi opprimunt justitiam, & id aequius quod
vaIidius existimantes, per fas & nesas intentionis aciem obtinere nihil pensi habent. Menaicus revera est, de tyranno sermonem habens, inquit, si quis universum ipsius animum refrenoris inspice
re, plenus formidinis per omnem vitam, plenus m roris merueiartium. Et Tacitus s. Anniat. Adeo
facinora atque sagitia sua ips quoque in supplirium
62쪽
3911. Quod vero multi quam a civibus exigunt justitiam, eam in popu- Pr is,lo aut populi rectore insuper habeant, ejus erroris causi est, primum Hro quod in jure nihil spectant nisi utilitatem quae ex jure oritur, quae evi- Argis, dens est in civibus, qui singuli ad sui tutelam invalidi sunt: at magnae ci--
vitates, cum omnia in se complecti videantur quae ad vitam recte tue dam sunt necessaria, opus habere non videntur ea virtute quae foras spectat & justitia appellatur.
SI justitia colenda atque exercenda est propter-i ea quod sine ea nemo sibi sussceret ad comparanda & acquirenda quae propriae conservationi atque tutelae inserviunt, quippe eum auter alterius indiget auxilio, ut beate vivere posisit, quisque tenetur juvare socium, si velit ab eo adiuvari.' Atqui illa necessitas & indigentia cessare videtur in populi rectoribus, vel
magnis civitatibus , utpote qua in se complecti videantur omnia, quae ad vitam recte tuendam necessaria sunt, consequenter non vid tur in populum vel ejus rectore in cadere MILPtionem illam , qua quisque tenetur alteri facere, quod sibi seri velit, quamobrem qui
propriae utilitati, quam solus promovere nequit, aliorum ope consulere velit, oportet ut alienis quoque commodis inserviat; quandoquidem nomines sibi invicem prodesse & opitulari tenentur jure naturae propter illam cognati nem, quam natura inter eos constituit; at vero frustra quis a me exigit obligationis hujus naturalis complementum, quam adimplere ipse recusati humanae igitur indigentiae iustitiae exercitatio subvenit
21. Sed, ut ne repetam quod dixi, j us non solius utilitatis causa comparatum; nulla est tam valida civitas quae non aliquando aliorum extrale ope indigere possit, vel ad commercia, vel etiam ad arcendas multarum exterarum gentium junctas in se vires ; unde etiam a potentissimis populis & regibus foedera appeti videmus, quorum vis omnis tollitur ab his qui jus intra civitatis fines concludunt. Verissimum illud, omnia incerta esse simul a jure recessum est.
Non difficile erit dictae objectioni respon- ldendo crassssimum eorum errorem detegere, qui utilitate tantum jura metiuntur. Qui pe, ut luperius diximus, eadem relatio, quae locum sibi vindicat inter homines in naturae statu degentes, etiam obtinet inter diversos reges &civitates quoad jura quae ex rectae rationis diω-mine profluunt, tum etiam quoad illa qua exeonsensu oriuntur, quibus statuendis utilitatis mensuram causam praebuisse videtur. Singuli enim populi sive singulae civitates considerantur tanquam una persona, quae universam multitudinem, ex qua civitas conlia , repraesentat sub numero singulari, quemadmodum paterfamilias repraesentabat universam familiam ante excitatas civitates, eujusmodi familiae eatenus sibi obligabantur , quatenus jura naturae exigunt, quae
cum immutabilia snt, atque hominum dispo-stioni non subjacent nemo iis solutus esse potest, sed ubique & quocunque in statu vim suam
exercent, adeoque tenentur homines sibi invicem praestare, quae iis cauta sunt atque sancitat mutat
itaque statu naturae in societatem civilem, id est, coaliti, istis familii, sive singulis hominibus
in societatem aliquam, cui vel plures vel unum praesciebant, qui universam multitudinem ex tot capitibus constantem tanquam unam pers nam repraesentaret, eodem jure & eodem imperio gaudere, quo snguli in naturae statu, in quo quisque suarum rerum arbiter & supremus dominus fruebatur; ejusdem enim conditionis deberet esse multitudo sive persona eam repraesentans, cujus fuerant singula membra ratione eorum ti quihus ipsis nullum competiisset jus disponendi; atqui necessario omnes tenentur naturae jure, ita ut eo nemo solutus esse possit in naturae uatu; e go eodem quoque jure oportet teneri sociatam multitudinem, vel qui eam repraesentat, quoniam nemo plus juris in alium transferre potest quam ipte habet. E quibus manifestum est eodem jure naturae, quo quaedam osseia sibi h mines in naturae statu, vel in civitatem coaliti praestare tenentur non voluntate, sed necessitate, quae nullam ἡispensationem iamittit, eoiam inquam iure singulas civitates vel earum rectores Gbi obstrictos esse, obligationesque, qur ex legibus
63쪽
naturae profluunt, adim flere. Quoniam nulla modo ciorum , sed etiam utilitat s , ac D t com humana potestas queat e cere, ne naturae ius in mums. Ita etiam qui ius gentium tollit, is eu DRquacunque vitae conditione di statu locum ii, que gentis utilitarem oppugnat, quoniam combeat. Praeterquam quod nulla sit tam vesida ciu mercia, contractus, scidera atqtie pacta disrum-vitas, vel natio, quae sine ope exterarum civit spitatque exulare incit, magnae illius univertitum vel gentium ad utilitatem suam tuendam &itatis, qua totum genus humanum continctur, ad omnia, quae sibi ab aliis nationibus imminent,lvincula. Eleganter Suarer lib. 2. dest. c. p. I9. R.
