장음표시 사용
71쪽
s c HORATII AUGENII L I p. II.
secte filixerit ad membrum, quidnam agere conueniat, itemque ubi adhu* conssuit. Nam si materia ad huc in fluxu fuerit, eam a suo auertemus loco, quatuor tamen conditionibus prius animaduersis. Haec ille. Quae si vera sunt, in nises uni faciunt, abliuinoris motu non petieiuscemodi indicationem, sed asitus artis, illiusque consensu. Animaduertere quidem oportet partes assectas duobus modis considerari posse: uno quatenus sunt similares, alio modo quatenus, organicae: sumitur indicatio a temperamento partis confiderantes eam, ut similaris: via situ, a forma, a figura,a positione, a consensu: sumitur indicatio a parte, ut instrumentalis est. Nam haec com plectuntur naturam partium orghnicatum : ut diximus in nostris commentariis ad eum Avicennae lib. Postquam io igitur docuimus quid indicet revulsionem munc quibus illa humoribu&debe tur, explicemus. Humoribus qui iamiluunt,a qui non fluunt sed propterco
potis aliquem aflictum, aut humorum qualitatem fluxioni parati sunt, debetur
reuulsio Triplex enim est humor alter qui in partis substantiam iamsparsus: - ter qui in venis eius partis continetur: atq; tertius,qui ad affectum locum moti tur, Si nisi sistatur, affectum auget, aut moueri aptus est. Hinc triplex a medicis excogitatum est remedi una: ei qui fluit, aut impetum facturus est, reuulsio fim plicitet adhibenda est: illi qui continetur in venis partis, derivatio: alteri autem ab ipsam et laesa parte euacuatio adhibeuda.Sic quidem tum apud omnes medicos, tum autem maxime apud Galenum obseruatum legimus dum docet genufluxione ae inflammatione laborante venam secari oportere in ipso cubito adfluxionem reuelle ndam Nulli autem dubitationem facit, sectionein, quaesit in brachio, educere non posse sanguine, qui in venis genuum continetur. Quamobrem is non est, qui reuellitur . sed qui ab aliis partibus confluit actit,aut potentia. Quaesivera sunt manifestuiri faciunt Matthaeum Curtium virum ali quin doctissimum non parum in hac tractatione aberrasse, dum colendit eu dem humorem esse, qui reuellitur, aequi derivatur, Cum tamen, ut praetermi tarn Arabes Medicos Galenus passim coturarium admoneat,nempe in inflammationum principio humores prius esse leuellendos, deinde autem deritiam dos. Sed hec, alia li maximi momenti contra hunc hominem alibi diligenter saprosecuti sumus. Nunc vero ad propositum reuersistatuamus deberi reuulsi nem fluentibus humoribus, deberi etiam &quiescentibus, dum tamen solent fiuere ad affectam aliquam partem, ut Galenus libro de venae sectione testatui; ubi scribit, easdem venas secandas esse in praeseruatione, quae in inflamationum principio secantur, idque optima sane ratione, idem enim est humor,qui in proseruatione, A praesente iam allectu reuulsione postulat. Disterunt autem,quod in uno casu no stuant, in altero vero iam moueantur: itas si in utroq; fluxionem intercipere volumus, ta hunc praecipium scopum habemus, idem remedi a r
uulsuum adhiberi debebit. Sed quia qpinia,quae ad reuulsone pertinent,in
sumus abunde prosecuturi hic tantum dixisse susticiat, quantu nostro expediat proposito, quae hic desideratitur, ibidem legere oportet. Revertamur nunc ad institutam disputationem Sciendum est igitur,revulsionem posse multis modis exereeri, nempe cucurbitulis, scarificatione,frictionibus, deligaturis, enematis, purgation venae sectione atque id genus aliis.Quamobrem,quid ipsam reuul. sonem indicet hactenus videmur explicasse,at vero nondum exploratum qui reuulsionem per missionem sanguinis. id igitur venit in praesentia docendum Memoria id principium