Servatii Gallaei Dissertationes de sibyllis, earumque oraculis ..

541쪽

que dono missum ad Cretensis insulae tutelam. Erat autem illi unica duntaxat vena, eaque a summa cervice ad imos usque talos porrecta. Ter in singulos dies insulam obibat, excubias agens. Itaque & Argo navem h Colchide cum Jasone redeuntem vetuit in portum Crete sim appellere. Sed , Medea deceptus periit , ut nonnulli dicunt, dato veneno , quod insaniam immitteret e ut aliis placet, cum illa pollicita esset se illum immortalem reddituram, clavum qui summae venae erat assixus eduxit, atque ita sanguine totoque corporis humore defluente periit rursum. Alii tradunt interiisse percussum arcu a Paeante circa talum. Dioscorides lib. VI. inter Venena prodidit herbae speciem esse quandam , quam quidam ranunculam appellant L tine , Graeci Batrachion , eam a Regione, in qua copiosius provenit Sardoam sive Serdoniam , dicunt : Quae pota sive comesa mentem adimat labiisque contractis, risus speciem praebeat: atque inde in hominum vitam sinistri ominis veniste , de risu Sardonio proverbium. Neminit de hujus heriis minius Fb. XXV. circa snem. Strabolita Ceographiae XI. scribit, in Cambysene quae flumen Alazonium

accolit , aranearum genus quoddam nasci , quod alios ridendo coingat emori, alios flendo desiderio suorum. Quidam addunt de Tam cotella, cujus morsum interitus cum risu sequatur. Quin & Arist teles de partibus Animalium lib. III. ait, ictu etiam trajecta praeco dia , in proeliis risum attulisse literis proditum esse , idque accidere calore quem moveat vulnus. Mortuus est Zeuxis Pictor ridendo,

dum sine fine ridet anum se pictam, & Chrysippus conspiciens A sinum vescentem ficis. Μ. Tullius Epist. familiar. lib. VI l. ad Fabium Gallum Hlueris, inquit , mihi vereri aus istum habuerimus , ride

mus Σαηδώνιον, significans futurum, ut si Caesar rerum potiretur, multis arridere atque applaudere cogerentur quae magnopere displicerent. Lucianus in Asino, Σαρδωnον γελῶ=ς - , id est, Sardonire ridentes avebant, risum innuit contumeliosum & subsannantem. Idem alibi: ἐδάμiae 1 ra ΣαρδάνHν is γελῶν ret μαλον παρι αυε. Id est: Damis autem Sardonio arridens risu, magis etiam inritavis. In

eodem sensu videtur usurpatum & a Platone lib. de Repub. I. cum scribit Trasymachum quem amarulentum & arrogantem ubique s

542쪽

Homerus item aliquot locis huius risus mentionem facit in Odyssee Tnarrans, quemadmodum ex procis quispiam puta Ctesippus Ulyssem in aedibus suis habitu specieque mendici sedentem, arrepto ε shortulla Navis pede petisset, atque ille capite commodum deflexo declinasset ictum:

Σαρδώνιον μάλα πῖον. - -

Quo loco Eustathius Interpres admonet, eum fidere fisum Sardonium , qui diductis modo labris rideat : eceterum intus aut ira aut molestia discruciatus. Veteres enim risum Sardonium vocasse, quoties aliquis despectim non solum ridet, sed etiam irridet: dictum autem G α ρεινα - χειλη, id est: d diducendo labia. Quom do sere rident qui apud sese perniciem alicui destinant, quemadmodum Ulysses mox sublaturusὰ medio procos, idque jam tum in aniamo statuens, risit risum quendam subamarulentum. Consimilem msum risit apud HesiodumJupiter, iratus Prometheo, propter ignem

furto sublatum e Carmen adscripsi, quod quidem est in primo libro operis, cui titulus , ἔργα l init .

