장음표시 사용
71쪽
prietates,tres eo elusiones, unum du- tas in relationem est 6 detur breuiterio hium,de unum correlarium. Declar ta igit prima definitione accedit Ariastoteles ad primam proprietatem:quF est,quod ea quae dicu tur ad aliquid ii bent contrarietatem, ut virtus eli con. tiaria vitio. sed quoniam alijsco uelut hac proprieta idcirco no est illi pro- prium quarto modo. Pro qua proprietate notandum est, qu bd dicimus relativa alia elle, iccundum esse, &alias
eundum dici: dico ergo,quod iis c proprietas conuenit solum relativis lacudum dici, non autem secundum esse: Dicit cigo Philosophus. In est autem cotrarietas in ijs, quae sunt ad aliquid:
ut virtus est contraria vitio cu utrunq; eorum sit relatiuuin:quoniam no pot- sumus considerare unum, nisi alterum consideramus:& scientia eit contraria' ignorantiae: cum t*men sit relativum: deinde ostendit hoc non inesse omni-
quod ubi eli contrarietas per se ibi est motus, sed in relatione non est cotrorietas per se, sed tantum per accidens:
Sc eo modo , quo est contrarietas, eo quoque modo eli etiam motus.
Videntur aut cin, & magis,& minus ea quae ad aliquid
Haec est secunda proprietas huius relationis in qua proprietate ostendit Philosophus , quodquNi relativa suscipiunt intensionem, & rem issionem; deinde ex eodem contextu ostendit quaedam, quae dicuntur ad aliquid non suscipere magis, Sc minus , dominus qu s magis non est altero, ut si habet
centum seruos , alter vero tantum unum, dicitur esse dominus plura unona item magis dominus, sic de patre eadem est ratio: nam magis & minus vebus quae sunt ad aliquid cum subdit di diximus supra, dicunt deserui in quali
- cens mon tamen omnibus iis quae dicu tatis, uel quia ipsa habitudo, quae pertur ad aliquid, siue sunt relativa, haec ista ad aliquid principaliter signi hc proprietas inest, sed solii ut diximus tur,non potest suscipere magis,&mi- quae sunt huiusmodi non secundum es nus. sed in qualitatibus adest magis de j se, sed secundum dici , , t duplici nihil minus susceptio. Primo ergo notanduin Aest contrarium, neque triplici nihil est est hanc proprietatem non omni b. ad aliquid conuenire, sed ijs quae sunt huiusmodi secundum dici, ut ignorantia magis & minus suscipit, & scientia,habu usque,&c. sunt tamen aliqua secundum esse, quae suscipiunt magis & misnus,uel intensionem, S remissionem, quod idem est: quia aequale, inariu te sunt relativa secundum esse,&t medicimus aliquem magis, & minus aequale in . quoniam hoc corpus quatuor pedum dicitur magis inaequale corpori duorum pedu, quam corpus trium pedum, propter maiorem logitudinem. Similiter in numeris, odio enim dicitur magis inaequale duoburi quam quatuor & tempus sex horarii, trium horarum tempori, dicitur m
sis in aeuuale,quam quatuor.quare pocontrarium, neq; alicui,qus talia sunt. fi diceret aliquis quod non debet confiderari hic virtus, & vitium, eo qubdsunt qnalitates:dico, non esse in conueniens una ta eadem res diuersimode
considerata, coli derari in diuersis predicamentis. Secundo notandum est, lignorantia duplex est, secundum eundem in primo Posterior. scilicet,Ignorantia negationis, & ignorantia dii positionis: irtus ergo opponitur ignoratiae dispositionis,ut cotrariu illi. Ignorantia ver negationis,opponitur illi,
ut habitus Opronitur priuationi. Insurgii di bilim,quia ubi est contrarieta, ibi eli motus, sed in ad aliquid none motus, ut patet in libro primo de Phi lico aud&tu . erzO uo est controi
72쪽
cenda quam proprietas. Non obstat in contrariu a ithoritas Aristotelis, quia est scientia,secundum aliorum opinioem, non autem secundum propriam determinationem: Dicit igitur Phil sophus.Videntur aute, quae ad aliquid,
idest relativa sunt, suscipere magis, iaminus. simile enim dedissimile suscipi ut magis de minus:quia dicimus huc magis similem illo alio, aequale Se inaequale secundum magis Se minus dicimus uenanque quatuor sunt magis P qualia duobus,quam sex.ollendit non convenire hsc proprietas omni b.cum subdit dicens: Non autem omnia quae
sunt ad aliquid, suscipi ut magis Sc minus:propterea quod duplum, non dicitur secudum magis & minus, & tamerelatiuum est: non enim est magis duplum hoc quam hoc, nec aliquid horutalium suscipit magis r erit ergo notatione dignli, quia relatio fundatur in rebus aliorum praedicamentorum: idcirco secundum quod ille res habent eo trarietatem,le magis,de minus; hoc
idem retingit in ad aliquid, siue relatiuis: nanque relationes quae fundantur supra res habentes contrarietate magis atque minus: contrarietatE habent magis,& minus in concreto: quae vero fundantur in rebus carentibus co trarietate,& magis atque minus; nec ce, ntrarietatem, nec magis atq; m inus ita. bent, ut duplum fundantur in quant, late,quae caret Cotrarietate, & magis, atque minus, idcirco in relatione non suscipit i gis, 3c minus.
