장음표시 사용
121쪽
118 De Causis corrupi. Judiciorum
N eum tollieitudine non offendendi es- fusiore sermone jusjurandum 3 an lovi
xiis est commissia. ut plurimum non juris tantum .sed ipsus causae ignaris:cum tamen in hac re praecipuum sit, monente Fabio, totam causam familiariter nosse. Ea enim res suggerit materiam interrogationi, is veluti tela ad manum subminisbat. Saepe vidi per immensae loquacitatis seriem. perque minutissimos rerum articulos evagata te. simonia ; sed de eo solo nullam vel interrogando factam mentionem .quod solum causae statum continebat: neque id mirum est. eum nosse statum litium. praesertim ut hodie tot inanibus exeursibus distractarum . plerumque nemo posse. nisi qui Iurisprudentia inllm-ctus est. & de causa cognovit. Neque vero lassiciunt in hoc eapita interrogationum, quae exhiberi a partibus solenti saepe enim neque ipsas, neque earum causidici causae statum cernunt. Non
mirum igitur involvi tantopere, di sus- flaminari hodie lites . cum quod in iis dijudicandis potissimum momentum habet. id Iudex sere a sua cura removeat, mandetque rudibus & causarum ct Iuri rudentiae. Atqui praeter juris scientiam . etiam altissima prudentia
indigent testium interrogationes: prae. sertim eum ei qui verum invitus dicturus est extorquendum est quod nolue- tu. s. rit. Hoc, docente Fabio, non alio mo-
, 7 do eri potest , quam longius interro. gatione repetita. Respondebit is quae nocere causae non arbitrabitur. Ex pluribus deinde quae confessio erit, Aperducetur, ut quod dicere non vult. negare non posse. Nam sit moratione sparsa plerumque coirigimus argumenta , quae Fer se nihil reum a gravare videntur, congregatione deinde eorum factum con vincimus: ita hujusmodi teriis multa deant ρ actis, multa de insecutis , loco, tempore, persona es interrogandus , ut is aliquod
responsiim incidat,pos quod illi vel .
reri quae volumus neces sit, liis suae jam dixerat repugna, e. Sed ut naee impleri per alium possint. unde discernet judex. si ipse testes non interroga.vit, religiose quis testimotuum dixecit, tale&lcmeritate in garrulitatem dissolutus neglectum ostenderit religionis. aut impetum quoque hedendi reum δAn qui coram iron fuit. cx scripto distinguet securitatem . simplicataremque re remissionem cognita sibi liquido promentis . a simulatione trcpidationeque recitantis sibi diactata Τ Atqui judiei haec dispicienda mandantur, DUM L. t f. pluiter visi mi dicere, utrum unum 'his
eandemrue meditatum sermonem antliterint , au ad ea , quae intra rogau.
tar, ex rempore verist initia re odorint. An non in re praesenti esse debet judex , ut sicut quinam in testimonii tenore sibi constiterint; qui , ero subinde vacillaverint, jussi cadein repetere . vel de aliquo articulo ex tota testimonii serie desumpto post intervallum rogati y In testimoniis. inquit Modest inus, riguitas. sides, mores gra L, .ssitas examinanda est , S ideo is es' δ γ qui adversusfidem suae tentationis vacillant, audiendi non sunt: Sed quomodo ea judex expenderit. s neque viderit testem, neque audiverit coram δNimirum profert instres plerumfue o P .b lib. ratio; S animi secreta detegit , ut grae- 'co quoque testatu in est proverbio: sed
oratio utique viva. Nescio enim quo- 1 .m Lmodo mores etiam ex vore atque actu ne perlucent. Enimvero quia tam vatia sunt in testibus non nisi coram occulto quodam sensu deprehendenda. idcirco leges tam liberam hujus rei ae stimationem religioni judicis permittunt; ut Divus Hadrianus Vivio Varo legato Siciliae rescripserit: Tu magis scire
potes , quanta fides habenda Au tesι- ar
bus. Idemque Valerio Vero: Exsenten AE t. 3.tia animi tui te aesimare oportet,quid , 3 aut credas, aut pinum probatum tibi opineris. Sta ct idem Princeps Junio Rustio Proconsuli Macedoniae rescripsti Tesibus se , non testimoniis cνου-dere. Nam minus, inquit Fabius. ω- V redetur constitisse sudor inter paucos I
signatores. Spro di dentia remitur assentia. Quid vero intercit, scripto . aliquis
122쪽
aliquis testimonium suum mittat, ancoram actuario juris & causae rudi re-sctur, quod illius litteris consis tum Iudicibus exhibeatur 7 Recte igitur Imperator Hadrianus . testimonias a-m e locum non esse: nam i os , inquit, interrogare soleo. Ne igitur graventur obire Iudices. quod tantus ille Princeps ipse exsequebatur : qui haud dubie magni ad cognitionis summam momenti existimavit, quod inter tot' tanta imperii negotia.a Iurisdictionis