Id est rmis animo infensius, clui nubila coingit, inruit, Proles rapeti musto technisque dolisque Inrer mortales unus Doctissimm omne is , Imposuisse mihi gaudes, wnemque tulisse, Nempe ingens atroxque malum, ct ubi post iu Dinis Duis ergo pro rapto igne malum dabo, quo simul omin Gaude At, propriumque malum Iovisse libebit. Se sucus, risique parens hominumque Deumque. O o O a

543쪽

Risum hunc satalem interpretantur, quoties imminet pernicies 1 satis destinata. Cujusmodi fuit & ille procorum . quem describit Hom rus eodem libro, quem paulo ante citavimus, alioque retulimus loco. Diva praeis movit validum Tritonia risi , - ιHaud compescendum, ae animum stupefecit, at Hi . malis sne meme quidem risiere alienis, . T Camis frusta is cruda Gr sanguinolema moranus. Iuterea Lesemis implentur lumina, serum d Ui ct ipse animus. - - - Opinor & Sardonium risum accipiendum quem Homerus Iliados H. tribuit Aiaci singulare certamen ineunti.

Id est ria est:

Sis inζms Aiax surgebat Murus Achivum

Terribili ridens viam. - -

In vetustissimis quibusdam in Hesiodum commentariis Epigramma reperi , quo proverbium de risu Sardonio non ineleganter explic tur, id est hujusmodi Σαρδὼ πις ἐςἰ νωγ ιζ ροπε, , βοτανη φθαρικη γῆς -πεχέ

544쪽

Id quoque nos nostro more propter imperitiores Latinum ex tempore fecimus, hoc modo. Ω-ά- issala es meata Sardo taberiae, In pia &rba pereuisa surgit ὲ sese, . 'Sardanae nomen, apiastri praeferens Figuram, at ea eomeo ab imprudentibus, x ora contrahit, atque Nym exhibet Speciem, deinde protinus mors occupat Imitata risium. Caeterum sunt qui ferant Gentem esse reuandam Sardanorum Barbaram ,

ὰvate qui sessos parentes in loca

Praerupta raptor H erant, atque ibi neci Saxisque fustibus1ue dent miserrimos Ex arduis Dbinae praecipitent petris. Atque iurer isthaee impus rident Iocis, Luduntque temere parricidis lusibus. Aliis magis probatur Lee sententia, Ridere eos qui se necantur, qu Pi Spectent suorum pignorum vesaniam, Citasque rerum ct aestuarias vices. Pausanias in Phocaicis tradit , Sardoam lassulam serpentes gignere innoxios, praetcrea eam a venenis herbarum prorsus esse immunem,

nisi quod unam aut exitialem , apii specie , quae juxta sentes quidem proveniat, non insciat tamen sentium aquas: eam qui ed rint , ait ridentes emori, atque hinc Homerum, & post Homerum, O o o 3 alios

545쪽

alios adagium induxisse , ut dicerent eos ridere risum sardonium , qui risum riderent omnino insanum, itaque non absurde videtur a cipi posse risus Sardonius, pro risu demente, quoties instantibus malis insane ridetur , siquidem legimus C. Gracchum in ambiendo magistratu repulsum , adversus inimicos insolentius ridentes inclamasse , eos Sardonium ridere risum , ignaros quam magnis tenebris ex suis actibus circumfunderetur. Hoc in Gracchorum vita Pluta chus: idem in commentario de seperstitione, &τ εα, miniis emόπi εδὶ εον, τοὶ μανιυν κ, Σαρδωνιον γέλω M. Id est et His itaque eonsidera eum , qui nullis eredit esse Deos , insanum quidem O Sardo nium ridentem risum. Interpres quispiam Hesiodi , risum Sardonium interpretatur, risum oατώ, id est , amplum , ubi quis ore vehementer diducto ridet, quem eundem Opinor , γελι ras συγκρουπον arpellant, id est, risum concutientem, cujus quidem interpretamento suffragatur ipsius Elymologia vocabuli, quam paulo superius ostendimus, Dra si σε ρένα τὰς οδοsi M. Postremo , non omnino videbitur absurde Sardonius risus accommodari posse, ad risum luctuosum ac tristem, cujusmodi tribuit Homerus Iliados Σ- Λndromachae tanquam is indicium fuerit animi, Hectoris mortem praesagientis:

Id est: Ita sis accepit mranti, flebile ridens.