Omnia autem quae sunt ad aliquid, ad conuertentia dicuntur, c.
In prpsenti contextu ponit Aristoteles tertiam proprietatem ad aliquid, quae huiusmodi est, quod relativa ad
conuertentia dicunturi Iegedum eni inest conuertentia in numero plurali, non autem eonvertentiam in singula rim est generis neutri, &non laminiant,ut in quibusdam texti. est, verus textus Graecus habet antistrephonta, vquidem vocabulu est generis neutri,& numeri pluralis . appellat Philos
phus conuellentia , quae nos dicimus, correlativa: correlativa sunt illa quae ad seipsum resersitur,verbi gratia,d minus est relatiuum,& pro suo correlativo seruum habet,quia dominus refertur ad seruum, dicendo enim dominus, est serui dominus, sic vicissim, se γuus est domini seruus. Nota secudumve r. quod conuertentia relativorum , nunquam fit in recto casu : Se ratio est, quoniam inter relatiuum &correlatiuum semper est transitio, vel dii tersitas, sed talis diuersitas in recto casu nosignificaretur, sed identitas significaretur dicendo,patereth filius, de dominus est seruus. Erit igitur conuertetia semper in obliquis. Secundo notanda est, quod conuertentia dupliciter capitur. Primo modo pro conuersion e alia quorum, secundum consequentia existendi ,' &hoc modo est consequentia in relatiuis , dicedo dominus est, ergo seruus est: & seruus est ergo dominus est. 5c hoc modo alijs conuenit conuertentia. Alio modo sumitur, ut est m tua dependentia relativi, de correlatiui inter se, per relatiuu intellige nominatiuum,& per correlativum genitivii &hoc modo sumitur in hac proprietate. ideirco dici ad conuertet iam est aliqua referri inter se secundu de en delatiam . hinc patet solutio, quodo mo de risibilis non dicuntur sic, ut relativa. Dicit igitur Philosophus: somnia relativa dicuntur adcouertentia,ut seruus di citia r domini seruus: de dominus dicitur serui dominus; simialiter duplum dicitur dimidi j duplum; econtra dimidium dupli dimidium: Semaius minorernatus, & minus mai
re minus: sic de reliquis quae ad alizd dic '
73쪽
dicuntur.descendit deinde ad primam conclusionem cum dicit; sed aliquam
do differunt in casu ,eo quod non res runtur mutuo, uel dependent in habitudine eiusdem casus, verbi gratia,disciplina dicitur disciplinati disciplina;& est in genitivo: sed dicendo e co- uerso non ponimus conuertetia in genitivo, sed in alio casu, putam ablatiuo scilicet, disciplinatu dicitur discidit igitur, nos oportere aliquando
gere nCmen .si uolumus, ut illa relati-,ua dicantur ad conuertentia. Dicit ira tur Philosophus.At vero aliquando relativa, non videntur conuerti, scilicet quando no recte assignatur,verbi gra- . .
tia, si quis peccat in assignando ala ad . Nauem,tunc non conuertitur, quia non dicitur auis ala auis. q.d. non refertur
ad alam, in quantum auis: sed refertur plina disciplinatum , in ablativi habi- quatenus alata est:ratio huius est,ut iptudine, ut scientia scibilis scientia di- se sequitur,quia prius non fuit conue-citur; sed scibile , non dicitur scibile nicteriacta assignatio,ala esse ala auis scientia scibilis, in genitivo, sed scibile in ablativo: & sensus sensibilis stimsus dicitur & sensibile sensu, non au e sensus sensibile: erit ergo haec prima
concluso, quod relativa adco uertentia aliquando quide dicuntur, sed non mutuo in eodem casu dicuntur, sed diuerso, Notatione dagnum est,qHod ista diueri tas casus in mutua relatione talium ad aliquid, siue relativorum, prouenit ex eo, quod non reseruntur uniformiter secundum rem: ut patet de
scibili,& scientia: scientia enim secundum rem, idest essentiam ad scibile refertur: sed ipsum scibile non refertur ad icientiam secundum rem, sed iecundum rationem: igitur quia secundum
rem non reseruntur ad scinuicem: idcirco non reseruntur secundum locutioncm,idest ambo in genitiuo,sed casu diu exso.
