장음표시 사용
231쪽
ri per quaedam probabilia , quae habet
tranque partem probandam. hic autesunt quaedam notanda , di primo circa undecima in annotationem, quod uniuersale dupliciter accipitur, ut facit ad rem. Primo modo pro eo,quod alteri competit per se, & secundum quod ipsum . qualiter passio comi ertibilis custo subiecto, est uniuersale subiecti,
eodemqtie modo , diis nitio conuertibilis cum dissi esto, est uniuersale diffinitio . Secundo modo accipitur pro propositione v uiuersali: sic accipitur an proposito,iale uero uniuersale non est dissinitio. ideo non ualet dissinitio pradicatur. um uersaliter de dissinito ergo . circa duodecimam notandum, quod in omni syllogismo demonstrativo aliqua praemissarum est uniuersalis. Hoc enim requiritur ex natura syllogismi, ut syllogismus . cum ergo in utraq; praemissarum ponatur me diu;
sequitur, quod medium in qualibet
demolliatione sumitur uniuersaliter. quare non solum ex natura demostra.
tionis, sed etiam sy Ilogismi, ut eli demonstratio,& ut syllogismus. idcirco concludit Philosophus quod si non es.set uniuersale non esset medium indemonstratione. circa decimam tertiam nota, quod demonstratio ostensiva no a sumit hoc principium. s. quod non contingit simul assirmare,& negare in sua totalitate: licet possit affumere aliquo modo: eo quod non indiget eo sub hac forma. sed potest demonii ratio inducere ad impossibile. quoniam potest euenire, ut aliquis neget mihi veritate tunc duco ad hoc impossibile, qd hoc principium. s. quod non contingit simul assirmare,& negare, non sit verit. circa decimam quartam notatione est
dignum quod aliqua sciet lauti potet tin sua uniuersalitate sumpto princia pio communissimo : propterea quod subiecti sui limites non transcendit, ut inci lusica,quod est ens. Speciales vero scientiae ad certa naturam Ipsum contrahunt.quemadmodum sua subi cta sunt determinate contracta. ideo dixit L sed hoc non semper uniuersaliater.J Circa ultimam est notandum qJ dialectica aliter versatur circa com nia principia, & aliter metaphisica. item notandum secundum Egid.quod
aliqua scientia potest se habere circa principia tripliciter, scilicet, probando aliquid per ipsa. probando ipsa,&probando aliquid de ipfis. per ipsa aliquid probare, omnes scientiae conii niunt,quia accipiunt huiusmodi cona.
munia: de probant aliquid per ipsa. sed probare ipsa, & probare aliquid de ipsis principijs:scientiae communes diiserunt a scientijs specialibus : quia speciales no possunt probare ipsa principia, nec aliquid de ipsis principiis. Metaphisica vero probat ipsa secunda quod est possibile,& probat aliquid de principias. probat nanque quod non possumus talibus principi; s ditantiare corde, & quod non possumus mei te concipere opposita eorum, & haec satis pro praesenti capitulo.
T . 32. Si autem usque quoniam autem. Cap. IX.
IN praesenti capitulo ostendit Aristoteles qualiter se habeant scieti circa principia propria. continet autein se tres conclusiones, septemque corrotaria, & tres quaestiones. cum dilutione . in praesenti contextu primam conclusionem ,& quinque corrotaria
ponit, quia igitur propriorum quaedaspectant ad opponentem, &quaedam ad respodente de quaeda ad utrunq;: ad
oppoliente. ii. spetialiterrogare,dc ,γponere ad rudentem rndere: ad utrunque disputare. ideo Philosophus dare volens de uniuscuiusque scientiae interrogatione: ollendit in qualibet scietia elle proprias interrogationes, α
quod sunt propriε responsiones ac dis
232쪽
sputat ἰones . ubi prius nota tum quod sunt igitur omnes propositiones eteo interrogatio,& propositio idem sunt mςtricae ἱsedJ dicuntur illae geometrire, ratione vero differunt propositio ςδ Γ ut ex quibus monstratur de qui b. multis nominibus decoratur. spropo- pii geometrica. I i. ex quibus proposi-stio, problema,enunciatio,conclusio, xionibu Oitenditur aliquid in geome- interrogatio, cum aduersario respon- xr , Γ vG sunt Propositiones geomedere possumus vel affirmatiuὸ,vel las xxi AE squod ex eisdem monstratur.J Lgative tune dicitur pro b Iema, cum ve id quod Ottenditur ex eisdem propol ro assirmative solum, aut negati ues tionibus geometricae