Anaximander Milesius, sive vetustissima quaedam rerum universitatis conceptio restituta

281쪽

materiam esse, quia, quidquid Vere e8Se cogitatur, naturali quadam cogitandi necessitate substantiae speciem induit, materiae autem 110ti per se quavis qualitate carentis non c0ncipitur nisi vi artis dialecticae tali, qualem per e patet ab Anaximandro etiam alienam fuisse; si Anaximander materiae noti0nem habuisset, sine dubio mente doctrinam concepturus fui 88et ab ea, quam novimu8, mnibus partibus diversam. Hanc substantiam putabat corp0ream, qu0niam tum etiam, quidquid e88et 00rporeum putabatur; implicem denique putabat nec Vero c0mp08itam, quod X ea una omnia, ipsa autem e nullis aliis esset. Sed si his partim iam antea satis letum est; hoc autem l0e id potissimum quaeritur, quibus rationibus ductus principium statuerit inter duo elementa sive inter duas primas natura contraria medium esse. Quae quidem rationes meo iudici in duabus maxime rebus positae sunt, in ea sententia, quam de natura principii, et in ea, quam de primis rerum elementis sive de primi naturis contrarii conceperat. Primum enim, qu0niam principium putabat

eam naturam esse, quae omnibus rebus Subiecta 88et ea8que e 808 gigneret, c0nsequen erat, ut hanc naturam putaret omnes res aliquo m0do 0ntinere et quoniam hanc naturam v0lebat substantiam 880 implicem, c0nSequens erat, ut eam putaret omne res ou actu verum potentia continere in qua re iterum m0neo, me hoc dicere, non

qu0d Anaximander ipsa actus et potentiae n0tione distinxerit, sed quod re eam rationem intellexerit, quam potentiae nomine ab actu distinguimus. Deinde ex iis, quae Superi0re capite disputavimus, eonteiendum est, eum ipsius naturae contemplatione ibi persuasisse, prima elementa sive

prima natura contrarias, quarum consursu omnes mundi re naScerentur, in natura ignea ac calida et in natura

humida ac frigida eonsistere. Has igitur naturas contrarias ip80 principi putabat aliqu0 0d contineri, haeque sine dubi , sunt illae, quae ab Aristotele voeantur Aoυσαι ἐν

282쪽

τεδ εν ἐναντιοτητες ' Iam vero quaerens, quale principium oporteret esse, ut a natura contraria aliquo modo continere posset, acile perspiciebat, id n0n p088 per Se ipsum alteramutram ipsarum harum naturarum esse, Sed esse oportere naturam quandam ab hi diversam τι παρα ταστοιχῶα), propterea qu0d, Si per Se alteraivira earum, velut si per se natura illa ignea esset, naturam huic contrariam n0n posset ullo modo continere ex seque gignere, et prae

terea infinitate sua, id est, infinita in omne parte exten-Sione, quemvis eius ortum mn in impediturum esset haec enim ratiocinati ab ipso Aristotele Anaximandr tribuitur i).

l Phys III, 5. 204 24 vid supra p. 68, 3. Aristotelis

huius ratiocinationis narratio propter nimiam brevitatum paullo obscurior est. Etenim primum ait, aliquos vidimus, Anaximandrum intellogi naturam infinitam idcirco Onoreo παο τα στοιχεῖα, nec ver unum e elementis, quod si unum ex elementis esset, id sua infinitate reliquorum elementorum ortum impediturum esset; deinde ad hanc Anaximandri sententiam explicandam addit, elementa unim qualitates habere contrarias, et hanc ob caussam, si unum eorum infinitum esset, futurum esse, ut praeter hoc non posset ullum aliud esse.

