Anaximander Milesius, sive vetustissima quaedam rerum universitatis conceptio restituta

341쪽

generentur, nitum sit; verum idem iis quoque accidere, qui principium statuant infinitum 88e, pr0pterea, qu0d omnino n0n possit esse aliquid steti infinitum. Ergo ita tantum ortus et interitus vicissitudinem posse aeternam e88e, Si quae intereant, non omnino desinant esse, sed alterius interitus per se ipse alterius generatio sit in). Iam hoc quoque loco Arist0telem, cum l0quitur de ea opini0ne, qua sempiterna ortus et interitus vicissitud ex infinitate prindipii explicetur, in primis AnaXimandrum intellegere, inde coneludendum est, quod loeus n0n sententia 40lum sed partim etiam

verbis velut ' ἡ γεν σις ι υπ0λεισι ει cum illo priore

omnino consentit. Quare eum hoc quoque loeo aperte generationem, quae κυκsici sat generationi, quae sat ευθε taν,

opp0nat etsi enim ne hi quidem his v0eabulis utitur, tamen intellegit id, qu0d iis signiscatur'), coneludendum rursus

est, eum hanc posteriorem tribuere naximandro. Sed apud Aristotelem etiam huius Anaximandri sententiae exemplum reperitur. Nam quodam Mete0rologi eorum l000' aliqu08 refert putare, eo quod natura humida partim abiisset in aerem, totum coeli ambitum auctum esse, contraque hane sententiam dicit, quae aquae parte Sui Sum ferantur et in aerem Vertantur, ea omnes, secus atque illi putent, certo quodam intervallo rursus in aquam converti et in terram deferri. Sententiam hoc modo improbatam Anaximandri esse, ipsius Theophrasti uetoritate vidimus constare. Itaque X hoc loco intellegitur, Anaximandri

sententia eas naturae humidae partes, quae in aerem Ver-8ae sint, ex hove non rursus in naturam humidam converti id autem exemplum est eius rei, quod Anaximandri

1 Aristot Gen. Corr. I, 3. 318 13-25. Locus longior est, quam ut huc possit transscribi. 2 Aristotolus primum dicit γενεσιν κυκλq, et ' γενεσιν tς ευ 'men Corr. II, 10 33 - 1 sq. et II. 338 5 sq. 3 Aristot Moteor. II, 2 355 2 l. id supra . 248, not. 10 p. 13.

342쪽

322 sententia diximus omnino nullam rem, si in alius rei sormam transiisset, in formam relietam redire, sed recta via in principium reVerti. 9. Cum Anaximandri sententia nulla res, postquam in aliam formam transiit, in formam relictam redeat, sed recta via in principium reVertatur, c0nsequens est, ut duae illa naturae contrariae, qua 80las ex ipso principi vidimus secerni, natura frigida atque humida et natura ea-lida atque ignea, aut ipsae per se aut per aliqua rerum formas medias in principium resolvantur. Est Ver Ana Ximandri sententia haecde, natur a in igneam per Se ipSam naturam humidam per aliquas formas medias in prineipium reverti, harumque formarum certum quendam ordinem esse a prima ad altimam progredientem. Quae quamquam non aperte traduntur, tamen X iis, quae tradita sunt, Satis certe colliguntur. Proseiseimur inde, quod, ut supra ostendimus, ex ipso prinoi pio duae solum contrariae naturae, natura rigida atque humida et natura alida atque ignea, SecernUntUri simulque loeis ita seiunguntur, ut natura humida medium Ioeum occupet, natura ignea illam sphaerae modo undique cingat. Harum naturarum coneursu gignunturimnia, Hae praeter ipsas in mundo sunt natura humida est id, e quo, natura ignea id, quo efficiente cilla uinia gignuntur. Namque naXimandri 0etrina naturam humidam in ipso

mundo materiae locum habere, SiVe eam SSe rem, e Ua

omne re praeter ipsum ignem est autem is ille, qui r-bibus quibusdam aereis inclusus stellas e0nficit constarent,

antea eum e universa Anaximandri doctrina tum e nonnullis veterum testimoniis ostendimus i). Qu0dsi autein natura humida est id, e quo omne mundi res gignuntur, sequitur, ut ignis n0n possit nisi caussae meientis vim