At vero aliquotiens non vudetur c Cia uerti,nis conuenienter ad quod dicitur, assigntatur, sed peccetis, qui astignat,
et caet. Haec est secunda conclusio huius eapituli,in qua os cndit Aristoteles quγdam relativa secundum dici, non conuerti, co quod reserutur secundum habiti dinem partis ad suu totum: ut Pa-ici de ala,de temone,& de remo.oncnnon enim quatenus habet alas dicitur auis, in eo quod est, sed alata res est: propterea quod sunt multae quae alatae sunt:& tamen non sunt aves; ut patet de sorni icis quae habent alas,& no sutaues. Igitur ala non est auis in quantuavis. Ouare oportet, ut conueni ter
assignemus quod e catur ala alati ala est: & hoc modo conuertitur, scilicet alatum ala alatum in ablativo5 est relatio quae ad conuertentia dicitur hoc modo. Sed quia aliquando non reporiuntur nomina, ut ad correlationem.
snt adaptabilia, idcirco oportet fingere :&hoc est quod subdit Aristot
les cum dicit, Aliquot telis autem so te,oportet fingere nomen ,eo quod nohabent,ad hoc,ut couenienter assignetur conuertentia, ut puta, temo si assi-giretur nauigii: na licet dicatur temo nauigii: non est assignatio conuenies, quia ad conuertentia non dicitur , dc etiam no dicimus nauigium temonis nauigium no enim nauigium eo quia tale, eo ipsius temo dicitur; propterea quod sint aliqua nauigia, quae temo nes non habent, ut patet de scaphis. ergo non conuertitur: quoniam nauiagium non dicitur temonis nauigiu. potui deinde, conuenientem assignationem, subdit.d. sed sorte conuenientior erit a frignatio, si assignetur sic: te mo temonatae rei temo est,aut quomodocunque alter,i .ua alio casu;no enim
74쪽
temonatus nomen habet, sed fingitur sie:igitur si hoc modo, in hisce ad ali-uid,assignetutatunc couertetur dicen
o temonatum temonatae temonatum
est. Similiter & in aliis, ut caput capitati caput est ;& erit couenientior lipe assignatio, quam si dicatur caput animalis caput est: quoniam quatenus est animal, non habet caput eo qubd animalia multa sunt imperfecta caput nohabentia, ut quae scopulis fixa sunt : Se alia, ut embryo. sic igit facillime fortasse quis sumet, quemadmodu supra diruim est de temone,&aliis, quibus no sunt posita nomina, idest,ut ea quae nominibus carent sie dicendum est de
capite . vi caput capitati caput est: &econtra capitatum capitis capitatum
est : similiter in alijs,ut dictum in primis est, ab ala alatum, a temone temo natum. Omnia igitur quae ad aliquid, siue relativa dicuntur si dicatur recta assignatio,vi docuimus, & omnia quoque ad conuertentia dicentur, quia si ad quodlibet aliud, &no ad conuenietem assignationem , assignentur, non conuertunturisi vero ad id, ad quod dicuntur tunc ad conuertentia diculur.
Dico autem supple sic, quoniam nemeorum quae in cofesso, id est certissime ad conuertentia dicuntur, & nomina quoque habent, nihil conuertitur, si relatiuum assignetur ad aliquid eoru, quae sunt accidentia, id est omnia praeter ea quae dicuntur ad aliquid, & non assignentur ad id, ad quod dicunturivi puta si seruus non dicatur domini semuus, sed hominis, vel bipedis, vel cuiuscunq; talium, non conuertitur quia
non dicitur lio serui homo: non enim est conueniens assignatio: neque bipesserui bipes. Quare notatione dignum est, quod conueniens assignatio cuiuslibet relativi fit ad suum correlativit. 2 eius correlatiuum non est aliquid fgnificatum nomine absoluto: seu significatum nomine non includente respectum ad relativum: quoniam omisne correlativum in suo nomine habitudinem ad id cuius est correlatiuum, includit.
