Eduardi Wunderi emendationes in Sophoclis Trachinias

71쪽

unam scripturam eum metro adversari vidissent editoses, magna , cum audacia alii οὐ θέμις σοι, alii ου σε γεαιτον posuerunt, quorum prius eo magis cavendum. ne probes, cum, quod inu- ximo vulgare est, ou θόμις σοι, si scriptum ab Euripidosuisset, nemini librariorum tu mentem venisset mutare iv Ουθεμιτον σοι. Immo nihil probabilius, quum scripsisse Euripidem: ' καὶ σύ, μητεροῦ - ου αμιστον μqτρος οπιαά-

Atque ipsum quidem pronomen illud σοί, quod ab interprete

additum esse liquet, omissum est in Leidonse secundo, codice Optimo, et August. b. illo autem in loco si concedis, θεμιστον positum ab Euripide esse, multo minus dubitabis, quin pro eo, quod nunc Orest. 97. legimus: h ὶ δ' Ovχὶ θεμιτον προς criλων σrευειν τάφον : rescribendum sit: σοὶ δ' οὐ θεμιστον προς φίλων arείχειν τατον; lpraesertim cum in lemmate scholii, quod scriptum ad eum emum est, haec verba posita sint: σοι δ' Ov θεμιτον. l

72쪽

850 ἁ δ' ερχοι ενα Moῖρα προφαίνει δολίαν καὶ μεγάλαν ἄταν. αντιστρ. r.

Adscripsi hoc chori carmen, quemadmodum et in codicibus probatissimis et in plerisque editionibus recentissimis legi solet,

73쪽

sublatis illis tautum librariorum percutis, quae gummo i uru ditores receutiores uno consensu tollendu putarunt. Ita cuni Erlarillio v. 833. metro iubente πλευρα pro πλε vore, quod codices habent, v. 842. δο ιοισι pro δομοις, cum IIermanus

Gπεμολε scripsi. Contra v. 831. Γλιον, quamvis metru re-elamante, reliqui, Spreta, quam ex deterioribus codicibus r centiores editores omnes receperunt, Scriptura Giλιον, qua net ipsam metro adversari puteat. Nihilominus qui vel obiter hoc earmen perlegerit, facito intelliget, gravisSimas etlanmunc reSidere corruptelas, quibus vehementer et sensus depravatus et metra violata sint. Ad quas tollendas noli putare multum auxilii ex scholiis peti posse, quae maximam partem recentiore aetate ab hominibus linguae graecae imperitissimis scripta esse Iucnlenior evincas. Immo paucissimae adnotationes eiusmodi sunt, quas iure ex antiquioribus commentariis relictas esse statuas.

Itaque sola paene divinatione fieri potest, ut abiectis

libratiorum mendis poetae manum restituamus. Quod ita nunc sacere conabimur, ut de iis etiam locis, quos non corruptus cxistimamus, si male Vulgo explicati sunt, paucis dicamus. Eo reserenda statim sunt verba strophae primae haec: o τ' ἔλακεν, Oποτε τελεομηνος εκφεροι δωδεκατος αροτος, αναδπαν τελεῖν πονουν τῶ Λιος αvroπαιδι, καὶ ταδ' Oρθως

Quorum quae primo loco posita sunt, O τ' ἔλακεν, non probandum puto, quod Hermannus, quem recenti4res interpretes Momnes secuti sunt, ita interpretatus est, ut verbi ἔλακεν subiectum esse nomen dei statueret, quod latere tu vocabulo θεοπροπον opinatus est. Nam ita totum membrum, O τ' ἔλακεν, valde inutiliter additum esset, siquidem, quod iam eo significatur, quod oraculum deus edidit, satis superque indicatum est verbis praecedentibus, τουπος το θεοπροποντας παλαμν se του προ icto Immo mihi non dubitandum videtur, quin O τε non pro obiecto, quod dicitur, sed pro