sunt: ivt viii bilum, dicitur Theorema. propositio di- li 0 i, ut propositiones ex quibus de- eitur quatenus per illam aliquid pro- m nitratur quod super datam linea inponimus . dicitur conclusio quatenus Coi xii git collocare triangulum aequi- probatur. interrogatio, ut interrogat. JMςrum similiter autem de in alii ,3 enunciatio ut verum, vel falsum enun sticia iij ide in dicatur. Secundum cor-eiat. Dicit igitur. quaelibet scientia ha- r i rium cit, cum . d. Et de ijsJ mani-bet proprias interrogationes ex pro- istitum eit interrogationibus geome-prijs terminis illius scientiae, & pro--Γquidcm , dc rationem ponendibat, dicens quia si idem est interroga- ςiic ςx geometricis principiis, de contio syllogistica,J ideli, quae est ad utra- si ii Oiubus: J idest quod ponenda e hsue partem contradictionis, s&I si eit δ io line veritas ipsarum interro 'a- idem Opropositio contradictionis. J i. xionum,ex Principijs,& conclusionIb propositio alteram partem accipiens, gς0 me ris s ed Pruacipiorum ratione spropositiones autem J tune suntJ nou poης udam Cise geometrae, secun prie Γsecundum unam quamque scien- tum quod Cit geometra: similiter aut
riam, ex quibus est syllogismus,J quasi N in iij, scient ijs.J i. sed non debet a Ddicat, idem est interrogatio syl Iogilli- ijgnarx r tio, Vel veritas a deo metra,ca,& propositio contradictionis: at in ist 'num quod geometra, principio unaquaq; scientia propositiones sunt rum ἶςQuictriae, vel ratio principio iii ex his, ex quibus fit syllogismus in ea- geometriae non debet ab ipso assigna dem scientia. igitur interrogationes ri secundum quod eii geometra. simi-
sunt ex his in qualibet scientia ex qui- liter eii dicendum de aliis scientiis, eo bus fit stilogismus in eadem scientia. quod nulla scientia probat id apri cii deo dicit Isecundum unam quamque I Pi Tertium corrotarium deinde po- supple scientiam, erunt utique aliquq nix d neque omne eli utique unum i interrogationes scientiales,J proprie , qu*Hquc scientem interrogandii, neq; ex quibusJ interrogationibus scibili- iecundum Omne interrogatum esse rebus, qui est secundum unamquamque sp00 udum de unoquoque J i. .pita si- fit proprius syllogismus. I igitur pro- ς ut scientia habet proprias interro rapris interrogationes sunt in unaquaq; Mooς ,sic habet de responsiones. igitur scientia ex hiis, ex qitibus fit proprius nςquς inici rogandum scientem cotin syllogismus in eadem scientia. primi gre de omni, vel circa omne. neque incorrotarium ponit.d. manifestunt ita xcrrogatum circa omne,debet te n- OG eli, squod omnis interrogatio no dum ne rcspondere. Sed debet in-
erit seo: netrica, neque erit medicina- terrogare,N respondere, iuxta ea quaelis: similiter autem & in alijs:J Ωpple su It iecundum scientiam determina- scientiis se habet. quod non omnis in- tadqui ast geometra cit interrogatuste; rogatio est cuiuilibet disciplinae. no de ci cui ierentia, si recte linea congruant
233쪽
iritant necne: oportet respondere,nount geometricae interrogationes. non est et go ad omne respondenda. Qua tum corrotarium est. Si autem disputetfgeometra scum geometra, secundum quod est geometra γῆ tunc, manifestum est quod sci geometrice arguedo, s& bene, si demonstret aliquid exii,0 ideli si de propriis geometriae, inter se disceptabunt. Si vero nonJ geometrice arguet, vel f de propriis principii, geometriae . non disputabunt,velint ei logabulat,ac respondebunt, non bene,J eo quod non agunt geometrice. Imanifestum autem est, quod non arguit geometram , sed aut secundum accidens, qtias dicat, manifestum est quod non recte facit disputando cum geometra non geometrice: sed si amguit aliquid, aut non bene, aut eli hoc secundum accidens , non aut m pr prie,& per se . Quintum corrotariumronit: cum . d. I Q nare non utique erit in non geometricis disputandum de geometria. I ne criniles simus, aut ne
de cc bis dic tur illud adagium. ne sutor x lt ra crepidam. I latebit enim I tuc praue disputans, J id est non poterit cognosci quis, si recte ac praue disputet, in tali disceptatione. Similiter au- te in in aliis scientiis se habet. qu admodum dictum est de geometria.