. suae munere non scjunxit. Atque adebs. P Iuliinianus constituit, ut in causa eti- minis . testes etiam in alia provincia morantes. coram sint exhibendi: alias scilicet non habituro momentum e rum testimonio, quamvis etiam coram
judice ejus loci datum esset. Et qui- m. c. dem olim tinis non ni poLI Anitas actiones rogabatur, inquit Fabius: instimans suo tempore inter ipsas actiones rogari testes solitos. ut ad quemque locum deducta oratio esset probationis indigentem. Et ea sane expeditissima senui liquidissima cognitionis
ratio est, perquam conjunguntur, quae hodie ingentibus diducta intervallis, non tantum litium progressus sufflami. nant. sed intentionem quoque Iudicis abrumpunt di impediunt. Nam lectis tandem quae hinc inde litigatores ad sui dandam intentionem suam scripto paulatim exhibuerunt, postquam prohationem Judex decrevit', tanto plerumque post intervallo testes producuntur, ut in iis interrogandis omnia quae in causa sunt meministe Iudex ne queat di cum si status causae simpliciter constitueretur ab initio. jam tum non tantum perorationi, sed N probationi praefiniri dies posset. Porib in testium interrogatione jam olim ipsi oratores suam industriam collocabant : quod
admitti quidem debet, sed ut principales sint partes Iudicis. ipsorum opera quasi administra. Neque enim ipsis
permitti hoc interrogandi negotium debet: cum inter altis suae praecepta venditent. Providere ne timidus . ne inconstans, ne imprudens sit testis, ne
scilicet turbetur. & a diversae parias advocatis inducatur in laqueum ; &plus deprehensi noceant, quam firmi& intertiti profuissent. Igitur multum eos ante domi versant, ac variis interrogationibus quales haberi ab adve sario possunt explorant: quo aut constent sibi. aut si quid titubaverint. OPportuna rursus ejus a quo proὸucti sunt interrogatione velut in gradum reponantur. Deinde si habent testem eupidum laedendi. eavent hoe ipsum ne cupiditas ejus appareat; non statim de eo, quod in judicium venit rogando. sed aliquo circuitu ad id perveniendo. ut illi quod maxime dicere voluit videatur expressum. Nec nimium instant interrogationi, ne ad omnia respondendo tellis fidem suam minuat. sed in tantum evocant eum, quantum sumere ex uno satis est. Has igitur artes impediet Judex, imo praeoccupabit, & in contrarium vertet. ut qui suspectus odii in reum est . cupiditatem laedendi prodat. Sed neque in productos jam testes adversarii artes permittet: quibus timidus tesis terreri φιtus decipi , iracundus concitari , ambitiosus insisti, longus protrahi solet;
etiam prudens S constans brevi aliqua interlocutione refutari. aut alLquo urbano dicto refrigerari. Nam si aliquid ex iis usurpari. veritatiS inter est . quemadmodum interesse interim potest; a judice . non a parte tentandum ejusmodi remedium est. Tantundem est de eo quod praecipiunt acuta inis terrogatione perducendum testem ad ea ouae parum inter se consentiant: nam& hoe judici tentandum ad convincendum mendacii suspectos. non ad illaqueandum rudes hebetesque. Illos
enim altius is unde nihil suseriti si
repetita percunctatione , priora δε-quentibus applicando ,sπὸ M perdacet, ut ab invitis quod verum sit emtorqueat. Ebus rei, inquit Fabius. Medisi naulia in scholis , nec exemeitatio traditur e naturali magis acumine aut usi contingit haec virtuae.
Si quod tamen exemptam ad imitatio- max
123쪽
1 1 o De Causis corrupi. Judiciorumnem demonstrandum sit Jolumes quod
ex dialogis Socraticorum maximeque
Plato is dici potes di in quibus aduscitae sunt interrogationes, ut cum inpleriisve bene respondeatur, res tandem ad id quod volunt e cere pervo I. Mul. niat. Denique salubriter Imp. Zenom quibuscumque judicibus potestatem in V restes dedit . qui coram iis testimonium dixerunt, coercendi scilicet eorum sal. statem, fraudemue, non admissa fori praescriptione alias ipsis competente :ialubriter inquam, ne praescriptioniS sussugio contirmetur audacia peduri
testimonii: &quia idem ille Iudex jam
instructus de admisti qualitate . expeditius de poena statuet. Quod si deli- LP .F. eii atrocitas excedat modum Iurisdi-
Ο . ectionis quid enim si judici isti non sit
μι, potestas animadversionis y de modo
CAPUT XIX. De Conclusione cause. De fatali Udecretorio titibus termino servando.
