M. Tullius Cicero de officiis, de senectute, et de amicitia

91쪽

LIRMI CAP. 16. 83 amicorum, aut in filiarum collocatione adjuvant, aut opitulantur in re vel quaerenda vel augenda. Itaque miror, quid in mentem venerit Theophrasto in eo libro, quem de divitiis scripsit in quo multa praeclare, illud absurde. Est enim multus in laudanda magnificentia et apparatione popularium munerum, taliumque sumptuum iacultatem fructum divitiarum putat. Mihi autem ille ructus liberalitatis, cujus pauca exempla posui, multo et major videtur et certior. Quanto Aristoteles gravius et verius nos reprehendit, qui has pecuniarum effusiones non admiremur, quae fiunt ad multitudinem deleniendam. At ii, qui ab hoste obridentur, si emere aqua aeriurium mina cogantur, hoc primo ineredibile nobis videri, omneaque mirari: M, quum attenderint, veniam Moerauati dare in his immanibus Deturia tinnitisque sumptisus nihil nos magno opere miraris

quum prinertim nes necessitati subveniatur, nec dignitas i eatur, ipsaque illa delectatio multitudinis ait ad bre exiguumque te ua, eaque a levi imo quoque, in quo

tamen imo una cum satietate memoria quoque moriatur

voluptatia. Bene etiam colligit, haec pueris et mulierculis res servis et servorum simillimis liberis esse grata gravi vero homini, et ea, quae fiunt, judicio certo ponderanti probari posse nullo modo. Quamquam intelligo, in nostra civitate inveterasse jam a bonis temporibus, ut splendor aedilitatum ab optimis viris postuletur. Itaque et .

Crassus, quum cognomine dives, tum copiis, unctus est sedilicio maximo munere et paullo post L. Crassus cum omnium hominum moderatissimo Q. Mucio, magnificentissima sedilitate lanctus est deinde C. Claudius, Appi filius multi post, Luculli, Hortensius, Silanus.

Omnes autem P. Lentulus me consule vicit superiores.

Hunc est Scaurus imitatus Magnificentissima vero

92쪽

8 DE OFFICII snostri Pompeii munera secundo onsulatu in quibus Oinitibus quid mihi placeat, vides. 58 XVII. Vitanda tamen suspicio os avarit ae Maniorco, homini divitissimo, piutormissio aedilitatis onsulatus repulsam attulit. Quare et, si matulatur a populo, bonis viris si non desiderantibus, attamen amprobantibus, faciendum est, modo pro facultatibus nos ipsi ut coimus et, si quando aliqua res rior atque utilior populari largitione acquiritur ut reati nuper pretindi in semitis decumae nomine magno honori suerunt. o M. quidem Seio vitio datum est, quod in caritate annonae asse modium populo dedit magua enim se et inuci erat invidia, nec turpi jactura, quando orat aedilis, nec maxima liberavit. Sed honori suunno nuper nostroruiloni suit, quod gladiatoribus empιia re,

publicae causa, quae salute nostra continebatur, omnes

P. Clodii conatus furoresque compressit. Mausa igitur 59 largitionis est, si aut necesse est, aut utilo. In his autem ipsis mediocritati regula optima est. i. quident Philippus, Q. F., magno vir ingenio in primisque elum gloriari solebas, se sine ullo munere adeptum ess omni quae haberentur amplissima. Dicebat idem Cotta, Cur Nobis quoque lioe in hoo quodammodo gloriari. Npro amplitudine honorum, quos cunctis suffragiis ad

sumus, nostro quidem anno, quod contigit corum nen quo modo nominavi, sano exiguus sumptus sedili si fuit. Atque etiam illis impensae moliorcs, muri, portus, aquarum ductus, omniaque, quae ad usure

publicae pertincnt. Quamquam, quod praesens tum in manum datur, jucundius est tamen haec in posmatiora. Theatra, porticus, nova templa verecreprehendo, propter Pompeium sed doctissimi nbaut, ut et hic ipso Panaeιius, quom multuit in li

93쪽

LIB. II CAP. I 7, 18. 35 secutus sum, non interpretatus et halereus Dem trius, qui Periclem, principem Graeciae, vituperat, quod tantam pecuniam in praeclara illa propylaea conjecerit.