concludamus ergo , quod in unaquaq; stientia sunt propi is interrogationes, ta responsione . iuxta consuetudinem hic sunt quaedam notanda, de primo ad conclusionem , quod interrogatio
syllogi liicaeli proprie de coclusione,& ad utranque partem est contradictionis : sed propositio demonstrativa
est determinate ad alteram parte contradictionis . Secundo nota tum quod propositio, conclusio, interrogatio idem .dicitur interrogatio aliqua oratio,cu sub forma dubitationis proponitur, propossitio ut 1 missa syllogi lini: coclusio, ut psyllogismu cocludit, vis qratur num o7s homo ct ea pax disciplins, haec oratio est interrogatio, mvero probatur arguendo hoc pacto. Omne aiPmal rationale est capax disciplinae,omnis homo est animal rationale : omnis igitur homo est capax disciplinae.haec oratio dicitur conclusio, discitur praemisia quasi pro alio positio veomnis homo est capax disciplinae Pl
to est homo. igitur,&c. item notandum
quod dialecticus permittit aduersario quam velit partem: scietificus vero no,ia in plus se habet interrogatio, quam interrogatio scibilis, item cum dicitiae virum homo sit disciplinabilis, vel no. illa propositiodromo est disciplinabis lis est propositio contradictionis.
Non oportet. TRes quaestiones in praesenti contea
tu ponit Aristoteles,& dilutione,
dicit igitur & est prima qilio Quo
niam si int geometricae interrogati nes, non ne sunt &non geometricε λ Iid est cum sintqusdam interrogationes geometrice, ut sunt quae ex principiis
geometricis concluduntur, nunquid aliae sint quae geometricae non sint λ se clida est, s&quae sunt secundum unam- quanq; scientiam de quae secudum ignorantiam qualis geometrica est 3 idest, propositiones quaelibet secundum qualibet scientiam, Sc illae propositiones quae sunt secundum ignorantiam: qu lis est harum geometricae , quasi, dicat
num quaecunque propositiones secundum unam quanq; scientiam, & secundum ignorantiam. s. propos tiones socundum ignorantiam geometriae, d bent dici geometricae, aut non λ tertia
quaestio est .s Et virum qui secundum ignoratiam syllogismus,qui est ex oppositis syllogismus,an paralogismus
id est xtrum syllogis inus qui fit ex bi,
234쪽
3uae opponuntur principiis,sit dicedus syllogismus an paralogismus p vel, sit dicendus syllogismus secundum ignorantiam, an paralogismusλ solutio primae est talis: secundum geometriam
autem,aut ex alia arte ut musica, est interrogatio non geometrica, J quasi dieat non sunt interrogationes musices, secundum geometriam, aut interrogationes quae si ut in alia arte, puta ex musca,non sunt geometricae, sed musicae, ut virum septima ingrediatur compo-stionem , de cui in herere debeat: haec est omnino non geometrica . solutio secundae haec est. Γ De geometria autem, ve ad inuicem paralellas concurrere opinari,geometrica quodammodo est, di non geometrica alio modo, J i. ex geometria vero, ut si quis arbitretur lineas paralellas concurrere: quoniam paralellas concurrere quodammodo geometricum est dc no geometricum ,
t dupliciter enim hoc est, I idest dupliciter est non geometricum, sicutJ est dupliciter sarithmon. J idest in consonans mamq; alterum est in non cons nando,dc Alterum in praue consonando.declarat se . d. salte i um quidem nogeometricum est in non habendo, alterum vero in praue habendo,J id est uno modo, quod sit interrogatio ex terminis non geometricis, puta si esset musica,& hoc modo dicitur non geometri ea. alio modo dicitur no geometrica, quia est quidem ex terminis geometricis, sed praue compositis, ut ista lineae ara tellae concurrunt, Γα ignorantia aec,J i. & interrogatio secundia ignorantiam, J quae est ex eius principiis, Jpraue dispostis ac ordinatis, scontraria est.J i.est contraria uero,& scientirgeometricae: quae est ex bene ordinatis terminis. Solutio tertiae quastionis est. In doctrinis autem Q vel in s cientiis doctrinalibus, ves demonstrativis. non est similiter paralogismus.J i. noconi in git,aut non fit paralogismus,ut
fit in dialecticis, RuiQ in scientiis domonstrativis idem smedium I semper est dupliciter, uel semper bis sumutur .s etenim de hoc omni. J i. quia de
omni medio praedicatur maior extremitas,f& iterum hocI medium, sdicitur de alio omni,J idest praedicatur de