CAusa satis jam instructa tandem
concludi a partibus solet, ut PO- teliati di sententiae judicis aperiatur. Quanquam inter Interpretes quoque Iuris non desunt, qui hanc conclusio-ν, Λ: nem additamentum magis judicii. sing. quam membrum esse censent: ideoque 3 ' ca omissa valere nihilominus judicium: Miriti. & consequenter posse judicem . non modo alter1 partium receptui canente, P sed & utraque in certamen adhuc inpar. 6. cumbente , ei modum finemque impo G nere, catlsa nimirum satis jam dispua. .istat L Quae sententia omnino probanda φ7 est. Etenim ipsi litigatores calore saepe,
Ripso certamine irritatis magiS magis que animis. tam pertinaciter committuntur.ur ultionis genus existiment,im.
mortali lite fatigare adversarium; igno. miniae vero primum cessisse: nec jam invictoria praemium suum reponunt; sed in ipso conflictu vindictam. Saepe quoque dissidentia ad obstinatam hanc cet. taminis patientiam adigit: saepe ignorantia causae& juris. Accedunt eausidi ci. quibus avaritia persuasit novam 'comminisci atrem, non perducendi ad exitum lites, scd intricandi atque extrahendi. Necessario igitur judex se in-Ierponit, & postquam satis sede causa instructum videt, eamque commodQjam decidi posse. non patitur ultra re ciprocari frustra ad disputationum se ram. Neque vero in universum hujus rei modus praescribi potest i sed ex singulis pene causis consilium est capiendum. Quamquam Justinianus hoe quoque definire certo modo conatus est; triennii spatio civilibus praescripto causis, intra quod cursus illorum cohibeatur : non quin celerius perduci ad exitum possint: sed ne tardius. Nam-I. 33.3-que haec definitio tantum locum habet, cum cursuio icitur remora. sve actoris negligenti S. sve Rci tergiversatione, d. Lisive prorogantis judicis, si e deniqste S. s. causidicorum machinatione : & tunc sane hunc temporis sinem prae vertere
nequit ultima desinitio Et adicla quidem ἐι 3. e mansor sterno non paruerit edictOJudicis eum accersentiS: is eo quoque ab-rent. 6.sente sub finem triennii de causa cognos OI 'cit. & s liquere de ea potest, etiam definit . secundum absentem quoque s ejusjus se ferat, condemnandum utique tamen reo in litis expensas. Quod si constate judici de meritis causae non potest , tantum a judicii observatione
Reum absolvit: manetque iacultas ctori alio experiundijudicio. Similiter L l. 11. sere tergiversantis contumacia Rei 3- compescitur: nam adversus absentem
quoque secundum actorem judex sententiam dabit, intentione ejus approbata i cumque in possessionem mi tet : quam nullo deinceps instaurandi judicii remedio Reus auferet . quippe qui contumacia sua etiam provocationis auxilio excidit. Sed optime Iu-st in ianus adversus procrastinantis quo- ':que judicis vel fraudem vel negligentiam prospexit; ut peream elapso triennio . absque litigantium culpa; is praetcrea decem librarum auri damno plectatur, si vel in magistratu, vel illu
124쪽
sti dignitate est collocatus: nam si humilior est . etiam a munere judicandi
removetur, praeter trium librarum auri mulctam. Denique saluberrima sanctione causidicos quoque Iustinianus h comprehendit: ut horum culpam ultra triennii metam cursum litis protrahentiusti judex mulcta coerceat duarum auri librarum. Hae Iustiniani eonstitu tio utilissima certe est accelerandae li. rium definitioni. qua ' litigatores. &causidicos . ct judicem pCenae vel dam. ni metu ad diligentiam exsuscitat: re. Sichard cteque inter Interpretes placuit, non , ' posse ne quidem conventione partium hoc spatium prorogari. Ius enim publicum pactis privatorum subverti non potest. Sed consuetudo multis in locis hune calumniae obicem rem vir . atque etiam ubi adhuc servatur. Prin-hipalis diplomatis flexu eludi solet: quod quia promiscue di sine causae cognitione indulgetur; quod repagulum
calumniosarum litium esse debebat sit augmentum. Extenditur enim litis serics accessione illa restitutionis in integrum. Reducenda igitur in usum &ΑΛ titi. tuenda illa fatalis triennii dies. Atqui . Faber, inquies . saepe judiciunt modo . non utique litem exstinguit i manet ple-a f. 36. rumque semen ejus id est jus actoris )integrum . novo judicio excitandum alendumque. Non igitur minuuntur lites. sed propagantur , augenturque ct sumptus ' molestiae. Primum metus ille damni exsuscitat litigatores . ut promoveant causae instructionem. uo finiatur ante triennii lapsum: deine quoniam illa tergiversatio sere ex dis fidentia juris venit; damno i sto infracla calumniae temeritas. alterius judicii eventum perhorrescet. Adhaec I ii structio illa litis tam diuturni temporis .cum sere intricata sit vel fraude vel injustitia. quidni aboleatur/Denique s liquere potest de causa. non tantumjudicium. sed ipsa quoque causa finitur: verum id non
nisi post litiseontestationem quia per hanc demum causae status innotescit Iocum habete. ' quidem sub finem demum triennii, constitutio jubet. Sed
deinde idem Justinianus jus antiquum in
revocavit, ut etiam lite non conte stata. 'possit contra absentem de causa cognoscit ita tamen ut & secundum ipsum judicetur . si intentio ejus justa apparet i cum jure antiquo indistincte cau- Sueton. sa caderet quod hodieque Saxones se. quuntur. Sed Justinianus isto casu ab L.