pericula depellenda satis valida sit atque su itio hujus uris est, inquit, quia humianum genus, ciens: Si enim in se complecterentur omnia quaelquia is in varios populos Cr regna divisum. s ad vitam beate agendam necessaria sunt, quemlper habeat aliquam umitatem , non solum speci
in sinem commercia instituta. Si ad sui tutelam eum, sia etiam quopes.ticam in moralem, quam satis validi, quamobrem a potentiminis popu-itialeas naturiati praeceptum mutur iamor sm msse-lis & regibus scedera appeti & iniri videmus, adimeredrae, quod ad omnes extenuimur, et ara extris exterarum gentium vim in se unitam arcendam neos Cr curuscunque nationis. Qu propi r I cet& propulsandam; haec omnia ad justitiam im- unaquaque civitas perfecta, respuisca Mur re mpellunt reges populosque, atque ad juris obser- sit in se communitas perfecta, C suis membris comvationem adigunt, cum naturalis, tum etiam stans, no hilamantis quiIιbet illinum et e iam me illius quod ex consensu oritur di jus gentium brum aliquo modo M us universi, prouo genus hu- vocatur, cui cujusque gentis utilitas Occasionem mamum spectat. Nunquam enim istae commumsa
pribuisse videtur. Justitia enim sublata haec om- l tes adeo sium si sufficien es Histatim. quin inui-
ilia, quibus vitie beatitudo utilitatis promovendari grani a squa murusti mine, Cr societ e - unicus scopus At finis continetur, tollutur, utri-imimicatione, interdum ad melius esse, ma)oremusque enim salus & utilitas cum singulariam civi- que uriti arem, intertium vero CV ob moralem n latum di hominum fundatur in societatis cultu, i cessitiarem. Hac ratione eryo inuigem Uiquo iura quo cum hominum tum etiam gentium inter sese; illa i dis diritis in No e ordinemurin 1M genere com autem subini nequit, nisi justitia tanquam arctic t muMic amnis in societatis. Et quamvis magna ex smo ejus vinculo muniatur. Qemadmodum l parte hoc fas per visionem rarumatim, non tamen enim, ut inquit Cic. in oris pro Caecin. qui Jus t pust elen re Cr immediare quo.ia omnia: ideoque*
23. Si nulla cst communitas quae sine jure conservari possit, quod memorabili latronum exemplo probabat Aristotcles, certe & illa quae genus humanum aut populos complures inter se colligat, jure indiget: quod ille vidit qui dixit foeda ne patriae quidem causa facienda esse. Graviter
eos accusat Aristoteles, qui cum inter se neminem velint imperare nisi
qui jus habeat, in exteros quid jus, quid injustum sit nihil curant.
Hoc g. Author pergit probare juris observa- l quibus pareant. quos observent. Quod si igitur iustitionem in omni hominum communitate tia adeo necessaria est, ut ne quidem latronum deves societate adeo necessariam esse, ut ne quidem iterrima societas sine ea queat subsistere, quanto ipsa latronum pergitissima colluvies ea carere imagis ea, quae humanum genus, vel divertasn
possit. Utpote qui quanquam adversus quoscun- ltiones populosque complures inter se colligat iquet olliti sagrant odio attamen nisi aliquam in- l iunsitque, indiget iure & justitiae exercitatione. ter se juris& initiis speeiem conservarent, in se- l Quippe, ut saepius diximus, sublata justitia omnia
metipsos sevirent. & alter alterius hostis evade-lincerta sunt, & exposita improborum hominum ret, & ita misere inter sese bellis ac praeliis consi-llibidini, & scelerato habendi amori, quo conti clarentur. quamobrem videmus eos in dividendis git ut humana societas sit latronum communitas, rebus, per scelus acquisitis, justitiam scrvare, sin-l& ossicina omnium scelerum & nequitiarum. gulis suam pariem, quae cuique ex conventionetQuam maxime it ut generis humani interest. aliqua competit, vel cum omnes aequales sint ut tincte cum naturae, tum etiam gentium ius sema qualem Omnibus tribuendo portionem. Hinc l vetur ι ita ut ne quidem patriae causa suscipien- Cic. 2. Cea ii. Tamam justitia esse vim qui lda sint quae juri sive naturae sve gentium repu-us nec illi quia m qui scelere passumur, possim simignant Patriae quidem causa maxime savorabi-ustaparticulajustitia vivere. Num qui eorum euiallis est . quamobrem inquit Cicero eius amorem
piam qui unia LIrocinantur, furatur διθώ d. in ενι- l Omnes caritates complect=, attamen quae natura
pit, is sue, ne in Iarrocinio quia retinuit Ioeum: l turpia sunt, & sdem violant, ac iustitiam laedunt. iste ausem, qm archipiri dictitir, ἀφ quae tot non magis ejus intuitu, quam alius cuiuscunque pradam disperetiat, aut intrefiet isti γ a seriis ais re- l negotii causa sicienda sunt di in omnibus enim Anquinum Vma etiam Iura Iaironum esse dicuntur, i humanis actionibus illud Papiniani dictum in I s. irco b
64쪽
I. i 1 1sae rana. inst. uua factis Ddum pietatem,ttere. Bono quidem civi incumbit patriam op
veremia am, extimationem no bam, in in gene- pressam liberare, & liberatam conservare ac tueri; νώ,ire dixerim, contra bonos moras μχι, nec fac verum ejus libertatem per fas & nefas quaerere di re nos posse credendum est. Perperam itaque M ivina atque humana vetant jura. Semper enim&
chiavellus tradit lib. 3. eap. aisp. in Liv. Boni ei- ubique, in quovis negotio & statu, quod utile est vis ossicium esse, quando de conservatione patriae cum eo quod honestum & justum est convenire libertatis agitur, nihil aliud spectare, quam illam oportetrest enim hoc ipsum per se illicitum quae duoquomodo tueri S conservare, ideoque eum rere quod utile est, ulla honestatis habita ratione, b hoe scopo non avertere neque justi vel injusti, ideoque naturae jure prohibitum, & consequen- vel crudelitatis aut misericordiae notam opor- ter nullo in easu dispensationem patitur.