omni minori extrentitate , & est bis summi quoniam semper comparatur ad maiorem,& minorem extremitate,
quod autem praedicatur non dicitur omne, quasi dicat, quod praedicatum non debet assumi cum signo uniuersali. deinde subdit . fHaec autem4 sup nlescientiae doctrinales, siue de monti in tiuae, i sunt in intellectu, ut est uidere, idest offerunt se intellectili, ut uerae res, uel sic cum Philopono,uidere lisc. siue hos terminos in doctrinis . non est similiter paralogismus, propter na edi itermini duplicitatem. quoniam unusquisque terminus diffinitus in doctrinis,est sicuti demonit ratio. sed in orationibus latet,J idest in dialecticis latent nomina, eo quia non sunt dii sinita. sutrum omnis circulus figura sit: si scribatur autem manifestum est. Quid
autem sint ne carmina circulus manifestum quoniam no sunt,4 id est si quis
interrogaret aliquem geometram, an
omnis circului sit figura; statim respodebit quod si e . describens ipsum , aut in intellectu , aut in abaco, & si rursus
interrogaret ipsum , sunt ne carmina 'circulus; minime dicet: ne possit concludere aduersarius, & dicere, em carmina sunt figura. Carmina circula uocat Aristoteles, ea quae cosecta sunt
noui dictionem finalem primi uersus principium secundi consequatur Sc finalem secundi .principium ter iij, dedereliquis : sed ut possit idem uersus, de principium, finis fieri est notatione dignum, quod scientiae demonstriatiuae
dicuntur doctrinales, eo quod magis docent,quam non demonstratius. Philoponus uero per doctrinales nis the
235쪽
maticas intellexit, & Linconiensis, & probi emat ibu . igitur bene suit dimia
Egid. dicunturque huiusmodi propterea quod maxime docent, &absque formidine. Item notandum quod signuuniuersale non ponitur ad praedicatu, eo quod ordo syllogisticus hoc nop stulat, uel quia ut quidam uolunt,prp- dicatum se habet ut forma, subiectum uero ut materia, sed materia diuidi pote ii, quod non potest forma. tu quod
autem. SExtum corrotarium ponit Arilloteles. dicens non adduci in Itantiam contra demonstratorem inductivam , quemadmodum fit in dialecticis. dicit igitur. snon oportet autem inllantiam
inferre in ipsum, supple,demonstratorem, si sit propositio inductiva,J idest, particularis, squae propositio Inon est an pluribus; non enim erit in omni b. I quasi dicat, si propositiones doctrinales debent esse in pluribus,& propositio induet tua non est in pluribus: igitur propositiones , & inllantiae dot trinales sunt in pluribus, non autem in particularibus. Γ Ex uniuersalibus autem syllogismus inani fellum est,qil neque instantia est: J id est doctrinalis syllogism 'eli ex uniuersa lib. S: est manifestum quod no est ibi instantia particularis, idcil in doctrinalibus, quoniam sunt uniuersales propositiones.seaeue enim sunt propositiones, ct instantiae: I ideli eaedem enim enunciationes sunt propositiones, S instantie, quia sciuam serta nil anxiam J quis ad uersario, Ihaec fiet utique propositio demonstrativa, aut dialecirca, i idei ista instantia fiet propositio demonstrativa inscient ijs, aut dialcctica in uod instantia in scient ijs est uniue alis, non autem particularis . Vbi notandum est, quod sicut interrogatio . N propositio sunt unum Scidem sic ii stantia & propositio, licet ratione differant,dicitur nanq; propositio pro quanto potest esse praemissa alicuius syllogismi,dicitur vero instantia, quia tan- uam oppositum alicuius praemisiarii umitur, ad Ottendendum conclusionε non vere inserri ex praemissis:&tales instant i ae sunt uniuersales in scietiis demonstrativis. In dialecticis potest esse initantia particularis, cum suae uniuersales p inductionem ut plurimum pro bentur , & a signo, aut per ea quae sunt secundum accidens , in alijs scient ijs,
quam mathematicis cotingere potest,
dubitare potest quis quare in scientiis
demonstrativis non contingit instare particulariter. R. Egidius,quia in taliabus sunt magis notae causae quam cis eius, & ubi sunt magis noti effectus ut in naturalibus, contingit aliqua lo procedere ex signis & ex his quae suntIer accidens ,ralia autem non semper lunt de omni,&uniuersaliter, ut hic debe-urus uniuersaliter sumere.
