M. Tullius Cicero de officiis, de senectute, et de amicitia

111쪽

LIB. III. CAP. 4. 103emplum. Nemo enim horum aio apiens, ut sapiemtem volumus intelligi nec ii, qui sapientes habiti et nominati, M. Cato et C. Laeli , apientes fuerunt; ne illi quidem septem sed ex mediorum ossiciorum frequentia imilitudinem quamdam gerebant speciemque sapientum. Quocirca ne id, quod vere honestum est, 17sa est cum uia tia repugnantia comparari nec id, quod communiter appellamus honestum, quod colitur ab iis, qui bonos se viros haberi volunt, cum emolumentis umquam est comparandum tamque id honestum, quod in nostram intelligentiam adit, tuendum conservandumque nobis eat, quam illud, quod proprie dicituro reque eat honestum, sapientibus. Aliter enim teneri non potest, at qua ad virtutem est sacta progressio. Sed haec quidem de iis, qui conservatione officiorum existimantur boni. Qui autem omnia metiuntur emolumentis 18 et commodis, neque ea volunt praeponderari honestate, si solent in deliberando honestum cum eo, quod utile putant, omparare boni viri non solent. Itaque e istimo, Panaetium, quum dixerit, homines solere in Mooomparatione dubitare, hoc ipsum sensisse, quod dixerit,

solere modo, non etiam oportere. Etenim non modo

pluris putare, quod utile videatur, quam quod honestum, sed etiam haec inter se oomparare, et in his addubitare turpissimum est. Quid est ergo, quod nonnumquam dubitationem afferre soleat considerandumque videatur 3

Credo, a quando dubitatio accidit, quale sit id, de quo

naideretur. Saepe enim tempore ut, ut, quod turpe is plerumque haberi soleat, inveniatur non esse turpe. Mempli causa ponatur aliquid, quod patea latius. Quod

minat majus esse foetus, quam non modo hominem, sed

etiam familiarem hominem ocidere Num igitur se iunxi a lare, si qui tyrannum occidit, quamvis lamb

112쪽

I04 DE OFFICIIs liarem y Populo quidem Romano non videtur, qui ex omnibus praeclaris tactis illud pulcherrimum existimat. Vicit ergo utilitas honestatem sommo vero honoatatem

utilitas consecuta St.

Itaque, ut sine ullo errore dijudicare pomis , aiquando cum illo, quod honeatum intelligimus, pugnare id videbitur, quod appellamus vitae, formula quaedam

constituenda est quam a sequemur in omparatione 20 rerum, ab ossicio numquam medemus. Erit autem haec formula Stoicorum rationi disciplinasque maxime consentanea quam quidem his libris propterea aequimur, quod, quamquam et a veteribus Mademicis et a Peripateticis vestris, qui quondam iidem erant, quae honesta sunt, anteponuntur iis, quae videntur india, tamen splendidius haec ab eis disseruntur, quibus, qui quid honestum eat, idem initi videtur, ne initiatilinquam, quod non honeatum quam ab iis, quibus aut honestum aliquid non utile, aut utile non honeatum. Nobis autem nostra Academia magnam licentiam dat, ut, quodcuinque maxime probabile Murrat, id nocleo

jure lieeat defendere. Sed redeo ad formulam. 2 V. Detrahere igitur aliquid alteri, et hominem hominis incommodo suum augere ommodum, magis eat Oon tra naturam, quam mors, quam paupertas, quam dolor,

quam cetera, quae possunt aut corpori accidere aut reb externis. Nam principio tollit convictum humanum et societatem. Si enim sic erimus affecti, ut propter auum quisque emolumentum spoliet aut violet alterum, di rumpi necesse est eam, quae maxime est secundum n 22 turam, humani generis societatem. Ut si unumquosque membrum sensum hunc haberet, ut posse putaretae valere, si proximi membri valetudinem ad se tradu,

isset, debilitari et interire totum orpus ne me Mati:

