장음표시 사용
81쪽
est, incultu atque Socordia torpescere inunt cum praesertim tam multae, variaeque in artes animi, quibus Summa claritudo paratur. Verum ex hi magistratus et imperia, postremo omni cura rerum
publicarum minime mihi hac tempestate cupienda videntur: quOniam neque virtuti honos datur; neque illi, quibus per fraudem jus fuit, tuti, aut eo magis honesti sunt. Nam, ii quidem regere patriam, aut parentes, quamquam et posSis, et delicta ' corrigas
tamen importunum est cum praesertim omnes rerum mutationes
caedem, fugam, aliaque hostilia tortendant Frustra autem niti, neque aliud, se fatigando, nisi odium quaerere, extremae dementiae est nisi forte quem inhonesta et perniciosa lubido tenet, potentiae paucorum decus atque libertatem suam S gratificari. Caeterum ex aliis negotiis, quae ingenio exercentur, in primi magno usui CSt memoria rerum gestarum: cujus de virtute quia multi dix-Cre, praetereundum puto Simul, ne per insolentiam qui existimet memet studium meum laudando extollere. Atque ego credo fore, qui, quia decrevi procul a republica aetatem agere, tanto tamque utili labori meo nomen inertiae imponant i certe, quibus INTERPRETATIO. Ex his artib7ἱS.
Neque illi quibus, per fraudem jus et potestas fuit, gerendi
magistratus et imperia, sunt etire magis tuti aut honesti. Extremue dementice St, fruStra conari, neque aliud persequa et consequi Sefatigando risi odium. Ne aliquis existimet memet extollere insolenter studium meum id landarid .
NOTAE, Tuti. J Illud respicit hona fortunae. Honesti. J Resertur hoc ad bona animi ideoque iis de quibus loquitur, Prorsus inutile fuisse dicit, muneribus frui rei publicae Gali diceres, Ilam e sontidi pluata leuriise niplus honngtea gen8. Vi. Plato, quod et Cicero refert, tan. tum contendere in republica jubet, quantR Probare tuis civibus possis; Vim neque parenti, neque patriae afferri
st Parentes. Innuit tam turpe esse Patriam quam parentes vi regere Velle. Corrigas. Hoc est, aliquatenus Cor. Puptam civitatem emendes, aut id certe
DPortendant.J Significent, et Propemodum importent, cum iis qui castigantur, tum praesertim illis qui alios castigant. Grat cari. Gall. diceres, Abandon- aer, etfaire utiere. h Cujus de virtute. Hwtoriam Ciciero
dicit, Testem temporum, Lucem Veritatis, Magistram vitae, Nunciam vetustatis. Historiae virtus Certe maXima est, cum ex aliorum erratis In melius vitam nostram instituere, et quid etapetendum quidve sugiendum sit, Sine noStro Periculo, POSSimus cognoScere. Proinde auctimmerito Demetrius Phalereus Ptolemaeum regem Subinde admonebas, ut, libros legeret, quoniam, quae amici non audent principibus demon Strare, ammis ni in libris scripta reperiuntUP. Certe. Vim habet occultam haec Vocula, et conjunctam habet ironiam Auctor enim dum videtur rationem reddere velle, cur ab aliis reprehendatur maviter illos vellicat Gall. diceremus eodem charactere, spurement, e Meraieti s
82쪽
maxima industria videtur, salutare plebem, et convivii h gratiam
quaerere. Qui si reputaverint, et: quibus ego temporibus magi Stratus adeptus Sum et quales viri idem assequi nequiverint; et postea, quae ' genera hominum in senatum pervenerint, profecto existimabunt me magis merito, quam ignavia judicium animi mei mutavisse; majusque commodum ex holio me', quam ex aliorum negotiis, reipublicae venturum. Nam saepe audivi Q. aximum, P. Scipionem, praeterea civitati nostrae praeclarOS viros, solitos ita dicere, cum majorum imagines intuerentur, Vehementissime sibi animum ad virtutem accendi Scilicet non ceram illam, neque figuram tantam vim in sese habere Sed memoria rerum gestarum eam flammam egregii viris in pectore creSCere, neque riu Sedari, quam Virtus eorum famam atque gloriam adaequaverit. At contra quis est omnium his moribus, quin divitiis, et surriptibus, non probitate, neque industria, cum majoribus Suis INTERPRETATIO.