repetamus, de quo etiam si pra mentionem fecimus, nempe venae sectionem magnum quoddam esse praesidium,quod equidem a hiberi non debet nisi morbus fuerit magnus. Quamobrem non qualiscunque sanguinis fluxio generosum hoc remedium postulat: aliquando enim prostii set mone intercipienda satisfacit frictio, aliquando concurbitulae,quandoque autem scarificationes, ut puta si leuis sanguinis motus fuerit, Sc corpus plethoricii non extiterit. Vetum si fluxio fuerit astatu digna, aut certe vereamur,ne talis fiat, statim profecto ad sectionem venae confugimus. Sic quidem in vehementibbus sanguinis fluxionibus, ab utero, a mariscis, a naribus, a vulnere, aut undelia
72쪽
hct erumpentibus, quamuis nullum sit in corpore plenitudinis indicium, v ram pertia lidimus, quo sanguinis motus ad contrariam regionem feratur, atq;isem in inflammationibus externis ae internis accidit, ut Angina Pleuritide,
Perii neumonia Phrenitide, Hepatide Nephritide,& id genus reliquis. Nam tu harum principio stuente sanguine utiliter ipsa sanguinis missione pro reuultisne vi imur. Porro idem est iudicium de inflammationibus quas suturas sum
Cimur: tales vero fiunt,aut propter calorem, aut dolorem: hae enim duae sunt duaxionis causae, aut etiam si aliqua sit pars imbecilla, corpus vero ipsum plethoria cum fuerit praeserti in quo ad vires, tunc vereri oportet ne fiat inflammatio, at ox o huius cauia tuto venam pertundimus. Ergo ut rem ipsim unico expediam verbo.vbi magnus fuerit fluentis sanguinis impetus,aut talis timeatur, tunc reuulsionis causa praesens est de mittendo sanguine indicatio, quam affecta pars suggetit fluxione liberanda.
iudicet mi me inguinu, tanquam derivativum praesistium. PORRO autem quibus humoribus debeatur derivatio, non facile est explica
re. In hac enim materia anceps nonnullis videtur Galenus. Is enim scribit decim otertio methodi derivandum esse humorem,qui inflammationem facit: siue quod clarius docet libro secundo ad Glauconem, humorum, qui iam obsederunt membrum,deriuationem medelam ege. At vero alibi idem auctor feribit inueteratos affectus derivatione tolli. Qua sententia constat,nunquam
tendum esse derivatione in recentioribus morbis; at possunt recentes existe
3 re assectus, in quibus humor in partis substantiam iam insederit. At Matthaeus Curtios putat Euentibus humoribus derivationem deberi , hancque perpetuo reuulsionem piaecedere. Sed utrunque profecto, maximo errore arbitratus est. Primum enim, quod proprium est reuulsionis, ut superiori capite docuimus, id ipsum ad derivationem pertinere non potest. Deinde vero si humotibus,qui iam hi 3 o impacti sunt in partis subitantia, ut Galenus docet, derivatio debetur, quomodo fluentium humorum remedium esse potest Z Atq; praeterea si inueteratis attas ea b inqui b humores vix confluunt, aut certe non violanter mouentur, competit derivatio, qui potest adhiberi humoribus,maxime fluentibus E His addo
falsiissimum esse, derivationem prius exercendam, quam revulsionem. Clarictima enim est sententia Galeni, tum decimotertio methodi medendi, tum lib. seeundo ad Claucone instamationes in earu principio prius reuulsionem exiger demum velo derivationem ipsam. Sed quid ego hic Galeni sententiam affero , cum cuidentissimulta sit axioma apud omnes cuiuscunq; factionis medicos, in quo non parum admiror, virum hunc, alioquin de arte medica optime meri- o tum,tot' quod aiunt, C lo aberrauis te. Quid ergo in hac re dicendum suppetit,nempe recte Galenum sensige, derivationem deberi humoribus in inflama tione contentis atque inai Tectibus inueteratis. Quae res venit diligenterexplicanda quoniam