1 Aristot de Melisso et 2 975h 21 Herm. Irris Gent. c. 4. Vid supra . 254 et not. 1 et 2.

343쪽

habere atque hae s0la ei tribuitur ab Arist0tele, id quod

lo eis mox laudandis apparebit. Iam si quaerimus, quo ordine e natura humida reliqua re oriantur, responsio petenda est e duobus Aristotelis Mete0rologic0rum locis, quibus iam saepius u8 sumus. Priore l0e Aristoteles ait Ana Ximandri sententia namque hunc in primis intellegendum esse, he0phrasti testimonio ostendimus naturam humidam, quae initio totam circa

terram regionem occupaVerit, a Sole X Siccatam esse haeque re aliquam eius partem vaporavisse et in aerem transii se, reliquam autem partem mare esse δ); - qua

appellati0ne Drta 88e, ut apud Heraelitum, aqua in universum intellegi 0test. De terrae rigine hoc quidem loco Aristoteles n0n loquitur loco autem haud multo p0st equenti eiusdem sententiam ita refert, ut ea dieat initio et

regionem circa terram et ipsam terram fuisse humidam'); et hae re aperte simul dicit, hae sententia terram e natura humida ortam esse. Sine dubio autem eam putat a Sententia e natura humida ortam esse per medium mare Sive in universum per mediam aquam id enim videtur colligendum esse e loco illo priore. Nam postquam illo loco dixit, Anaximandri sententia propter solis X8ieea tionem aliquam naturae humidae partem in aerem e VR-pora 88e, reliquam autem partem mare esse, addit, eadem sententia ipsum mare exstestatione minui et postremo totum suturum esse siceum δ). Iam priore loci parte naturae hu-

344쪽

324midae exsiccatio aperte dicitur caussa, qua essetatur, ut hae natura altera parte evapor et in aerem, altera parte concrescat in mare; quare eo etiam quod mare continua exsiccatione minui dieitur, putandum est intellegi, mare exstestatione Semper partim Vap0rare in aerem, partim magis etiam onere Seere. Cuni autem naturae humidae exsistentione altera eius par Vertatur in mare sive aquam, consentaneum est, mari siVe aquae XSiestatione alteram

eius partem in terram verti. Quod si ita se habet, statuendum erit, Anaximandri sententia terram statim ab initi e natura humida per medium mare vel in universum per mediam aquam oriri i). Simul autem inde, qu0d aliqua nil futurum esse putat, ut mare totum sit exsicca inni, equitur, ut futurum esse putet aliquod tempu8, qu natura humida tota altera parte in aerem, altera parte in terram Versa sit a qua re videtur ipsum mundi interitum repetere. Cum explieata de mundi origine seu tentia Drtasse cohaeret, quod Anaximander traditur statuisse, prima animalia orta esse in humore et progrediente demum aetate in loea siceiora oneessisse quamquam id

non necessarium est ').1 Alexandor quidem in comment in priorem Meteorologicorum locum, p. 9 a eoheophrasto do maris ortu hao russeri: hro δε et αυrχῆς τῆς roor ηrος υπολει ho ἐν ἐν τοῖς κοίλοις rono ςθι λα1ταν νω quae ita dicta sunt, quasi terra iam fuerit, cum orirsetur mare. Sed haec, ut cum Aristotelis narratione consentiant, ita videntur intollugenda osse et facile ita intellegi possunt, ut ro-vitatis caussa prima maris origo et posterior maris condicio in unum coniuncta sint. Quod si ponimus, haec erit verborum illorum sententia simul cum maris e natura humida ortu ex hoc terram etiam ortam esse tumque illud in huius locis cavis subsedisse. Saepius autem in veterum narrationibus accidit, ut, quod in philosophorum doctrina ad diversos rerum orientium status deinceps suc- codentes ortineat, in unam confundatur quae res Saepe lurimum obsest, ne ipsa doctrina recte inteIlegatur.