Sud ita rationem proponens non distinguit, quid, si unum e elementis principium ideoque infinitum ponatur, inde secuturum sit, quod sua ipsius qualitate reliquis elementis contrarium sit, et quid indo, quod sit infinitum. Namque ex ea sola re, quod unumquodque elementum unicuique alii contrarium est, sive infinitum est sive non infinitum, sequitur, ut ex eo ipso nullum aliud elemon- tum possit oriri inde autem, quod simul infinitum, id est, infinituin omnes parto extensum est, sequitur, ut nec aliunde possit quidquam existere, propterea, quod praeter hoc, quippe quod per se solum omnia repleat spatia, omnino nihil esse possit. Atque ego quidem Opinor, Anaximandrum, ut ostenderet, non unum aliquod elementum omnium principium esse posse, duas illas rationes, primum, quod propter naturam eius reliquis elementis contrariam non ex ipso, deinde quod propter eius infinitatem nec aliunde praeter ipsum aliud elementum oriri posset, seorsum posuisse, Aristotelem autem eas coniunxisse, propterea, quod illo

283쪽

263 Cum autem principium statueret 8Se i graρα α στοιχειa,

necessario sere sua ipsius qualitate statuebat inter duas illas naturas medium 88e, quoniam, quod inter duas naturas contraria medium esset, acile videri poterat per

se neutri contrarium 88e, hancque ob cauSSam utramque c0ntinere et in utramque Se dirimere p088e, et quoniam vix alia excogitari p0terat rati0, qua principium,

utpote ipsum substantia impleX, natura contraria continere posset. Ac profecto haec Anaximandri sententia non potest mira videri. Etenim si ponimus duas e88 prima natura c0ntraria et praeterea tertiam inter

illas mediam, et de ratione quaerimus inter hane et illas Di te intercedenti, facile intellegemus, primo certe initio non minus facile fieri potuisse, ut hae natura media illas contraria ex Se8 aliquo modo, velut ecretione vel quadam ui diremptione, generavisse, quam, ut ipsa ex illis compositione orta esse crederetur. Lieet enim illa prior 0pini falsa sit vidimus, quibus rationibus ab Aristotele refellatur in tamen id eiusmodi est, ut ante ampliorem rerum experientiam et subtiliorem examinationem eius rationis, quae intercedat inter id quod est et quod fit, facile mentem fugiat. Nec tamen credibile est, naximandrum ad illam principii noti0nem pervenisse in quadam inductione, id est, sine bservati0ne exemplorum, in quibus ibi vide retur illam naturarum c0ntrariarum et naturae inter has mediae rationem cernere i). In exemplis, quibu8 0terat

loco id solum agit, ut nullum corpus simplex ostendat posse infini

I Sententia proposita ita cum ipsa cognitionis humanae natura consentit, ut non pus sit, eam luribus probare. Sed tamen ad illustrandam eam utile erit Thaletis ut Anaximunis rationem adponere, quorum alter Anaximandri magister, alter discipulus est.

Τhaletem igitur ipses Aristoteles Metaph. , 3 983 20 testatur

284쪽

264 uti, unum est, qu eum non in cau8Sa conieceris revera USum Sse. Cum enim, ut antea Stendimus e natura humida putaret et aerem et terram Secerni, ip80 fere Sensuum

testimonio adduci p0terat, ut naturam humidam crederet Substantiam esse, quae inter liquidum aerem et terram 80lidam media esset, idque credens lacile poterat concludere, naturam inter contrarias naturas mediam has aliquomodo continere. Porro si forte videbat, e ligno ardentiet sumum nigrum et flammam lucidam oriri, acile poterat conicere, lignum inter has res contrarias medium esse et hanc ipsam ob caussam ea in se quasi inclusa habere; pariter, si forte ex eodem 80li lumine in aquae globul0s

incidenti varios col0res, velut rubrum et violaceum, existere videbat. Fortasse etiam iam animadverterat, Voluntatem, quae per Se eadem 688et, in contraria parte abire posse. Nec vero dico, Anaximandrum hi exemplis Sum Sse, sed ea talia esse, quorum obServatione ad suam de principio pini0nem adduci 0tuerit. Denique n0n improbabile videtur, in Anaximandri mente viguisse praeclaram illam Graecorum sententiam iam tum a sapientibus celebratam ), qua ipsa boni ac pul-

tali fur induction adductum esse, ut aquam Omnium principium poneret Omnia animantia et oriri e natura humida namque sentensu natura esse humidum ut ea nutriri pariter ipsam naturam calidam αυε et θεομόν o natura humida ut oriri ut ea ali atque vivere ergo in universum omnes res utanda esse e natura humida oriri iam vero ipsius natura humida principium esse aquam hanc igitur omnium rerum principium ponendum esse Anaximenes autem ad suam doctrinam cum aliis rationibus tum hac sere ratiocinatione videtur adductus cssu omnia animali contineri ac gubernari anima, quae aer sit mundum autem similem esse animalis ergo mundum quoque putandum esse aere contineri. f.