113쪽

LIB. II CAP. F. Maio, si unusquisque matrum ad se rapiat commoda alborum, detrahatque, quod cuique Maait, emolumenti sui gratia, ocietas hominum et communitas evertatur ne-omae eat. Nam sibi ut quisque malit, quod ad usum vitae pertineat, quam alteri nequirere, onoeasum est, non repugnante natura illud natura non patitur, ut aliorum spoliis notira lacultates, mpius, opes augeamus. Neque vero hoo solum natura et jure gentium, sed etiam 23 legibus populorum, quibus in singulis civitatibus rea- publica oontinetur, eodem modo conatitutum est, ut non liceat sui oommodi causa nocere alteri mo enim spe tant leges, hoc volunt, incolumem esse civium oriun tionem quam qui dirimunt, eo morte, exsilio, vinculis, damno mement. Atque hoc multo magis emit ipsam turae ratio, quae est lex divina et humana oui parere qui velit, omnes autem parebunt, qui Meundum naturam volent vivere, numquam committet, ut alienum appetat et id, quod alteri detraxerit, sibi assumat. Etenim mul- 24to magis est Meundum naturam excelsitas animi et magnitudo, itemque minitas, justitia, liberalitas, quam in luptas, quam vita, quam divitiae quae quidem o temnere et pro nihilo duoero, comparantem cum utilitate ommuni, magni animi et excelsi est. Detrahere autem de altero sui oommodi causa, magis est mntra naturam, quam mors, quam dolor, quam etera generis ejusdem. Itemque magis eat secundum naturam, pro 25 omnibus gentibus, si fieri possit, conservandis aut juvandia maximo labores molestiasque suscipere, im, tantem Herculem illum, quem hominum fama benemotorum memor, in concilio Melestium collocavit, quam vivere in solitudine non modo sine ullis molestiis, sed etiam in maximis voluptatibus, abundantem omnibus

Oopiis, ut excella etiam pulchritudine et viribus. Nu

114쪽

106 DE OFFICIIS circa optimo quisque et splendidissimo ingenio longe

illam vitam huic anteponi Ex quo incitur, hominem, 26 naturae obedientem, homini nocere non pomo Deinde, qui alterum violat, ut ipse aliquid commodi conaequatur, aut uihil existimat se sacere contra naturam, aut magis

fugiendam oe et mortem, paupertatem, dolorem, inuimsionem etiam liberorum, propinquorum, micorum, quam

facere cuiquam injuriam. Si nihil existimat contra n turam fieri hominibus violandis, quid cum eo dimeras, qui omnino hominem ex homine tollati in fugiendum

id quidem censet, sed multo illa pejora, mortem, paupertatem, dolorem errat in eo, quod ullum aut corporis aut fortunae vitium vitiis animi gravius existimat. VI. Ergo unum debet esse omnibus promestum, in eadem ait inusta univos usque et univereorum quam si ad se quisque rapiat, dissolvetur omnia humana om27 sortio. Atque si etiam hoc natura praeacribit, ut homo homini, quicumque sit, ob eam ipsam ausam, quod is

homo sit, consultum velit ne me ea secundum eamdem naturam omnium utilitatem esse oommunem. Quod si ita eat, una continemur omnes et eadem lege natum:

idque ipsum si ita est, certe violare alterum naturae lege prohibemur. Verum autem primum. Verum igitur e 28 tremum. Nam illud quidem absurdum est, quod quidam dicunt, parenti se aut fratri nihil detracturos aut minmodi ausa aliam rationem esse civium reliquorum. Hi sibi nihil juris, nullam societatem, communis ut, latis causa, Statuunt esse cum civibus quae aententia omnem societatem distrahit civitatis. Qui autem obvium rationem dicunt habendam, externorum negant: si dirimunt communem humani generis societatem qua

sublata, beneficentia, liberalitas, bonitas, justitia su ditus, tollitur. Nive qui tollunt, etiam adversus deos