14. Is ipse quem nominavimus modo in partem alteram Pompejus, Regi quod Spartanus quidam rex dixerat, beatiuamam esse rempublicam cuia jus fines hasta & gladio terminarentur, correxit, dicens eam vere beatam esse quae justitiam pro finibus haberet: quam ad rem alterius itidem Spartani regis uti potuit auctoritate, qui militari fortitudini justitiam anteposuit, hoc argumento, quod sortitudo justitia quadam regi debe
ret: at si justi essent homines omnes, fortitudine illa non indigerent. Ipsam fortitudinem Stoici definiebant virtutem propugnantem pro aequitate. Themistius oratione ad Ualentem facunde disserit, reges, quales exigit sapientiae regula, non unius sibi creditae gentis habere rationem , sed totius humani generis ue & esse, ut ipse loquitur, non
sum apud posteros nomen non aliud fecit, quam quod aequitatem imperii sui finibus terminaret.
UBI snes reipub. hasta & gladio terminan-xcordiam redire cupiat. Nunquam ad eam pervetur, ibi oportet justam aliena invadendi cu- nisset Romana resp. magnitudinem. quam subpidinem dominari, qua conditione nulla respub. regibus habuisse testantur annales, nisi quod virior excositati posse mihi videtur: quoniam asi & injuria occupatum erat imperium, religione &siduis conflictetur belli , atque nihil quam armo- justitia gubernasset Numa Pompilius. Meritorum audiatur strepitus. Cportet tutari fines im-litaque Agesilaus rex Spartanus militari sertiti perii gladio, non propasari, nisi justa subiit ca studine iustitiam potiorem evistimavit, propte-sa: glagius & hasta justitiae tutamina sunt, non reaquod sortitudo eum justitia conjuncta esse de- vero ejus mensura. Testatur Justinus principio beat, ita tamen ut iustitia semper esse debeat se
rerum gentium nationumque, cum Astraea virgo titudinis mensura. Fortitudo est animi virtus, nondum terras reliquerat, morem fuisse impe-lquae cum caeteris virtutibus , ut temperantia,
rii fines tueri magis quam proferre, ita ut intra justitia, pari passu ambulat, ita ut virum sortem suam cuique patriam regna snirentur. uuem dicamus , qui fortitudinem temperat iustitia.
vetrarem, inquit, er quia i avitum gentibus morem, Fortes enim in magnanimi habenda sunt, non Di primus omnium Ninus, rex Asoris m, mma im-lfacium injuriam, sed qui propiasam, ut inquit perii evidit re minissis. Hic enim snes imperii Cic. I. O . cap. I s. Et eap. 69. Itaque viros se studium&hastameetistimans, primus intulit bel-i tes m magnianimos eos bonos , si Aera , ver la Misimis, ris istac ad remendum 'Fu- l raras amicos, minimeques laces esse volumus, ep los, terminos usiue Lo predomuit. Beat imma sunt ex meaia latiae iustitia. Verum utinam h
contra ea resputi. quae iussitiam pro finibus ha- mines ita ad justitiam & aequitatem proni essent liat, in ea foret pax & tranquillitas, a qua ci-iejusmodi sortitudine , quam Stoici definiuntvium beatitudo pendeti nulla enim salus bello rivirtutem propugnantem pro ae ilate, non indige- utitur quissem gladio,sed ad sui defensionem; bel- rent, ut de Scythis testatur Justinus lib. 2. eap. a. la gerit, sed justa lacessita injuria: propagat s siqui nihil sienum conopiscentes alieni enim imperii damno sterius, sed hostis, adversus quem cupido creberrima bellorum causa) justitiam maius suum persequendi habet insnitam facultatem,lgis naturae impetu, quam militari sortiiugine
donee adversarius ips satisfecerit vel reparando tuebantur Atque Mimam, inquit, re ιγιs mor-
injuriam quam passis est, vel restituendo quod talibus similis miserinis, Orabstinensia adient f abstulit, vel a vi abstinendo in pacem percon- reis profecto non tantum bellorum per omnia seculap terris
65쪽
teriis omnibus continuaretur; neque plus hominum ferrum Or arma, quam ninuralis fialorum ranaitio rapereι. Quod si reges populorumque rectores ad animum revocarent, sese membrum este unive
is humanae societatis, quia homines, & consequenter ipsis incumbere non tantum conservationem civium, qui sub imperio suo vivunt, sed& totius humani generis, non tanta aliena in v dendi agitarentur cupiditate, neque toties injucto bello opprimerent invalidos ac innocentes, verum semetipsos natos perpendentes ut non solum sibi & civibus suis. sed & exteris prodessent, propter illud arctissimum cognationis & eiusdem
originis vinculum, quo natura sibi invicem de vinxit homines, tam in praestandis mutui amoris ossiciis, & inobservanda justitia&aequitate erga exteros, quam civibus suis magis prompti essent suam praestare operam, ut per totum terrarum orbem aeque florerent leges , utpote cusus causas sese cons itutos meminerint. Iustitia enimfriaretaeatis olim bene moraii reges corali uti, inquit Cic. I I.ost. non particularis iustitiae edunt veri lis quael omnes omnino complectitur virtutes & omcia, cum quae sibi homines tum quae aliis qui sunt suit generis debent, tam amicis, vicinis, civibus,l patriae, quam exteris nationibus populitque.: Quemadmodum enim cives mutua cipe di auxi-j lio civitatis salutem & utilitatem conservare aci promovere tenentur, si boni civis osscium pr. stare velint , ita singulis regibus populique rectoribus tanquam universae humanae societatist membris ac civibus incumbit, providere ne quid detrimenti totum capiat. Hinc Minois nomen invisum apud posteros, quod erga Cretenses, quibus leges dederat, iustus quidem esset, in exteros vero parum justus existeret, quod experti
Athenienses, quibus devietis a belli jure alienas conditiones pia scripsit.