Plut. lac. I, 3.1 In septem sapientum apophthegmatis haec reseruntur dicta,

285쪽

265eliri vis in mediocritate quadam p0uebatur, aequo intervali inter nimium et parum c0nstituta. Quod si ponimus, non absonum est credere, eum hanc naturae mediae rationem ultro quasi censuisse omnium maxime sumin principio, id est, summo numini divino convenire; idque aliquo modo videri possit eo confirmari, quod contrariorum Ortum contendit iniuriam esse, quae ipso interitu expianda sit de qua sententia deinceps plura dicentur. Sed hoc tu se habet, ex iis, quae diximus, apparet, n0n dee8Se rationeS, quibus Anaximander adduci p0tuerit, ut principium statueret sua ipsius qualitate inter primas natura contraria medium 8Se.

27. Unum restat. Cum enim Anaximandri principium

subStantiam corpoream, propriis suis iisque quidem sensilibus qualitatibus utentem, sive una sive pluribu nam inde, quod est substantia simplex, id est, non ex aliis substantiis c0mposita, non equitur, ut in eo non p08Sint plure qualitate e880), quaerendum est, hae qualitate quae Sint. De qua quidem quaestione pauca solum a Veteribus tradita, pleraque ratiocinati0ne invenienda Sunt. Itaque unam illius principii qualitatem novimus ab ipsi veteribus, atque a prim quidem Arist0tele, satis aperte traditam, quae in quodam densitatis et raritatis gradu 0sita est. Etenim Aristotele Anaximandri priu-cipium plerumque ita inter u elementa medium dicit, ut altero densius alter autem rarius esse dicat. Hoc si ex ipsius Anaximandri sententia dictum est, cum is ipse principium inter naturam calidam atque igneam et naturam frigidam atque humidam statuerit medium 88e, Sequitur, ut eius sententia ipsum principium densitatis et rari-

Thaletis ' μδερ ' χρω Cleobuli: υετρον αριστον ' A poetis no- micis et lyricis haec sentutitia iterum atque iterum ronuntiatur.

286쪽

tatis gradu utatur inter illas naturas contrarias medio. Anaximandrum autem ipsum principio certum quendam densitatis et raritatis gradum tribuiSSe eo confirmatur, qu0d eum rebus e principio ortis, veluti auri et naturae humidae, diversos huius qualitatis gradus tribuere vidimus ). Sed facile patet, eum hancce nec Solam potuisse nec primam principii qualitatem putare. Nam cum rerum generationem non in condensatione et rarefactione sed in e0ntrari0rum feeretione posuerit quomodo contrariorum secretio se habeat ad condensationem et rarefactionem tertio libro accuratius Stendetur), consequen8 8t, ut ip8aS contraria qualitates n0 in s0lis quibusdam densitatibus et raritatibus p08uerit, sed eas putaverit tale e88e, quae per e 88ent aliquid, quaeque e principio oriente 8, diversos densitatis et raritatis adiunctos quidem haberent, sed notione certe his essent pri0res. Qu0d si ita se habet, omnino c0nSeutaneum eSt, Anaximandrum principio etiam qualitates tribuisse a sola eius densitate et raritate omnino diversas. Quas qualitate quas p0rtuerit esse, non difficile videtur intellectu.