Sed de hoc genere toto in iis libris, quos de republiea scripsi, diligenter est disputatum Tota igitur ratio

talium largitionum genere vitiosa est, temporibus edessaria; et tamen ipsa et ad iacultates accommodanda, et mediocritate moderanda est.

XVIII. In illo autem altero genere largiendi, quod a 61

liberalitru proficiscitur, non uno modo in disparibus causis affecti esse debemus. Alia causa est ejus, qui calamitate premitur, et ejus, qui res meliores quaerit, nullis suis rebus adversis. Propensior benignitas esse 62 debebit in calamitosos, nisi sorte erunt digni calamitate. In iis tamen, qui se adjuvari volent, non ut ne affigantur, sed ut altiorem gradum ascendant, restricti omnino

esse nullo modo debemus, sed in deligendis idoneis judicium et diligentiam adhibere. Nam praeclare Ennius:

Benefacta male locata malefacta arbitror.

Quod autem tributum est bono viro et grato, in eo 63 quum ex ipso fructus est, tum etiam ex ceteris. a neritate enim remota, gratissima est liberalitas eoqueam studiosius plerique laudant, quod summi cujusqueonitas commune perlatum est omnium Danda igitur aera est, ut iis beneficiis quam plurimos afficiamus, iorum memoria liberis posterisque prodatur, ut iis inuis esse non liceat. Omnes enim immemoro ben i oderunt eamque injuriam in deterrenda liberalitate etiam fieri, eumque, qui faciat, communem hostem uiorum putant. Atque haec benignitas etiam rei-licae est utilis, redimi e scrvituto captos, locupletaritores quod quidem vulgo solitum fieri ab ordine

94쪽

86 DE OFFICIIS

nostro, in oratione Crassi scriptum copiose videmus. Hau ergo consuetudinem benignitatis largitioni muneruiu longe antepono. se est gravium hominum atque magnomui illa quasi assentatorum populi, multitudinis 61 levitatem voluptate quasi titillantium. Convenio autem quum in dando muniucum esse, tum in exigendo non acerbum, in omnique re eontrahenda, vendendo, emendo, conducendo, locando vicinitatibus et confinita aequum, lacilem, multa multis de suo jure edentem, a litibus vero, quantuin liceat, et nescio an paullo plua etiam, quam liceat, abhorrentem. Est enim non modo liberale, paullum nonnumquam de suo jure decedere, sed inte dum etiam ructuosum. Iabenda autem ratio es rei

familiaris quam quidem dilabi sinere flagitiosum est: sed ita, ut illiberalitatis avaritiaeque absit auspieio.

Posse enim liberalitate uti, non spoliantem a patrimonio, nimirum is est pecuniae mactus maximus Meteetiam Theopluasto est laudata hos italu . Ea enim, ut mihi quidem videtur, valde decorum, patere domos

hominum illustrium illustribus hospitibus idque etiam

reipublicae est ornamento, homines externos hoc liberal, talis genero in urbe nostra non egere Est autem etiam vehementer utile iis, qui honeste posse multum volunt, per hospites apud externos populos valere opibus ei gratia Theophrastus quidem scribit Cimon latami etiam in suos euriale Laciada hospitalem fuisse is enim instituisse e stillicis imperavisse, ut omnia proelrenuur, quicumque Laciades in villam suam devertiare 65 XIX. Quae autem opera, non largitionc beneficia ditur, haec tum in universam rempublicam, tum in Milo cives conseruntur. Nam in jure cavere, muljuvare, atque hoc scientiae genere prodesS qu Irimis, vehementer et ad opes augendas portlac e

95쪽

LIB. II CAP. 19. 87 gratiam. Itaque quum multa praeclara majorum, tum quod optime constituti juris civilis summo semper inhonore fuit Oognitio atque interpretutio. Quam quidentante hanc consusionem temporum in possessione sua principes reιinuerunt. Nunc, ut honores, ut omnes

dignitatis gradus, si hujus scientiae splendor doletus est idque eo indignius, quod e tempore hoc contigit,

