장음표시 사용
371쪽
exacte discusta habeantur. In hac autem monstranda eo apertius crassiusque oportet nos agere,quo mi is quidam laborant, ne quis methodum quam tene ti
prehendat. Data opera subinde ab ea desseminu .es eundem semper obseruarent ordinem, cito omni-Dus peteneret meditata, ipserum docendi ratio.Suimrna,inquiunt, est ars,artem dissimulare. Et doctoris oratio si eode semper habitu prodeat, nulla variatio ne interpolata taedium parit audientibu atque in co- temptum venit. Equidem fateor,nonnunquam utilia ter mutari sermonis faciem,quando nec locorum qui
occumini natura patitur,nos eadem commentandi
via Gemper ingredi,sed tamen mihi minime probatur dissimulatio,& eum bene mereri dediscipulis iudici qui quo iuuatur eorundem profestiis,non tegit. Co geram isitur,dc exhibeo quandam methodi formam, non quidem ab uno aliquo nobis praesci iptam mastucii uerris autoribus,tam priscis q iam receiutibus, deinde in celebrium scholarum pra stantissimis interprςtibus, quos aliquado in Gallia, Germania, Britannia, vel alibi audire contigitia me obseruata,atquequata neri licuit fide adnotata,ex qua prosectis faciles ni fallor unusquisque discet, quid in professoribus ad quorum scholam se receperit, considerar* quod atri docedi in )-ndo perito artifici intemini seri tractatioe pirum siue iustus liber enarrandus est in manibu antescholastia omnia explicat A quo.
b Ad qR0'sim de quibus, vel propter qum opus conmlcriptuin lit. Cuius rei argumenta cernere licet in in tiis prophetarum,&epistolarum Paulinarii. Semper namque in his ista aperte praemittuntur. I issem conuenit mox adiungere nonnulla. ,. De aut horis conditione. ocatione. Vitae enere.
De phrasi,siue genere dictionis.
Quinetiam de illis ad quos vel de quibus vel pro
372쪽
THEOLOGICI LIBER ILpter quos liber sacer est e litus,adijcietur. Vbi sint. les tum ante silerint,tum nunc sint, quo ingenio quibus moribus institutisque vi vcntes. Sic praese mirus epistolam ad Gal. explicat statim in initio ubici quales Galatae suerint. In Isaia propheta opera pre cium est indicare, quales tunc fuerint Aegyptii, quales Moabitae, AEdomitae,& c. Videmus subinde hanc diligentiam pr stari ab historiographis,quoties 1 acta entis alicuius mentione, clariores reddere suas si
a, Hinc secundo loco venitur ad id, quod operi suscepto magis congruit, atque diligenter exquiri- ii ore, tur,quae scribendi extiterit occasio, ubi fidus interpres sio.
Quis status ecclesia; vel Rei ib. Si quae vitia, ricula, mutationes,VeI errores rea 3 serint. Quibus modis ad eum statum peruentum sit. Quid ex omnibus striptorem maxime mouerit. Quis scriptoris finis, siue quid potissimum efficere intendat. omnia ipsi scriptores vel in initio, vel in pro. gressui vel in sine operis solent aliquousque insinua re. Exempla obuia sunt in epistola. 1.ad Corinth. Ad Gala. Ad Thessalonicenses. Quinetiam in prophetis quaedam hac ratione demonstrantur. Non sunt ergo 'omittenda,atque opportunius quidem ista in initio, quam usquam alibi, quandoquidem delectant, excutantque auditores,praeterea, une ijs ad sequentia non patet aditu r3. Porro tertio loco progresso si ad explicandum, quis sit statu siue propositio, i quid potissimum in toto scripto contineatur. tractati . . Tum quarto, quot dc quas in partes maiores di- in quorduratur,veluti si in eodem libro plures contineantur partes tingraues disputationes,plures conciones exhortatoriae, elatio ει- vel perpetuae narratio haut huiusmodi Ad hunc mda tur.