Etenim primum, cum principium medium esse statuat inter naturam calidam atque igneam et naturam frigidam atque humidam, harumque naturarum primas disserentias in calore et frig0re p0uat vidimus eas a Plutarcho impliciter o θεριιον καὶ το ψυχρον appellari), nece8Se St, eum principio tribuisse quandam temperiem, quae inter ignis ardorem et naturae humidae frigus

media esset. Deinde, cum non potuerit non animadvertere, ignem sive animam per se lucidam, immo ipsam lucem, naturam humidam autem per e caligin08am 8Se,

vix fieri potest, quin principium simul luce quadam per-l CL supra p. 24 et 248, 1.

287쪽

susum esse putaverit, atque tali quidem luci specie, quae inter occaecante stellarum flamma et noetis caliginem media esset Eum autem principio quandam lucis vim tribuisse, etiam duabus aliis rationibus probabile sit, primum e0, quod ea est humanae mentis natura, ut Siquam rem cogitatione informet, eam tali potissimum ius irmare oleat specie, quae oculorum pereeptionibus respondeat; deinde e0, qu0d lux et sua ipsius natura et Graecorum opini0ne omnium maxime videtur vim divinam continere, eamque ob caussam pr0babile est, naximandrum eam naturam, quam vellet ipSum numen divinum SSe, Otiu pr0pria quadam luce perfusam quam aeterna caligine iuv0lutam putavi 88e, praesertim cum stella etiam putaverit deos esse in). Verum hisce omnibus aliquis Drte obiecerit, Anaximandrum omnino non videri de principii qualitatibus di Xi88e, ea uten ratione, quod de hac re a veteribus nihil tradatur. At quamvis a veteribus, ut ipsi ante monuimus,n0 ip8ae, quae forte ab Anaximandro principio tributae sint, qualitate reserantur, tamen e nonnullis e0rum testim0niis certo cognoscitur, eum de his qualitatibus l0cutum esse. Primum enim Aristoteles naximandrum refert principium 'σ 01 a ἰσθ)ητον dicere δ), id quod, quantum ad 08tram

quae8tionem attinet, dupliciter intellegi potest, primum ita,

ut Anaximander riticipium ips verbo 'aἰσθι τον dixerit, ip8arum qualitatem sensilium designatione omissa, deinde ita, ut sensiles quasdam eius qualitates iudicaverit, quibus e88et αἰσθλητον, sive hoe ipso vocabulo usus sive non usus est. Sed pri0 illa explicatio omnino improbabili e8t, propterea, qu0d 110n credibile est, eum principium dicturum fuisse αἰσθι τον, nisi sen8iles quasdam eius qualitate in

288쪽

268 animo insormata habuisset, et, si informata habuisset omissurum sui 88 ea indicare. Ergo p08terior explicatio vera putanda est; idque alia quoque ratione confirmatur. Etenim Arist0telem vidimus uno l000 Anaximandri principium appellavisse mixtionem, huiusque appellationis non

aliam fuisse caussam nisi qu0 putaret, naturam inter contrarias natura mediam ea tantum c0ndicione propria sua uti p0sse qualitate, si harum contrariarum naturarum mixtio esset ). Ergo eum civi88 oportet, Anaximandrum principi0, qu0d vellet inter natura contraria medium es8e, tales tribuisse qualitates, quae ua ipsius Sententia non possent nisi naturarum contrariarum mixtione oriri. Talem autem qualitatem vix p0terat medium quendam densitatis et raritatis gradum putare, ut nec AnaXimeni aerem, qui densitate et raritate inter ignem et aquam medius est, horum mixti0uem dicit. Ergo eum scivisse p0rtet, Anaximandrum principi qualitate tribuisse, quae a medio ill , densitatis et raritatis gradu diversae essent. Hae autem quae potuerint 88 praeter illa8, qua ip8 indicavimus, non sacile quisquam invenerit 'i. Quae cum ita se habeant, certe non multum ab ipsa Anaximandri sententia aberraverit, qui principium eius putaVerit esse substantiam corpoream infinite extensam, leni quadam ac placida luce ubique perfusam mediocri ac miti utentem temperie medio

2 Cum Aristoteles qualitatum ui inter duo contraria iudiae oriri dicit horum contrariorum mixtione, de contrariis cogitat, quae eiusdem generis extremae species sint, de talibus igitur contrariis, quarum utrumque per se certa quaedam natura sit, veluti nigrum et album, frigidum et calidum, alia. In genere densitatis et raritatis autum nihil est extremum, nihil primum nihilque ultimum, sed quivis densitatis gradus non est nisi ' πρός τι ' sive ad aliquid'. CL Aristot Coel. III, 5. 303' 30 sq.