Amplius siquidem conuenienter assignent ad quod dicitur, omnibus alijs sublatis, quaecunque accidentia sunt,
relicto aute solo illo ad quod
Duas regulas in praesenti contextu, ad cognoscendum conuenientem, S in conuenientem assignationem, ponit A ristoteles: secunda ibi, si autem non conuenienter. Dicit igitur; Amplius si supple relativa conuenienter assignetur ad id quod dicitur, sublatis omniabus aliis, quaecunque accidentia lanci& tunc conuenienter assignatur, quando relicto illo solo ad quod assignatuest, semper refertur ad ipsum . declarat exemplo deinde . vel sic dicatur: si relativa assignentur ad aliquod eorti, quae sunt accidentia, idest, que sunt extranea, idest quaecunque non sunt ad aliquid vel in hac habitudine;& non as. signentur ad id ad quod vere dicitur. visi seruus non assignetur ad dominii, ad quem dominum conuenienter dicitur,l ed assignetur ad bipedein, vel adesse susceptibilem scientiae, vel esse hominem, relicto illo solo quod dominus est , id est relicta hac particula domita us quae conuertitur cum seruo tu cnon erit sussciens assignatio quoniam conueniens assignatio est quod sempseruus est domini seruus. ponit secundam regulam. d. si aute, supple, seruus non conuenienter ass gnatur ad id , ad quod dicitur, scilicet, ad dominum,circumscriptis omnibus aliis, quae sunt accidetia, & relicto illo solo adqnoda assi-
75쪽
assignatum est, tunc non dicctur ad aliquid mi assignetur seruus hominis, &circumscribatur, siue definiatur, vel contineatur elle dominum, iam ia5 di cetur ad ipsum hominem: quoniam si dominus non eis, nec semus et t. limili modo, si ala assignetur avis:quoniam si
circunscribatur auem esse alatam iam amplius ala non dicetur ad aue: nanq; si non est alatum, nec alicuius erit ala. cum aufertur alatum, & ala quoque. idcirco oportet assignare relathiu ad
id, ad quod conuenienter dicitur, scilicui, ad shu in correlativum. & si sit nomen positum, ut seruus, dominus, pater, filius, &c. erit facile assignare ad
suum correlatiuum . si aute in non fit, supple, nomen positum ; tunc necessarium erit fingere nomen, quemadmodum supra tactum eli : si vero sic assignentur, supple,relativa, siue quae di, cutur ad aliquid: inam talu in eit,quod
'mnia,dicuntur ad conuertentia. Sed
notatione est dignu, ne aliquis putet quod homo sit accides cum sit sublimila,quod accidens dupliciter sumitur,
uno modo, vidistinguitur contra substantiam, S hoc modo hic non sumitu alio modo accipitur, ut est aliquid
extraneum in aliqua re, vel accipitur, t extraneum in eadem, ut bipes, homo, quoniam cli extraneum elle hominem, aut bipedem: impostibile nanque est dominum non es le hominem.
Viden tu autem ipsa ad asiquid simul esse natura,& in plurimis quidem verum est. in ali
Haec est quarta proprietas ad alio: in qua ostendit Artito t. quod relativa sunt simul natura: quoniam qitae posita se ponunt, & perempta se perimur, sunt illa simul natura, id est, quando adpositionem unius, sequitur positio alterius,ia ad negationem unius , sequitur negatio alterius: tune dicuntur e se simul natura, ut patre posito ponitur filius: perepto patre S filius quoque perimitur: non enim quis potesselle pater, nisi habeat filium, neq; contra, non quod mortuo filio non possit
ille homo permanere in esse naturansed quod amplius non dicetur pater:& per conseques non erit ad aliquid. Deinde hanc proprietatem non inesse omnibus relativis ollendit. pro qua proprietate sciendum est,quod relatiua dupliciter capi poli unt, uno modcisi considerentur quatum ad sua fund menta,& 1 ubiecta,ut pater,& filius, psubstantia quae genuit, & quae genua
est. sic illo modo non oportet quod relativa sint simul natura, imo unum potest esse prius altero, tempore R natura, ut pater prius cli filio. Alio modo
possunt capi per se, ideli pro respectibus:& sic omnia relativa sunt si in ulnatura: idcirco haec proprietas omniabus relativis competit, di si non soli si tamen est illis propria secudo modo. dubitaret sorte aliquis, quod pater Afilius non sunt simul natura ,& tamen sunt relativa. sic causa & effectus,quia
secundum naturam,causa esse tu princedit. ergo non sunt simul natura rei tilia. Secundo ars uitur sic,illa quae opponuntur inter se, non se pon ut ac perimunt, sed relativa opponuntur; ergo
non se ponunt inter se . Tertio sic,vnu relativorum ponitur in definitione alterius,ergo unum est prius altero. Ad primum sic respondedii est, secudum Ver. quod si consideretur pater de filius , causa & effectus, quantum ad id quod sunt, non sunt simul natura, m terialiter,tamen intelligendo. si ver5
considerantur sorma liter quantum ad relationem causae ad effectum,&esse-etus ad causam,& ut sunt relativa: tuc