YYAEe est secunda conclusio, eum septimo & vltimo corrotario , qua ponit Aristoteles in praesentia, dicens quod aliquando contingit ex praemissis acceptis,non debite syllogis lice in- serri conclusionem, quemadmodum. filicum accipitur medium quod ais maliue praedicatur tam de maiori qua de minori extremitate quia tunc ex puris assirmativis arguiturid, igitur, scontingit autem quos da in non syllogisti ce dicere,siue syllogizare,propter icita. propter
236쪽
propter mediu,quod acc iunt utriusque consequentia,J idest quod inhaeret affirmative & maiori de minori extremitate, vel dicas sic, Ppter id quod ex utrisq; ars rinatiuis arguunt in secunda figura, ἱ& ut C sneus facit, quod ignis in multiplicata analogia fit, &nanque ignis cito generatur,sicut dicit: & haec est analogia, Jhoc est argumentum Crnei philosophi, qui sic arguebatur, id quod cito fer. i. generatur multiplicata analogia idest proportione, generatur cito:ignis generat cito: & est haec minor, ergo ignis generatur siue fit in multiplicata proportione, &haec analogia, id est proportio, scilicet, id quod cito generatur,& patet de medio quod
dictum est ideo fit cJ arguere s non est syllogismusJ Γjed si ueloci mina an logia sequitur multiplicat ad idest sed
si multiplicata proportio sequitur c terrimam generationem, s& ignem in velocissima mutatione analogia. I i. ει celerrima generatio ignem sequbtur : multiplicata proportio sequitur hoc pacto, quasi dicat, quod si conue tamus terminos maioris propositi nis, redicamus quod multiplicata 2Pportio sequitur celerrimae generationi,tunc fiunt in prima figura duae affirmativae, Sc oratio est ad velocissimam, ignem velocissima in mutatione an alogia,2 quod est dicere, ignem celeri me moueri, quod est minor proposistio .Ponit vltimum corrotarium nempe quomodo contingant, & quomodo non contingat. d. saliquando quidem igitur syllog are non cotingit exac- ceptis ,J id est ex talib. praenussis in s cunda figura non infertur conclusio, saliquando vero contingit,J videlicet cum arguitur ex terminis conuertibilibus, s sed non videtur,4 idest, non thinen apparet syllogismum esse.. pr pterea quod non sequitur, vel no seruatur debita sorma syllogistica, in itilo. non igitur contingit ea puris ais
matiuis in secunda figura. Si autem esset impossibile ex salsisI propositi'-nibus suerum, J vel conclusionem smonstrare, I & facile esset utique resoluere, scilicet, coclusonem sine d ceptione in sua principia:& conclusio
conuerteretur cum praemissis : quantuad uerum,& falsum. Haec est diiserentia inter demonstrati uos syllogismos,& dialecticos, quoniam in demonstrationibus facilior est resolutio, quam in dialecticis,quare ergo si esset impossibile demonii rare uerum ex falsis, ita ut sint demonstrationes ex veris solis, facile eiset resoluere conelusionem ad propositiones,& causa est,quia coue tuntur ex necessitate, a propositioni, ad conelusionem, & e conuerso a comclusione ad propositiones,quia propositiones tales sunt determinat p. sed in dialecticis non, ideo potest ex falsis
Verum concludere. igitur erit facilior
resolutio hic, quam ibi in dialecticis, eo quod non est i inpossibile concludore verum ex falsis.Ponit exemplum. d.
Γsit enim abens: I idest sit haec conclusio a,ens,probatum ac conclusum p b, hoc autem cum sit, ea utique sunt quae noui quoniam sunt, ut b,ex his igitur monstrabo quoniam illud est, I quasi dicat,hoc a, cum sit,ea sunt quae noui. i. praemiisae, quae sunt mihi notae,ut b, Per quod coesusum ella, dico quod ex nispraemissis monstrabo quoniam est coclusio a,& sic non continget deceptionem fieri, ubi notandum est, quod in demonstrationibus est conuertibilitas praemissarum ad conclusione, & eco tra,ita ut si praemissae sunt uerae,& conclusio quoque,& econtra. quoniam ibi ex salsis non potest sequi verum. ideo non possumus decipi in doctrinalibus arguendo exmatiuis in secunda fitura. sed in dialecti
237쪽
s o Ioannes Sapt. Rubet. Tex. 3 7. Conuertuntur usque