373쪽
iri habe qu Vm prima complectitur disputationem vi. Qe Hominibinitificatione,perfidem absque operibus Nis: secunda, de vocatione gentium,& reiectione Iliadaeoruna, protrahiturque ad tria capita, nonum, declaroistola a xxi ,doctrinam variam de
spiciuntur, prima, in qua apostolus situm munus a
Deo se accepisse defendit: secunda, in qua euincit, ho
tes. nde absq; operibus legis iustificari: tertia,ubi multiplex doctrina devitae institutione. Epis lavi Epistola Hebrivos quatuor constat partibi quarum prima e
pene ad finem usque capitis. disputa bus in Christo naturis: secunda, de a-
brogatione facerdotij atque caeremoniarum legat uni,& Christi sacerdotio,vnicoque facrificio succede te:Tertia, ab extrema parte capitis. io. ad. medium usque. ia.de iustiricatione per fidem:quarta praeceptii vitae ac morum varia,sanctis atque iustificatis obseruanda, ut quae ad salutem sint necessiaria. praetereundu quinto loco, quomodo hae is maiore, dividantur, nimirum ubie ira tuisum Hic Ordi' propositio,confirmatimcdsutatio, concludiuidatur Mo, Vel nuimmodi. Haec inquam omnia prodest ordi considera ne commonstrare,atque eadem opera quid his sinet dum. Iis tractetur,breuiter summatimque perstrinoi. Cumprimis veris conducit ista diligentia ad docendu a ditorem,quid expectandum ipsi sit in sequentibus, at que ut ad ea percipienda auidius anhelet, qua ex etiam fit, ut de toto opere Quod enarrandum propo 'nitur, sentiat honorificentius. 6. Multo autem experrectior & alacrior reddeturtiactatio- auditor, si sexto loco demonstretur, quanta utilitas
peisdedu xςxum sit peruentilia. Quod commode fietisseminatim colligendo pricci
374쪽
pro tempore praesenti faciant,ad doctrinam,redargu tiones,uastitutiones,correctiones, cosolationes. Nam hi potistimum capitibus, utilitas cognitionis rerum sacram continetur,expenditurque. Haec verbsunt vel
uti π αρασκευή ci praeludium, in ipso vestibulo prata
d si tantii pars aliqua libri, vel disputatio peri Qua
tractanda suscipitur, nequaqua opus est ista omnia eo thodo do ordine inuestigare,sed satis fuerit, occasione scrib di, authoris consilium,summam siue statum rerum dis cutiendarum cum quadam utilitatis commemora tione indicare paucis. tractanda Nunc ad ipsum opus,siue ad scriptoris Verba. a suicina vero ad scrutandu eruendumque authoris mentera, ct tur. perspicue enarrandum eande ratio postulat anteona 'r ct nia accuratE considerari res ipsas,deinde verba,Verbo
riinaci, positum: quemadmodum ipsi quoq; qui scri- 'bunt, primu solithici sunt de reruti inuentiori post de grediati collocatione, siue elocutionc ita interpretatio quoq; omnis sic videtur in hoc studiorum genere particda, Vt primo loco explicentur res ipsae, secundo loco vetabor u m proprietates. r. Prima autem cura es de comoda versione.Enim
uerb cum sacri libri peregrinis linguis sint conscripti, ' ς
nemph Hebraea de Gr ca,in nostris autem scholi pr*-Hubopter auditores, qui non omnes potuerunt eas linguas randum. perdidicisse, praelegantur plerunque Latinae versio nes,interest fanh ipnus do toris, eam eligere & usurpare, quam catholica & Romana approbatam tenet ecclesia, ut quae de multis si t optima,sidelissima, & quae proxim. ad veritatem Hebraicam,in testamento v teri,vel Graeca in nouo accedens. Et si quid in versi ne, qua uti decreuit, obscurius vel minus apth reddi Mim,vel sententiam perturbans, offenderit, clarius id redder,ratide etiam auditoribus exposita. Id inquam primo perficere loco decet. Apta enim versione prs,
375쪽