sunt simul natura: sic de patre & filio. Ad secundum dicitur, quod licet opponantur relatina respectu eiusdem
76쪽
subiecti,& non posita se ponant; tamenon opponiitur respectu diuersorum subiectorum,ut hic considerautur. Ad tertium dicitur, qu bd licet unum relativorum , ut terminat dependentiam alterius sit aliquo modo prius alio , &ponatur in definitione alterius,tamen quatum ad istae sub forma relationis, virum non praecedit aliud. Ad textus
dilucidationem quod est intentum nostrum, accedamus. d. igitur Philos phus: quod videntur ipsa relativae Die sint ut natura , quia in pluribus hoc est verum :& in aliquibus non est v rum . Dimidium enim & duplum sunt simul natura:& dominus,& seruus: cudimidium est & quoque duplum teperitur: si duplum &dimidii im quoque:& si dominus adeli & seruus quoque:& econtra si seruus ergo & dominus. Similiter & quae sunt similia his, se habenti Probat deinde per hanc ratione: quia illa sunt simul natura quae posita ronunt , de perempta perimunt se
inuicem : quia fi auferatur duplum,&dimidium aufert ride econtra. Similiter si dominus aufertur,& seruus quo-
ue,& si seruus,dominus, Sequaecunq:unt talia.Vbi notandum est, quod si v- num fuerit causa alterius, non erunt simul natura, sed simul tepore, ut causa est prior suo causato natura, sed ii otempore. sic subiectum de suum proprium se habent. Si vero unumno est causa alterius, ut dominus & seruus tunc erunt simul natura: sicut pater& si lius.
Non autem in omnibus his, quae ad aliquid, verum videturiale simul natura,&c.
Contra hanc proprietalcia, non es se conuertibilem instat Artiloteles, duabus inflant ijs,cum duabus unicuique rationibus . de prima dicit, quod non in omnibus relativis hoc videtur verum,scuice quod sat simul naturavi patet de scientia & scibili, quae sunt ad aliquid: quia scibile est prius,quam
scientia. nanque in pluribus, idest, nain paucis,aut nullis scientiam accipiamus a rebus, nisi res praeexistant, adeo
quod res primum sint, deinde acquiramus scientiam, vel dicatur sic, illud quod accipitur praesupposito ab alio, est 1 sterius eo. Sed & addite hanc minorem scientia accipitur a s cibili
ut patet in textu, cum dicit: nam ut iapluribus scientias accipimus a rebus
prius subsistentibus: in paucis vero, vel in nullis contingit, quod scientiast simul cum scibili. Amplius,& ponit
secundam rationem ad hanc primam inllantiam. id ad destructionem cuius
aliud destruitur, non autem econue
se hoc potest fieri; eo prius est natura: addite hanc minorem sed scibile, ut pateti litera sublata, simul aufert scientiam,& no econtra, scilicet quod sublata scientia, scibile auseratur: er go scibile est prius naturaliter scien tia. quoniam si non est scibile, neque erit scientia, quia erit scientia nullius, sed non econtra: si no sit scientia prori hibet esse scibile, ut patet de quadra' tura circulari, quae forte, scibilis est;& tamen nondum est scientia de ipsa. sunt quidam , qui ponebant circulum quadrari cum quadrato, quod aliqui affrinant Botelli hoc fecisse , quod tamen non credo:ipsa vero scientia scibilis est &si nondum adsit, amplius,& in secunda ratio, quia dest ructo animali destruitur scientia, quae in ipso est: nanque subiecto destructo, & accidens quoque destruitur: sed destructo animali non est necesse destrui scibile:
quoniam contingit multa scibilia esse destructo ipso animali. igitur manis stum, quod scibile & scientia no sunt simul natura,quamuis ad aliquid uicatur. Secundam instantiam deinde ponit eum dicit his quae sunt dicta de scieciabzc scibile, vel re spectu scibilis, si-I a militer
77쪽
militer se habet ea quae de sensu sunt, respectu se sibilis. quonia prius est sensibile, quam sensus: sublato sensibile
simul aufert sensum: sed non e contrarnon enim sensus aufert sentibile, quia sensus est circa corpus, & in corpore
esti destructo igitur sensibili, deliructu corpus: eo quod omne corpus est sensibile,& per consequens sensus,qui est in corpore simul perimitur. cum autem non est corpus, & sensus quoq; aufertur . quare ergo sensibile s mulsensus interimit. sensus uero, non aufert sensibile simul cum sensu ,quia perempto animali, Sc sensus quidem aufertur: sed sublato eodem animali, sensibile remanet,& erit corpus, quia corpus potest remanere calidum, frigidum , dulce, & amarum , quae quidem omnia sunt sensibilia. Secudam rationem ponit deinde,dicens: amplius sensus sit cum sensato, siue sensitivo, idelicum re sentiente, ut cum fit simul animal, & sensus: Sed sensibile, idest sed antequam sit sensatum naturaliter est corpus sensibile, ut puta ignis, aqua, aer,&alia huiusmodi ex quibus elementis conflatur animal, S: haec prius sint in animali, quam sit sensus. concludit dicens , igitur prius est sensile vel sensibile, quam sensus naturaliter.