74쪽

65, subierio sit, veri aquo δ τε ελακεν hoe significent, quud se. oraculum, edixit, fore, ut, nubis des Inhalies, dass,

addita propterea, quia orationem obliquam, quac Sequitur, αναδοχὰν τελειν πόνων etc., non amant Graeci aptum lacero ex substantivo. In locutione antem ipsa, O NUD ος λεγει, nihil esse offensionis, cum ex aliis locis multis apparet tum ex Eurip. Bacch. I331. χονησι δς ως λέγει AEG. Addo, saepissime Iib Herodoto ὁ Τοiὶσυος vel τὰ γρα retice τα λεγει ταδε ita dici ut sit, oraculo, litteris hoc continetur. Non minus porro interpretes recentiores in est salsos esso indico, quod verbum τελεῖν passive dictum putarunt sinit iam

iri interpretantes. At quamvis certum sit, τελειν a tragicis in transitive nonnumquam usurpatum esse, de quo usu ad Electr. 1397. ipsi lectorem admonuimus, tamen id sic tantum lactum novi, ut aut ratum esse aut eventum habero significaret, quorum neutrum huic loco accommodatum esso apparet. Itaque non video, cur non, quod omnium simplicissimum est, orationis obliquae Subiectum esse nomen ἄροτος statuamus, ita ut hoc dixisse poetam tenseamus, O ελεγεὶρ,

τον δωδεκατον ἐνιαυτον, Oποτε παρελθοι, τελειν αναδω- χαν πονων etc. Consuetum autem poetis esse constat, ut

tempus id perficere dicant; quod tempore isti dicendum erat. Ac probatur haec interpretatio quam maxime iis, quao S quuntur, verbis, καὶ ταδ' Oοθως εμπεδα κατουριζει, in quibus rursus interpretes κατουρis ειν intransitivo dictum opinati sunt. At qui sulus et constans eius verbi usus et est et esse debet transitivos, eo hic quoquc poSi tum esse intelligos, ubi concesseris, quod cuncedere non dubitabis, ταδε non nominativum locique subiectum, sed accusati Vum esse, subiectique loco ex praecedentibus nomen ἐνιαυτος adsumendum e8se. Sensus igitur totius huius loci. ἰ ὁ Oiων, ω παιδες, - κατουρὶ ι, ut paucis comprehendatur, hic est: eueuit oraculum, olim Herculi editum P sore, ut exactis duodecim annis laborum finem consequeretur. Verum non licet anto relinquere hunc locum, quatu de metrica, qua premitur, difficultate dixero, quae et potest facillimo et debet tolli. Vulgo eni in uuunt versum et scere existimata sunt haec verba: τω Λιὼς αrrοππιδι, καὶ τώδ' oo n.

75쪽

At huic sententiae retragatur versus antistrophicus: δεινοτα rco uis υδρας προ ετακως. , In quo pro spondaeo νδρας necessario trochaeus poni debuit, si unum esse eum versum poeta voluisset. Quod cum non sit sactum, neque aut in strophico aut in antistrophico vorsu quicquam sit, quod corruptelae suspicionem moveat, a vero non aberrabimus, contendentes, duo ex unu faciendos versuaesss hoc modo : τ a 3ιος αυro cum, καὶ ταδ' Oρθως. et in antistropha: δεινοτατορ φιD υδρας

προςτετακέος. Utriusque versus Satis egi unum attulisse exemplum ex Sophoclis tragoediis, prioris hoc ex oed. Col. I87.:

καὶ το φίλον σεβεσθω. eui respondet v. 206.: σου πατρι δ' ἐκ- ὐιαν. posterioris hoc ex Antig. 364.: ξυμσώτραστία. eni respondet v. 375.:ος τάδ' εοδει. Multo difficilius iure videatur, eos, qui sequuntur, Versus probabiliter emendare, eum et antistrophicos, quibuscum congruere debent, graviter c0rruptos esse, ei sengu et numeris admoneamur. Dico autem hos versus t

in ποτ' ετ ἐπίπονον ἔχοι θανων λατρείαν; quibus hi sunt in antistropha oppositi versus: ἁμμγα νιν αἰκίζει iωσσου θ' υπο φονια δοληιυθα κέντρ' -υεσαντα.