Eudemus, in collectaneis dictionum Rhet. ait placere nonnullis, ut de risu contumelioso accipiatur, ubi quis despectim & contemptim ridet, de quo etiam proverbium sertur , υ, - καὶ λῶς μου, id est i ὸ sublimi me derides. Addit idem lapidis esse genus qui risu Sardonius appellatur. Suidas scribit hinc etiam verbum effictum, ut oαρδαμν dicantur, qui Sardonium rideanti Sed jam dudum libet a Sardonio risu discedere', idque Asemus, si prius illud addiderimus, epithetum hoc Sardonium variis sermis inveniti apud Autores: apud Lucianum & Ciceronem in μήνιο, legimus: apud Homerum ιαρδα- . νιον, apud Virgilium, sardoum, apud Lycophronis enarrationem,

546쪽

dem voce manant. Nam a Sardo sive Sardonia sumi cui quondam nomen suis Ichnusae , deducitur Sardonius , Sardone & Sardonicus. Α Sardos Illyriae Civitate proficiscitur ναρδιωώ, unde, scuti reor, mutato η in α,-A Sardis Lydiae oppido Sardianos & Sardianicus. Ex his succurrit conjectitra in Epigrammate Graeco, quod

modo citavimus, non legendum fortassis . γρο αοφ sed λυροπο ῖm.

Usurpavis Adagium Salvianus lib. VII Sardonicis quodammodo Hesebis, omnem Romanorum populum putes saturatum: Moritur &ridet. Videamus nunc quo sensu Sibylla de populo ante Diluviano dixerit , Sardanium risum ridianti. Existimamus autem , Sibyllam indicare voluisse, impios illos, illius temporis homines voluptatibus& delitiis suis adeo suilla addictos , ut etiamsi se iis & in iis quam maxime oblectarent , attamen gaudia illa ipsis exitio & luctuosa &tristia essent sutura , uti talium risuum exempla nonnulla allegavit Erasmus loco iam statim laudator nempe qui in luctum di mortem desinerent. Ponamus itaque allusisse Sibyllam ad morem Carthagianensium Coloniae Sardoniam Regionem inhabitantis , qui senes suos septuagenarios Saturno immolabant , & qui senes laeti ac rudentes mortem adirent, &c. vel ad Sardoniorum consuetudinem, qui parentes suos sustibus eaedentes in fossam praecipites dabant, &c. Vel ad herbam Sardorum , quae comesa homines veluti ridentes enecat, sive ad risum satalem respexerit, cuius etiam Erasmus meminit , sive ad risum insanum, cujus exempla ante fuerunt indicata ,sive luctuosum & tristem, res eodem redit: quidquid sit, rem mali ominis indicat Sibylla r sed ut nunc ad rem ipsam, id est, praedictionem Noachicam accedamus, confidenter pronuntiamus nunquam Noacho, proverbium hoc de risu Sarrinio in mentem venisse, imo ne quidem venire potuisse. Quid' an Noachus unquam cogitare aut somniare potuit, Carthaginenses in mundo futuros, eosque col niam in Sardonem Regionem emissuros , illamque tam ferream in parentes suturos ἰ certe nos non credimus nec unquam credemus. Verum Crassetus ciusque sequaces, satis novimus, regerent Spiritu

Propliptico Noachum illud praedicere potuisse: verum ponamus is ud

547쪽

se seri potuisse , quamvis is posse ad esse non valeat consequentia , an non Iustitiae praeco Noachus, ad Auditores suos, quos ad poenite tiam invitabat, sermonem intelligibilem direxisse censendus est η nemo certe hoe an dubium revocare potest, nunquid igitur etiam Noacti Auditores, Spiritu Prophetico, praescire potuerunt plusquam mille annis ante rei eventum, Coloniam e Carthagine bus orituram , quae parentes septuagenarios, tam horrendo parricidio necaret. Credat hoc qui velit, nos autem contendimus, nunquam homines illos impios rem hanc ita percepisse, quod tamen statuendum esse existim mus, si ab Auditoribus suis intellectus suit vir Sanctus Noachus: fin autem profanos illos comminationem hanc de Sardonio risu non intellecturos scivit Noachus, cur ad illos admonitiones suas direxit hic Iustitiae praeco ' an credendum est Virum hunc Pium pariter ac Prudentem , tam inutiliter voluisse operam suam collocare φ certe nos quidem nullo modo hoc credimus: coeterum ut Antiquitasilla, quam tanto cum fastu sibi arrogat Sibylla, evanescat: rogamus notare dignentur, Lectores , ante Homeri tempora non innotuisse proverbium de risu Sardonio, si Sibyllinorum mendaciorum Patroni, sartam tectamque velint conservare Sibyllarum Antiquitatem, enixhpetimus , ut idoneo aliquo teste confirment, ante Homeri aut Hesiodi aetates cuiquam de Sardonio risu innotuisse. Adeo ut vel hinc etiam constet mentiri Sibyllam, quando ,. uti ante ostendimus, H mero se priorem extitisse gloriatur. Patet porro, non adeo Antiqua esse oracula haec Sibyllina , meminit enim Gigantum qui Tartareas aedes subierunt,

In fractis vinclis smati, sippliciumque Ignis inextincti jussi perferre gehennae.