difficultatem non mediocrem habet. Primum quidem tetendum est, a lectum aliquem inueteratum dupliciter dici, uno modo ut tempore diuturno perdurauerit, atque nihil penitus confluat inaffectum locis, alio in do pro ast ectu, in quo humores non adhuc vehementiori impetu moventur, sed magnu; ille fluxionis impetus iam restiterit, aliquid tamen adhuc conssuit, moueturque, quamuis maior sit pars humorum, qui confluxetunt. Deinde autem notandum est humores in aspecto loco contineri,ita quidem ut amplius, nolo minimu quidem illorum stuat, aut ita, quod quamuis pars aliqua fluat, sit tamen exigua ad stu am collatione habita. His in hunc modii sese habentibus dicenduest derivatio nec Sequandam revulsionem, scaute diximus, ta non simpliciter reuulsionem, quia est particularis, de localis reuulsio,ut supra demonstrauimus. Statuamus ergo humoribus fluentibus debeti ipsam revulsionem,sue simpliciter dictam, siauc secundum quid . Quoniam vero humores duplicitet ficiunt va
73쪽
enim maxime mouentur,quod in inflammationum principio contingit vel parum fluunt, ut in aliis temporibus, tunc sane, cum impetus maximus est, adhibenda est reuulso. Cum vero is maiori ex parte restitit, tunc sane praestat deriuare per loca vicina: hoe enim inuicem differunt, quod illa ad partes distantes, haec vero ad propinquas deducit. Sic sane uteri astectus per vesicam derivamus, atq; huius pastiones per uterum: similiter derivamus affectiones intestinorum per locos muliebres aut vesicam: ergo leuiorum fluxionum proprium auxilium est derivatio. Haec, quae uniuersaliter diximus de ipsa derivatione, opus est, ut particulariter ad missionem sangui nis retrahantur, de qua disputatio est. Putamus itaq;, partem leui sanguinis fluxione tentatam, & sanguinem plenam deri- i ouationem indicare, modo tamen pars affecta habeat canales ac riuulos vicinos, per quos eiuscemodi derivatio commode fieri possit. Non enim, quamuis deriuatio semper fiat per partes vicinas, omnis sit per sectionem venae: si quidem non omnes assectus habent venaes proximas, per quas humores derivari possunt. Ergo derivandum per sectionem venae, tum cum sanguis leuiter confluit, tum etiam cum affectus locus venas habet propinquas, per quas ceu per canales p test sanguis derivari. Ex his, quae hoc loco diximus, patet, derivationem non deberi humoribus, qui iam tenaciter impacti sunt inaffectam particulam, sed iis, qui leuiter mouentur, quorum tamen portio locum inflammationis subiit. Deinde vero constat, quomodo Galeni sententiae interpretandae sint; at spo- tostremo quid derivationem indicet per missionem sanguinis. Caeterum, quia haec, quae diximus de derivatione, habitura sunt non mediocrem dubitati nem apud clarissimos quosdam Medicos, velim, ut hoc loco stipponantur: quoniam cum de reuolutione & derivatione in hac nostra methodo tractabimus,
totum hoc negotium diligentissime absolvemus. C A P. XX. i indicet m Asne anguinis ut euacuatis a praestiuam. Doc t AM vs modo, quid indicet missionem sanguinis, tanquam euacum sistitium auxilium, quod totius institutae disputationis reliquum est. Itaq; ubi plenitudo magna fuerit, modumq; S mediocritatem excellerit, semper viget indicatio de mittendo sanguine: hac ipsa multitudine praesente semper adest indicatio, absente vero abest. Quamobrem si vera sunt, quae diximus, venae sectionem, tanquam euacuatiuum praesidium semper modum excedens , multia ludo indicabit. Possumus autem dupliciter multitudinem contemplari: uno modo, quatenus est citra morbum: alio modo, quatenus est cum aliquo affemipraeter naturam, utroq; modo semper indicabit missionem