76쪽

Nihilominus saetis speramus fieri posse, ut summa eum probabilitate utroque in loco poetae manum et restituamus et restituisse ab iis dicamur, qui diligenter secum reputaverint, 'primum quid dicero poetam debuisse totiuη loci ratio monstret, doinde cuiusmodi numeris eum usum Se conveniat, denique quo potissimum eorruptelarum genere huius sabulae codices frequenter maculatos esse multis iam exemplis probatum sit. Ac de strophicis versibus ut primum dieamus, egregio aecidit, ut iis factis mutationibus, quas solius sensus causa sacere cogimur, istiusmodi metra efficiantur, quibuscum optimo

et eorum, qui praecedunt, Versuum numeri concinant et ve suum antistrophic0rum scriptura ea concordet, quam restitui sensus necessario postulat. Tria autem sunt in vulgata veris suum strophicorum scriptura vocabula, quae maxime offensioni

sint, et λευσσων et ἐπιπονον et θανων. In locutione enim ἡ μῆ λευσσων propterea haeremus necessario, quod Verbum λὲυσσειν, sicubi vivere significat, quo significatu positum hic esse patet, numquam nisi addito nomine lucis, veluti αυγάς, φως, dici solet. Istiusmodi autem nomen ita iam restituere possumus, ut et librariorum negligentia facillime excidere potuisse videatur, et metro omni ex parte conveniat. Aecedit, quod id ipsum nomen legisse antiquum interpretem, ex adnotatione eius iure colligas. Adnotatum enim est ad , hunc Ver4um: πως γαρ ἄν δ μη λευσσων ' πῶς γαρ διά iκευ ορῶν το φως παρ' Εὐρυσθεῖ λατρευοις Itaque addendum nomen φῶς ponendumque metro iubente in initio verissus secundi est; quo si positum a poeta erat, ut suisse positum non dubito, iacillime, supraposito in initio versus praecedenti sadverbio πως, librariorum incuria omitti potuit. Porro valde incommodum sensui adiectivum ἐπίπονον est. Vidimus paulo ante, verbis, quae praecedunt, ιδ', οἷον, κατουρί ι, sententiam hanc eontineri: evenit oraculum, olim Herculi editum, fore, ut exactis duodecim annis Iaborum sinem consequeretur. Cuius sententiae rationem verbis continuo sequentibus, πῶς γαρ ἄν d etc., ita

iam poeta reddit, ut, cur evenisse oraculum cctnsecutusque

Hercules laborum finem existimandus sit, explicare instituat. Quod cum facit, si recte loqui voluit, quod voluisse eum certum

77쪽

est, non potuit ea uti forma.dicendi, quam eodiem repraesentant, πῶς γαρ αν ὁ V λευσσιον Αρως ἔτι ποτ' ἔτ ἐπιπονον εχοι θανιυν λατρειαν, id est, qno modo onimis, qui non iam in vivis est, laboriosam servitutem habebat Non enim id agitar, t aboriosam ne iam sei vitutem Hercules an facilem habiturus sit, sed hoc necessario dicendum erat, nullam iam servitutem Herculem, utpote mortuum si vo moriturum iamiam, serviturum esse. Id ipsum autem ut diceret, necessario Scribore debebat, πως γὰρ αν - ετιποτ ετι πονων εχοι θαναὸν κ ατρείαν; Locutio enim πονων λατο hiαν εχυν nihil significat nisi πονους λατρεύειν,

ara γονς λατοdmυν τούς υπεοτατους βροτων. Ita enim eo in loco scripsisse Sophoclem censendum esse iam in nota critica ad eum Iocum edit. see. monui. Adiectivum autem ἐπίπονον eo minus mirabere ab interprete substantivo πονων suprascriptui P esSe, cum simillimam interpretationem in