Salutare. Roma mo erat, quo Suis PrenSando nomine proprio, quasi natim enoti, et chari essent, appellando, manum porrigendo, &C. plebis gratiam auCupari. Grati*m. Benevolentiam et populi favorem solebant etiam epuli et conviviis dem Cri. Quibus.J Turbulentis scilicet, Singulis ad imperia properantibus : unde ea et obtinere erat dissicile. Qualest. Catonem sorte inter alios designavit, qui praeturam Peten repulsam tulit. Caeterum totus iste lociis rhetoricain, habet exornationem, non Per-5uasionem neque vero cuiquam Sallustium virtute Catoni praelatum fuisse, Sallustius probaverit. Genera. 3 Per contemptum loquitur.
Ierieo. Legitima de cauari Quasi cilico eo indigniam fuisse, Cum turba hominum levis Simprum in senatum Ve-pire, Maeavisee. Id est δε tiri jam, et Π-tra iaci magis: Panis ferri.
stio. J Honesto scilicet, quod in scribend. historia pollocavit . nam aliud est
stium turpe eorum qui e non tantium
a rebus publicis, sed ab omni omnino lati re subtrahunt iram saepe.' Ostendit auctor quomodo
hommibus prosit rerum memoria, atque adeo qua ratione e Spublica ex suo otio emolumentum OSSit capere.
V Maximum. Jos ex Fabiorum uit
milia, qui dictator adversus Annibalem Creatus, motando vim fregit illius imperatori S atque res Romana Paululum restituit.
Scipionem. Plures eo nomine Uerunt viri celeberrimi, praecipue vero Africani illi duo, major a victa Africa, Minor ab Africa quoque, Sed pDStquam ab illo victa fuisset, ite dictus antea in
Scipionum familiam ab Africani illius
magni filio, et in decus genti as Sumptus, cum aut Macedonico procreatus esset. De isto minore trio agi non sine ratione crediderim. Imagines. Habebant Romae qui illustri loco nati essent, quique in majoribus aliquem sella curuli nec oratum ha
huissent, imagines, Ultus eorum et Osterorum e Cera referentes, quas ligneo armario in atrio Seu prima parte editam, includebant festis di Ebus, aperti armariis, ornabant in funeribus, cum quis e X a domo mortuus e Sset, honori causa efferebant.
n Ceram. Ex qua fiebant imagrines.
83쪽
contenὼas Etiam homines movi, qui antea per virtutem soliti erant nobilitatem antevenire, furtim, et per latrocinia potius, quam bonis artibus, ad imperia et honores nitUntur. Proinde quasi praetura, et consulatus, atque alia omnia hujuScemodi per Se ipsa clara, et magnifica sint, ac non perinde habeantur, ut eorum, qui ea sustinent, virtus est. Verum ego liberius, altiusque processi, dum me civitatis morum piget, taedetque Nunc ad inceptum redeo. Bellum scripturus sum, quod populus Rom. cum Iugurtha, rege Numidarum gessit primum, quia magnum et atroX, Variaque victoria fuit; dein, quia tum primum superbiae nobilitatis, obviam itum est. Quadi contentio divina et humana cuncta permiScuit, eoque vecordiae processit, uti studiis civilibus bellum, atque 'vastitas Italiae finem facerent. Sed prius quam hujuscemodi rei initium expedio. pauca Supra repetam ; quoad cognoscendum, omnia illustria, magis magisque in aperto Sint Bello Punico secundo, quo dux Carthaginiensium Hannibal, post magnitudinem nominis Romani Italiae opes maxime attriverata Masinissa re Numidarum, in amicitiam receptus a P. Scipione, cui postea Asricano cognomen ex virtute fuit, multa et praeclara rei militaris facinora iecerat ob quae victis Carthaginiensibus, et capto Syphace, HUS in Africa magnum, atque late imperium valuit, populus Rom. quaSCUnque UrbeS, et agros
manu ceperat, regi dono dedit. Igitur amicitiam asinissae bona
INTERPRETATIO. Et non sint sicuti virtus es-Flιm, qui ea gerunt.