Bessum' a ue. Tantum vero abest ut admittendum sit quod quidam fingunt, in bello omnia jura cellare, ut nec suscipi bellum debeat nisi ad suris conse-jWa.: cutionem, nec susceptum geri nisi intra juris ac fidei modum. Bene Demosthenes bellum csse in eos dixit qui judiciis coerceri nequeunt: judicia enim vigent adversus eos qui invalidiores se sentiunt: in eos qui paresse faciunt aut putant, bella sumuntur, sed nimirum, ut recta sint, non minori religione exercenda quam judicia exerceri solent.
PErgit hic Author probare, justitiam ubique
sibi locum vindicare, in quocunque satu &quocunque tcmpore, sive in pacis, live in belli statu degimus , quamvis non uno eodemque modo exercenda. Ob laesam enim justitiam suscipi bella debent, quoniam non tantum cum civibus, sed & exteris jus commune quoddam nobis servandum; itaque belli illati s nis est, ut jus nostrum consequamur , quam brem justitiae administratio de suscipiendi belli causa o rususcepti mensura ac modus esse debet: sunt enim lsicuti pacis ita & belli jura, quae sancte observari incumbit illis, cujus auctoritate bellum geritur. Quemadmodum judiciorum excercendorum norma & regula justitia est, ita & belli moderatrix est. Utriusque s nis juris consecutio, pe sequendi tamen modi diversi, alter vi, alter di ceptatione sit hic inter eos, qui superiorem judicem habent, cujus imperio suum cuique tribuitur , obtinet; alter inter eos, qui sui juris sunt sive nemini parenti locum habet, hi quando sponte sacere, quae praestare debent, recusant nullo remedio nis vi ad ossicium adigi possunt. Hi ne
apud veteres duelli origo, quod inter x quales contendentes de jure aliquo tanquam judex deplano litem dirimebat: ubi itaque nullus iudex, coram quo de iure disceptatur. succedit belli st tus, qui dicitur duorum per vim certantium conditio, in quo quis sui iudex propria austoritate & vi jus suum persequitur, quemadmodum in naturae intu , in quo sibi in Vicem aequales homines, inviti ad praestandi debita ossicia & sura, violenta manu sunt c gcodi t verum ut ejusmodi vis iusta sit, non minori religione exoccnda est quam judicia exerceri solent: non enim contumaet statim armis invadendus est,& vi oppugnandus; oportet cuncta prius tentare pacis conservandae remedia, antequam vis adhi- amus, neque in victos ultra modum saevire, neque fidem iis datam sulere, neque iniquas cor ditiones imponere oportet, verum in omnibus
easbus humanitatis & justitiae maxime habenda ratio est, sed de his latius infra
as. Sileant ergo leges inter arma, sed civiles illae & judiciariae & pacis
propriae, non aliae perpetuae & omnibus temporibus accommodatae. Optime enim dictum est a Dione Prus ensi, inter hostes scripta quidem jura, id est civilia, non valere, at valere non scripta, id est, ea quae natura dictat auc gentium consensus constituit. Docet hoc vetus illa Romanorum
66쪽
norum formula: eas res puro pioque duella quaerendas censeo. Iidem veteres Romani, ut Varro notabat, bella tarde & nulla licentia suscipiebant,
quod bellum nullum nisi pium putabant geri oportere. Camillus juste non minus quam fortiter bella gerenda dicebat: Africanus, populum Romanum S. suscipere juste & bella finire: Apud alium legas, Suntor si cui odi pacis jura: Alius Fabricium miratur ingentem virum, & quod difficillimum est in bello innocentem, & qui aliquid esse crederet & in
OΡtime inquit Justinianus imperator inidicatio , vel adversus vim intentatam desinia
praem. Inst. Oportere amperatoriam majesta-isio. Cui accedit, quod non temere ad arma comum non solum armis decoratam, sed etiam legibus volare debeamus, verum deliberare antequam
arminam esse. ut inrumqtis tempus Q bellarum Crisuscipiamus bellum , an justa suseipiendi subsit pacis rempossis arenare rem . Non enim idem l belli causa: nullum enim bellum nisi pium geri armorum ac legum tempus est; ubi per vim cer- l oportere veteres Romani putabant, quamobremtatue, legibus non est locus, scit. civilibus illis lento pede ad vindictam procedebant, nulla in& iudiciariis, pacis propriis; illa enim praea itempestiva sese vindicandi ira & cupidine agitati, imorum strepitu exaudiri nequeunt. Sic ait Ju- unde natum illud proverbium, D- ὰ libri istin. tib 8.e . I. post armati bellum locum le- Romani, capιtur Sagunthus. Optime Chremessibus non relinqui. His principes omnes selille Terentianus in Eunuch. Mane, omnia expe-1ilamque remp. tutatos , inquit Salustius, au-iriri prius consitio, quam armas, sapientem duri. dacia, sortitudine in bello, ubi pax evenerat, Desidera raris, Isocratis dictum est. Ad poeni aequitate. Quando armis ius persequitur, civiliastendum enim properat, cito qui deliberat Hine cessant jura, & Marte judice lites dirimuntur: at- Camillus apud Livium I b. s. cap. a . Sunt belli tamen ca jura valent, quae perpetuam habent cau-iscuti m pacis jura. Iusteque ea non minus quam sam, id est, ejusmodi quae ab hominis volunt lfortiter a d cimus gerere. Arma habemus, i te non pendent, verum ex naturae dictam inc & quit, non a resum eam aetatem, cui etiam eaptis gentium consensu originem habent. Haec quia urbibus parcitur: utpote qui inserendae iri immutabilia sunt, utpote ab aeterno & immu-iriae incapaces sunt sed a restis armatos, in ipsos, tabili supremi legistitoris decreto profluentia,tqui nec , nee lacessiti a nobis, & consequen- quocunque tempore & loco hominem obligantirer nullam belli inferendi justam causam ha exequi quae praecipiunt, ac fugere & omitterelbentes , castra Romana ad V os entignaram rqua vetant in quocunque vitae 1iatu. Itaque juslsuit enim inter caeteras haec lex militaris, ne non scriptum nobis est agendorum norma omniti dolo malo, neve atiena miγιι te, sed ine Cr probus temporibus accommodata, indissolubili nostra virtute bestiam gereretur. Admiratur Senecaligans vinculo, ad ejusmodi executionem & o lingentem virum Fabrietum, quem non re
