M. Tullius Cicero de officiis, de senectute, et de amicitia

101쪽

LIB. II CAR 3. 3tcntioncs perdiderunt. 8 At vero Aratus Sicyonius juiessit laudutur, qui, quum ejus civitas quinquaginta annos auraunis teneretur, prosectus Argis Sicyonem, clandestino introitu urbe est potitus. Quoique Jrannum Nime in improviso oppressisset, sexcentos exsules, qui fuerunt ejus civitatis locupletissimi, restituit, remque publicam advelitu suo liberavit. Sed quum maguam animadverteret in bonis et possessionibus dissicultutem, quod et eos, quos ipse restituerat, quorum bona alii poSsederant, egere iniquissimum arbitrabatur, et qui

quaginta annorum possessiones moveri non nimis aequum

putabat, propterea quod tam longo spatio multa her ditatibus, multa emptionibus, multa dotibus tenebantur sine injuria, judicavi neque illis adimi, neque his non satisfieri, quorum illa suerant, oportere. Quum igitur 32

statuisset, opus esse ad eam rem constituendam pecunia,

Alexandriam se proficisci velle dixit, remque integram in reditum suum jussit esse: isque celeriter ad Ptol

maeum, Suum Spitem, venit, qui tum regnabat alter post Alexandriam conditam cui quum exposuisseti triam se liberare velle causamque docuiSSet, a rege opulcnto vir summus facile impetravit, ut grandi pecunia adjuvaretur. Quam quum Sicyonem attulisset, adhibuit sibi in consilium quindecim principes, cum quibus causas cognovi et eorum, qui aliena tenebant, et corum, qui sua amiserant perfecitque aestimandis possessionibus, ut persuaderet aliis, ut pecuniam accipere mallunt, possessionibus cederent; aliis, ut commodius putarent, numerari sibi, quod tanti esset, quam suum recuperare. Iri persectum est, ut omnes, concordia constituta, sine querela discederent. O virum magnum dignumque, ut 83 in nostra republica natus esset Sic par est agere cum

civibus, non ut bis iam vidimus hastam in foro ponero

102쪽

s DE OFFICIIS et bona civium voci subjicere praemnis. At illo Orm id quod fuit sapientis et praestantis vird omnibus osulendum putavit eaque est summa ratio Misapien ni civis, commoda civium non divellere, atque oma

sequitate eadem continere. Habitent gratis in a ter Quid ita Ut, quum ego emerim, aedificarim, tu impendam, tu me invito, fruare meo Quid est ali84 aliis sua eripere, aliis dare alienal Tabulae vero mquid habent argumenti, nisi ut emas mea pecunia ldum eum tu habeas, ego non habeam pecuniam pXXIV. Quamobrem, ne sit se alienum, quod reipheae noceat, providenduin est, quod multis rationicaveri potest non, si luerit, ut locuplete auum dant, debitores lucrentur alienum. Ne enim ulla vehementius rempublicam ontinet, quam Mea cesse nulla potest, nisi erit neoessaria solutio rerum ditarum. Numquam vehementius actum est, quam consule, ne solveretur Armis ci castris tentata ea

ab omni genere hominum et ordine quibua ita reai ut hoc tantum malum de republica tolleretur. Niquaan nec majus aes alienum sui meo melius Messas dissolutum est. Fraudandi enim spe sublata, misenecessitas consecuta est. M vero hic nunc victor, quidem victus, quae cogitarat, ea perfecit, quum

jam nihil interesset. Tanta in eo peccandi libido fui hoc ipsum eum delectaret, peccare, etiam a m85 non esset. Ab hoc igitur genere largitionis, ut idetur, aliis auferatur, aberunt ii, qui rempublicam ibuntur in primisque operam dabunt, ut juris et jiciorum sequitate suum quisque teneat, et neque tenires propter humilitatem circumveniantur, neque lipletibus ad sua vel tenenda vel recuperanda obsit invii