uidnam sit prius,vel sensibit e,vel senus, ex his quae dicta sunt facillime cognoscere possumus.
virum nulla substatia ad aliquid
Supra determinauit Philosophus de relatione, magis secundum aliorum opinionem, quam secundum propria: nunc incipit de ipso praedicamento ad aliquid iuxta propriam sententiam r& ollendit ubi relatio non habet ,&ubi habet locum, scilicet, in aliquibus sie: dicit igitur. habet aut e dubitati
ne, i. est quaestio an sicut dicitur sit,Unulla substantia dicatur ad aliquod, ut videtur,vel si aliqua videtur, qualis sit vel secunda, vel prima. declarat idem cum subdit, nam in primis substantiis. Verum est, quod non secudum aliquid seu quod non sunt relativa prim g su
stantiae,siue secundum partes, siue s cundum se totas sumantur, verbi gratia,quidam homo non dicitur alicuius quidam homo: similiter neque quidabos alicuius quidam bos dicitur. hoc idem de partibus substantiae constat, quoniam quaedam manus non dicitur alicuius quaedam manus, licet sit manus alicuius: quoddam caput quoque non dicitur alicuius quoddam caput: et si dicatur alicuius caput. deinde sidsentiendum sit in secundis substantibollendit,quando dicit: similiter autem& in secundis substanti js, quae si secundum se totas sumantur, manifellii est, quod non sunt relativa, ut puta homo, non dicitur alicuius homo:nec bos dicitiir alicuius bos, sed possessio alicuius: neque lignum alicuius lisnu sed possessio alicuius. ollendit deinde iblas substantias in quibus adest dubit tio . dicens: in aliquibus vero secudis substanti js, dubitatio praedicta habet
Iocum, quia caput dicitur alicuius caput .Sc manus dicitur alicuius manus,
di sic de aliis huiusinodi quare forsitan haec videbuntur esse ad aliquid, si
ue relativa. Notandum tamen est secundum Grat. quod nihil dicitur ad aliquid : nisi inquantum includit ad aliud respectum: quaedi vero manus non includit respeAum ad aliquid, ex eo quod dicitur quaedam: sed ex eo,qadicitur mairus. ideo D. Aristo t. quod manus dicitur alicuius manus, sed n5 alicuius quaedam manus.
quae sunt ad aliquid, definitio assignata
Quoniam ut supra diximus, Io qu
78쪽
eus fuit Aristoteles Iuxta mentem Platonis, ut quidam afferunt , circa locutionem de relatione, siue de his quae sunt, ad aliquid: nunc secundum propriam sententiam definit:& est definitio quae competit relativis secundum esse lotum: corrigit primam , vel modificat illam; cum dicit,si definitio eorum, quae sunt ad aliquid est sufficienter assignata; aut erit omnino difficilis
vel impossibile est soluere, id est saluare,quod nulla substantia ad aliquid di Z catur: Si vero non est sussicienter assi s unata definiantur sic. ad aliquid sunt, quibus hoc ipsum esse, quod sunt, est ad aliud quodammodo se habere, i. hoc ipsum esse essentiale est ad aliud quodammodo se habere. quoniam est contraria primae, subdit quod forsan
contra hanc dicent aliqui .vel explicetur hoc modo, quoniam competit, ut diximus omnibus relativis secundum
esse) ad aliquid secundum esse sunt vocabula, quibus hoc ipsum esse, i. qu rum principale significatum est habitudo ad relationem ,& ad aliquam re. patet hic conuenire, quibus diximus. prior nanque definitio est communis, omnibus seruit ad aliqnid: tamen hoc non est verum, quod de omnibus relativis,talis essentia, vel, hoc esse, ut stat
in definitione priori,sit eis, secundum id quod sunt,en aliorum dicantur: ut dicit illa definitio. ponit deinde aliam proprietatem dicens, quod si quis iam
uerit definite unum re Iatiuorum,definite noscet, & reliquum , , t si quis iam
uerit definite dimidium , & definite
noscet cuius est d midium. quo ni imin definitionibus virorumque, utrisq; uti necesse est. Notatione dignum est secundum Veri quod in definitione r
latiui non ponitur correlativum tanquam pars essentialis eius,cum relatiatium, de correlatiuum lint essentialiter
distincta,ut Dominus,& seruus sed ponitur correlativum in eius definitione tanquam terminus depe udentis ipsius relativi,quae quidem dependentia non cognosceretur perfecte, nisi cognosceretur terminus eius. sed dicet aliquis, quod unumquodque eo modo quo habet esse definitur ,& cognoscitur: sed unum relatiuum habet esse separatu,
a suo correlativo , ergo unum potest
definiri ac cognosci non cognoscendo aliud. Ad quod sic breuiter respondendum est, quod licet virum habeat e separatum ab alio,tamen illud esse noest absolutum, sed respectivum in o dine ad suum correlatiuum, idcirco, habet per ipsum definiri. Secundo notandum est, quod tres conditiones requiruntur ad hac relationis definitionem: primo quod ambo extrema sine realia: ideo in non entibus , non erit relatio realis, sed rationis. Sunt realia pater&filius. Secundo quod sint realiter distincta, ut de patre, & filio patet. idcirco relatio identitatis, non est realis tertio quod extrema sint eiusderationis , & ordinis: idcirco relatio
creaturae ad creatorem non competit.