sequium praestandum, quale nobis recta dictat gem, non contra regem promissa sexissent, b ratio. Hoc jure bella moderantur & geruntur,ini exempli tenacem: quod difficillimum est in ad illud ipsum tanquam ad Lydium lapidem e2, bello innocentem, qui aliquid esse crederet minari oportet quaecunque in bello geruntur, in hostem nefas. Imo tantum apud eos valuit j num legitime & juste fiant. Hoc jure metiuntur stabelli causa, ut Romanis cum Cato si eret,& imperatoris & militum ossciat hoe jus opor-lGulussa, Masinissa filio, denuntiante Carthagitet esse bello praesidem, ac regulam eorum, quae ne delectus agi, classem comparari, &haud du- fieri vel non seri debent, quemadmodum jusidie bellum strui, ut iis bellum indiceretur. civile regula est secundum quam cives acti sP. Cornelio Nasica dicente nihil temere saeie nes suas dirigere necesse habent. Quamobrem dum, nondum sibi justam belli causam videri, Romani non omni duello res quaerendas censue- placuerit ut bello desisteretur. Liv epitom. 48. re, sed puro tantum pioque, ut apud Livium le- Quamvis N ipsi legati Romanorum exploratumgimus, id est, ejusmodi duello, quod naturae missi, ex Africa, cum Gulussa Masinissae filio,& gentium juri non repugnabat, cujus causa justa i domum reversi, nunciarent, & classem & exer- erat, quia rectar rationis dictamini consentanea. l citum se Aprehendisse, adeo tarde bella suscipia Cusus generis rei injuste ablatae, ab adversarios enda judicantes, si pie iusteque gerenda sunt. eam domino restituere declinante, per vim vin-l
a . Quantam vim habeat in bellis justitiae conscientia passim ostendunt historiarum scriptorcs, qui vietoriam saepe huic causiae praecipue adscri-F , bunt:
67쪽
PRO LEGO MENA.bunt: Inde proverbia illa, frangi & attolli vires in milite a causa: raro
h mis- eum sospitem redire qui injusta arma sumserit: bonae causae spem adeste P comitem; & alia in eum sentum. Nec movere quenquam debent prosperi successiis iniquarum molitionum. Satis enim est quod causae aequitas suam quandam eamque magnam habet vim ad agendum, quamquam cavis, ut in rebus humanis accidit, saepe aliarum causarum opposituab eLfectu impeditur. Etiam ad amicitias conciliandas, quibus ut singuli, ita Sc populi ad multas res opus habent, multum valet opinio de bello non temere nec injuste suscepto, pieque gestoe Nemo enim iis se facile ad
jungit quibus jus, fas, fidem vilia putat.
A Dei liberrima voluntate quemadmodum
omnium rerum quae hominibus suscipiuntur, ita di belli eventus, prosperosque ejus si cessus dependere ipsi etiam Gentiles crediderunt; qaamobrem bellum susceptura ante bellicas acti nes Deos placabant, eosque in partes vorabant Sic apud Livium legimus, relatione a Pub. Sulpicio consule de bello cum Philippo Maced num rege ineungo laeti, Senatum decrevise, uti consules maioribus hostiis rem divinam sae
rent cum precatione. uuam rem S. P.RR. δεν aeque ineundo κουε bella in an mo haberer, ea
res usi putilo Ramiana side qua as nomini Latino Hie ac selisi re eveniret. Id. 3 I. cap. 6. . s. sic etiam patres bellum contra Antiochum decretu-ri , novas consulis, priusquam de provinciis age rint , res distras facere ma oritas hostiis jussertiis precarique, quod Senarus denoma bello in animo ha heret. At Semeias Populosiquo R. bene ae folicis' eveniret Liv. lib. c. e . a. Elegans admodum est illa Divorum Divatumque invocatio Scipionis e stellia in Africam trajicientis, quam apud eundem aut rem legimus Iib. 29. cap. 27. Divi Dia que, inquit) qui maria terr qua colitis, vos precor quaesoque; ut, qua in mo imperior 'M, Vm -, postque geremtin, ea mias, populo plebiqvie Romiama , socias nomimu Larino , quι popias Romarii, quιquae mam se iam , imperium ausipic umiaeter mari, omnibas ae sequvineis,
iam averruncent etaeque vos omnia bene ab aris e
boris arasitas ave inur silvos incia-- --Ηis perdiaeti sua victores ,spoliis decoraros , nae sum flos remmianus ei mecum do os redueel sit iis ; inimicorum hinitimus areistendinum copia fuistis, quisque popaius Caritagis sitis ei ita tem nostram furare modιιas', ea in mihi populoquae Romam in civitarem Caeris lini Uum /Σempla edenui facultarem detis. Scribit Porphyrius inrar Ona minurali Dareum, Jovem sngi tilitum, sceptrum tenentem laeva , dextra' vero modo aquilam, modo victoriain; illud, quoniam cinterorum Deorum dominus , ut avium aquila victoriam autem, quoniam ei universasubiem
sunt. Quoniam itaque in divino auxilio victoria eonsistit, ita ut si ab altero exercitu recesserit, de victoria plane desperandum , in suscipiendo bello justitiae causae ratio potissimum ha-.benda. Adeo enim amat Deus justitiam , ut nulla possit apud eum commorari iniquitas,
atque odio habeat omnes navantes operam iniquitati. Me facta impia , inquit Catullus, fati iam hominum caelicolis placent. Quamobrem vix bonum exitum sperare possi int ii qui injusto bello justos persequuntur. Verum cum quibus justitia, cum illis etiam Deus, &tonsequenter nil desperandum:uspice Deo; quae siducia magnum militibus animum addere oportet, cogitantibus sese justa gerentes bella Deum habere protectorem, cuius a benigna voluntate, non vero multitudine militum ac viribus hostium, quibuscum confligendum, belli prosperi depentinis regiis. sie cum ab Hamilcare & Hasdrubrse fratribus bellum Afris illatum esset, atque hi superiores evasissent, victoriam causae iustitiae adscribit Justinus. Ad Afrorum, inquit, sicini eausa ustior, ita C fortuna superiorfuit. lis. I9. cap. I. Sie qimque I menses aduersus Thebanos messarosque belligerantes, quum Philippus Macedoniae rex, quem Thebani Meem elegerant, quasi sacrilegii, non Thebanorum