115쪽

LIB. III. ΑΡ. 6. Iorimmortales impii judicandi sunt. Ab iis enim constitutam inter homines societatem evertunt cujus societatis arctissimum vinculum est, magis arbitrari esse contra naturam, hominem homini detrahere sui commodi causa, quam omnia incommoda subire vel externa, vel corporis, vel etiam ipsius animi, quae vacent justitia. Haec enim una virtus omnium est domina et regina vidi Istutum. Forsitan quispiam dixerit: Nonne igitur a piens, si fame ipse conficiatur, abstulerit cibum alteri, homini ad nullam rem utilii Minime vero. Non enim mihi est vita mea utilior, quam animi talis affectio, neminem ut violem commodi mei gratia. Quid' si ri

larim, crudelem tyrannum ei immanem, vir bonus, ne ipse rigore conficiatur, vestitu spoliare possit; nonne

saeiat Haec ad judicandum sunt facillima. Nam si 30 quid ab homine ad nullam partem utili, tuae utilitatis

musa detraxeris, inhumane seceris contraque naturae legem: sin autem is tu sis, qui multam utilitatem rebpublicae atque hominum societati, si in vita remaneas, afferre possis: si quid ob eam causam alteri detraxeris, non sit reprehendendum. Sin autem id non sit Hu modi suum cuique incommodum serendum est potius, quam de alterius commodis detrahendum. Non igitur magis eat contra naturam morbus aut egestas, aut quid

ejusmodi, quam detractio aut appetitio alieni. Sed eo munis utilitatis derelictio contra naturam est: est enim injusta. Itaque lex ipsa naturae, quae utilitatem homi-31 num conservat et continet, decernit profecto, ut ab homino iuret atque inutili ad sapientem, bonum, o

temque virum transierantur res ad vivendum necessariae; qui si occiderit, multum de eommuni utilitato detraxerit modo hoc ita faciat, ut ne ipse de se bene existimans seseque diligens, hanc causam habeat ad im

116쪽

los DE OFFICIIsjuriam. Ita semper ossicio langetur, utilitati eo ni

hominum et ei, quam saepe eommemoro, humanae me

32 tati. Nam quod ad Phalarim attinet, perfacile judieiis

est. Nulla enim nobis societa cum tyrannis, aedioliae summa distractio eat neque est contra naturam, spoliare eum, si possis, quem est honestum mare atqui hoc omne genus pestiferum atque impium ex hominunoommunitate exterminandum est. Etenim, ut membnquaedam amputantur, si et ipsa sanguine et tamquanspiritu carere coeperunt et nocent resquia partibus eorporis si ista in figura hominis seruas et immanitabeluae a oommuni tamquam humanitatis orpore aegreganda est. Hujus generis sunt quaestione omne eae in quibus ex tempore ossicium exquiritur. 33 VII. Rusmodi igitur credo res anaetium peramuturum fuisse, nisi aliqui casus aut occupatio ejus onsilium peremisset. Ad quas ipsas consultationea superioribus libris satis multa praecepta sunt, quibuperspici possit, quid sit propter turpitudinem fugiendum quid sit, quod idciro sugiendum non ait, quoi

omnino turpe non sit. Sed quoniam operi inchoato prope tamen absoluto, tamquam fastigium imponimus ut geometrae solent non omnia docere, sed postulare, uquaedam sibi conoedantur, quo sacilius, quae volunt, Splicent: sic ego a te postulo, mi Cicero, ut mihi coneo das, si potes, nihil praeter id, quod honeatum sit, propter e erae inpetendum. Sin hoo non licet per Cratippum, at illud certe dabis, quod honestum ait, id eas maxime propter se expetendum. Mihi utrumvis sati est: et tum hoc, tum illud probabilius videtur, nis3 praeterea quidquam probabile M primum Panaetiae in hoc dolandendus est, quod non utilia cum honeatupus re aliquando orae dixerit, neque enim ei sat

117쪽

LIB. III. CAP. 7 8. 10serat, sed ea, quo viderentur utilia. Nihil vero utile, quod non idem honorum nihil honestum, quod non idem utile ait, saepe testatur negatque usiam ratem majorem in vitam hominum invasisae, quam eorum opinionem, qui ista distraxerint. Itaque non, ut albquando anteponeremus utilia honeatis, sed ut ea sine errore dijudinaremus, si quando incidissent, induxit

eam, quae videretur esse, non quae esset, repugnantiam.