Manifestum igitur, & ex ipsis est, si enim nouit aliquis hoc quod ad aliquid est, est autem esse ijs, quae ad aliquid sunt, idem ac ad aliquid aliquo mo
Inseri ex dictis correlativum Ariastoteles; deinde soluit quaestionem supradictam de substantia: licit ergo primum,quod ex his,quae dicta sunt in secunda definitione, patet quini si quis scit. l. nouit aliquid de numero illorii, quae ad aliquid dicuntur definite, siue per definitionem: sciturus quoque est illud ad quod dicitur, idest correlat, uti m. quia definitio significat quid est esse; sed esse relativi, non est nisi ad aliud se habere, ut diximus,ergo definiatis relativi propria exprimit correl
79쪽
esua. Ad quod se habet ipsum relatiuudefinitum. igitur si aliquis nouit aliquid eorum , quae sunt ad aliquid definite, profecto, desinite nouit ad qJ quodammodo se habet, id eli si quis
nouit singulare, Se dc finitum,& singu- Iariter,& definite noscet & reliquum. quoniam si no nouit omnino ad quod
aliquo modo se habet, ut duplii dimidio, neq; si ad aliquid, noscet. Sed hoc est manifestum in singulis, quia si quis
nouit quid esse duplum : statim oportet, quod sciat cuius est duplum: Si. n. nullius definitorum .i. singularium, nouit ipsum esse duplum: neq; sciet an sit duplum necne. Similiter siquis nouit quid melius sit desinite, SI cuius meli sit statim definite cognoscit . quapropter non indesinite,vel in determinate agnoscet,quod hoc melius est deteriore. quia id e finite scire, est suspicio, noaut scientia, propterea quod non exacte sciet, quod melius, sit peiore melius .nam de forsan nihil deterius est ipso. Quare ergo erit necesse, qJ siquis noscat aliquod relativorum desiuite, di id ad quod dicitur, i .correlatiuum definite noscet. soluit deinde quastionem de substantia supra allatam cum dicit, caput vero,& manus, singulaque eorum,quae sunt substantiae, ea ipsa qsint. i. quatenus sunt huiusmodi, possunt sciri desinite: sed ni,n est nec cicarium scire ad quod dicantur, cuius. n. sit hoc caput, vel cuius haec manus noest scire desinite . quare ergo non erutlixe relativa, &si haec non sunt de numero corum,quae dicuntur ad aliquid; era erit haec propositio, quod nulla sibilai.tia dicetur ad aliquid. addit
deinde ad excusationem sui, quod dis scite sol san est de singulis pertractare .i.de huiusmodi rebus, nisi frequenter pertractata,ac perscrutata sint; sed tamen non erit inutile de singulis dubitare. Notatione dignum eis iecundu
tiuorum desinite,& reliquum , quodpnon debet intelligi, ut unum per aliud definiatur. i. quod debeat definiri pe reliquum . sed est intelligendum lux ta mente Philosophi,q:iod qui cognoscit definitione unius relativorum, cognoscit di correlativi definitione nec sequitur propter hoc, quod definiatur per reliquum . quoniam aliud est alia qua esse si in iii natura, Sc aliqua esse no
ta per alia. unum enim relativoru non
est notum per aliud. si vero dicat aliquis, quod potest cognoscere illu, qui pater est , non cognoscendo illum,qui est filius suus. Res p. quoniam non qui est pater, nec qui filius est sunt rei
tiua . tamen nullus potest filium, cognoscere,quatenus situ,nisi cognosca .& patrem. neq; patrem quatenus
patrn si cognoscat filium suum. Sed diabitaret aliquis , quod unum quosque habens genus , 5 dii serentiam, definiri potest per genus, & differentiam eius: sed relativa habent genus,& differentiam intrinsecam , igitur si ne correlativo possunt definiri per sua
genus,& per suam disserentiam. Secu-do sic, partes substantiae non sunt vera relativa, S tamen eis conuenit ista dofinitio , quoniam esse eoru est ad aliud quodammodo se habere. ergo&cxta Tertio sic, entia diuersa, & realiter disellincta, non habent quod simul cognoscantur: sed relativum, Sc correlata vii, sunt entia diuersa. ergo non recte dicitur, quod si quis definite nouerit unurelativorum , definite nouerit lx reli quum . Ad primam rationem cum di cebatur, quod unumquodque habens genus,&c. dico quod licet relatiuuim