sanguinis. Verum quoniam haec habent nonnullas distacultates, opus est,ut de his agamus diligentius. Primum igitur sciendum est, veterem quaestionem fuisse, an a multitudi- . . ne venae sectio indicetur. Nam Empirici semper, ubi illa signorum syndrome apparuerit (sic enim vocant concursum ars congeriem signorum, quae pleth rica sunt continuo mittendum esse sanguinem tradiderunt. Contra quos thmen validissimis rationibus aestuat Galenus, docens, conuenire multis sectiomnem venae, in quibus non adsunt signa plethorica, atq; tandem plenitudinem iapsam non indicare missionem sanguinis, eo potissimum argumento persuadet, quod plerii as sanguis mittatur ipsorum etiam Empiricorum testimonio, reuulsionis causa, in quibus minime consistit plenitudo. Caeterum merito quidem Empirici refelluntur: primum, quia in sanguine mittendo fuerunt temerarii: non enim sufficit, ut sanguis commode mittatur, plenitudinem adeste, sed am- - oplius venit distinguendum,an maioribus,an autem minoribus auxiliis veniat v- tendum: quae res innotescit nobis ex varia plenitudinis dist entia, ut suprad clarauimus. Deinde vero, quia scopum non attigerunt, reprehendendi sunt: si enim res hoc modo haberet, sanguis nunquam esset detrahendus, nisi habet
cibus plethoricam syndromen, quod tamen falsissimum esse, nemo est, vel tantillum
74쪽
tillum in arte medica exercitatus, qui non cognoscat. Nos vero, qui plenitudinem esse, verum scopum significamus, longe diuersi sumus ab horti hominum sententia. Nam hi in sola plenitudine, quo ad vasa mittendum esse sanguinem, consuluerunt; nos vero non solum in hac,sed etiam in altera, quae vires respicit: illi in omni plenitudinis differentia quo ad vasa generosum hoc praesidium ad- miserunt: nos vero in sanis aegrotisve utimur, cum plenitudo est magna, quae scilicet aliis faciliotibus mitioribus j praesidiis arceri non possit. Empirici citra
plenitudinem nunquam sanguinem mittunt: nos vero in plenitudine quidem admittimus euacuationis causa; citra plenitudinem autem revulsionis ergo xt supra declarauimus. Empirici solam plenitudinem in actu considerandam di xerunt: nos vero eam etiam, quae futura est. Tandem Empirici solam admirutere videntur uniuersalem plenitudinem : nos vero uniuersalem dc particularem esse necessariam tradimus. Rursus autem quemadmodum morbus magnus, cum apud Galenum, tum apud alios auctores dupliciterdicitur, vel actu vel potentia, sic plenitudo similiter, aut actu, aut potentia dicitur : actu, cum mnes partes sanguinis abundantia turgent: potentia, cum aut uniuersum corpus, aut eius determinata particula recipere multitudinem debet, ut puta cum retento sanguine, qui e mariscis aut ab utero fluere consueuit, veremur, ne totum corpus plenitudine laboret: aut cum propter dolorem & calorem ad alitaro quam sedem confluit sanguis, inflammationem facturus. Qua de re optime quidem noster Galenus consuluit, syndromen signorum non esse obseruandam in sanguine mittendo, cum non raro eadem absente venam secare oportea tum euacuationis causa, cum futuram aliquam plenitudinem, siue uniue salem, siue particularem timemus: tum etiam propter reuulsionem sanguineximium confluente. His equidem distinctionibus adhibitis primum clarissime apparet, quomodo Galenum interpretari debeamus: deinde veto quantum nostra haee opinio ab opinione Empiricorum disserat. Ergo sanguinis missio semper adhibetur propter hanc causam, ut evacuetur sanguis: sanguinem vero euacuamus, aut cum is nimium confluxerit: aut cum multitudine maxime et 3 o uerit: nam cum sanguis qualitat epeccat, is sane vel purgavone, vel contemperamento corrigitur. V .