Hanc igitur partem relictam explebimus, nullis admin, culis, sed, ut dicitur, Marte nostro. Neque enim quidquam de Mo parte post Panaetium explicatum eat, quod quidem mihi probaretur de iis, quae in manus me

venerint.

VIII Quum igitur aliqua species utilitatis objecta 35

est, commoveri necesse est. Sed si, quum animum ,

tenderis, turpitudinem videas adjunctam ei rei, quae speciem utilitatis attulerit tum non utilitas reli quenda est, sed intelligendum, ubi turpitudo sit, ibi

utilitatem esse non posse. Quod si nihil est tam o-tra naturam, quam turpitudo, recta enim et Oonvenientia et constantia natura desiderat, aspernaturque eo traria,) nihilque tam secundum naturam, quam utilitas: certe in eadem re utilitas et turpitudo esse non potest. Itemque, si ad honestatem nati sumus, eaque aut sola expetenda est, ut Zenoni visum est, aut certe omni pondere gravior habenda, quam reliqua omnia, quod Aristoteli placet necesse est, quod honestum sit, id esse aut solum aut summum bonum quod autem bonum, id certe utile ita, quidquid honestum, id utile. Quare error hominum non proborum, quum aliquid, 36 quod utile visum est, arripuit, id continuo secernit ab honesto. in sicae, hinc venena, hinc salsa testamentanaacuntur hinc furta, peculatus, expilatione direpti

118쪽

II DE OFFICIIS

nesque sociorum et civium hinc opum nimiarum tentiae non serendae postremo etiam in liberis civitibus regnandi exsistunt cupiditates, quibus nihil taetrius nec foedius excogitari potest. Emolumei enim rerum fallacibus judiciis vident poenam, non dlegum, quas saepe perrumpunt, sed ipsius turpitudii 37 quae acerbissima est, non vident. Quamobrem hoo qdem deliberantium genus pellatur e medio, eat enlatum sceleratum et impium, qui deliberant, utrum

sequantur, quod honestum esse videant, an se acienscelere contaminent in ipsa enim dubitatione fata inest, etiamsi ad id non pervenerint. Ergo ea deliranda omnino non sunt, in quibus est turpis ipsa aberatio. tque etiam in omni deliberatione celandi occultandi spes opinioque removenda eat. Satia ex nobis, si modo in philosophia aliquid pros imus, suasum esse debet, si omnes deos homineaque et possimus, nihil tamen avare, nihil injuste, nihil libi se, nihil incontinenter esse faciendum.

as X. Hinc ille Gyges inducitur a Platone qui, quterra dimessisset magnis quibusdam imbribus, deae in illum hiatum, meumque equum, ut serunt sabuanimadvertit, cujus in lateribus ore ement quilapertis, hominis mortui vidit orpus magnitudine usitata annulumque aureum in digito quem ut traxit, ipse induit: erat autem regius pastor: tum concilium se pastorum recepit. Ibi quum palam eannuli ad palmam converterat, a nullo videbatur, is autem omnia videbat idem rursus videbatur, quum locum annulum inverterat. Itaque hac opportunitannuli usus reginae stuprum intulit, eaque adjutricem dominum interetnit, sustulitque quos obstare mirabatur nec in his eum facinoribus quisquam pot