345쪽

Iam igitur, si haec vere di8putavimus, Anaximandri sententia duos apparet 8Seirdine S, quibus rerum generatio eveniat alter est hieste natura humida, aer alter hicee:

natura humida, mare Si V aqua, terra.

Quod ad naturae humidae in priueipium reversionem attinet, ea naximandri sententia non fieri potest nisi purae rem. Etenim primum eius Sententia natura humida nec ipsa nec per aliam naturam ex ipsa ortam verti p0test in naturam igneam, nisi forte ita, ut antea redeat in prin-eipium inter has naturas medium 'in pr0pterea, qu0d hae naturae inter se contrariae Sunt. Namque eum hane ipsam ob aussam vidimus putavisse, rerum principium 110np088etentia vestigium crudi possit his Hippolyti, Refuit. Ιχ, verbis contineri: r- , iis re υrii j ij γῆς υγρον, σχογγυλον κτλ. Pro tiro ἰν quod libri habunt, in editione Gotting. suadente oepero

scribitur γνοον', qua mutatio ut facilis os o ad Anaximandri doterrae Orma opinionem accomodata. Sed tamen non potest non mirum videri, cur in hac brevi descriptione rotunda terra sorma duobus significetur vocabulis, quae, hoc praesertim loco, signification videantur omnino non differre. Quare credere possis 4γοόν' retinendum ut ita explicandum esse, ut Hippolytus, quod non nisi ad primum terrae statum pertineret, aut inscientia aut neglegentia aut brevitatis caussa hoc loco inseruerit. Facile autem concedo. huic tiam explicationi plura obesse primum, quod 'r vijμα' proprie non potest dic γιγον', quamquam haec Verborum inconvenientia non nimis videtur premenda esse deinde quod continuo post terra similis esso dicitur ' κμνι Ho si sit qua re alio loco plura dicenturi humiditatis autem qualitas ita videtur cum lapidis natura pugnare, ut haec repugnantia vix potuerit non animadverti. 1 Eodem modo Aristoteles condendit, rem, quae SV qualitati alii rei prosus contraria sit, in hanc non posse transire nisi ita, ut antea revertatur in materiam primam. Vid. Mutaph. VIII 5.l044', 29 sq. Quamquam id etiam in AnaXimandro maximo opere dubium est quippe qui videatur putavisse, in perpetuo rerum ortu interituque non bis easdem sed semper alias infiniti partes in mun

dum secerni.

346쪽

326 unum aliquod elementorum esse, quod elementa inter sec0ntraria 888nt, contrarium autem non posset transire in contrarium. Deinde, cum rerum generatio recta via pr0-

prediatur ergoque nulla res in formam relictam redeat, Se quitur, ut naturam humidam, quatenus versa it in aerem, per hunc etiam oporteat in priueipium reverti. Tum, cum paullo ante viderimus, Anaximandri sententia mare etiam vel in universum aquam continua exstestati0ne altera parte in aerem, altera in terram abire quatenus in aerem abiit, per uno sine dubi etiam in priueipium revertitur. Hino autem inductione videtur concludendum Sse, terram quoque per aerem in principium redire idque c0nfirmatur etiam e0, qu0d pauli p0st de mundi interitu dicemus.

Itaque in universum omnes res putandae sunt per aere ni in principium reverti; hoeque omnino consentit cum ea re, qu0d naturali quadam hominum pini0ne ipse rerum interitus reditur fere quaedam earum in aerem dissolutio esse ). Cum autem terram oporteat, Si per aerem revertitur in principium, antea in ipsum aerem transire id, quoniam naximandri sententia nulla res in formam relictam redit, n0n nisi ita seri potest, ut terra ipsa sine ulla natura media in aerem vertatur. Idem esseitur eo, quod Anaximandrum vidimus putare, aliquando futurum esse tempus, quo natura humida tota in aerem et terrani abiisset, et ab hac ipsa re videri mundi interitum repetere; nam si terra non ip8a, Sed per aquam et naturam humidam in aerem verteretur, proprie semper eadem mundi e0ndicio

Servaretur. Ipsam autem terrae in aerem conversi0nem

putavisse videtur vaporatione quadem seri solis ardore1 Cf. Aristot Gen. Corr. I, 3. 3l8 sq. in primis v. 29, ubi

ἐσυπι δι καὶ τα ρθειρομεν απλεῶς τῆ εἰς ταυr 3 ετ αβολλῆφθείοεωθαι λεγουσιν Nihil impedit, quominus Aristoteles iuiis, qui id dicant, prae ceteris Anaximandrum intellexerit.