C A p. I. Pisaeae incisere iam um, Squid agendam hoc libra, mis
igitur nos libro huiusce tractationis primo, narratis opinionibus Medicorum nostri temporis, diligenter re in uniuersali atque in particulari docuimus, non indicati missionem sanguinis a morbi magnitudine, virium robore, atque aetate consistenti et deinde neque a multitudine, neq; a sanguinis vitio idem auxilium demonstrari, declar uimus. In secundo libro, ut veritatem multo magis diluci; dum redderemus. agendum stati inde plenitudine duximus; dumos eius naturam, genera, dii ferentias, species, signa dccurationem docebamus, obiter no-
75쪽
tauimus, quid ab aliis bene, & quid non bene dictum fuerit. Tandem hoc ita
sito principio, aliud etiam iecimus nostri aedificii fundamentum , nempe sanguinis missionem duplici de causa fuisse institutam: tum in gratiam revulsionis simpliciter dictae, ac etiam localis, quam vocati derivationem diximus, tum ut sanguinis plenitudinem vacuemus. Postremo demonstratum a nobis fuit, ii dicari generosum hoc praesidium, qua vacuatiuum erat, in sanis quidem a plenitudine affatu digna, in aegrotis vero a sanguinei morbi magnitudine. Retiis sionem autem indicare affectum locum valida fluxione tentatum: Derivati nem eundem quatenus fluxum humorum iam recepit, leuem i iluxionem patitur. Nunc consequens est, ut doceamus, quid sit intelligendum nomine ma- iogni morbi: quandoquidem hoc ignorato, oportebit etiam ignorari indicati nem de sanguine mittendo. Deinde confirmanda veniunt, quae superiori libro diximus, Caleni &Avicennae sententiis: cum in principio nostrae lucubrati res polliciti fuerimus, Galenum duntaxatcognouisse,quid indicet venae sectio nem. Ad haec vero enumerandi sunt morbi, quibus praesentibus aut immine tibias venae sectio conueniat. vltimo agemus de contraindicantibus: id est, de ipsis vitibus: ex quarum obseruatione non modo cognoscetur, mittendum ecse, aut non mittendum sanguinem, sed etiam quantum mittere oporteat, ut suo loco diligenter docebito
H Asir Galenus libro de ratione curandi per venae sectionem, duos scopos
precipuos in venae sectione esse obseruandos: magnitudinem scilicet mo bi, & virium robur. Illam is indicare ipsum remedium, has vero non prohibere, quod contraindicare nuncupare consueueri t. Quibus verbis, quemadmodum etiam in superioribus admonuimus, clat issime significauit, unum esse . praecipuum scopum indicantem venae sectionem, memor suorum principiorum, quorum supra meminimus. Verum quia cognosci non potest, quomodo sohaec indicatio ex magnitudine morbi exhauriatur, nisi cognitum exploratumisit quid nomine magnitudinis morbi intelligendum,ae qua ratione eiuscemodi indicatio ab illa desumatur: ea propter hic agemus de hoc argumento maximodii sicili, proposita primum recentiorum Medicorum opinione. Putant igitur, magni morbi significationem existere multiplicem. Quoniam cum magnum re paruu comparatione ad mediocre dicantur, magnus merito vocabiturnio bus communi omnibus ratione, qui mediocritate excedit, unde quot sunt m dia, ad quae morbus refertur, tot sane morbi magni erunt disterentiae, tot i m dis magnus morbus dicetur. Atq; in unoquoq; genere, in quo excessus re des eius notantur,media quaedam statuuntur, ad quae excessus&defectus refereret Dies, simpliciter tales iudicamus esse, quod in suo genere maxime excedit. Hoc
igitur modo morbos magnos eos vocabimus, qui inter mor bos naturam morbi
maxime retinent, &in suo genere praepollent. Est porro naturae morbi propriade inseparabile, quod aflligat molestetq; corpus: unde qui vehementer id faciunt, vehementes appellantur, ut idem sit morbus magnus&vehemens, quod etiam Caleno authore facile licet comprobare. Etenim lib. de methodo m dendi, ubi magnitudinem morbi sanguinis ablationem indicare scribit, pro in gno grauem, validum T, & vim magnam habentem usurpauit, quod etiam pri mo&tertio de crisibus in hunc modum habet,siue magnum sue vehementem
morbum dicas, nihil refert: Est aute vehemens morbus, qui valide & temporis so paruo spacio a siligit, quo fit, ut idem sit hoc modo magnus morbus Ac acutus, quemadmodu saepe a Galeno usurpatur: ut cum in Aphorismis primi libri nimiamum, extremum,&acutissimum pro eodem sumit, Macutum vehementemo
definit, qui valida infert accidentia,& citatum velocemq; habet motum. Hoc sane modo (inquiunto magni morbi nome usurpamus,cum ab eo sanguinis missionem