ultor esset, omnes milites eoronas Iaureas sumere jussisset, ut ita veluti Deo duce in praelium pergeret, insignibus Dei consperes, conseientia gelictorum territi, abjectis armis sogam capessentes, poenas violatae religionis sanguine di eaedibus suis pendunt. Justin. lib. 8. cap. 2. Nunquam Romani tot egissent ge ho stibus desinis triumphos , neque imperii fines tam late propagassent, nisi iniquos hostes habuissenti qui ipsi occasones degerunt toties belli itisti iij inserendi 'Nulla enim nisi iusta bel
la geri oportere censebant. Seu ubi labore atque justitia respui ferreis e rues magni bello ἁ misi, nationes feris, e popai ingentes vi subassi. Salust. AH. Cutilia. suetonius eo Augustiam laudat, quod nulli genti nisi iustis & necessariis
causa bellum intulerit. in Augusto cap. 2I. Semperenim bona causa triumphati de licet quando j que id ipsum secus accidat propter fortunae in rest humanas dominantis lusum, quae innocuos aliquanda
68쪽
quando cladibus assicit: ex eventu enim in m M liandam amicitiam atque opem. Non enim facile Iibus non est judicandum; multa divina providen- sese ad ungunt iis, qui fidem atque iustitiam petia in rebus humanis accidunt, quae longe alium t dibus conculcant, metuentes ne eiusdem iniqui- successum habent, quam nobismetipsis persua-itatis participes, in easdem quoque incidante dere potuerimus: in divina enim voluntate sem- Iamitates, quae inaustum bellum saeptissime ει- per acquiescendum; iustitiae tamen conscientia cipiunt. Hinc solebant Romani, antequam au- magnum ad agendum calcar est, quod ea consi- , xilium sociis serebant, deliberare munius in bel si milites alacriori animo Milum serant &praelia si suscipiendi causam habuisset, quicunque se committanti praeterquam quod & multum v iciorum opem ab ipsis implorabat. let ad sibi aliarum gentium nationumque conci
a 8. Ego cum ob eas quas jam dixi rationes compertissimum haberem, HI.
esse aliquod inter populos jus commune,quod &. ad bella dc in bellis vale αι
ret, cur de eo instituerem scriptionem causas habui multas ac graves. Vi- ορ-
debam per Christianum orbem vel barbaris gentibus pudendam bellandi μ- licentiam: levibus aut nullis de causis ad arma procurri, quibus semel sum- At Glis nullam jam divini, nullam immani juris reverentiam, plane quasi uno edicto ad omnia scelera emisso furore.
INeipit hic Author enarrare causas, qua eum impulerunt ad scribendum de eo jure, quod ex hisce, quas allegavit & adduxit, rationibus f tis aperte perspicimus esse commune inter homines & gentes, atque in quocunque statu live pacis siVe belli locum sibi vindicare, cujus sens&origo est ipsa ratio, & gentium consensus, sive expressus, sue tacitus. Et primum quidem, quia non solum barbaros, sed&ipsos Christianos in bellis gerendis pugenda quadam, id est, nullo jure & justitiae regulis circumscripta belli licen
tia uti animadvertebat, atque eosdem temere
nullisque de causis in bellum ruere & ad arma convolare, iisque sumptis omnia divina & humana iura violare, nullamque ejus reverentiam habere , omniaque scelera & detestanda facinora admittere videbat. Dolendum sane quod homunes rationis participes, cujus vi percipiunt quid indictis factisque decorum atque honestum est, qui mentis acumine justum ab injusto secernere valent, & quid faciendum, quid omittendumsbi incumbit ex rationis discursu perspiciunt, seritate atque immanitate ipsa etiam ferocissima animalia superent. An illud est cognati nem, quam inter nos natura constituit, servare,in socium ejusdem originis ejusdemque eonditi nis vinculo mihi devinctum quid crudelius eo silere λ An illud est proximum diligere ut semetipsum essraenata quadam licentia in s cium saevire. An illud est justa & Dei bella gerere, nullam divini vel humani iuris reuerentiam habere λ An illud est societatis humanae conservationem tueri, quae cuique homini, qui dignum sese ejus membrum prostetur, in cumbit, eam bellis & armis distrahere 3 Quid hoc aliud est quam in propria viscera fruire qu niam ab interitu totius pendet cujusque partis ruina. Metito itaque Author noster, sibi homi num , dc quidem eorum qui Christianorum saeris initiati sunt, ia arma suscipienda etiam levissimas ob causas easque minime justas pronam naturam videns, atque etiam in justis serendis bellis nimiam licentiam cum in vastandis agris, tum in geriplendis bonis, eosque etiam nullum saeviendi in hostem habere modum, verum omnia divina juxta humanaque jura polluere, suscepit ejusjuris . cuius & in pare & in bello Vibenda ratio est, tractationem, ut homines perspicerent, quia bus de causis bellum suscipi debeat, & quibus lumitibus jurisque cancellis circumscribitur talia landi licentia & potestas. Quaenam duci, quaenam militi incumbunt erga hostem observanda
a 9. cujus immanitatis conspectu multi homines minime mali eo venerunt, ut Christiano,cujus disciplina in omnibus hominibus diligendis praecipue consistit, omnia arma interdicerent: ad quos accedere interdum videntur Sc Joannes Ferus & Erasmus nostras, viri pacis & ecclesiasticae de civilis amanti lIimi, sed eo, ut arbitror, eonsilio, quo solemus, quae in unam
partem exierunt in alteram reflectere ut in verum modum redeant. Ue
rum hic ipse nimium contradicendi conatus saepe adeo non proficit, ut obsit etiam, quia deprehensum facile quod in his nimium est, etiam aliis di-
69쪽
diis intra verum stantibus auctoritatem detrahit. Medicina ergo utrisque adhibenda fuit, tum ne nihil, tum ne omnia crederentur licere.