Quid diea a. Setando loco doctor animum huc intendit,uetur osten- propriE demonstret quid dicatur. Quod quo perficiat cudum. repetit ante omnia, si expedire arbitratur, summam eius partis quae excutienda occurrit, strictim quid in ea contineatur aperiens. QOd si eadem plures in pavites diducitur,non pigritatur indicare, exordium,aut propositionem,aut simile membrum esse in conspe- ctu. MOX recitata in authore period sententiam crasse & synceriter exprimere conatur: quod fieri plerunque solet, iam adhibita ecphasi, quae simplicissima est' sententiarum redditio : iam paraphrasi quae plenior
est,instructiorque epitome, quam arctam dc cocisam possumus appellare, adnotatione artificii Dialectici,
aut Rhetorici. quando nimirum expenduntur causae, materia inquam, forma, efficiens, finis:aut circun- stantiae, quis, quid, Vbi,quoties, cur, quomodo, qua . do,aut anteceaentia,&sequentia,aut argumentatio-irum angularum ductus,sorma & Vis, modo per ανο α λυσιν,id est, partium resolutionem:modo per μουlοι,hoc est,quaestiones, nam haec quoque enarran
di ratio veteribus stat usitata )modb per similitudia
nes,quae illustrant quod obscurum inuolutumque aeparet. Et quis enumeret omnes idoneas interpretan di formula ε . . t . - Caeterum hanc rationem explicandi authoris me tem ne quis auersetur ceu abiecta aut puerilem que admodum memini aliquando quosdam audire,qui non calumniabantur modo , sed etiam irridebant ii chi a bet paucula interponere. Primum, necessiarium omni scriptoris ino est,certam & propriam scriptoris sentcntiam enu mens ena clare. ira aute ratione id fiat, quid refert, modo fiatretanda, id Memores csse decet triti prouerbij,σα puεIcx d μα-,EA i 88 2lςερον. -ntumuis crassie modb clare. Oportet doctores se subinde accommodent auditorum ingeniis:& cum admittamus omnis generis homines, inque ijs etiam rudes quosdam, dc liberalitura artium palm
376쪽
rer & quasi pedagogorii more loquendum. Vnde se ctum quoque est, quod sacri libri medio quodam di
cendi genere,quandoquidem omnibus debent esse ex positi, sunt contexti. Sed & ipsi prophetae atque Ap uoli crebro locos quosdam tractant, plane ea quam
commemorauimus, ratione. Digerunt enim proba
tiones in faciles & apertos sy llogismos, ututur enthymematibus,inductionibusque. Christus ipse, dum dis putat cum eruditis aduersarijs, dum docet imperitani plebeculates dem subinde facit, quod possemus longa
oratione demonstrare,& multis comprobare testimonijs. m vero artificiose & diffuse explicat Apostolus ad Gala. 3. locul illum, In scini ne tuo benedicen tur omnes gentes. s non eruit argumentationes instituto suo idoneas8 έ ide praeterea , di inuestiga a curate in epistola ad Hebraeos elaboratam enarrati nem versus de Psalm. 9 s. Hodie si vocem eius audiu ritis, ne obduretis corda vestra, sicut in exacerbatione. Item illorum paucorum verborum ex Psalm. lo 9. Tu es sacerdos in aeternum fecundunt ordinem Melchisedech. Scio admiraberis. Nam ex singulis Vocibus pro
bationes loge grauissimas elicit. Quid ni igitur & nos inscripturarum interpretatione eadem procedamus via. Ea de causa frequen er Chrysostomus, & si usquaalibi maxime in epistolis Paulinis: Hieronymus in comentarijs ad prophetas: Augustinus quosdam enariarans psalmos, his modis quos diximus, scripturarum sententias eruunt. Augustinus in opere de doctrina Christiana, non semel demonstrat, artificium Diale cticum & Rhetoricum in sacris librῬs animaduerti debere. Beda non dubitauit artificium dicendi. onianesque figuras oratorias explicare, adhibitis exemplis sumptis de libris sacris. Itaque, ut paucis finiana non eget quidem spiritus sanaus at tificiosa ista expositione, sed nobis ingenita est eiusmodi imbecilIitas, quae . . ad cognitionem veritatis nulla potest ratione facilis ἱnduci. Ac sunt reuera artes liberales dona spiritus sac