quum is esset, qui omnes superiores, quibus honor par esset, scientia facile vicisset. Haec igitur opera grata multis et ad beneficiis obstringendos homines accommodata. tque huic arti finitima est dicendi gravior 66 facultas et gratior et ornatior. Quid enim eloquentia pi stabilius, vel admiratione audientium, vel spe indigentium, vel eorum, qui defensi sunt, gratia IIuic ergo a majoribus nostris est in toga dignitatis principatus datus. Diserti igitur hominis et sucile laborantis, quodque in patriis est moribus, multorum causa et non gravate et gratuito defendentis beneficia et patrocinia late patent. Admonebat me res, ut hoc quo 67que loco intermissionem eloquentiae, ne dicam interitum, deplorarem ni vererer, ne de me ipso aliquid viderer queri. Sed tamen videmus, quibus exstinctis oratoribus, quam in paucis spes, quanto in paucioribus acultas, quam in multis sit audacia Quum autem non possint omnes, ne multi quidem, aut jurisperiti esse aut diserti; licet tamen opera prodesse multis, beneficia petentem, commendantem judicibus et magistratibus, vigilantem pro re alterius, eos ipsos, qui aut consuluntur aut de- sendunt, rogantem : quod qui iaciunt, plurimum gratiae oonsequuntur, latissimeque eorum manat industria.

Jam illud non sunt admonendi, est enim in promptu, 63

ut animum advertant, quum juvare alios velint, ne quos offendant. Saepe enim aut eos laedunt, quos non de-

96쪽

88 DE OFFICI Isbent aut eos, quos non expedit. Si imprudentea, negligentiae est: si solentes, temeritatis Utendum est etiam excusatione adversus eos, quos invitus offendas, quacumque possit, quare id, quod soceris, neomae suerit, nec aliter sacere potucris ceterisque operia et o sis erit id, quod violatum est, compensandum.

6s XX. Sed quum in hominibus juvandis aut mores spectari, aut fortuna soleat dictu quidem ea proelivo, itaque vulgo loquuntur, se in beneficiis collocandis

mores hominum, non fortunam sequi. Onesis oratio

est. Sed quis est tandem, qui inopis et optimi viri

causae non anteponat in opera danda gratiam fortunati et potentis A quo enim expeditior et elerior re muneratio fore videtur, in eum sero est voluntas nostra propensior. Sed animadvertendum cs diligentius, quae natura rerum sit. Nimirum enim inops ille, a bonus est vir, etiam si referre gratiam non potest, habere certe potest. Commode autem, quicumque dixit, o niam qui habeat, non reddidisse; qui reddideris, non fialare: gratiam autem, et qui retuderit, habere; ει qui Aa a retulisse. At, qui se locupletes, honoratos, beatos putant ii ne obligari quidem beneficio volunt. Quin etiam beneficium se dedisse arbitrantur, quum ipsi quamvis ningnum aliquod acceperint atque etiam a se postulari aut exspectari aliquid suspicantur patrocinio vero se 70 usos aut clientes appellari, mortis instar putant. At vero ille tenuis, quum, quidquid actum sit, se sy-tatum, non soliunam putat, non modo illi, qui ea meritus, sed etiam illis, a quibus exspectat, eget enim nivitis, gratum so videri studet neque vero orbis auge suum munus, si quo orto iungitur, sed etiam extenuat. Videndumque illud est, quod, si opulentum fortuit

tumque defenderis, in uno illo aut si sorte in liberis ejus

97쪽

LIB. II CAP. 20, 21. Meratia: in autem inopem, probum tamen et, , omnes non iniprobi humiles, quae magna in multitudo est, praesidium sibi paratum vident. rem melius apud bonos, quam apud fortunatos,um collocari puto. Danda omnino opera est, uta I neri satisfacere possimus sed si res in contem veniet, nimirum hemistocles est auctor adhi-; qui quum consuleretur, utrum bono viro pau- minus probato diviti filiam collocaret Do vero, malo virum, qui pecunia egeat, quam pecuniam, O. Sed corrupti mores depravatique sunt ad- is divitiarum; quarum magnitudo quid ad unum e nostrum pertinet Illum fortasse adjuvat, ,et ne id quidem semper. Sed fuc juvare: sane sit honestior vero quomodo Quod si onus erit vir, ne impediant divitiae, quo minus modo ne adjuvent: sitque omne judicium, non cuples, sed qualis quisque sit. Extremum autemum in beneficiis operaque unda est, ne quid equitatem contendas, ne quid pro injuria. Fun-Im enim perpetuae commendationis et famae est

sine qua nihil potest esse laudabile. Sed quoniam de eo genere beneficiorum dictum 72 ad singulos spectant deinceps de iis, quos dis, quinque ad rempublicam pertinent, dispu- est. Eorum autem ipsorum partim ejusmodi ad universos cives pertineant, altim singulosa ant; quae sunt etiam gratiora manda est opera si possit, utrisque nec minus, ut etiam in-asulatur; sed ita, ut ea res aut prosit, aut certe reipublicae C. Gracchi frumentaria magna lar-xhauriebat igitur aerarium: modicam. Octavit,blicae tolerabilis et plebi necessaria; ergo et