119쪽

LIB. III. ARAE, Io. III videre. Si repente annuli beneficio rex exortus eat Lydiae. uno igitur ipsum annulum si habeat sapien nihilo plus sibi licere putet peoodie, quam si non habereti

Honesta enim bonis viris, non occulta quaeruntur. Atque as

o loco philosophi quidam, minime mali illi quidem,

sed non satis acuti, istam e commanticiam stilam dicunt prolarum a Platone quasi vero ille, aut sactum id esse aut fieri potuisse, defendat. Hae eat vis hujus annuli et hujus exempli si nemo sciturus, nemo no auspicaturus quidem sit, quum adiquid divitiarum,

tentiae, dominationis, libiduis ausa seceris, si id diis hominibusque suturum an semper ignotum aiano sa turus Negant id fieri posse quamquam potest id quidem. Sed quaero, quod negant posse, id si posset, quidnam sacerenti Urgent rustice sane. Negant enim

sae, et in eo perstant hoc verbum quid valeat, non vident. Quum enim quaerimus, si possint celare, quid laoturi sint non quaerimus, possintne celare sed tamquam tormenta quaedam adhibemus, ut, si responderint, se impunitate proposita, lacturos, quod expediat, lac, noroso ae esse fateantur: si negent, omnia turpia per se ipsa fugienda me concedant. Sed jam ad propo

situm revertamur.

X. Incidunt multae saepe causae, quae conturbent aes 40 mos utilitatis specie non, quum hoc deliberetur, reli quendane sit honesta propter utilitatis magnitudinem,

nam id quidem improbum est sed illud, posaitne id,

quod iniis videatur,feri non turpiter. Quum Collatino oollegae Brutus imperium abrogabat, potura videri s oere id injuste Fuerat enim in regibus expellendis

socius Bruti, consiliorum etiam adjutor Quum autem oonsilium hoc principes cepissent, cognationem Superbi nomenque Tarquiniorum et memoriam reges esse tollen-

120쪽

II DE OFFICII sdam quod erat utile, patria oonsulere, id erae ita honestum, ut etiam ipsi Collatino semere deberet. Itaque utilitas valuit propter honestatem: in qua no utili quidem esse potuisset. at in eo rege, qui Urbemio 6I didit, non item Species enim utilitatis animum pepulit

ejus qui quum visum emet utilius, solum, quam eum altero regnare, fratrem interemit. Omisit his et pietatem et humanitatem, ut id, quod utile videbatur neque era assequi posset et tamen muri ea amore est ape iciem honestatis neque probabilem nee an idoneam.

62 Peccavit igitur pace vel Quirini vel Romuli dixerim.

Nec tamen nostrae nobis utilitates omittendae uni, alli que tradendae, quum iis ipsi egeamua aedis a cuique utilitati, quod sino alterias injuria fiat, serviendum ea. Scite Chrysippus, ut multa: Qui stadium ' inquit, currit, eniti et contendere debet, quam maximo pomi ut vincat supplantare eum, quicum o tot, Rut manu de pellere nullo modo debet. Si in vita sibi quemque petere, quod pertineat ad usum, non iniquum eat alteri 63 deripere, jus non est maxime autem perturbantur ossicia in amicitiis quibus et non tribuere, quod meis possis, et tribuere, quod non sit aequum, eontra omium est Sed hujus generis totius breve et non dimito praeceptum est. Quae enim videntur utilia, honorea, divitiae,

voluptates, cetera generis ejusdem, hae anilestiae num quam anteponenda sunt. at neque contra rempublieam,

neque contra jusjurandum ac fidem amisi inua vir ω lnus faciet; ne si judex quidem erit de imo amiso. Ponit enim remnam amisi, quum indui judicra. ITantum dabit amicitiae, ut veram amici causam eas ae malit ut orandae litis tempus, quoad per lege limat, is 6 accommodet. Muunt vero jurato sententia dicenda ait, meminerit, deum se adhibere testem, id est, ut ego arti t