377쪽
Tum,sunt communia quaedam organa comparata ad sustentanda eorum ingenia,qui nodum sunt progressi altius,cur igitur non utamur eorum obsequio, ad Theologiae dignitatem illustrandam3 a. Caeterii ubi hoc pacto tenuiter expressa suerit a Quantum thoris sententia,reliquum est, ut tertio loco declarer uodetis in doctoriquatum ponderis in causa quae agitur, habeat,sςΠxςnx quod verbis authoris significatur. Solent namq; pr eYamin, pheta cum locumxx lege depromunt,item Apostoli,dum. si quando ex lege aut prophetis aliquid mutuantur,libenter id explanare, atque diuersis rationibus ostende H. Exemplum luculentum extat ad Gal. 3. ubi aposto Ius solertissime excutit podiis pro nissionis diuinae ad Abraham factae. Genei ar. In te, siue in semine tuo, benedicentur omnes gentes. Enarrare volens verbum benedictionis, admonet, considerandam esse fidem, quae in promissionem diuinam defixa est.. autem comprobet neminem ex operibus legis iustincari, aut benedici, euincit eos qui ex operib. legis salutem siue benedictionem volebat consequi, execrationi esse o noxios. Testimonium prosert ex Deu. a . Maledictus inquit omnis, qui non manserit in omnibus quae stri pia sunt in libro legis,ut faciat ea. Ex quo ratiocina
Per legem omnes eYecrabiles ciliciantur.Fide aute tuo vificari homines, declarat pronunciato Abacuc. Iust' ex fide vivet. Qim demonstret porro quomodo bene, dictio ijs obtingat, qui quandoquidem non praestit Tunt opera legis,execratione promeruerant, ait Chri sum factum esse pro nobis maledictum,quando mortem crucis pro peccatis nostris ipse perferre est digna
ledictum factum Christum, quando in ligno est suspesus. Caeterii fidem debere intueri in Chrimi, atq; promissam benedictionem a Christo esse expectadam, ex - euidenter colligit, qubd singulari numero dictu sit ad Abraham,in semine tuo. Non dicit,& seminib. tan . . quam de multis,sed tanqua de uno. Et in scmine tu u- qui .
378쪽
qui est Christus. Quis no suspiciet hanc interpretandi
ratione Isa. ca. I.Vnum esse veru Deum,qui suos tu
ur,atq; Epericulis eripit,variis docet rationibus sumptis ex historia Abrahae admirabiliter a Deo conseruati & defensi, multis'. ornati beneficiis. Ergo ad exemplum Apostolom & prophetarum, quando locus aliquis e scripturis offertur explicandus, merito quantiis ponderis tum tota sententia, tum singula eius mem- , Dra habeant, auditoribus tentabimus patefacere. --ta igitur vis, quantumque ponderis sit in sententia po situni commonstrari,hunc in modii scalent explanare. r. miri apposita ad causam tota sit sententia. a. Vnde fluat,seu quibus nitatur fundamentis, hoc est, num sequatur ex praecedentibus,vel derivata sit ex aliis scripturae loci vel ex natura rerum, vel ex histo ria quapiam. occasione,qubue consilio sit adducta,hoc est, cur haec potius adhibita,quam alia,cur eo loco,cur tali forma. Quid potissimum essiciat,sive quis sit argumentationis scopus atque sum m. X. s. Num in verbis vllis probationes aliquq lateant,ad institutum pertinentes. Neque hi praetereundum,si locus depromitur ex veteri testamen O, opera: cos precium facere,qui exploxant versioem, tum ex Hebraea, tum LXX.editioncatque inuestigant quousque conueniat praesenti causae,diligenter etiam pensitaris iis, quae ibi tum antecedunt, tunissequuntur. QDd si historia occurrit ex lege vel prophetis, eadem dilucidius recitabitur adiunctis nonnullis antecedentibus & s 'uentibus,ut usus eius ccrtius pervideri queat. Quamuis dispicere etiam conuenit, num in historia typus a.