76쪽
sionem indicari tradimus: Cum enim validus sit, velociter m moueatur, valido, re velociter succurrere potenti,cuius inodi est venae lectio,ic medio opus habet. una est haec magni morbi significatio quae ac vcra est,ec maxi me propria Galeno, qua etiam metimur morbos magnos,qui in unaquaque specie inueniuntur. Nam quemadmodum in ipso genere morborum medium quoddam statuitur, sic in unoquoq; genere,qui maxime excellunt vel infra medium subsit in magni,parui s etle dicuntur, quomodo magnam re paruam febrem, de inflammationem, ad id quod mediocre in febribus, Ac inflammationibus est, rejicientes appellare solemus. Alia vero est significatio, de dii ferentia,quae respectu virium
Io sumitur. Cum enim vires nostri corporis morbum ferant,dccum eo conten-
. dant, qui eas excedere videtur, morbus magnus dicitur. Qua ratione morbus magnus usurpatur a Galeno,cum eos magnos vocat,qui principem partem occupant, vel maligni existunt, vel suapte natura in uniuerso morborum genere magni. Est namq; haec latissima morbi magni significatio,cum magnum pro eo, qui plurimum a naturali mediocritate recedit, tunc usurpamus quo pacto scribit Galenus primo ad Glauconem, ad tantam magnitudinem morbum peruenisse, quantum unusquis lanaturali suo statu recessit, quo significato magnus pro periculoso capitur : periculosus enim est, qui plurin uina natura sua homi nem distrahit, qualis viplurimum est, qui in membro nobili consistit, de qui su- o apte natura magnus est, qui malignus, qui facultates nostrum corpus gubernantes,aut praestantes, praecipuas iactiones labefactat, quippe cum natura elui e modi morbos non facile euincat,sed si pius illis dissoluto robore succubat. Cin V. terum virium nomine non solum corporis sed etiam medicinae vires intelligeret opotiet; in his scilicet morbis, qui non tam naturae opera quam artis nostrae be- neficio curantur. Eos namq; morbos magnos optime vocabimus quemadmodum Aetius Elephanti asim maximum morbum appellabat,eo quod omnium remediorum vim contemneret, de excederet. Tandem suam opinionem concludentes , addunt, morbi magni naturam paulo latius sese extendere, quam acuti, si quide ossium crassiorum stacturas inter morbos magnos statuimus, qui 3o tamen acuti esse nequeunt: nimirum quod antea quam pervecte sanctitur, acutorum terminum excedunt.quare magnos vocandos censent,qui vim magnam
habent, siue cito,sue tardius soluantur, et sutplurimum cum magnitudinec teritas coniuncta sit. Alioquin si magnos eos morbos vocemus, qui simul insigniter, de paruo temporis spatio infestant, differentia ea praetermittitur, qua magni continentur, qui valide,& nullo tempore praescripto a siligunt, praesertim cum Galenus ita quoque sumere videatur. Haec summa est opinionis horum hominum: Ad quam scribendam duabus de causis motos fuisse dicunt: primu quia ab aliis nihil de hac materia perspicuum traditum fuerit,deinde veto, quod Calenus in hac materia maxime varius existat, nec doceat, quid res ipsa sit, nec, At qua ratione magnus aliquis morbus censeri debeat. Quae de Galeno dicunmultis rationibus comprobant. Atque inprimis cum morbi magnitudinem detractionem sanguinis indicate scribit, alio modo intelligit magnitudinem morbi, - quam cum dicit malignitate praeditos assectus magnos esse, aut etiam illos, qui . nobilem aliquam partem obsederunt: non enim omnis malignus morbus, aut -pt .aecipite alicuius partis allectus missione sanguinis curatur. Adde, quod qua to Methodi medendi, ob partis praestantiam, vel ob cacoethiam, vel propter ibpsus morbi essentiam,morbos magnos fieri scribat. Septimo aute eiusdem ope- . ris libro, ex laesa actionis praestantia, propria affectiis essentia, de facit te, quae laesum corpus gubernat, morbi magnitudinem aestimari tradit ; quibus verbis. so de una ae eadem re non semper eodem modo locutum fuisse, manifestiun fit. Tertio in Galeno probare non postunt, quod cum ille in quarto Methodi de v nae sectione agat,&eam morbi magnitudinem quaerere deberet, quae sanguinem demendum indicet quae scilicet ex propria essentia morbi sumitur, de alia et sana mentionem faciat, quae virium relatione dicitur, nec distinguat, quinam ex morbis magnis eo rem lio opus habent, verum absolute pronunci et morbi
77쪽
ci HORATII A v G E N I I LIB. II.