IM moderata illa bellandi licentia, atque sae- 1m nium pari potest. Clariss Buriirin. snvs M.
viendi in hostes belluina seritas, illas dei vim q. cap. . Omnem itaque vim bellicam non s latio, atque divini humanique juris irreverential lum disciplim Christiana Christianis, verum om- .uleo nonnullos a bello deterruerunt, ut Chri- nibus hominibus leges interdicunt, quoties jus stiano, cujus ossicium est diligere proximum ut suum vel iudicio vel alia quacunque civili ratione
semetipsum, omnem plane armorum usum aditueri atque persequi valent. Duo enim aerario persequendum jus suum interdixerunt. Cujus di genera esse, inquit Cicero; unum perdiscepi in numero sunt Anabaptistae, & Photiani. Ve-ltionem, alterum per vim; cumque illud II, pr rum quemadmodum non sunt verae ecclcsaeiprium hominis . hoc hehuaram, confviendum est iamembra, ita lato error non tantum in ipsa pro-lposterius, stili non licet superiore. Proximi enim bibitione, sed & in eius causat quippe non m ldilectio, ea demque conservatio, non solum aiorem illi, qui Christianorum sacris .nondumlChristiano, sed ab omnibus hominibus requiri inittiti sunt, bellandi licentiam habent, quam qui4tur, dictante ratione homines hominum causa
Christianam religionem prostentur. Non enim generatos , & consequenter sese mutuo amorepcrsectior neque arctior est obligatio quae ex lege complecti obstrictos esse naturae iure. Optime Euangelici descendit, quam ea quae ex naturae Cic. a. de P. cap. I 2. R.Aeque Socrates exsecrari legibus Originem ducit, quae omnes obligat ho- l eum solebat, qui primias utilιtatem a natura si mines semper& ubique. Christus non perfectim jurixisset, id enim querebarur esse caput exiliorum
res condidit leges legibus divinis moralibus sve omnium: unde est ista Pythagorica vox, TA Tnes naturalibus, verum persectis sine implevit, ideo- ΛΩN xo I NA. , ΦΙΛΩ N Iro TnTA, que dicendo diliges proximum ut temetipsum , ex quo perspicitur , cum hame benevolentiam iam non persectiorem Icsem promulgavit, quam est late longeque dispusam vir sapiens in aliquem pini
illa natura lex sive divina moralis , qua tenemur virtute praedium contuleris, tum istia olfiei, quia progesse socio, & eius commodis inservire, nec quibusam incredibiti videatur, si aurem neces alteri sacere, quod nobis seri non volumus. Ipseirium, tit Ni Ni Lo sΕsC PLUS QNAM A enim Christus sententiam, qua legis naturae sum- TERυM DILIGAT. Quid enim est, quouius ma continetur, his verbis estert. Omnia, quaeJferat, cumsint cuncta paria, quia si interesse quip-
ωolueritis, tis Delia r etolis homιnes, ita Cr vas pnum tantulum modo potueris, Jam amicitiae nomen
facite eis. Quoe & decalogi sententia est, quam exciderit: cfus est ea vis, ut , utique sibi ali idem Christus prosert. Ddiges Dominum Deumiquid, quam alteri, maluer ι, nussa sir: ejusmodi
tuum ex toto coris Ius, crex Iola amma tua, C litaque dilectionem , quam praecipit Christus, ex rotia cogitarione luia, cr proximum tutim ut te docuit & ipsa natura sive recta ratio Gentibus,lsum. Itaque repetit quidum Christus naturae Cicerone teste. Quae mutua dilectio omnem vim sive moralia praecepta, non vero eis vel addendo prohibet, donec necessitate adducti eam adhibe vel detrahendo perfectiora reddit, vel de novo re cogamurr judiciis enim cessantibus istiusmodi promulgat. Ipse enim dicit apicem de lege non viscit instrumentum justitiae, quo ius suum eui- transiturum, seque non ad solvendam, sed im- ique tribuitur, & consequenter non magis diler lendam legem venisse: persectiorem quidem & l ctioni socii repugnat, quam in civitate justitiae
pleniorem legum explicationem dedit Christus, i cum criminalis tum etiam civilis exercitatio, quaverum eandem tanquam in se imperfectam non i utitur summa potestas, sua sceletibus decernen- correxit nec supplevit, nisi eatenus correcti ldo supplicia, pugnat cum dilectione omnium t nem & additionem aliquam admiscuisse dicamus, ' minum. Itaque in decidenda hac quaestione, quatenus legi secundum novum foedus servandae t medium tenuere viri docti, dicen Jo non omnem per sdem in nomine Christi conveniens erat. L e j vim bellicam illicitam neque prohibitam , ve- enim morialis sve nis ratis pIane immutabilis es: ruiti iniustam & pudendam belli licentiam notitiise lex aeterna appellatur: eaciem vide causa - - : solum Christiano, sed omnibus hominibus in- νι ac perfectior redua nonpotestinon magis quam im - I terdictam: de qua latius disputandi infra nobisgo insanguas Dei a ipsa denique ejtis naturis,-- crit occasiU.