347쪽

0sseeta. Nam si pri0rem illum Aristoteli locum respicimu8, quo ea naturae humidae pars, quae Vapora verit τοδιατ tu σαν), in aerem transiise eodemque in id semper aliqua maris pars in aerem verti dieitur, cum aeque re coniungimus, qu0d apud Alexandrum heophr08tus qu0que illas conversione ais fida καὶ ναγυ tuaσεις appellat, Anaximander existimandus erit e vap0rationem et sed ais ιν)putavisse dissolutionis sormam milibus rebus communem ip8amque eius notionem in eo p0suisse, quod esset in aerem dissolutio. Iam hae si coniungimus cum iis, quae antea de generationis ordinibus diximus, apparet, triplicem esse ordinem rerum, per quas natura humida in prineipium

revertatur. Revertitur enim aut per unum aerem, aut per aquam et aerem, aut per aquam et terram et

aere m.

Quod attinet ad naturam igneam, haec in nullam naturam, quae quidem orta sit e natura humida, potest transire, propterea, quod huic naturae prorsus contraria est. Ergo hanc oportet ipsam sine ulla natura media in principium reVerti. l0. Sed Anaximander 11011 80lum innumerabile mundos statuit intervallis quibusdam deinceps orientes ocel- dentesque, Verum etiam innumerabiles mundos in infinit principi simul constante aequi Sque intervallis inter se distantes. Res et satis certe colligitur ex aliquo l0e Arist0telis et a plurimis veterum seriptoribus aperte narra tUr. Primum Aristoteles e loco, quo consulto veterum de infinito sententias exponit et eaussas etiam enumerat, Ob

qua credant esse aliquid infinitum, in his aussis unam adfert, quae l0nge gravissima sit et omnibus communis, his fere verbis, ' quia eogitatio omnes, quo larte p0Suerit, Spatii fines transgrediatur, extra mundum eredi insultum e88e patium, et, si infinitum sit spatium, extra mundum

348쪽

328 infinitam etiam naturam corpoream esse oportere et in sinitam mund 0rum multitudinem' i). In iis autem, qui extra mundum infinitam esse credant mundorum multitudinem, ab Aristotele prae ceteris Anaximandrum etiam intellegi, cum inde c0lligendum est, quod illam caussam omnibus dicit communem esse, tum inde, quod in t0ta haedis putatione omnium maxime Ana Ximandrum respicit, quippe qui primus infinitatis notionem in phil0s0phiam introduxerit,

et hunc etiam unum nominatim memorat.

Deinde idem ab omnibus veterum script0ribu8, qui quidem omnino aliquid de Anaximandri infinita mund0rum multitudine memoriae prodiderunt, aperte refertur qu08 quidem seriptores trifariam divido. Etenim plerique eorum illam ipsam rem Simpliciter narrant, atque verbis quidem tam lanis, ut de eorum sententia innino non possit dubitari, velut Stobaeus, Plutarelius in Stromatis, Simplicius, Augustinus ), quorum to eos in ad 0tatione subiecimus. Alii,

2 Stobauiis Eul. I, 22 p. 496 ait: Ἐναξίμανδρος . . . πεί-

κοσμων chres niti A. Cum priore huius loci parte innumerabiles mundi esse dicantur in infinito istiria πασαν περιαγ υγχ' , id est, ut nos dicere solemniis, in omnes dimensiones, per Se patet mundos intollogi simul in infinito constantes idque eo omnino confirmatur, quod altera loci parte hi mundi dicuntur in infinito paribus intervallis inter o distare, id quod non nisi ad mundos simul in spatio constantes pertinere potest. Dcindo si lutarchi Stromatis ab Eusebio Praep. v. I, 8, 2

349쪽

qui Anaximandrum reserunt infinitam mund0rum multitudinem deinceps rientium euidentiumque p0nere, ita