liquis de Christo,vel ecclesia, de lege,vel euangelio sit
A. Iam quarto loco nonnulli in more habet adijcere quanda vel sententiae quae exposita est,Vel interpretationis suae confirmationem. Hanc aute parant ex assiribua stripturaru locis, praeterea ex histoiijs siue typis v a ad cai
379쪽
ad causam accommodatis, quas partim ex lege & prσl hetis, partim ex libris euangelistarum atque Apostoorum corradunt, partim ex diuinis traditioibus. Cui hac ratione non erit fatis interpretata sententia,equiu leni non video,quid ad ij ciendum restet. s. Poterit nihilominus quinto loco doctor, si omportunum sentiat aliorum quoque interpretum schoha in luce protrahere, nec non synceriter citra inuidiae suspici sicin indicare, quid recte, argute, apposite,quid perperam ab alijs dictum appareat. Neque enim simico temnenda aliena. Si non recte locuti sunt, tum lucis ac dignitatis aliquid accedit tuae explanationi. Si recte, non erant ea utilitate frustrandi auditores. Qiram vero arbitratur doctor, interpretationem commodicsi inani , siue eam primus ipse protulerit, siue alij eam, attigerint, quanta potest fide. ac diligentia inculcati' breuiter repetitis,saltemque insinuatis rationibus, quae eam stabiliunt. S. Quod si iam restat locus aliquis in siripturis, ab eo qui est in manibus dissidens, laborabit sexto loco prudens doctor, ut locos in speciem pugnantes comciliet. Quin etiam si quid praeterea in mentem Vene . rit, interpretationem ipsius aliquo modo enervans, nequaquam id silentio inuoluet. ini non vult auditores de interpretationis suae rectitudine ambigere. . totus in hoc est, ut omncs ex eorum mentibus scrupos
In expla- 7. Haec satis multa ad rerum explanatlaneim Re natioe ver stat septimo loco paucula adnotemus, de explanatio ne Verbortlm,quorum nominor cura quam ipsarunx
dbabib,' tu stipi debet. Hac igitur in parte obseruet L hovii soleat. Din gi sic ,primo, num obueniat vox aliqua ampsi 1. An oe bologica, per quam Obscura tur, aut mutaretur se cur alvos tentia. Qui se hic cupit extricare,inquirit quomodo aliqua am in Hebraeo aut Gi aeco exemplari legatur. Deinde, an
eius varia extet in scripturis significatio, tu, si ita est, pio modo praesenti loco accipiatur. Q d si res post lat, alij quoque proiseriantiu scripturae loci, in quia
380쪽
bus ea vox simili modo usupata legitur. Secundo, an i. An su subsit in voce aliqua tropus, veluti metaphora,allego sit vociria catachresis,&ciet Tertib, an phrasis notatu digna. tropus ali
Quarto, an allusio ad alium scripturae locum, vel ad hissoriam, vel ad rei cuiuspiam naturam. Quintis, an 'emphasis aut δεν οὶκς.Sextis, an repositum ut in ali pqua V 'aut paucis coniunctis, argumentum ad do εctrinam,sive ad exhortationem faciens. Neque enim nouum est,ex una voce subinde grauear umentum
colligi,quemadmodum paulo ante ostendimus Ap stolum facere ad Galat. 3.ad vocem seminis, singulari numero expressam. Quidam interpretationem vocii exequuntur in initio, quidam in progressu, sed non admodum resertiquo id fiat loco,dum tamen dextre& opportune. Nostri autem consili j rationem supra reddidimus. In his erb omnibus diligens interpres, quo plus fidei sibi conciliet, non grauatur etiam ex sanctorum patrum commentarijs, quae ad eiusdem loci intelligentiam conducunt, in medio statuere atque
quae probatae sunt monet commendare.
s. Obseruat octauo loco interpres scholasticus,quid ian strae tempestati utile ex lectione secra possit eliςi. deiidaria Itaque ex consilio & traditione A postoli demonstrat, eκ lembesi quid ad doctrinam,si quid ad redargutione, si quid sacra no- ad institutionem, si quid ad correctionem, denique,si xep quid ad consolationena faciat. Doctrina compraehen si ille dit expositionem & confirmationem, sanorum dog 'φφς-lmatum nostrae religionis, qualia in gravioribua dic Dbatina
putationibus saepe multa occurrunt excutienda. RG quidE e5dargutio, conuincit & refutat sal , dogmata, dc erro- praehedit. ixes naereticorum,philosophorum,aliorumque qui co Redargu-tra Veritatem sentiendo lapsi sunt. Institutio, habet xio ςQuin- sub se praecepta, de moribus, deque ossicijs pietatis, in 'quotidiano vitae usu necessariis. Correctio, ostendit collectio quomodo corrigi atque instaurari quean t,qRx negi cta collapsaue suerint maxime in motibus dc vitae a- : ' ctionibus. Repraehendit etiam vitia,quae siue in eccle- . . '