Ruia victoria in hanc et illam partem inclinavit. Ruia tum primum Plebs Romana restitit superbia nobilitatis. Ut discordiis civilibus bellum atque amplitudo Italiae sinem face
NOTAE. Vovi. Id est, qui primi eae auigente
Fui ti,n. J Non virtutem Stentando, sed largitionibus suffragia Corrum PCndo, aut aliter cuniculis irrependo. Latrocirita. Hoc nomine omnes damnat vias distortas, per quas sibi pote Statem quaerebant, et magistratuS, Si Cum vi aliqua conjuncta eSSerit. Numidarum. Numidiae Dicae regio, Si Par cu tractus, quem liodie Barbariam Ozant, cum eo qui Bili le-rid dicitur. Verum ex PSO Sallustio
Contentio. Inter plebem et nobili
DBellum. Quod arium inter et Syllam intercessit, huic favente nobilitate, illi plebe.
g eundo. Ter Romini cum Carthaniensibus bellum gesserunt. HOC SeCUnclo, Poenorum duce Annibal C, profligata. et propemodum perdita fuit res Itoma
loruili opulentissimus, MasiniSsae ab ori ente vi Cin US.
84쪽
atque honesta nobis permansit Sed imperii, vi que ejus finis idem sciit. Dein icipsa filius regnum solus obtinuit, anastabale. et Gulussa fratribus morbo absumptis. Is Adherbalam, et Hiempsalam ex Sese genuit Iugurthamque filium anastabilis fratris,
quem Masinissa, qud ortu ex concubina erat. privatum relique aeat, eodem cultu, quo libero Suos, domi habuit. Qui ubi primum adolevit, pollens viribus, decora facie, sed multo maxime ingenio validus, non se luxu, neque inertiae corrumpendum dedit. Sed, uti mos gentis illius est, equitare, aculari, cursu cum aequalibus
certare : et, cum 'omne gloria anteiret, omnibus tamen carti esse :ad hoc pleraque tempora in Venando agere leonem atque alias feras primus, aut in primis ferire et plurimum facere. et minimum ipse de se loqui. Quibus rebus icipsa tametsi initio laetus fuerat,
existimans virtutem Iugurthae regno Suo gloriae fore tamen OSt- quam hominem adolescentem, exacta aetate sua, et parvis liberis, magis magisque crescere intelligit, vehementer eo negotio sermotuS, multa cum animo suo volvebat. Terrebat eum s natura mortalium vicia imperii, et S praeceps ad explendam animi cupidinem Praeterea. ' Opportunita Suae, liberorumque aetatis, quae etiam medio Cre viro spe praedae tranSversos agit ad hoc studia Numidarum in Iugurtham accensa, i quibus, si talem virum dolis interfecis-Set ne qua Seditio, aut bellum oriretur, anxius erat. His dissicultatibus circumventus, ubi videt, neque per vim, neque insidiis opprimi IΝTERΡRETATIO. Is Micipsa genuit ex Sese AH herbalem et Hiempsalem. Cum omnes glorici superaret. Cum idet hominem adolesce Diem creSCere magis ac magis, vitti
Suci elapSci. suo opportunitas etiam homines aliqui virtute praeditos, peprordo h rectia vici abducit.