οντας κοσμους. u loco primum ' οἱ Doc νού et ' οἱ ἐπαντες κοσ-tios ita distinguuntur, ut 'o ου νός significo coelum, Visci κόσι ος autem ipsum totum mundum, cuius ὀ οὐρανος pars sit atque inde apparet, lutarchum non innumerabilia unius cuiusdam mundi corpora, verum innumerabiles intellegor mundos. Duinducum hos mundos ex infinito dicat ' ποκεκρίσθαι , id est, secretos esse, nec Vero deinceps secerni vel secretum iri, ipso perfecti temporis usu significat, se mundos intellegore iam simul constantes.

Haec temporis perfecti significatio respicitur etiam a Zellero, Gesch. I, 99, 3. Tum Simplicius Phys. 257, 6 p. m. in Aristot Phys. VIII,

δὰ φθειρουενων, καὶ Mim κίνθοιν ιδιον λεγον Quo Oe 'ce πειρονς κοπιχους' intollegi mundos simul constantus, inde apparet, quod numero plurali dicitur αλλ ων si εν γινουεν ui αλλων δὲ φθει9ο-Mενων nam si unum tantum quoque tempore mundum esse putavisset, dicendum i suis sol αλλον εν - χλου adum autem

ratione simul patet, Aristo tolem tiam eo loco, qui his Simplicii verbis explicatur, plures mundos intolluxisse simul constantes atque cum illo loco de Anaximandro quoquo cogitavisse, Simplicii explication probabitu sit. Sequuntur duo alii Simplicii loci, qui leguntur in comment. in ristot Coel. 9lh30 0 27, 38 Carsten. Prior loco ait: οἱ

In hisce duobus locis, ceteroquin satis apertis, mirum videri potest,

350쪽

330 loquuntur, ut pateat, eos hanc infinitari monil0rum multitudinem non unam tantum infinitam mundorum Se-

quod in utriusqu0 fine additum est verbum ' δοκε . Hoc enim verbo qui utitiir, significat, se eam sententiam, ad quam adponit, non certo scire sed propter ratione quasdam concludere. Iam vero Simplicius loco antea laudato simplicitur contendit Anaximandrum infinitam mundorum multitudinem ponere simul constantium. Cum hac igitur re parum consentit, si his locis illud ipsum dicit sibi videri. Sed disssensio tollitur, si accuratius quaerimus, ad quamnam Sententiarum partem illud δοκεῖ pertineat. Prior igitur loco verbum δοκεῖ non eo pertinet, quod

Mεγεθει λὶν si πλην θεμενος ponere dicitur, quodque Simplicius dicit sibi videri, non est, Anaximandrum innumerabile mundos Onere, id nim, ut antea vidiinus, plano cognitum habebat sed eum id facere propter infinitatem principit. Hanc autem revera Simplicii sententiam osse, apparet etiam e verbis statim sequentibus, quibus pariter caussam adfert Ob quam Leucippus et

Altero loco ιυς δοκε non ad totam nuntiationem ' καὶ κοσμους κai. sed solium ad hanc posteriorum ius partem ' καὶ ἔκαμον ὀυνκ0, ουν ξ απείρου ου τοιουτου σχοιχείου πήγετο reserendum est. Quod ut intellegatur, quaerendum est, horum Verborum quae sententia sit id nim non primo adspectu aiet. Cum adiectivum ' απεfρου sine articulo praeponatur substantivo cum articulo iuncto rot 1οιο Droi oro χείου illo adiectivo huic substantivo adponitur nota, qua ipsa huius notione non contineatur, estque verborum eadem significatio atque si scriptum sit ' απείρου ντος ου ro soro στοιχειOD'. Sequitur, ut et τοιουτον τοιχεῖον non intellegi possit ipsum summum principium, quippe quod ipsa sua notion infinitum sit quin etiam absurdum osset separatim addere, unumquemque mundum ex infinito omnium rerum principio esse. Itaque ὁ τοιοDrον στοιχειον intellegi necesse est id principium quod singillatim uni alicui mundo subiectum sit, intellegi igitur singulas summi principii partes,