TErtiam,&vltimam conchisione ponit: in qua ostendit, quod inscientiis de monil rati ii is,& p raelertim, in mathematicis, praemissς, & concili-sio inagis ad inuicem assumuntur, qua in dialecticis . ideo. d. sconuertunt tirmagis quae sunt in mathematicis,qu nia in nullum rccipiunt accidens , in hoc differunt ab iis, quae sunt in di, ligisdied diffinitiones, i quod est aperte dicere, quod mathematicae magis arzuunt in terminis coni tertibilibus, eo quod ea quae per se lunt recipiunt, di nouea quae sunt per accidens ; cum non habeaut,& in hoc differunt a dialecticis , quae l)rpe astum ut propositiones, quae sunt per accidens, & non ad inuicem conuertibiles. sed demostr
tiuae scientiae pro medio dii itiones saepe assumunt, quae quidem diis niti
Des conuertuntur cum suis dissinitis igitur, dic.declarat demostrativas has cum d. augentur autem, J supple demonstraciones snon in latus,ut a,de C,& de e,ut est numerus quantus, uel infinitus,Jquasi dicat, illo modo in infinitum non Procedunt demonst rationes,qqod est dicere demonstrationes posse augeri assumendo, aut in latus, aut
in post, ut accipiendo subiectum sub subiecto, aut subiectum post subiscium, aut passionem post passionem , utputa si haec pasto habere tres, quod primo inest triangulo, probetur deisoste te, di de alio inferiori ad isbsce-
Iem si inuetuatur, & sic in omnibus: tunc haec passio habere tres dicetur de omitib. istis, unde dicit.st a, dicitur de b,habere tres, de b, uel de trian puto, Et b,de e ideli ,de triangulus de iso sce-Ie,5d c,de d, idest isosceles de illo, qui est semicirculo, & sic in alijs, haee pauso tabere tres dicet de omnibus .d Inde exponit de numero. d. Hoc autem in quo sit a, numerus .impar quantus, in quo b, numerus impar in quo G est, di itaque a,de c, & est par quantus numerus in quo sit d,par numerus in quo
est e, est ergo a , de riJ quasi dicat, ista passio infinitus , Se finitus, quae debet
probari de numero quanto, sit, uel intelligatur per hanc literam a ,& impar numerus quantus in quo est b, ueli telligatur per b, impar uero numerus intelligatur per c, est Sc itaque a ,de c, vel probatum est a, de c, vult deinde probare a, de e, dicens: sit igitur par quantus numerus in quo est d, siue intellii gatur per literam d, Si par numerus intelligatur per e,erit ergo a, de riquasi dicat, quod par numerus est qui-gus : & quantus quod de pari praedica
turper,d, intelligatur, est ergo quantus in quo,d, par numerus in quo est e, est ergoa, de e, uariat terminus, nanque prius intellexit quantus per rinunc vero perd, quod credo fecisse
obscuratis causa, ut munus suum est. patet ergo, quod de monit rationes no multiplicantur, eo quod ad eandem conclusionem adducantur plura in dia demonstrativa. sed ad unam conclusionem unum latum adducitur m dium. in dialecticis uero non conti
git sic, sed in ifinitu possunt multiplicari conclusiones. augentur igitur in latus demonstrationes sumendo plures minores extremitates sub medio,
vel sub minori, & hse satis sint pro
Tex. 3 6sed quia disserti,M; Possibile. Cap. X.
HAbet hoc caput Aristotelis sex coclusiones, in his sex context. in quibus agit de demonstratione quid de quia,& de eius speciebus, dis ere iijs,N Primo in hac Prima concIus τα
238쪽
ne ostendit quod inter scire quid, &quia,duplex datur disserentia dicit igitur, s sed quia differt, & propter quid scire: J idest sed scire quia, a scire propter quid differt, sprimum in eadem scientia;& in hac dupliciter, idest sed, de illa particula, sed, in eo iudicio hic poneda est,quod sic sit sensus, sed differt primum in eadem scientia scilicet in demonstrativa,& in hac scientia demonstrativa differt dupliciter , s uno quidem modo si no per immediata fiat syllogismus,4 idest cum non sumitur causa immediata in syllogismo, non
enim accipitur prima causa; Juel causa propria,siue immediata, quando nost ita sy llogismus, J sed vel quia, illasquae est scietia propter quid, 4 vel propter causam, eli secundum prima causam:J siue propriam, non autem secudum remotam,&haec est prima differetia sed scire quia per causam remotam aut ab effectu ad causam, aut per causano primam & immediatam. Alio modo,qquia,differt a propter quid, sit per
immediata quidem, sed non per causa, sed per conuertentia,& per notius: .i.