Alludit Sibylla ad rica S. Scripturae Matth. V. vers. XXII. p. ID.rtiisα Hebraeis est Gunκ a gehinnom. Rabbinis marra gelisnam. Est vox composita , signiscans : vallem Hi om Sic dictam a nomine ejus qui vallem istam olim possidebat , uti hoc colligitur ex Josuae 4ap. XV. vers. VIII. Notandum autem Doctiss. Saubertum talib. de

548쪽

sacrificiis cap. XXI. existimare non a nomine viri vallis illius posse siseris , nomen hoc suisse petitum , veri similiora etenim, inquit, 'lagimus in lib. Jalhul. in cap. VII. Jerem. sol. 6 i. Vallis suit dicta

an quia vox pueruli erat tam rugiens, aut quod adstantes sacrificuli dicerent , ii, rum utile erit tibi. Scribit enim R. Bechai Lev. XVIIL

parentei per si asei fuisse reliquos liberos, fici scio is morte ereptum iri ,

seque tota vita Iuturos prosperrimos. In hac valle crat locus excelsus,

ubi olim Judaei , superstitionibus vicinarum Gentium addicti, Glios suos Molocho immolabant, aut potius immani crudelitate comburebant, Abrahamum scilicet ut imitari viderentur, utpote qui

Deo id jubente , paratus suerat filium suum in holocaustum offerre : de hoc Iudaeorum nefando ritu, legere possumus II Regum

p. XXIII. vers. X. & II Chronici cap. XXVIII. vers. III. Jeremias etiam conqueritur cap. VII. vers. XXXI. Iudaeos filios suos & filias suas igne combussisse. Videsis etiam cap. XIX. vers. V. Locus autem iste excelsus Tophet vocabatur, a Tympanis quibus locus ille resonabat, ne insantum qui comburebantur ejulatus audirentur. Tophetenim Hebraeis est Tympanum. Similia in tax fuisse olim apud

Carthaginenses, qui etiam filios suos Saturno immolare sonsueverant, testatur Plutarchus in tractatu suo de superstitione , circa Gnem. Eadem de Carthaginensibus testatur etiam Lactantius lib. L p. XXI. Ex Pestennio Festo. Vide sis etiam Dionysium Halicam nasaeum lib. I. Locum autem hunc Tophetum polluit Iosias Rex, sic enim legimus II Regum cap. XXIII. vers X. Polluit etiam Tophetum quod est in vassi filiorum Hinnom, ne traduceret quisquam silium suum aut filiam suam per ignem Moveo. R. David Kimchi: Gehinnom, ait , es locus vicinus urbi Ierusalem contempsimus , inquem projici bant sordes er eadamera , fuitque illis ignis continuus, ad comburendum cadavera , ossa ct reliquas sordes. Fecit hoc Rex ille ob scedam id lolatriam , qua idolo Ammonitarum Molech ex καυδελία sacrisi ii Abrahami , parentes liberos suos offerebant: cadaveribus jument rum , ossibus defunctorum, sordibus & excrementis, locum hunc scedavit, igne perpetuo ibidem ordinato ad Cadaverum reliquarumque sordium exustionem. Hinc factum est ut Gehinnom pro inse no tum apud J udaeos , aliosque postea usurpetur. Quis enim locus aptior ad exprimendum illum ubi damnati aeternas strent poenas,

549쪽

quam ille qui ob impuritatem erat infamis , horrendus 3e perpetuo

igne notissimus t ut ut autem Antiquitatem aliquam sapiat verbum hoc γεινα, non tamen sub hac notione, ut insonum denotet, ante

Josae tempora innotuit. Ipse enim cst ille qui primus ignem perpetuo extrui iussit ad cadavera aliasque Beses concremandar quo pacto autem secundae aetatis homines intelligere potuerunt, futurum ut alia quando vallis cuiusdam , cui nomen daretur , possessore Hinnam,

ae postea successu temporis Iudaeorum filii ibidem combureretis tur, ac deinceps Iosiam locum illum polluturum, ac ibidem ignem perennem , accendi iussurum , ut vere posset esse typus & emblema inferni , in quo impii post mortem aeternis cruciatibus essent puniendi ' Hoc si quisquam credere possit, dabimus herbam. Sed n mo , uti existimamus, quempiam reperiet et quidquid sit, non putamus ante Josiae tempora aut saltem Iudaeorum, qui liberos suos