3 o. Simul & iurisprudentiam, quam antehac in muneribus publicis
quanta potui integritate exercui, nunc quod mihi indigne e patria tot ω ai meis laboribus ornata ejecto restabat, privatae diligentiae studio adjuvare volita Artis formam ei imponere multi antehac destinarunt: perfecit nem thodi. mo: neque Vero fieri potest, nisi, quod non latis curatum eli haerenus,
70쪽
si Zea quae ex constituto veniunt a naturalibus recte separentur: nam naturalia, cum semper eadem sint, facile possiant in artem colligi: illa autem quae ex constituto veniunt, cum & mutentur Spe, & alibi alia sint, extra artem posita sunt, ut aliae rerum singularium perceptiones.
Upra annotavimus quantum momentum,
quantamque lucem civilis juris scientiae juris publici cognitio , quae ex naturae gentiumque praceptis ac principiis intellectis acquiritur, adfert. Adeo ut aliquos in iurisprudentia Romana addiscenda progressus eum fructu sacere quis queat, nisi publici juris studium eum ea comiungat. Cum quia jus eivile collectum est ex iuris naturae & gentium principiis, tum etiam
quia civiles leges ad naturalem aequitatem bonitatemque examinari debeant: detinimus enim jus civile, quae legibus civilibus continetur, a
tem aequi & boni, cujus jurisperiti sacerdotes vocantur, id est, ejusmodi qui boni & aequi artem, id est, juris civilis notitiam, prostentur. Quid enim illud bonum & aequum aliud est,
quam rectae rationis dictamen, aequum ab iniquo, iustum ab iniusto discemens, & singulis
rerum circumstantiis obseruatis, legislatorem
aut judicem informans, quid fieri vel non seri
oportet. Quamobrem merito quis per aequum &honum intelligit rectam illam rationis normam, S persectam bonitatem, ex lege naturae dextrecollectami qua autem ratione eam ex lege naturae quis colligo, cujus animus juris naturae notitia atque scientia non est imbutus. Fateor equidem omnium cordibus leges natura inscriptas esse a que infixas, ideoque eas facile natura Iumine bo mini innotescere, & consequenter ad earum c Uitionem acquirendam non multo labore ac studio opus esse. Verum etiamsi iussi&injusti, honesti & decori homini innata sint principia, quae
duce recta ratione ipsi innotescunt, attamen studio & labore atque doctrina opus est, ut adhibito mentis discursu, ex convenientia vel disconvenientia alicujus actus eum istis decori &honesti, aequi & boni nobis innatis principiis ei ineste necessitatem vel faciendi vel non faciendi, propter moralem, quae ei inest, vel honestatem vel turpitudinem , & eonsequenter a Deo illum actum praecipi hunc vetari iudicemus,atque rationis dictamen factis applicemus. consequentias inde eliciamus, atque ita nobis normam agendorum praescribamus. Merito itaque Autlior magnum hujusjuris naturae vel gentium notitia civilis auri spmdentiae addiscendae atque applicandae adjumen tum & adminiculum .esse judicat, quamobrem huic studio enixe navavit operam, cuius quoque fructus non in publicis tantum gerendis rebus aemuneribus abunde percepit, verum etiam tanquam manuductione usus est ad perseiendum elegantissimum hoc opus , quo nihil unquam eruditius vidit orbis literarius, nec fortasse vis raest posterior aetas. Verum quanquam juris publici studium multum adiuvat auris Romani prudentiam , attamen huic iuri artis formam imponere , quanquam definiatur ars aequi &boni , quemadmodum nemo perfecit, ita illud ipsam nunquam posse seri praedicat Α
thor, propterea quod multa dependeant ex v luntate legi satoris, & consequenter mutabilia, prout reipub. necessitas, & civitatis constitutio flagitat,certis suis regulis N praeceptis circumscribi atque includi nequit. Hinc Cic. au Heremnium dicit, artem esse' optionem, quae dial rem tam viam rationemque faciendi. Αα, Diomedes
inquit, est rei cujusque scientia usu vel ratione
percepta, tendens ad aliquem actum vitae necessarium. Quare apud Lucianum legimus, artem esse praeceptionum exercitarum constructionem, ad unum vitae eqitum pertinentium. Qua a tem ratione ius ars dicitur , docet nos Cic. I. oriar. cum inquit. Si ars definitur ex rebus penitus perspectis, planeque eo uis inque a opinsonas a bitrio styianitis, scientiaque comprehenss, non mia hi videtur ari jurisconsulti esse ulla. Sunt m ria Cr ad vulgarem popularemque sensum accommodata omnia senera huius forensis eruditionis. Si sem ea quae observiata sunt in risu ac ratione juria a in rantii, Meal hominibus castidis inperiatis anima res ae notata, verbis designata, 1
nemias istia'ara, partibus di ibuta sani, id quod
feripotuis video, non intelligo, quamobrem, Hminus istas fili de itione , at Mae vulgari vianiane, ars esse viae fur. Itaque hac distinctione adhibita Crotio responti re possimus, quatenus juri eivili multa admisceantur quae ex voluntate pendent, ideoque mutationi obnoxia sunt, eatenus ei artis Armam vix posse imponi, propterea quia certis nequeat regulis includi, quemadmodum naturae jura,quae perpetuam habentia causami de consequenter immutabilia suis praecepti describuntur. Attamen quatenus jus civile consideratur tanquam compendiosa praeceptorum boni& aequi collectione constans disciplina, a juri consultis nostris in artem redacta, si is potest re gulis includi Quamvis enirn constitutiones civia
les , pro rerum ac temporum varietate mutentur,
semper tamen necesse est cas rationem habere
eum bono publico & artis regulis. Illud autem bonum publicum constans est & eertum a que immutabile, licet pro temporum moribus& utilitate varie tractetur. Coras ad Tit. de i .cr jur.