sentem voluit integrum annum exspectari: quam prorogationem Consuetudo atque utinam etiam Peneremus. nec oblolesceret per corruptelam l) merito repudiavit. Tralatilium enim est, L. raput Contumaciae culpam damnumque deprecetur justum impedimentum: HR.
cum jam olim lex IΣ. tab Si Pudex I alteruter ex titigatoribus morbo istfontico impediatur, jubeat diem judici εμυω dilatum Quod deinde Prudentium
interpretatio ad vim tempellatis vel C. iluminis ad absentiam rei p. causa. vel -2 'alias necesiarias similesque rationes impedimenti probabiles porrexi . orsum igitur tanti dilatio intervalli ipso jure in universum indulgeatvry Itaque bono publico revocanda in usum cst illa decretoria triennii dies : hactenus
tamen ut eam praevertere etiam contra
tergiversantes sententia positi. longius veto trahi non postit. Sic enim di definiti aliquid erit ad convincendam vel litigatorum vel judicis negligentiam sve fraudem: aliquisque etialia terminus litium ab ipso jure, ne vel Judex vel partes connivere aut ludiscari pe
Petuo queant: nec tamen praejudicabitur vel judicis diligenti prudentiae .
vel causarum conditioni. In tanta enim earum varictate omnibus convenire unum idemque tempus non potest.
CAPUT XX.2uaedam circa Sententiam monita.
S Squitur ultimus S praecipuus judi
cii actus Sententia. ad quam prudenter formandam superest ut quaedam annotemus. Hodie alibi litium jam plene instructarum codices uni de colu legio mandantur excutiendi privatim: qui deinde causam quasi enuleatam,
125쪽
in hieve coactam collegis proponit. suis agiis plurium consonantibus decidendam. Haec ratio ut expedita videtur. ita periculosa est. Nam si recte dicitur Pus in causa positum esse: necesse est litis fata pendere a fide. di.
ligentia. peritia. memoria unius, rese
rentis nempe illud causς compositum a se breviarium. Quid enim si unus ille gratia. ostensa, pretio corruptus styquid si in plures occupationes distri. ctus vastos illos & fastidisses codices
Oscitanter legit, necessaria transmittens, dum a supervacuis refugit PQuids ille doctrina juris modica instructus, quaedam tanquam nullius momenti Omittit . quia vim eorum ad causae summam non intelligit 7 Fabius non isti advocatum qui per mediam manum de causa instruitur: quanto minus aequum
cst . cum plures in solidum judicii fi
dem sustinent, ex unius relatu reliquos
judicare y Quid y quod huie formae
ratio juris adversatur , quae scilicet relatione a judice ad Principem instituta super ambiguo causae jure , exemplum relationis edi litigatoribus jubet, ut salterutri ea minus plena videatur. POL si adjungere refutatorios libellos. Igitur . ut ea judicandi forma in brevibus causis tolerari potest. ossicio isto enucleandi causam peritissimis mandato: ita id sine dilectu di causarum& colle. garum usurpari. sane periculosum est. Illud quoque quaeri potest , expediatiae de cognita causa judices inter se
communicare consilia. an verb scor.
sin litisque sententiam suam proferre debeat J Et hoc penes quosdam populos legibus cautum Aristoteles lau. dat i quia de ratione dirimendae litis invicem conserre . arbitrorum sit non judicum & admissa illa ratione communicandi consilia . poterit unus Mi. quis praestanti auctoritate vel eloquentia reliquorum animi motus & su fitagia moderari; qui id gratiae vel osten. sae dederit. Sed in contrarium potior Pri sumptio est . quod unius saepe excellens sapientia a conceptς persuasonis errore collegas revocatura si, id quod Romanae Leges considerant: quae idcirco non valere declarant senten- fo Ratiam , quam ex tribus judicibus duo. N.