98쪽

ovet ima

a in so

99쪽

LIB. II. ΑΡ. 22. si modo enim ho malum in hanc rempublicam invasit. Itaque facile patior tum potius Pontium suisse, si quidem in illo tantum fuit. Nondum centum et decem anni sunt, quum de pecuniis repetundis a L. Pisone lata lex est, uti antea quum fuisset. At vero postea tot leges, et proxima quaeque duriores, tot rei, tot damnati, tantum Ralioum bellum propter judiciorum metum ex- eitatum, tanta, sublatis legibus et judiciis, expilatio direpιioque sociorum, ut imbecillitate aliorum, non nostra

virtute valeamus.

XXII. Laudat Africanum Panaetius, quod fuerit ab 76stinens. Quid ni laude, Sed in illo alia majora Laus

stinentiae non hominis est solum, sed etiam temporum illorum. Omni acedonum gaga, quae sui maxima, potitus esilaullus tantum in aerarium pecuniae invexit, iit unius imperatoris praeda finem attulerit tributorum. At hic nihil domum suam ter memoriam nominis sempiternam detulit. Imitatus patrem Asricanus, nihilo Iocupletior Carthagine eversa. Quid ρ qui ejus collegasuit in censura L. Mummius, numquid copiosior, quum copiosissimam urbem landitus sustulisset y Italiam o nare, quam domum suam, maluit. Quamquam talia ornata, domus ipsa mihi videtur ornatior. Nullum 77 igitur vitium taetrius, ut eo, unde degressa est, referat se oratio, quam avaritia, praesertim in principibus rempublicam gubernantibus. Habere enim quaestui rempublicam non modo turpe est, sed sceleratum etiam et nefarium. Itaque quod Apollo Pythius oraculo

edidit,

Spartam nulla re, nisi avaritia perituram,

id videtur non solum Lacedaemoniis, sed etiam omnibus opulentis populis praedixisse. Nulla autem re conciliare

100쪽

92 DE OFFICII stacilius benevolentiam multitudinis possunt ii, qui

78 publica praesunt, quum abstinenti ci continentia. vero ac populares volunt, ob eamque causam aut agriam rem tentant, ut possessores suis aedibus pellant

aut pecunias creditas debitoribus condouandas putantia Maetant rundamenta reipublicae concordiam primi quae esse non potest, quum aliis adimuntur, aliis e donantur pecuniae deinde aequitatem, quae tollitur nis, si habere suum euique non licet. Id enim est pprium, ut supra dixi, civitatis atque urbis, ut sit lib7sit non sollicita siue rei cujusque custodia. Atque hac pernicie reipublieae ne illam quidem consequuus quam putant, gratiam. am oui res erepta est, estitutous cui data, etiam dissimulatis accipere volubet iunximo in pecuniis creditis occultat suum gaudii ne vidcatur non suisse solvendo. At vero ille, quieipit injuriam, et meminit et prae se fert dolorem avuncc, si plures sunt ii, quibus improbe datum est, milli, quibus injuste ademptum est, idcirco plua et uniunt. Non enim numero haec judicantur, sed poncutium autem habet equitatem, ut agrum mullia aut etiam saeculis ante possessum, qui nullum is

habeat, qui autem habuit, amittat' 80 XXIII. o propter hoc injuriae gonus Lacedat

Lysandrum ephorum expulerunt Agin revem, numquam ntea apud uos acciderat, necaverunt. eo citat, ire tantae discordiae secutae sunt, ut et exsisterent, ct optimatos exterruinarentur, et prsime constituta respublica dilaberetur Nec vor ipsa cecidit, sed etiam reliquam Graeciam ove tagionibus malorum, quae a Lapodiei non iis manarunt latius. vii id nostros iracchos, Ti. summi viri, filios, Africuit nepotes, Ouuc gy