alio modo scimus quidem Im immediata, & proxima, sed non per causam
scimus; sed per effectum conuertibile tamen cum sua causa, Se notiorem illa
causa. prohibet enim nihil aeque praedicantium . notius aliquando esse non causa: ideli non enim est in conuenies, conuertibilium,quorum unum est effectus, Sc alterum est causa, aliquando esse nobis notiorem effectum,quam ipsa causa ut puta cum sumum video dico adesse ignem, quare per hancJvel per effectum quod est non causa erit deindsi ratio causae,declarat deinde per ex
pla dicens, sui quod prope sint planetae, per illud quod non scintillare: Jq.d- quod fiet demonstratio, quia, si arguatur planetas esse prope, propterea qd
non scintillant.v.g. sic,omnis stella noscintillans est prope, Planetae no scintillant,ergo planetae sunt prope,pon tur igitur in terminis Γsit in quoc, planet . i. planet7 sit minor extremitas accepta per hanc literam c, s in quo b, non icintillare,J id est,& medius terminus sit non scintillare , acceptus per hanc literam b. Γ in quo a prope esse : Iidest prope esse sit maior extremitas, ' verum igitur eli de c, b,dicere,J idest verum erit dicere b, idest non scintillare de c, ideli de planetis, planetp enim non scinti liant:J quia planetae non scintillant,& haec est minor, sed &a,Jidest
non scintillare,s de b,J idest de prope
esse, praedicabitii no scintillans enim
prope esse, J idest quia non inntit Iare
prope esse, iupi: contingit,se ideo non est causa non scintillare quod sint prope,sed potius e,contra, sic ordinari soset iste ly logismus, sit a prope esse, b,
vero stella non scintillans, c, autem sindplanetae & sic dicam Tonan e b, cst Monrnec, est b,ergo omne c,est a , illa vero
propositio stella noe scintillans est proepe, fiet per inductionem aut per sens si manifesta, quia sorte esset haec maior dubia ideo aeshoc auri stella no scintillans est prope I aecipitur per inductionem,aut per sensum: I quia argentum prope non scintillat,procul vero scintillat. pari ratione lucernarium t umeri
procul existens scintillat, prope vero non, igitur non scintillans prope est,re sic maior est manifesta,&ex sensibus perspicua similiter de at ijs cur no scintillanimespondet Philoponus,quia intuitus in longum tracti, debiliores efficiuntur,& idcirco magis patientes alumine habent phataliam scintillati nis, concessa igitur haec necesse ergoae ipsi con esse: quare demonstratum est
uod planetae prope sunt, J id est necesse est prope esse quod est a, inesse plane eis quod est c, quare ergo erit demonstratum quod planetae erunt prope PPid quod non setiuillae, deinde sis, Hic
Ggo si llogismus no est propter quid,
239쪽
sed qui amon enim ex eo quod noscintillant prope sunt, seci propter illud o prope sunt non scintillant, quasi dicat quod iste syllogi inius non ell propter quid, sed quia nanque non scintillare non est causa de prope esse, sed prope
esse est causa de non scintillare,per inductionem ex sensibus deductam, ubi per illam dictionem planetae, stellae e raticae dictitur, scintillare aliquod corpus intelligi potest duobus modis reno
modo vere,alio uero apparenter,uere
ut ignis vere scitillare dicitu Ceo quod ab ipso scintillae fluunt, apparenter ut stellae fixae,cum sint in uariabiles substatis,non possunt defluere ab eis scintillae vere:tanquam ab igne ut partes suae fluunt, sed apparenter ut experientia patet. Notandum quoq; est quod apparenter scintillare contingit dupliciter uno modo propter nimia tuae lucis intention ,ut patet do sole. Alio modo propter nimiam distantiam iunia noli corporis ab oculo,& hoc modo uidentur stellae fixae scintillare, tertio notandum est quod cum arguitur a causa adestectum,debet argui a notis simplici. ter, si uero ab effectu ad caulam , tunc argui debet a notis secundum nos, di nota secundu nos sunt per inductionem,& per lentum accepta, &quia in
hoc syllogismo arguitur ab electu,
oportet ut maior extremitas sit nota secundum nos: Sc fit accepta per indietionem, de per sensu in ,est igitur quia, non autem quid.
Tex. 3 7. Possibilς est autem, usque.In quibus autem.