Anxius erat ne qua Seditis aut bellum oriretur ex Numidis, si talem virum fraude interfecisset
NOTAE. Imperii. J Illud est quod Gallice dicimus L percu P Empire vec a vie. Sed Latine phrasis ambigua est, ideoque minu probanda. Privatum. J Scilicet nec regi cultu, nec in spem regni educebatur. Luxu. J Antique Jam supra eosdem notavit fontes omnium malorum VeriS-Simea atque hq praecipue caVendum ., Et mini ιm. Facile his artibus sine invidia laudem inveniaS, et amiCOS
Permotus. J Timens videlicet, ne Jugurtha gratia et viribus ad invadendum
Natura. Illud est quod modo dixi: Ietuebat icipsa, ne, sicuti omne anatura proni sumus ad Xplanctam animi cupidinem, Jugurtha aliquid contra se, tum maxime contra liberos moliretur. Praeceps. J in prima mali nostri labes ideoque hac in parte dissidendum, Praemavendum, et maxime ex long inquo principiis obstandum nisi forte per praerupta frangi lubet. li Opportunitas. Senes enim Et Pueri ad bellum sunt inelyti.
85쪽
manu promptus, et apyeten gloriae militariS, Statuit eum objectare, periculis, et eo modo fortunam tentare. Igitur bello Numantino Micipsa, cum populo R. equitum atque editum auxilia mitteret, sperans vel istentando Virtutem, vel hostium Saevitia, facile eum occasurum, praefecit Numidis, quos in Hispaniam mittebat; sed ea res longe aliter, ac ratu erat, evenit. Nam Iugurtha, ut erat impigro atque acri ingenio, ubi naturam P. Scipionis, qui tum Romanis imperator erat, et g morem hostium Cognovit; multo labore, mul- inque cura, praeterea modestiSSime parendo et saepe ' obviam eundo periculis, in tantam claritudinem brevi pervenerat, uti nostris vehementer carus, Numantini maXimo terrori CSSet. Ac sane, quod dissicillimum in primis est, et praelio Strenuus erat, et bonus consilio: quorum 'alterum ex providentia timorem, alterum exaudacia temeritatem, adferre plerumque olet. Igitur H imperator omnes fere res asperas per Iugurtham agere, in amiciS habere, magis magisque eum indies amplecti, quippe cuju neque consilium, neque inceptum ullum frustra erat. Iluc accedebat munificentia animi, et ingenii solertia quibus rebus sibi multos ex Romanis familiari amicitia conjunxerat. Ea tempestate in exercitu OStro fuere complures novi. atque nobiles, quibus divitiae bono honestoque 'potiores erant, factiosi, domi potentes, apud socio clari magis, quam honesti; qui Iugurthae non mediocrem animum pollicitando accendebant, si icipsa rex occidisset, fore uti Solus imperii Numidiae potiretur: S in ipso INTERPRETATIO. α' via Igurtha erat manu pro=nptus, et cupidus gloriar mi-titaris, Micipsa decrevit, eum Objicere periculis. Μicipsa opinans eum interfectum iri, vel dum virtutem Stentaret, vel hostium foeditici, eum
prafecit Numidis. Postquam Iugurtha cognovit
hostium pugnandi rationem. Objectando se periculiS. Praeterea in ipso erat magnificentia animi.
Atimantino. Numantia urbs fuit Hispaniae Tarraconensis, non longe ab orto fluminis Durii, Si viros Stimes, Par omnibus urbibus bello, quod Olim ad versus Romanos sortiSSime geSSerunt.b Morem J Hic in perditissimo homine, Pro tempore Pectare licet ornatissimi juvenis Speciem, et Virtutis Xemplum. Al ertim. Esse cilicet, bonum con- Silio, generiat timorem enimvero aliquis ut bene de consilium, ille debet praevidere pericula quod si fuerit, ea Prosecto resormidabit, deinde, quod pronum est, ni virtus adsit, eadem quoque agitabit. M perator. Scipio. Potiores. J Id est, Apud Do m 9
divitiarum, qui m virtutis, ratio et 3limatio erat.
IIediocrem Jod est, tin: Gm NE sponte Iugureth domin tion m P ctia et, cupiditatem inflammabant inauper exitiiales illi consiliarii. In Oeo. augustii a scilicet Isae et similia ingerebati nefarii illi adulatorcs.