'terea, quibuscumque rebus vel belli vel domi p

103쪽

LIB. II CAP. 24, 26. smint, rempublicam augeant imperio, agris, vectigalibus. Haec magnorum hominum sunt, haec apud majores no tros factitata haec genera ossiciorum qui persequuntur, cum summa utilitate reipublicae magnam ipsi adipiscentur et gratiam et gloriam. In his autem viaitarum praereptis Antipater Tyrius 86 Stoicus, qui Athenis nuper ea mortuus, duo praeteritam et eoae a Panoetio valetudinis urationem ει ---α qua re a summo philosopho praeterita arbitror,

quod essent Miles. Sunt certe utilea sed valetudo austentatur notitia sui orporis et obaervatione, quaere aut prodeas soleant aut obesse, et ontinentia invictu omni atque cultu corporis tuendi causa, et praete mittendis voluptatibus, postremo arte eorum, quorum ad scientiam haec pertinent. Res autem familiaria quaeri 87 debet iis rebus, a quibus abest turpitudo conservari autem diligentia et parsimonia iisdem etiam rebus augeri. a res ommodissime Xenophon Socraticus persecutus est in eo libro, qui oeconomicus inscribitur:

quem nos ista sere aetate quum essemus, qua ea tu nuno e Omm in Latinum convertimus.

XXV. Sed utilitatum eo aratio, quoniam hic locus 88

erat quartus a Panaetio p termissus, saepe est necessaria. Nam et corporis commoda cum externis, et exierna cum orporis, et ipsa inter se corporis et externaeum externis comparari solent. Cum externis oorporis o modo comparantur Valere ut malis, quam dives esse cum corporis externa hoc modo: Dives esse potius, quam maximis corporis viribus. Ipsa inter se eorporis sic, ut bona valetudo voluptati anteponatur, vires celeritati externorum autem, ut gloria divitiis, vectigalia urbana rusticis. Ex quo genere comparatio 8sias illudant Catonia senis a quo quum quaereretur,

105쪽

M. TULLI CICERONIS

LIBER TERTIUS. ARGUMENTUM.mo libro Cicero accedit ad tertium commentationis locum; in honestatis et utilitatis comparatione. Negat vero aut duitandum esse aut umquam dubitari, an id, quod utile videa-ir, honesto sit anteponendum; sed tempora incidere, quibus, ain turpe haberi soleat, honestum videatur ut occidere ho-iinem, qui tomnus eam oceperit in quo non utile honesto, in hoc illi anteponatur. Itaque, ut sine ullo errore dijudicari asit, si quando cum illo, quod honostum intelligitur, pugnam videatur, quod appellemus utile, sormulam quamdam otoicorum disciplina constituit, quam si quis in comparationa rum sequatur, numquam ab ossicio recedat. Ea est autemajuscemodi: Quidquid sit honestum, idem osso utile; Nec utilo quidquam, quod non sit honestum;

Ex quo consequi, unum debere omnibus esse propositum: eadem sit utilitas unius cujusquo et universorum. e. 1-7. Ex hac formula deincus multas quaestiones pro sitas, quia ossicium temporum ratione censet, ad extremum usque

106쪽

I. Publium Bessionem, Maroe fili, eum, qui ima

fricanus in uulua est, disere olitum oripsit Cato fuit sere ejus aequalis, Numquam a minus Otiosen

quam quum otio3M, nec minus Orum, quam gummi eaget.' agnifica vero vox et magno viro a sapidigna quae declarat, illum et in otio do negotiis itare, et in solitudine secum loqui solitum ut noessaret umquam, et interdum olloquio alteri egeret. Itaque duae res, quae languorem asserunt ris, illum acuebant, otium et solitudo. Vellem et hoc idem vere dicere lioeret; sed si minus imitat tantam ingenii pmstantiam onaequi possumus, ctate certe proxime accedimus. Nam et a repularensibusque negotiis armis impiis vique proholium persequimur; et ob eam ausam, urbe rela rura peragrantes saepe soli sum . Sed ne ho ocum Asricani otio, ne haec solitudo cum illa paranda est. Ille enim requiescens a reipublicas cherrimis muneribus otium sibi sumebat aliquando, coetu hominum frequentiaque interdum, tamquanportum, se in solitudinem recipiebat Noatrum motium negotii inopia, non requiescendi studio, eo tutum est. Exstincto enim senatu deletisque judiquid est, quod dignum nobis aut in curia aut in 3 agere possimus 3 Ita qui in maxima celebritato a