HAEc est secunda conclusio in qua
docet Philosophus vertere hanc demonstratione quia ad propter quid, quoniam ibi causa per effectum oueditur,llic uero e contra, dicens, possibila autem est. α per alterum alterum monil rare,J id est contingit feri dem4it rationent, te molirando alteram per
alterum ideli electum per causam, iatunc erit de monil ratio propter quid,Jostendit quom per easdein literas d, ut sit c,planetae, J idest minor extremitas,
sin quo b, prope esse 2 idest prope esse
accipiatur ut medius terminus, fa non
scincillare: θ idest sit a non scintillare maior extremitas: est igitur b, J idest prope esse uel medius terminus in Glideli in planetis s quod est non scinti, lare: quare & in c, id est in planetis si Ple est a, idest non scintillare, & J siel erit syllogismus propter quid, J quia
accepta est causa immediata, sic dicet tur, omne b,est a, c, est b, ergo c, est a. vel sc omne quod prope est no scintillat, planetae prope sunt, ergo plan is non scintillant. Aliud exemplum. siterum demonstrant, quod quidem circularis: sit per incrementa: J idest, iterum per demonstrationem, quia, demonstrant lunam esse circularem propter incrementa, ut quia crescit in lumine circulariter. d. enim Γs quod
augetur circulare quidem sit,J supplefigurae cucularis, faugetur autem sic luna: manifestum igitur est, quod sit circularis figurae. ΓSic igiturJ syllogizando, aut demonii rando de luna si ctus est syllogismus siue facta est domo nil ratio sipsius qui a J non autem quid. Leconuerso autem posito medio
ipsius propter quid fit syllogismus,Jquasi dicat, si demonstramus medium econti quemadmodum nunc demonstrauim iis circularem de Iuna propterea quod circulariter augmentatur,
quod est demonstratio, quia: modo diacamus lunam circulariter augumentari proptur hoc, quod est.sgurs circularis ipsa luna: tunc erit demonstratio propter quid, quia snon est circularis propter ipsius augumenta: sed quia ipsa circularis est ideo accipit huius in diaugumenta, α sic erit perfecta de
240쪽
monstrato a propria , Bd propinqua
causa, non autem ab effectu, ut stat in primo syllogismo ponit hoc in terminis. d.fluna fit in quo c, in quo b, sit augmentum,sit in quo a,circulare.J i. sit c, luna minor extremitas: augm Etum b, sit medius terminus: a circulare,sit maior extremitas: Zc deinde sic formetur syllogismus. Omne b, est a ,omne c, est b, ergo omne c,est a, id est omne quod augmentatur in lumine circulariter est circulare ; luna augmentatur in lumine circulariter, ergo luna e Ii circularis . pro quo loco facit illud dictum Averroisin 3. de anima, omne quod in alio recipitur, in eo recipitur secundum naturam recipientis . similiter Aristo t. in praedicamentis quantam su- pei ficiem esse dicis: tantam albedine
esse dices. si substastitia est figurae circularis similiter suum accidens.
r Ertiam cotausonem ponit Aristoteles in praesentia, dicens polle fieri demonstrationem, quia ex elis iunon conuertibili. ponitque exemi lupercausam remotam: ordinans ipsam demonii rationem in terminis. d. igitur. In quibus autem J de in onstrationibus f media vel medii termini J non conuertuntur cum suis causis. i. illi
effectus, qui non conuertuntor cum
suis causis, & eli notiusJ effectus s ad J
vel quam sic non est causa, quit monstratur,J i. erit demonstratio haec qumque, quia , f sed & propter quid, non .J
non autem erit de moniliatio propter
quid. deinde subdit . amplius in quibus J demonstrationiblis smedium extra ponitur0 vel in quibus causa pro medio accipitur, & illud medium extra pon it, supple non fit de m onst ratio Propter quid, ideo. d. Ietem in in his
non propter quid: sed Ipsus quia d monstratio,Jem propterea quod Γnon
dicitur causa: I in illis demonstrati nibus medium non est causa, vel propria,auti mediata, ut debet esse, verbi gratia, sui propter quid non respirat paries,quia non est animat: si enim nore spirandi causa est hoc, oportet esse animal causa respirandi.J siquis ostendat parietem non respirare, eo quod non ellanimal, tunc non contingit demonstrare propter quid ,quia si non esse animal, esset causa immediata,&propria quod non respiret paries: coat ingeret tunc econtra, ut aliquid animal csse, effet causa reipirationis : sed hoc est falsum, quoniam pisces no respirant, & tamen sunt animalia. ergo non est haec causa immediata, & patet
consequentia, quia tui si negatio et hcausa non esse, J econtra L alfirmatio est causa ipsius esse,Jutputa, vel f sicut si sine mentura esse calida, & frigida,Janimalia nempe cum febricitantJ est causa non sanandi: l &J cum debita portione sue s mensura , erit huius causa sanandi, J eo quod videtur tunc homo se recte habere. ΓSimiliter autem l econtra se habet Isi aisrmatio est causa ipsius esse, & negatio ipsius non cite. J Stantibus igitur his dicieipse quod non contingit in hi si de- monti rationibus, quod dictum, id est demonii ratio propter quid: ino enim omne animal respirat,4 ideli, quia omne animal non respirat, sed aliqua animalia sunt non respirantia, ut dixi. s syllogismus autem huius causs, J scilicet remotae seli in media figura, ut sita, animal, J ideli medius terminus finquo b, respirare. 4 i. st maior extremitas respirare, sin quo c, paries. 4 i. sit
haec minor extremitas paries. linquo
ni quod respirat est animal. Nanque haec est maior somne respirans est animat:J sinc, autem nullo.Ja. iii nullo Pariete