86쪽
maximam virtutem, Romae omnia venalia esse. Sed postquam GNumantia deleta P. Scipio dimittere auxilia, et ipse reverti domum decrevit; donatum atque laudatum magnifice pro concione, Jugurintham in praetorium adduxit ibique secreto monuit, uti potius h publice, quam privatim, amicitiam populi Rom. coleret neu quibus largiri insuesceret periculose a pauci emi, quod multorum esset. Si permanere vellet in suis artibus, ultro illi et gloriam, et vegnum venturum: Si S properautius pergeret, Suam et ipSum pecunia praecipitem caSurum. Sic locutus, cum literi eum, quas Micipsae redderet, dimisit Eurum sententia haec erat. Pugurthae tui bello Numantino longe maxima virtus fuit quam rem tibi certe scio gaudio esse nobis ob merita ua artis est tit idem ' S. P. R. R. it, sumni ope nitemur. Tibi quidem pro nostr amiciti gratulor. En habes virum dignum te, atque avo suo Masinissci. Igitur lex ubi ea, quae fama cceperat, e literi imperatoris ita esse cognovit; cum virtute, tum ' gratia viri permotus, flexit animum suum; et Iugurtham beneficiis vincere aggreSSUS St, Statimque eum adoptavit, et testamento pariter cum filiis haeredem instituit. Sed ipse pauco POS ADDOS, morbo, atque aetate confectus, cum sibi finem vitae adesse intelligeret, coram amicis, et cognatis itemque Adher
bale, et Hiempsale filiis, dicitur hujuscemodi verba cum Iugurtha
Adduxit Jugurtham in tento Earum sensus hic erat. rium suum, postquam ipsi munera Senam8, Populusque Roma)rus. contulisset, atques eum lauduSSet Gratulor equidem tibi, secun- magnis c ram exercitu. mirum Stram amicitiam.
NOTAE. Praetorium. Tabernaclitum erat, Seu tentorium vel domus Imperatoris, SiVEPraetor, sive Consul ruisset. Publice. Hoc est, Ne huic aut ille se ille primatim iacidiceret, sed virtute rιmimi- versum Populum domarior Sibi demerere
Quibu/. Non diXit quibusvis quomodo Jugurthae levitullam exprobraSSet; neque factum ipsum in totum damnasset; verum tribus dixit, ut ille intelligat, neminem largionibus devinciendum,
eo modo, et fine, quo procul dubio, Sum anus Imperator coepi S Se cum intelleXerat. Giιod restortim. Loquitur de amicitia et favore I Romani. Caeterum X
Singulis propemodum Scipionis verbis
maxima documenta Sumere possunt viri
Principes qua quia augurtha Spreverat, de summo fastigio XCUSSuS St. Artibus. J Bonis scillaef. Reprehensionem habet hae Imperatori admonitio tametsi occulta e St.
Ult 3 Pipso nec cogitante Gali Mns.
qu it ε' eram: en petrae. Properantiu a. HOC St, vim faceret rebuS, ure cum tempore fiunt, sensim et Sine SenSu. quaeque aliter franguntur.