in oculis civium quondam vixerimus, uno fugieconspectum sceleratorum, quibus omnia redundantissimus nos, quantum licet, et saepe soli sum . quia sic ab hominibus doctis accepimus, non m malis eligere minima oportere, sed etiam excerperhis ipsis, a quid ine et boni propterea et otio si non illo quidem, quo debebat is, qui quondam peperotiuin civitati nec eam solitudinem languere pa

107쪽

LIB. III. CAP. I, 2. squam mihi adfert necessitas, non voluntas. Quamquam Asricanus majorem laudem me judicio assequebatur. Nulla enim ejus ingenii monumenta mandata literis, nullum opus otii, nullum solitudinis munus exstat. Ex quo intelligi debet, illum mentis agitatione, investig

tioneque earum rerum, quas cogitando consequebatur, neque otiosum nec solum umquam fuisse. Nos autem, qui non tantum roboris habemus, ut cogitatione tacita a solitudine abstrahamur, ad hanc scribendi operam omne studium curamque convertimus. Itaque plura brevi tempore eversa, quam multi annis stante republica, ScripSimus.

II. Sed quum tota philosophia, mi Cicero, frugiferadet fructuosa, nec ulla para ejus inculta ac deserta sit, tum nullus seracior in ea locus est neo uberior, quam de ossiciis, a quibus constanter honesteque vivendi praecepta ducuntur. Quare quamquam a Cratippo nostro, principe hujus memoriae philosophorum, haec te a sidue audire atque accipere confido, tamen conducere arbitror, talibus aures tuas vocibus undique circumsonare, ne eas, si fieri possit, quidquam aliud audire. Quod quum omnibus est laciendum, qui vitam honestaminingredi cogitant, tum haud scio, an nemini potius, quam tibi. Sustines enim non parvam exspectationem imitandae industriae nostrae, magnam honorum, nonnullam fortasse nominis. Suscepisti onus p terea grave et Athenarum et Cratippi ad quos quum tamquam ad inereaturam bonarum artium sis prosectus, inanem redire turpissimum est, dedecorantem et urbis auctorit tem et magistri. Quare, quantum conniti animo potes, quantum labore contendere, si discendi labor est potius, quam voluptas, tantum fac ut essicias neve committas, ut, quum omnia suppeditata in a nobis, tute tibi de-

108쪽

suisse videare. Sed haec hactenus multa enim saepe ad te cohortandi gratia scripsimus. Nunc ad reliquam partem propositae divisionis revertamur. Panaetius igitur, qui sine controversia de ossiciis are ratissime disputavit, quemque nos, orrectione quadam adhibita, potissimum secuti sumus, tribua generaua proinpositis, in quibus deliberare homine et mnauuare deo is olerent, uno, quum dubisarent, honearumne id

esset, de quo ageretur, an turpe aureo, utilene, an in

ille fertio, si id, quod vestem laberet Aoneati νυν reteum eo, quod utile videretur, quomodo ea iam commteret; e duobus generibus primis tribus libris explicavit de tertio autem y εre deinceps se acripsit dicem 8rum, nec exsolvit, quod promiserat. Quod eo magis miror, quia scriptum a discipulo ejus Posidonio est, triaginta annis vixisse Panoetium, posteaquam illo libros edidisset. Quem locum miror a Posidonio breviter esse tactum in quibusdam commentariis: msertim quum scribat, nullum eme locum in tota philosophia amis

siemarium. inime vero assentior iis, qui negant eum locum a Panaetio praetermiastis, e conatiuo relictum, nec omnino acribendum fuisse, quia numquam Maesistituas cum honestate pugnare. De quo alterum potest

habere dubitationem, adhibendumne suerit hoc genus, quod in divisione Panaetii tortium est, an plane omitte dum alterum dubitari non potest, qui aianaetio ausceptum sit, sed relictum. Nam qui e divisione tripartita

duas partes absolverit, huic necesse est restare tertiam. Praeterea in extremo libro tertio de Me parte pollicetur 10 ae deinceps erae dicturum. Accedit eodem' tia loemples, osidonius, qui etiam scribit in quadam epistola, P. Rutilium Rufum dicere solere, qui Panaetium audi rat, nemo pictor e et inventua, qui Coo Veneris