289쪽

quodam densitatis et raritatis gradu continuam. Aristoteles uno loco in eorum sententiam, qui principium velint corpus sensile esse ab elementis diversum, eo refellit, quod, si tale qu0ddam corpus sensile esset, id oporteret sensibus apparere. Sed haec ratio in Anaximandri sententiam omnino non adit is enim, opinor, Aristoteli, si eum eo colloqui et simul idonea disserendi arte uti potuisset, ita sere responsurus fuisset ' posse aliquid sua ipsius natura sensile esse, qu0d nunquam possit actu entiri, quemadmodum ipse ristoteles quaedam dieat per se visibilia esse, quae non possint videri aetu'). Insultum rerum principium sua ipsius natura sensile esse, sed in hoc mundo propterea Sen8ibu percipi non p088e, qu0 Sila ipsius specie in o mundo omnino non appareat, sed solum specie naturarum illarum eontrariarum, naturae igneae et naturae humidae, quae e ipso in mundum secernantur et deinceps e mundo in ipsum revertantur. Quodsi autem aliquis, quomadmodum ille apud latonem Er Armenius,e hoe mundo supra coelum asstendero et in tergo ibium illorum aeriorum stellas includentium consistere possit, hunc ipsuin principium et visu et tactu pereepturum esse Re vera autem naximandri sententia priueipium, quod vidimu mundum undique ampleeti, non ipsum in mundum ingredi, sed solum naturas illas contrarias X pS Secreta8, hasque non nisi in mundi circuitu in principium resolvi, sequenti libro ostendemus.

His expositis, quo facilius de disputati is veritate

iudicari possit, breviter o etiam videtur addendum esse: tota caussa prosciscitur ab ea quaestione, utrum AnaXimandri principium sit corpus per se sensile, nec ne Sie8 corpus per se sensile, id quod ipsis votorum testimo-I Phys. II, 5. 206 29 sq. id supra . 69, 2.2 CL Aristot Solis. 6, 445' 29 sq.

290쪽

270niis patet, sensilibus utitur qualitatibus, quod ipsum etiam ex Aristotelis verbis satis certo collegimus iam hae qualitates quae essent, sola ratiocinatione conclusimus e qualitatibus earum naturarum, inter quas Anaximandri principium c0gnoveramus medium esse. Atque haec de sensilibus qualitatibus sati sunto. Sed in dubio Anaximander principio praeter sensiles qualitate tales quoque tribuit, quae animae mentisque croduntur propriae esse, id est, eandem substantiam corpoream, quam volebat principium 88e, simul animam mentemque esse putavit. Id enim et e tota eius oetrina concludendum est et nonnullis veterum indiciis satis certe probatur. Primum igitur e tota eius oetrina sequitur. Etenim initio non laeti quisquam dubitaverit, quin praecipuas animae qualitates, veluti sentiendi intellegendique vim, earumque a Sensilibus orporum qualitatibus disserentiam animadverterit, nec, si animadverterat, quin, ut de omnium rerum, ita de animae quoque natura et origine quaesiverit; ac revera eum de anima locutum esse, inde cognoscitur, quod animae naturam hominum sine dubio et animalium)resertur aeriam dixisse i). Facile autem patet eum animae mentisque originem non repetere potuisse nisi ab ipso principi insitito, quoniam praeter o nullum aliud principium ergo nec mentem praeter hoc per Se constantem, agnoscebat δ) Quodsi autem ab ipso insinito principio re-

2 Rem porto tostatur Aristotolos hys III, 4. 203hQ0, ubido Anaximandri principio infinito loquens ait: οὐ ταυrης α πη,