h Reae. Micipsa. Gratia. Cum augurtham, gratum et
acceptum Sse Sciret, tum popularibus. tum Romanis. l. Flexit. Hoc est, Cum antea Iugurthain perdere quaeSiυiδset, mutiato con8ilio,
87쪽
in meum regnum accepi, Xi Stim an non minus me tibi, quam Si genuissem, ob beneficia carum fore ; neque ea res salsum me abbuit. Nam ut alia magna et egregia tua omittam, novissime rediens Numantia, meque, regnumque meum, gloria honora 'isti; tuaque virtute nobis Romanos X amicis amicissimos fecisti in
mispania nomen familiae renovatum est postremo, quod diffi- cillimum inter mortales est, gloria invidiam vicisti. Nunc, quo- niam mihi natura finem vi Iae facit, Per manc dextram, per regni fidem moneo, obtestorque uti hos, qui tibi genere propinqui, cie -
neficio meo fratres sunt, caro habeas neu mali alieno adjun- gere, quam Sanguine conjuncto retinere. Non XercituS, neque thesauri, praesidia regni Sunt, verum mi Ci qUO neque armi cG- gere, neque auro parare queaS, Officio et fide pariuntur. Quis au-
tem amicior, quam frater fratri Aut quem alienum fidum inve- nies, si tuis hostis fueris i quidem ego regnum vobis trado fir- mum, si boni eritis si mali, imbecillam. Nam V concordia res parvae crescunt, discordia maximae dilabuntur. Cinerum ante se hos te, Iugurtha, quia aetate, et Sapientia prior es, ne aliter quid INTERPRETATIO. Nam tit silentio praeteream alia tua magna, et Q regia faci-
Amis o. Ianast alite sollicet. ti In meum. id est, Non modo in regiam induxi, sed cultu et spe cum filiis meis e
GHreuiarem. J e suppIe.d Fulsum. In est, Tu mihi revera ea omnia praestitieti, quaera filio possunt repuli. Tua. J i,ta phrases ejusmodi ellip ticas : Vim habent maximam. Ita Cum apud Terentium, pate I filium vocat om-rtium, Plu est quam si Sceleratissimum, aut quopiam atroci alio nomine appel-Iuqset, cum quodlibet intelligi posset. Renου itum ' Hoc dicit, quia Musi. ni 9sa multa praeclare gesserat in Hispania adversu RomanoS, Priuriuam cum Scipione societatam iniret. Di p cillimum. J mian : nam ut habet Horati IS,
Virtutem tticolumem odimrcS, O tum ex ocul a Vitiei inius trividi.
h une I Intelligendum csti: cipsam Iugurthae manum tenuisse, dum haec di
Benescio. Qitia, videlicet, in partem
et regni haereditatem Jugortham Micipsa aSSumpserat atque pro filio habuetat. Concordi . Scitum est quod quidam se it, ut concordiam filios, quo magno numero habuit, edoceret Sagittas, Pro eorum numero sumpgit, qua in faciculum colligatas cuique rumpenda POP- rexit quod illi cum nequivissent, ipse singulas seorsim nullo negotio perfregit.
Itiique omne quod si tam diu manet atque Subsistit, quam unum est interit quando solvitur, aut unum esse desinit. Dilabuntur. Perorat. Sed aCili EX pressit, cum dilabi Pi aruis notat in pariates varias abire, quod ex se et immediate ponit totius destru tionem. Tanti est certe unio in universa natura ut vel ipsum nomen nescio quid blandi ct jucundi sapiat divisi contra luce Pure et Omne malum portendere videatur.
88쪽
eveniat, providere decet Nam in omni certamine, qui , opulen- tior est, etiam si accipit injuriam, tamen, quia plus potest, sacere videtur. Vos autem, Atherbal et Hiempsal, colite, observate talem hunc virum Limitamini virtutem, et enitimini, ne ego me - liores liberos sumpsisse videar, quam genui SSU.VAd ea Iugurtha, tametsi regem ficta locutum intelligebat, eth ipse longe aliter animo agitabat tamen pro tempore benigne respondit. icipsa paucis post diebus moritur. Postquam illi more regio busta magnifice fecerant, ς reguli in unum conVenerunt, ut inter se de negotiis cunctis disceptarent. Sed Hiempsal, qui mininius ex illis erat, natura feroX, etiam antea ignobilitatem Iugurtha quia 4 materno genere impar erat, de ρpiciens v dextera Atherbalem adsedit ne medius ex tribus, quod L et apud Numidas honori ducitur, Iugurthae foret. Decet tamen, ut aetati concederet, V fatigatus a fratre, vix in partem alteram transductus est. Ibi cum multa de administrando imperio dissererent, Iugurtha inter alias res jacit. Oportere quinquennii consulta, et ' decreta omnia rescindi: nam per ea tempora confectum annis Micipsam parum animo valuisse. Tum idem Hiempsal placere sibi respondit: nam ' ipsum illum tribus his Proximis annis adoptatione in regnum pervenisse. Quod verbum INTERPRETATIO.' n fortior est videtur faeci si juriam, quamvis eam accipiat, quia plus poteSt. Reveremini rine virti m anthvirtute ornatum.