eadem forma dicendi adscriptam videamus Aiaci v. 8M.:

et λατρευειν πονους ad eandem pertinere formam dicendi quam tu Censura Aiae. ab Loh. edit. l. l. plurimis illustravi. Tertium vocabulum, quod in his, de quibus agimus, ve si bus tolerari non posse supra mutaui, participium est θαν ', quod, si quicquam certum, a poeta elegantissimo, praegressis verbis o u λὶ λευσσων φῶς, non esse additum, quovis pignore posito contendi potes i. I innio nisi qui male locutum rese poetam velit, concedat necesse est, explicationis causa θανων verbis ο μὴ λευσσων νως adscriptum et a librariis textui illatum esse. . Sensu igitur postulante hactenus demonstravimus v. 828 sqq. hoc modo scriptos a Sophocle censendos esse:

78쪽

69 Simul illud apparet, quod metri getius restituimus, accommodatissimum reliquis huius carminis numeris esse. Eudem enim trimetro iambico catalectico, quo iam huius carminis stropha prima sititur, iisdem, qui hic praecedunt, versibus praegressis in eiusdem poetao Electra v. I60 sqq. 8JStema cou- cluditur hoc modo:

Proximum esset,.ut OSlenderemus, Versus antistrophicus, αμ- μνὰ νιν αἰκHζει ωσσου θ' υπο φοίνια δολομυθα κεντρ' επι σαντα, ita et posse et debere sensu duce emendari, ut iisd=m quibus strophici metris constent, uisi necesse esset, eas antea delere maculas, quibus qui praecedunt Versus antistrophici librariorum culpa depravati sunt. Atque illud quidem vix opus est, ut praemittam, tota a tistropha prima id unum a choro explicari, cur Herculi eo ipsodio, quo haec loquitur, pereundum. esse existimet. Neque hoc dubium aut est aut esse potest, 'uin, quae in initio eius anti- strophae verba p0Sita sunt, εἰ γαρ σφε - ίου, utut designificatu singulorum vocabulorum Statuetur, summa tameu e0- rum haec sit: nam si latera Herculis virus morti serum hydrac Nessi cruore mixtum pungit. CD. v. 573 sq. quamquam vis veneni mortifera indicata est v. 834. demum: ον τεκετο oce να roς, ετεκε δ' αἰολος δρακων. Quo tu versu nolo id pluribus probare, quod Satis est a Lo-beckio ad Alac. v. 706. cum in prima editione, ium maxime in secunda p. 327 sq. demonstratum, necessario pro ετεκε scribendum esse ετρεφε. Cui sententiae nunc etiam Her- mannus, qui olim contradixerat, accedendum putavit. Ita iam optima eslicitur sententia haec: quod virus mors genuit, hydra gestavi L Dicuntur enim ea; ipSa, quae mortem m0Γ- talibus asserunt, . Saepenumero.a poetis nunc ab orco nunc u Murto nunc a Furiis aut genita aut fabricata. Vide quae nil Aia c. 1007 sq. adnotavi inus. Illud autem si quaeras, unde

79쪽

lautum ait, ut pro Irρεφε a librariis ετ ea scriberetur, suellis

responsis est, Verbum ετεκε eum glossae loco verbo τεκετο

suprascriptum esset, a librariis pro varia lectioue habitum ut expulsa genuina voce ἔreε se receptum eSSe. Qui sequitur trimeter iambicus: nως ὐδ' ἄν ἄλιον ετερον si τανυν ιδοι, in eo metro adversari nomen ἄλιον apparet. Pro quo qui ex codicibus deterioribus αελιον rescripserunt, vehementer salsi

sunt, cum expuliSse se vitium metricum existimarunt. Neque

enim aut correpta umquam a Sophocle prima syllaba vocabuli ἀεDος est, qui ter ea sorma usus est Anti I 00. 809. Oed. Col. I245., aut omnino corripi potuisse censenda est. In eadem mecum Sententia IIermannus nunc est, qui per litteras veriSSime, ut puto, me monuit, scripsisse potius Sophoclem: πως ὐδ' ἄν ετι φαος εrερον υ τανυν ιδον. Aeeedimus iam ad corruptissimam partem antistrophae primae, quam ita videmus in omnibus codicibus scribit