absente tertio, tulerunt: quamvis illo praesente & dissentiente valuisset. Et με fiane haec forma utilior est i sepe enim quis sententiam concipit uno aliquo momento inclinatus; sed quod aliis ab ipso non animadversis superatur: de quibus alium moventibus, si ab eo praemonitus suisset, errorem suum tempori
deprehendisset. Reiste igitur Impp. praecipiunt judicibus , Nesubitas , sedi i edeIiberatiose habita , post negotium sententias ponderatas fibi ante foriment , S emendatas statim in libellum secuta Metitate conferant. Plane ubi aliquis in eollegio est potestate reliquos anteeminens . Aristotelis opinio sequenda erit. Sic in cognitione quadam Augustus reserente Seneca audita causa , excusirique omnibus, petebat , ut sententiam suam qui uescriberet: ne ea omnium Leret , quae Caesaris fuisset. Itaque cum Tiberius aliquando
in senatu denuntiaret in causa quadam. se quoque sententiam dusturum : egre-- gie ei Piso occurrit: o Ioco sententiam
dices Caesar i Si aute omnes , habebo quem sequar: s post omnes , vereor ne imprudeny dissentiam. Olim quoque ut major sententiis libertas esset. Occulta serebantur dimissa a quoque judice in urnam tabella: quae vel absolutionem, vel eondemnationem. vel denique ampliationem . cum judici non liqueret, continebat. Aliam tabellam Hippodamus Milesius dandam praeterea judicibus athi trabatur. cui inscriberent si plus petenti partem tantum ad . judicarent . quod Aristoteles improbat, tanquam arbitri sit, non judiciS : qui ri- 3.1 gide petitionis vetitatem falsitatemve Dexaminare debeat, R proinde vel eon ' 'demnate vel absolvere reum. Et hoc quidem antiquo Romanorumjure quoque obtinebat; causa enim cadebat plus petens non quantitate tantum, sed etiam vel tempore vel loco , vel causa. Sed L. t.
Imperator Zeno id antiquavit, ut plus petentis Probabili errore excusato. vel ., culpa Α
126쪽
culpa punita repensatione damni siquod inde Reo obtigit. vel duplicatis ei induciis si praemature conventus fuit; in debitam quantitatem nihilominus reus condemnetur. Adeoque addit Imperator : Si quis minoris , quam revera sit , suam litem aestimet: non hoc
sequatur qui judicat, sed secundum
veram quantitatem sententiam erat.
. 36. Denique ei qui Miud pro alio petivit, in eodem judicio , cognita veritate,
errorem corrigere permittitur. Quam facultatem Interpretes perperam litis contestatae meta definiunt. Recepta igitur Jure nostro & laudanda Hippodami sententia est: namque &justitiae tuendae. & compescendae calumniae. dc minuendis litibus accommodata est.
xuomodo Pudex ex ambiguitate Quadi. sionum facti se expediat. II lud ultimo loco cum cura eXseia
quendum est , quomodo ex ambiis guitate juris se expediat judex, ne perinpetua ejus rei cumstatio immortales L 7 ν reddat lites. Nam de ambiguitate fa- L . e. cti facilior ratio est. Etenim pronun- d. tiandum contra Reum est qui probationem sibi incumbentem non implevit: utri autem ea incumbat, Praesumptionis momenta discernunt, eum in cujus partes inclinant hoc onere libe.rantia, transsata in adversarium: dicos, momcnta nam cum probabilia eon. 2. .. . traria intersese esse possint, solet con- om. i. cursit, praesumptionum existere, & infirmior cedere validiori. summa autem praesumptionis regula est , quod 1.13. stet a negante: ideoque affirmanti pro-1 - batio incumbat: quippe cum rerum na- tura non recipiat probationem negantis i quia id quod non est, utique neca. ,.js ostendi potest. Unde quisque inten-
. Prob. tionis sua fundamentum probare tene- ς' tur. non tantum actor, sed etiam Reus: io. c. qui hoc adspectu cirea exceptionem a-Mε etoris loco esse dicitur. Verbi gratia ρ...i,. Alicui so. testamento sunt legata :&ἶ o tantundem quoque codicilli S : quaeritur,
utrum duplicare legatum testator V - ., c
luerit. an vero eandem summam re-δε PLA
petierit oblitus scripturae prioris 3 Secundum jam dictam regulam . cum fintentio legatarii de duplicato legato φprobetur per duplicem scripturam: Ideo si alterutram inanem , quippe e tore eonsectam heres dicat; hane exinceptionem suam probate debet. Εα- .nim altera Regula distat. contra eum stare praesumptionem. qui se fundat in quaestione proposita: quemadmodum
in exemplo memorato hereS cOPventus movet quaestionem istam, an non per errorem in codicillis so. sint repetitay Tertia denique generalis regula est, tale unumquodque praesumi quale vel natura, vel jure, vel consuet dine esse debet aut potest. Sic quisque. .ula. a praesumitur Iustus : quia eb & natu- ρ P ε
inde contrarium alleganti , ut puta malam fidem, vel dolum; probatio ineumbit. Aliud est in delictis: ea L. 8. fenim cum de sui natura dolum contineant, ideo qui casum , Vel errorem L 12 M. aliamve causam illieito facto obtendit, νε εις. ipse probare debet. Diximus enim prae- r. ponderare semper praesumptionem va- GGlentiorem. Et hac quidem ratione non utique veritas semper attingetur: sed
lassicit aliquid rati desgnatique esse. quod in dubio sequatur Iudex. Facti quidem questio in arbitrio est judieis:
sed non vagum omnino estu sumque hoe arbitrium esse , verum suis teneri limitibus. alio in loco exsecuti sumus. Agellius memorat, coram se judice ali-- , quando creditam pecuniam suisse peti. a. 'tam , sine testibus quidem tabulisquet sed petitionis fidem commendatam fi-hi valde suisse ipsa petentis sirectata &illustri probitate ; suspecta ex adverse
inficiatione Rei per infamiam vitae&plura perfidiae experimenta. Assessores homines serensis rei periti. absolutionem Rei asseveranter suadebant Α-ellio, non valde inclinanti: qui proin e Phavorinum consuluit clarum tunc sapientiae prudentiaeque studiis. Apud hunc ut Philosophum plurimum va- lebat
127쪽
ir De Causis corrupi. Judiciorum
lebat conjectura ex moribus δc vita utriusque: proindeque condemnandum Reum censebat, auelaritate quoque Catonis usus magni utique viri in Jurisprudentia & omni digna civili sapiente doruina : qui sic moribus majorum contineri scripsit, ut si rei inter duos gestae fides neque testibus neque tabulis illustrari posset; confecturam ex collatione vitae utriusque Judex si mereti ut si vel honestate vel turpitudine pares essent. secundum Reum judicaretur. Sed cautius Agellins . qui
siqui hoc Philosophi magis quam Ju-
reconsulti responsum noluit: pronuntiavit igitur . sibi non liquere. Atque adeo absolvi potuisset Reus a petitione adtotis probatione destituti. Neque enim debuit petitori probatio ex sinu Rei. id est vita ejusim proba peti, cum non de crimine. sed pecunia disceptaretur. Quid igitur λ non moverit virum bonum illa praesumptio ex usta utriusque y Nunquid optimus quisque& bo. nis confidit. 3c de improbitate nihil nisPravum expediat; majusque fidei pignus mores censet . quam tabulas teste
que y Valeat hoc in privato convictu. pro candore cujusque & experimentis sdei i in judiciis probationes solennes vel populares magis . nee tot ambiguitatibus involutae . sed sensibus sere expositae. aut certe magiS cum recontrinversa conjunctae requiruntur. Quid enim Z Plobationem fraudulosae inficiationis implere vis ex tuae integritatis fama. ' infamia Reip Cur igitur perfido eredidisti. fidem ejus sine testibus, sine chyrographo secutus y Unde tibi amicitiae commercium cum dissimili.
Ut nummos tuos improbo mutuos dedetis y Denique si ad probationem hine dati inde fraudati mutui nota Rei improbitas sumetti aperta est occasio adumbratae probitati struendi calumniam in pecuniariis litibus. improbis quidem, non tamen debitoribus.
CAPUT XXII. Quomodo Pudex in ambieuitate juris
SEd major dissicultas judicem pre
mit ab ambiguitate juris. Et quorundam opinio est. potio judicem si hoc articulo gratiae momentis sentcntiam moderari. Sed id repugnare Ajudicii aequabilitati. 8c sinceritati judicis . 3c sententiae fidei. denique legum praeceptis jam ante demonstravi. viii-dam veth cum Fabio jus dubium et Lauitaris regula examivandum: sed denoe quoquc diximus. Quid enim si ipsa aequitas. ut saepe . in ambiguo est y
Non desunt, qui communium inter scriptores opinionum austoritate Iudicem adstringunt, non tantum ratione dirigunt. Sed quid si non constct. quae receptior sententia . in tanta scribentium turba y quoties enim magni nominis auctores eas quae contrariae sunt snguli pro communibus placitis o,
trudunt 3 Quid λ quod qua hodie eommuni consensu recipitur opinio. paucis sorte post annis viversa sentientium 3c numero di auctoritate premetur Putram in eo artieulo communem Judex censebit J Sed fingamus de plurium consensione auctorum constare:
quid si ea vel legum vel aequitatis ponderibus superetur P Quis Scriptoribus
auctoritatem contra julis tenorem. vel
aequi boni momenta largitio est y Denique tollitur juris scientia, si ex opi.
monibus peniat Interpretum quae numerentur . non ponderentur: desinit
jus certum esse & finitum. si spectandum est quid indies quisque scribat. Quidam probant . in ambiguitate ine plicabili dividere inter partes id de quo litigatur. Sed hoc Leges Romanae improbant. Exempli loco. Avia nepotis sui res administraverat. Dciundiis v. trisque. heredes aviae negotiorum ge- δε me. storum actione conventi reputabant
alimenta quae nepoti ipsa praestiterat. Sed nepotis heredes. ea pietatis intuituprastita contendebant. Contra Rei. id
128쪽
in proposito Ioeum non habere, quin uiam cum nepotis bona administraret avia. potius ex iis erogata videri alimenta. Quidam in hac ambiguitate. utrique patrimonio imputanda alimen.
ra putabant. Sed Iureconsultus Paulus id damnati Lud, inquit, nequaquam admittendum puto, ut de utroque patrimonio erogata videantur. Nam
eum nihil de Dusmodi partitionis facto constet. non potest ea praesumit sed necesse est . vel gratuitς pietatis ossicio, ut avia alimenta praestiterita vel repetendi reputandive animo. ut administratrix. Inter ista igitur praesumptio volvitur. Divisoni ejusmodi late similis est ratio per sortes dirimendi litem: probata quidem in quaestione juris.