Molecho immolabant, pro loco damnatorum & aeternorum cruci

tuum intellectnm & kmptum suisse nomen hoc Gilimram. Ante autem illa tempora nulla fuit ratio, cur locus ille infernum designaret potius quam alius, nihil enim horrendi in illo loco tum temporis conspiciqbatur. Sed postquam ibi infantes vivi in honorem Notechi comburebantur, ubi Josias perpetuum ignem strui iusserit, ad ulam supra indicatum, tum evidentissime cuique patebat, illum locum pro typo inserni potitisse allegari. At vero secunda hominum

uetate vocem hanc γέενν- , ut vult Sibylla, fuisse notam & pro damnatorum loco acceptam , hoc est quod pernegamus. Christi aetate eo sensu quidem intellectum suisse hoc verbum, concedimus. hac in re cum Doctiss. Drusio consentientes, verum cum Doctissimo Crotio existimamus verba duri 'a gelam om ab Antiquis sic pronum tiata, posteriorum temporum pronuntiatione fuisse prolata γζε-- , atque hine est quod D. Hieronymus in X Matthaei caput, dicat, nomen Gehennae in Heteribus libris non inveniri, sed primum a Salvat re peni. Ut ut sit Antiqua vocis Dbisnam pro insetno usurpatio, attamen ea aetate qua Sibylla locuta tuisle vult videri, illo sensu nec suit accepta , nec intellecta. Ut autem porro innotescat oracul rum Sibyllinorum novitas, notandum judicamus Sibyllam alludere, - imo τι ἐξ mentionem injicere ludorum Iselasticorum, quorum

originem, nemo est qui ad Machi, tempora extendat, aut quispiam illius

550쪽

illius aevo Institutos fuisse illos Agones assimare audeat, aut demonstrare possit: Sibylla Orac. lib. II. p. is s. de Christi adventu e tremo, quo putat Coelo sereno fulseram stellam clarissimam Coronae similem , disserens, addit haec verba quibus illam alludere ad certamina Iselastica, patet: Καi ταθμα μέγας μ πιών εms , Praestare lectionem codicis Regii existimamus , hoc pacto versum hunc reserentis, hoc observante D. Opsoporo l

Vel uti hune locum restituit Doctiss. Tumebus,

Has postremas lectiones priori praeserimus. Certamina autem Iselastiam, qualia aut quaenam fuerint, passim apud scriptores resciri potest rhoc tantum ad illorum explicationem addemus: Iselastica autem, vel ut Graeci pronuntiant ira: ψωνες, dicta suerunt illa certamina , ab εἰαλ-νω, induco, invebor. ει σελαύνειν est proprium hier nicarum verbum: uti hoc annotavit Doctiss. Casaubonus ad Athenaeum lib. XV. cap. XVII. Agones autem illi Iselastici dicebantur propter Victorum in illis Ludis aut Agonibus in Civitates suas penetriumphalem ingressum. Solebant enim Athletae Victores, equis albis vel quadrigis invecti, ingredi suam Civitatem , disjecta aliqua muri parte , teste Plutarcho : hoc facto indicare volebant, non magnopere urbi illi opus esse muro, quae viros haberet, qui pugnare possent & vincere, Plutarchi autem locus sic habet, lib. Π. Sympos

problem. II. quaest. V. To πὰ νικηφόροις ἐλαί-m P τειχων εφιε. ργ λελων , ε κα ολειν τοιο ἀω dii 2Bνοις , - ου μεγα ἀλέτειχων ' ιφελ' ανδροις ἐχουση μαχεδεμ διψα ους κι νικαν. Duod triumphanti us permittitur ut partem muri demoliantur hune habet sensum , Urbi murorum non esse maginum usum viris reditae , pugnandi vincendique gnaris. Suetonius in Nerone Claudio cap. XXV. R versu e Graecia Neapolim , quod in ea primum antem protulerat, albis equis introiit , disjecta parte muri, ut mos hieronicarum est. Praeter illos honores qui Athletis Iselasticorum certaminum Victoribus, con-