habeat differentiam, tamen illa dis
rentia non est absoluta, sed respectitia& dependens ad terminum extrinse
cum, idcirco non potest pei secte per ipsum cognosci. ad secun)am dicitur, quod totum esse partium substantiae
non est ad ciuili xt in hac definitione intelli,
80쪽
intelligitur: quamnis ultra suum esse aliquid, importent quandam dependet iam ad totius operationes,a quo toto sumunt nomina partis: patet ergo non conuenire. Ad tcrtiam rationem dicitur breuiter, quod loquendo simpliciter unum relativum potest cognosci absque alio, tamen uno cognito facili- er cognoscitur reliquum: Habuimus ergo duplice definitionem relativo
ru in habuimus etia quatuor communitates, scilicet, pretina a in relativis inesse contrari et alcm, ut virtus contraria
est vitio. Secada quod suscipiunt quρ-dam in magis,dc minus, & qda non .Tertia, quod omnia relativa dicuntur ad conuertentiam, ut dominus serui dominus, seruus. ubi vero non est se, silendi consequentia non conuertuntur. consequentia aute in subsistendi
est consequentia ab eise, ad esse .hoc esta propositione de secundo adiacente, ad aliam de secundo adiacente, ut si pater est, Se filius est, filius de pater. similiter in tempore futuro,& praeterito. si
fuit pater, fuit filius. ctim vero ad consequens non sequitur antecedens, sui silendi consequentia, non conuellitur ut homo est ergo animal. scd non cc tra:habuimus quartam proprietatem, scilicet esse si in ulnatura, cum stati: nest pater, illico, & filius est. habuimus
tres conclusiones, de unum dubium.
De Qualitate. Qualitatem vero dico, secundum quam quales quidam es.se dicuntur. Est autem qualitas eoru , quae multipliciter dicuntur. Una quid cin igitur speci csqualitatis, habitus, de di positio dicuntur.
T Stud est caput quartum huius secum 1 di tractatus: habet aute descripti
nem unam,quatuor qualitatis species, suntque duae dii se retiae primae speciei, R dubium virum . definitionem qualium, tres proprietates, regulam una, duoq; dubia; unum uid secundam proprietatem,& unum ad te mam. Cur vero de qualitate nunc egerit satis supra in praecedenti capitulo, me fecisse ii tum puto: sed tamen dicam cum Boet. quia Arilioteles admiscuit quaedam relationis,cum quantitate, idcirco prius de relativis egit: nunc vero quoniam post magnu de paruuin, sequitur quindam comparatio, aequale, se inaequale,& sut qualitates: idcirco de ea tractat. est autem qualitas quartum genus generalissim ina, quae lub se continet alia
genera, per quae res denominatur,ve
bi grati a caliditate, res dicitur caliada, a frigiditate frigida, a grauitate, grauis, a scietati a doctus & similia. igitres calida erit qualis: frigiditas, caliditas albedo, prauitas,&alia huius in odi qualitate, erui. Dicit ergo .dico, vel appello qualitatem illam , secitdu qua, i. per quam dictitur, supple, res quales. dii iidit deinde qualitatem cum dicit, quia qualitas eli de illorum numero, quae multipliciter dicuntur, idest, multis modis.& una ei' species, idest,qualitatis dicitur habitus, de dispossitio. Notandum autem, secudum Ant. And. quod multi 'Iicitas duplex est, scilicet significatum,de multiplicitas suppositorum . militiplicitas significatorum pertinet ad aequivoca multiplicitas vero suppositorum pertinet ad omne comune,& uniuei sale viai uocii. cum igitur dicitur quod qualitas dicitur multipliciter; intelligendum est de multia plicitate suppostorum, non significatorum : quia aliter no esset genus unia uocii test. Dubitaret autem aliquas,
quod secundum differentiam subita tialein dicimur quales, de tamen non