In his illud frimum permirum est, neminem interpretum pranter Wakoseldium in vocabulo τά ara haesisse. Qui cum, quod sensui quidem satis aptum laret, σταγματι scribendum coniecisset, nihil tamen mutandum videri adiecit, quod υδρας φασμα poetica locutio esse posset, livdram ipsam signifieans. In qua interpretatione qui insecuti sunt editores omnes acquieverunt, collato huius sab. V. 506. ὁ μἐν γ ν ποταμουσωνος, υχνίκερω τετραορου φάσα α ταυρον. At quamvis illud negari nequeat, pro nudo nomine υδρας iure a poeta φασμα υδρας poni pusse, quemadmodum δέμας 'Hλεκτρας aliaque similia permulta dicuntur simili sensu, tamen illud certissimum est, hoc quidem loco neque illo sensu φάσμα υδρας neque alio ullo scribi potuisse, quod summam poetae divino

saceremus iniuriam, si statueremus, quod Statuendum nec 3a-

80쪽

rio esset nobis acripturam istam tuentibus, Herculem eum

dixisse adhaerere ipsi hydrae pro eo, quod dicere debuit,

adhaerere eum veneno hydrae sive vesti veneno hydrae tinctae. Tantam autem perversitatem locutionis cum Sophocli imputare nefas sit, eo minus quisquam in posterum sanam esse codicunt scripturam arbitrabitur, cum corruptam eam esse hic quidem etiam ex scholiis, quamvis et ipsis corruptis, . Iuculenter demonstrari possit. Scriptum autem in scholiis ad hune locum hoc est: Προς τετακως φῶσααro προςκεκολλη/ιένος τευ δευ

χριωμένω τῶ φαραώκω τῆς υδρας, τουτέστι τῆ χολν. Huius aduolationis particulam secundum recte iam IIermannus olim sic esse emendandam vidit: προ εκολλxi μένος τῶ ἰαῖ, ἡ τευ ολiθρω, παρα τὼ πεφάσθαι, τὼ πεφονευσθαι. Idem

maximo iure assensus est Schneidero,, qui in Lexico Gr. sub voe. φάη ια Verissime monuit, tertiae particulae non φάσματι, sed necesSario nomen υφώσuc τι lemmatis loco praepositum fuisse.

Totum igitur scholium, quoniam multum refert ut emendatum ante oculos habeas, olim ita se habuit: Προς τετακως φασsιατ προςκεκολλυμένος τω ἰῶτης ὐδρας. -υro di καθ' Muro' αἰτιατικὴν γὰρ ἐπιπέρει. - Ἀλλως. προςκεκολλημένος τευ ἰω, si τευ ολ ἐθρω, παDα τό

luci ritu το κειχρισαένω τ φαριιώκω τῆς υδέ ας, τουτέστι Manifestum iam est, in eo exemplari huius sabulae, quo usus interpres is est, cuius adpotationi lemmatis loco vφάσαατι praepositum est, ipsum illud vocabulum υφάσματι pro vulgato τ ὰσυατι scriptum esse debere. Itaque υφάσματι pro Varia scriptura habendum, et quidem tali, cuius diligentissime ratio habenda sit. Neque enim credibile est, errore scribendi ortum id vocabulum esse. Νihilominus cum neque sensui neque metro ullo modo conveniat, nihil iam reliquum est, nisi ut glossa e istimetur, quae genuino vocabulo superimposita suerit. Itaque persuasum mihi est, Sophoclem νώματι - scripsisse. Quam