Ne ex videar ad picisse meliores liberos, quam genuiSSG Postquam illum, more Si .
Ficta. Res prosecto iactae non erant, vera dicebat Micipsa se animus fictus erat: non ex benevolentia, est e metu Ioqueblatur.
Magerno. Antea natum cinni concubina vidimu S. Dextera. Verisimile est IuguPtham cum Atherbale, ain tum sine omni PO- Iixior Cerimonia, asseclisse occasio inter illos duos non fuit, ste loco aulica urbanitate disceptandi; nam sive Iugurtha superiorem, Sive in seriorem obtinere Vo-Iuit, utrobique ab Atherbalis sinistria se. dere debuit. Hiempsalis fuit hane litem di Pimere. Cujus enim ille vacuum latus clauSisset, ei mentum et honoratum locum dediSset; cumque dextra Atherbalem assedit, Jugurtham in loco infimo
collocavit. 1 Et J in concludas, moris fuiss apud Romanos, ut sedentibu locu medius esset honoratis SimUS. AEtati J Jugurthae Cilicet. li Fatigati a. J um premebat Atherbal, ut in Jugurthae siniStram transiret . eoque pacto Iugurtha medius foret. Beerela. Micipsae scilicet Plus vero dicit decreta quam consulta: Haec vocamus, de Declarationa, Illa vero, des
'ia1n. J Ratio est Iugurthae Pro rescindendis Micipsae decretis.1 Idem. Di neutro genere. Dicit Hiempsal acri in Iugurtham cum aculeo, sibi placere, ut patris postrema decreta
89쪽
pectus Iugurthae ' altius, quam quisquam ratus, descendit. Itaque ex eo tempore ira et metu anxiuS, moliri, parare, atque ea modo in animo habere, quibus Hiempsal per dolum caperetur. Quae ubi tardius procedunt, neque lenitur animus h ferox, Statuit quovis modo inceptum perficere. Primo conventu, quem ab regulis factum supra memoravi, propter dissensionem placuerat dividi thesauros, iu-Desque imperii singulis constitui. Itaque ad utramque rem tempus decernitur, sed maturius ad pecuniam distribuendam. Reguli interea in loca propinqua thesauris alius alio concessere. Sed Hiempsal in oppido Thimida sorte ejus utebatur domo, qui proximus lictor Iugurthae, carus acceptusque ei semper fuerat quem ille casu ministrum oblatum promissis onerat impellitque, uti tanquam suam domum visens eat portarum clave ' adulterina paret, nam verse ad Hiempsalem referebantur caeterum, ubi re postularet, heipsum Cum magna venturum manu. Numida mandata brevi conficit atque uti doctus erat, noctu Iugurthae milites introducit. Qui postquam in aedes irrupere diversi regem quaerereri dormientes alios, alios occursantes interficere : scrutari loca abdita clausa effringere: Strepitu et tumultu omnia miscere cum interim Hiempsal reperitur, Occultans se tugurio mulieris ancillae, quo initio pavidus, et ignarus loci, profugerat. Numidae caput ejus, uti jussi erant, ad Iugurtham referunt. Caeterum fama tanti facinoris per omnem Africam brevh divulgatur Atherbalem, omnesque, qui sub icipsae imperio fuerant, metus invadit. In duas partes deScedunt Numida, plures Atherbalem sequuntur, sed illum alterum bello meliores. Igitur Iugurtha, quam maximas potest copia armat urbes partim vi, alias voluntate, imperio suo adjungit: omni Numidiae imperare parat. Atherbal tametsi Romam legatos miserat, qui senatum docerent de caede fratris, et fortunis suis tamen fretus multitudine militum, parabat armis contendere. Sed ubi res ad certamen venit, victus X praelio profugit in provinciam, ac dehinc Romam contendit. Tum
Iugurtha latratis in consiliis, postquam omni Numidia potiebatur,
Placuit terminos veri singillis assignari. Alii alio regem quaeSiderunt.