non etiam facti. Nam cum duo essent Titii. Pater & filius i Titio tutore testamento dato. si non appareat de quor . , senserit restator: nonjus deficere sed' . is probationem: igitur neutrum tutorem
ore , Paulus respondit. Similiter Ulpianus: M fuerit legarum relictum: Ex cognatis meis qui primus capito.
sitim ascenderis: Ss ut duo venisse
dicantur , nec apparet quis prior venerit , an imperietur legatum p vuei qui monumentum fecerit, Splures fecersu. Ves ei qui maximus nata est,
S duo pares aetate sint. Sed V legatum Sempronio amico fuerit resictum, S duo sunt aequa charitate conjuncti.
nominis fuerit legatum , puta Sempronii : mox Sempronio ademptum Rr , nec cui ademptam te utrum L.
tis in utriusque persona infringitur, an ademptio nutu es, quaeri poteu. x. 16.1 Item si ex pluribus servis ejusdem in Reb. nominis uni, vel quibusdam libertas relicta est. Et verius es in his omnibus etiam legata ae libertates imp
diri, ademptionem autem in utrumque vasere. Ecce non sortibus ambiguitas dirimitur. sed firma manet regula . quod potiti intentione non po-rest, qui in probatione ejus deficit. Sed neque legatum inter illos Iudicis sententia dividendum est : quia uni tan-
tum id collatum testator voluit. At juris inexplicabilem ambiguitatem sorte dirimere licet. Verum non nisi in a. s./paucis id rasibus leges faciunt: veluti fcum in Iudiciis divisoriis ultoque ad ID
judicium provocante, sorte constituitur, quis aetor, quis reus habendus sit. Sic quoque inter plures aequis parti- ας fbus heredes, non consentientes penes quem sit eustodia communium instrumentorum. sorte res dirimitur. Idem x M.
est in dissensu plurium legatariorum G quibus optio legata: is enim quem sota praetulerit eliget. & consortibus partium ad ipsos pertinentium aestimatio. nem praestabit. Sic enim sustinianus veterum Iureconsultorum de hac re altercationem sopivit; quod argumento est, tales leges non me trahendas ad consequentias . nec ad omnem juris ambiguitatem judicium sortis pertinere. Namque Jurisprudentiae rata Rcerta ratione, non casus temeritate lites dirimendae sunt. Exempla proxime allata in ejusmodi ambiguitatibuq
uet lautur, quae non tam rationum con
si tu . quam sortuito eventu consistunt. In divitionis rationem quoque incidit. eum in ambigui Iuris nodo ad transa. istionem partes adiguntur. Verum de M=. in hoc supra egimus: & suasionem inte- ώμο--rim convenire puto ad paciscendum.
non etiam coactionem. Namque con
ventionis libertati contraria est coactionis neces itas. Et quidem hoc inter ea 'ponunt quae Majestati praecipua sunt. Non desunt quoque, qui in controverso jure rerum judicatarum vestigiis insistendum putant, quod ita demum pt bandum est. si res eodem saepius tenore L. 33. judicatae vim consuetudinis reprς sen-ριπ'toni: alioqui enim non exempla. seὸ Leses in judieando spectandae α sequendae L. 3. . sunt. Consulendi Principem de controverso Iure mos utilius olim viguit: de I quo in secundo ni salsot libro set ipsi.
Denique existunt qui ad eundem se. meel. re modum, quem de tacti ambiguitate decernendum tradidimus. in causis controversi Iuris judicem decernere o. portere existimant, quorum sententia
129쪽
i 16 De Laus s corrupi. Judiciorum
laudanda est . utpote expeditissima. R inter Philosophorum praecepta, & Iu-
e i.;- certa juris ratione innixa. Praecipitur e- reconsultorum Decreta: S consequena
. nim)udici. ne aliter judicet quam Jum ter magna disserentia est inter quere- legibusque comparatum est. Unde vi- lam,&amonen ; inter boni viri arbi- detur judex non magis praeter legem. tratum δc judicis definitionem .i Ideo- quam contra eam pronuntiare posse: que intentio alicujus legis au ritate
quemadmodum non tansiim contra non adjuta. utcumque in speciem squa,
mandatum facit, qui aliud facit, quam attendenda judici non erit: nisi illa ae- quod eo eontinetur. sed ellam qui fines quitas evidens st. R a juris tenore non L. f. F. ebus excedit pluSminusve faciendo. Ju- aliena. Similiter igitur si quis nitatur dex autem legum ministerest, ' ut sc interpretatione legis. cam latius podi procii ratori ideoque fines earum rigendo. vel strictius contrahendo: nisi egredi non debet. Atque hac ratione tam vel indubitatae aequitatis luce, non re- expediti in suis responsis veteres illi Ju- pugnante Legislatoris mente, vel pe reconsulti: hoc enim tenent, hoc pre- spicua Legis sententia etiam refragana mutit. In ambigui Iuris casibus/dhaere- tibus verbis. vel clara Iuris ratione non re principio, nempe legi vel communiS adversante ipsa lege. adjuvetur inten 1. . 1 tenori juris. Secundum haec igitur pro- tio , contracam tanquam ambigui Iuris G nuntiabit judex contra eum qui vel a merit pronuntiandum. Plane non erit gendo vel excipiendo. vel replicando. incerti Juris intentio. quae speciali lege vel ulterius allegando tuetur se Iure sulcitur . quamvis regulae quaedam ra-