109쪽

LIB. III. CAP. s. Is eam partem, quam Apelles inehoatam inquisael, a misere ' oria enim pulchritudo reliqui corporis imitandi

alantiam neminem esse peramurum.'

IIL Quamobrem de judies Panaetii dubitari non II

potest rectene autem hanc tertiam partem ad exquirendum omium adjunxerit, an aecus, de eo fortasse disputari potest. Nam sive honestum solum bonum est, ut Stoicis plaoet, sive, quod honestum est, id ita sumnium bonum eat, quemadmodum Peripateticis e tria videtur, ut omnia ex altera parte collocata vix minimi momenti instar habeant dubitandum non est, quin numquam Maait utilitas cum honestate oontendere. Itaque accepimus, Meralam exsecrari solitum eos, qui primum haec, natura cohaerentia, opinione distraxissent.

Cui quidem ita sunt Stoici assensi, ut et, quidquid

honestum esset, id utile eme conserent, ne utile quivi quam, quod non honeatum. Quod si is esset Panaetius, Iaqui virtutem propterea oolendam dioeret, quod ea molens utilitatis esset, ut ii, qui res expetendas vel voluptate vel indolentia metiuntur liceret et dioere, utilitatem aliquando eum honestato pugnare. Sed quum

sit is, qui id solum bonum judicet, quod honestum sit;

quae autem huic repugnent specie quadam utilitatis, eorum neque measione meliorem vitam fieri, ne d oessione pejorem non videtur ejusmodi debuisse des, berationem introducere, in qua, quod utile videretur, cum eo, quod honestum est, ompararetur. Etenim I. quod summum bonum a Stoicis dicitur, Convenienter naturos vivere id habet hanc, ut opinor, sententiam,

cum Virtute congruere semper cetera autem, quae se-

eundum naturam Ment, iis legere, si ea virtuti non

110쪽

I02 DE OFFICIIS repugnarent. Quod quum ita sit, putant quidam hacomparationem non recte introductam, ne omnino

eo genere quidquam 'cipiendum tuisse. Atque illquidem honestum, quod proprie vereque dieitur, id pientibu est solis, neque a virtute divelli umqui potest in iis autem, in quibus apientia perseeta nest, ipsum illud quidem persectum honestum nullo mo I similitudines honesti esse possunt meo enim omlineis, de quibus his libris disputamus, media Sic appellant ea communia sunt et late patent, quae ingenii bonitate multi assequuntur et progressione doendi. Blud autem ossicium, quod rectum iidem applant, persectum atque absolutum est, et, ut iidem die

omnes numeros habet, ne praeter sapientem eadere

Ixquemquam potest Quum autem aliquid actum est, quo media ossicia compareant, id cumulate videtur di persectum propterea quod vulgus, quid absit a piseoto, non sere intelligit quatenus autem intellis nihil putatis,termissum. Quod item in poemath in picturis usu venit, in aliisque oompluribus, ut detentur imperiti laudentque ea, quae laudanda non ob eam credo, causam, quod insit in iis aliquid pquod capiat ignaros, qui quidem, quid in una quaqivitii sit, nequeant judicare. Itaque quum sunt deperitis, desistunt facile sententia.

IV. Haec igitur ossicia, de quibus his libris disseiquari amunda quin m honen esse dicunt, non rtum modo propria, sed cum omni hominum gener I6 munia. Itaque iis omnes, in quibus est virtutis ioommoventur. meo vem quum duo Decii aut dpiones sortes viri commemorantur, aut quum :aut Aristides ua nominatur, aut ab illis sorti aut ab his justitiae tamquam a sapiente pet