Tum ururtha consiliis ad finem perductis, etc.
Ahius. J Id est, Eo gratistime ulneratu fuit a tantoque altius telum infixum, quanto acutius fuit. h Ferox. Jug'urthze. Lictor. Lictores erant qui proxime Magistratum, vel regem Praecedebant.
Hujus domum Hiempsal in hospitium
I Consiliis. J Quae, scilicet, de oppri. mendis fratribus, ut eorum regno iuva, dendo niverat.
90쪽
in otio facinus suum cum animo reputans, timere populum R. neque adversus iram ejuS Squam, nisi in Varitia nobilitatis, et pecunia sua, spem habere. Itaque pauCi diebuS, Iam auro, Argentoque multo legatos Romam mittit: quis priecipit uti primum veteres amicos muneribu eXpleant, dein OVO acqUirant: OStremo, quem cumque poSSint largiundo parare, ne cunctentur. Sed ubi Romam legati venere, et e praecepto regi S hospitibus, aliisque, quorum ea tempestate in Senatu auctorita pollebat, Agna munera misere :tanta commutatio incesSit, ut ex in xima invidia in gratiam et favorem nobilitatis Iagurtha veniret ' Quorum pars Spe, alii praemio inducti, Singulo ex Senatui ambiendo, nitebantur, ne iravius in eum consuleretur. Igitur, ubi legati Satis confidunt, die constituto senatus utri Sque datur. Tum Atherbalem hoc modo locutum accepimuS.
Patres conscripti, Micipsa pater meus moriens mihi praecepit, lati regni Numidiae tantummodo h procurationem existimarem meum caeterum jus, et in imperium pene voS Sse simul enite- - re domi militiaeque quain maXimo sui esSe populo Romano: vos mihi 'cognatorum, o in locum assinium ducerem : si ea fecis. INTERPRETATIO. Postea novo regia irant.
Praecepit ut vos pro consanguineis et a ibus haberem.
NOTAE. Nobilitatis. Romanae, Scilicet. Hospitibus. Eos intellige quibuscum
bello Numantino Iugurtha Arctam amicitiam, et hospitii necessitudinem Conjunxerat; ita ut ipse apud illos, si in Italia esset illi apud ipsum, si in Numistiam venirent diversarentUP. HOSPitii vero sanctissima jura fuerunt. Commutatio. Nimirum Jugurthae
facinus cunctis atrocissimum i Sum St, Sed Postquam pecunia quidem corrupti Sunt, mentem et animiam ut Verunt, atque Jugurthae crimen minuerunt.
Quorum. Nobilium, scilicet, qui
sub voce nobilitas comprehenduntur: quod notandum; nam vehiti Vulm quorum non cum nomine Apr2SSO, Lest cum re intellecta, Consentit.
Ambiendo. Prout sit, inter alios Ser mones, illi Iugurthae crimen verbis mitigabant, Senatorumque favorem ipsi conciliabant, Gramitis. Ne bellum adverstus laum cemerent, au hsatem judiciarent. Datii . Id St, dies curratili ilur aliquem in senatum admitterentur Atherba et Iugurthae legati. h Procui titionem. Administrationem:
Ius. Filia clamentum notat hoc vocabulum, aut dona mundi rationem. Imperitim. Totum istud rhetorice et blanda comitate dicitur: nam alioqui Micipsa fuerat et Masinissa P. Romani socius. Addita suerant equidem Romanorum beneficii multae urbes utriusque imperio, sed uterque meruerat imo fatebitur post ea ipse Atherbal non admOctum R0manorum fortunam X petendam fui SSO, quo tempore foedus initum cum ipsis. At ne ego, quod absque blandi
men O Verum St, RCCam, Plerumque
Certo evenit, ut paulatim sub faederis titulo, ille in minus potentem dominium USUPPet, qui opibus praecellit libortatis inane nomen ut maneat, foedus pangitur, quod Pre Cariam Servitutem inducit.