controverso. Jus autem contrOVersum rionesque cum ea confligant : quia in
appello eum intentio alicujus nullo ex- totoJure geneti per speciem derogatur. presso Jutis lasstagio . sed aequitatis Si vero speciali quis lege nitatur. contra quadam specie tantum adjuvatur: nisi quam alia aeque specialis implacabili aequitas illa mani sesta sit. nec contraria dissidio consistat;intentio Mus ambigua rationi Iuris. Etenim ut suo loco o. erit nisi liquida aequitate defendatur. Et Bendimus, non quicquid justum est, haec quidem circa ordinarias causas ob id utique Jure sancitum est. Namque tinent: nam de extraordinariis sive a Jug Civi Ie ut 1 Naturali vel Gentium bitrariis alius fuit locus. Hoc modo &Iure in totum non recedit, ita nec periIuri auctoritas sua , ct judiciis ratio
omnia ei sereti. ut Ulpianus definit. constabit: hac ratione & Jus quod ab id est . Ius Civile su1 auctoritate non omnibus Legissatoribus spectatum qu reumque Juris Naturalis praescripta semper fuit certum finitumque erit, munit, nee omnia judiciis exsequitur: & certus csse ipse Juris sui litigator po-
caeterum enim Ius vagum immensum- terit. & lites summo compendio finique esset; omnia querelis. discordiis, entur. Nunc vero quid agitur δ al Ie- litibus. calumniis obnoxia. Interestigandis Auctorum opinionibus judex igitur inter virum bonum , & bonum fatigatur: tamquam ex Scriptorum mei vem; inter licitum & honestum; im pinionibus legum auctoritas , non mtet justum & legitimum ; inter officii auctoritate legum scriptorum opinio. religionem , ct obligationis vinculum i l nes pendeant.
130쪽
Heloquium contra eos qui Iudiciorum emendationi intercedum, ne forensis imae tria re quaesis impediatur, cum imcommodo multorum.
nem ad sinceram rigidamque integritatem aversantur. quod id ad di
stus penineat, quo tot hominum res fortunaeque stant: debilitandis quoque industriae nervis , quibus nune in juris studia tanta hominum multitudo imeumbit. Sed de illo industriae stimulo, qui a quaestus voto est. jam ante per smus; eum docuimus, tam sordidam iligentiam ad liberalistimam seientia. rum ineptam esse: neque utile Reipublice essie. tot etiam de infima plebe. &ad parendum natos, vel in studiis adiclum gubernatoriarum otiari, MI earum levi notitia, di quod sequitur immani fiducia, intumescere. Unde jam
intellisi potest . quid de illa diminutione torensis messis sentiam. Tantum enim abest, quod remorari id judicio. rum emendationem debeat , ut id vel maximE ultro eam deposcat. Quanto enim optabilius Reipublicae plerosque de plebe qui nune litibus occupantui. vel militati labore ex hostibus . vel mereatum sedulitate ex perestinis regionibus , vel agricultum industria ex propriis terris . vel denique artificio. rum exacta diligentia copias opesque Parare ν quam civium propinquorumque inter se exeitando lites augendo.
que S protrahendo quasitim aueupari' Nisi quis fortasse id utile Reip. iuxerit,
uni se atque eidem studio omnes de dere & arti, verba dare ut caute possint: pugnare dolose. blandiri, certam. num simulare virum se, insidias iacete , ut hostes snt omnibus omnes. Quemadmodum insanus it. si quis utilem existimet morborum abundam tiam . idcirco quod alias medentium 3κ indu stria ' quaestus languerent: ita pari de causa deprecantium emendationem corruptelarum judiciorum, quam Foritabem Taeitus appellat. non minus stulta sit, quam iniqua intentio. Ego sane optabilius Reip. puto. vel otiosas istis tabulis stipendia pensitare, quam pati ut tam perversa industria ad divitias grassentur. Deinde tam lepidis
corruptelarum patronis non improb
bili sorte conjectura illud quis responderit . non desecturans lari messem corruptelis ejus amotis : prudentiores enim qui nune vel iniqua conditione transigere malunt, quam sertunas suas
committere sententiarum aleae . nec
ei quidem cito decernenti, sed longo vexanti taedio ' angore suspensos antrumos ; plures emendatis judiciis causas illaturos. Videmus enim . nunc immensum quidem litium acetvum . sed se rarumque de minutis summis i quia sere infima plebs . imperita corruptelatum forensium . sua . ut sic dicam. frivola