magnitudinem id esse quod venae sectionem indicet.Quartoineo etiam Gai nu arguunt,quod non omnia enumeret quae morbum magnu reddunt. Neq; nim solum ob partis praestantiam, malignitatem, de magnitudinem allectus sed etiam ex causarum vi, ac efficientia morbi magni fiunt; quemadmodum cum multitudine humorum quispiam labolauerit, illius causa periclitari dicetur. Praeterea quod magnum sua natura morbum ex urinis oleaceis, sputis pernici sis ac deni 3 signis aliis lethalibus dignosci scribat libro de temporibus mori, rum, quae non magis eum, qui suapte natura quam qui virium ratione magnus est aut malignum ostendunt. Postremo eos vocare magnos, qui ex cacoethia consistunt, est magnum cum maligno confundere, quos inter sedis linguere i plurimum refert. Haec illi de magnitudite morbi,de contra Galenum disputant.
magnussit morbus ex Graii sententia. i A nostrum propositum est in ardua materia docere, de quo ad eius fieri
potest illustrare veritatem, a Galeno praesertim cognitam, prius inueniret opor et viam, d rationem aliquam, quae nos manu lucat in cognitionem eius, quod quaeritur, mox reliqua prosequemur. Ea vero est, ut cum Galeno sta tuamus unamquamque rem cum eiusdem generis rebus collatam, vel paruandi hovel magnam dici, absolute nihil. Atque hoc quidem interesse inter maius re magnum, quod maius omni minore possit dici maius, magnum vero non tu libet maius, sed tantum eis,quae sunt eiusdem generis. Eadem de minore re par uo d: stinctio est,nec non de celeri ac celeriore,nec secus de tardo,de tardiore ,siquidem equus quispiam tardus dicatur de formica velox. Simili ratione alia cu- Aa videbis appellata esse per totam medicinam, de hercle per totam mortalium vitam, durum, durius, molle, mollius crebrum, crebrius,breuiter alia id genus omnia partim cum altero quolibet comparata, partim cum iis tantum cum quibus conueniunt genere. Quid igitur, summam ne adhuc totius negotii sumus assecuti, an vero etiam amplitus dii linctione indigemus 3 mihi quidem ita vide- 3 tui. Neque enim si cum omnibus, quae sunt eiusdem generis, magnum comparemus, statim sic nominamus. Neq; enim simul Achilles, de Aiax dicenturm ni. Nec Pol damas,de Milo. Siquidem Aiace Achilles, de Milone erat maior olydamas. Sed plane cum medio, & mediocri, atque moderato, quod vocant, unoquoque in genere, veluti cum regula, arbitroque caetera confer mus.
Tum quae illud excedui magna esse dicemus omnia, quae contra parua. Id quoque usu venit in omni vita in artibus quidem utique maxime,nam ad moderati Omnes examen referuntur,atque hoc suppeditare serientiis,in quibus versantur student. Ac multum cibi dicit medicus Lampsisse quempiam, ubi corporis naturam nutriendi excedat, rursus parum, ubi intra eiusdem mediocritatem ex- , istat. Nam ea ratione Athletae duas heminas carnis parum esse dicimus,ec frequenter aegroto interdicimus cremoris pii stanae pelvim exsorbere, ut supra me diocritatem; ita sane magnum etiam, de parui impulsum dicimus qui a medi critate des lectit: atque huius utriusq; magnum numerum esse, moderatum num, qui indagandus nobis, de ob memoriam ponendus, omnibusq; aliis applicandus est, veluti mensura quaedam aequa ab ipsa constituta natura . Nunc igitur quomodo magnitudinem morbi inuenire valeamus, reliquum est vic luderemus, nam eo tota oratio properat, cuius quidem nomine retulimus, qui quid antea dictum est. Quoniam itaque magnum id esse omni in re definimus, quod collatum cum mediocri, de temperato eiusdem generis illius mediocri- scitatem excedit docendum venit quaenam sit in ipso morbo medioctitas: quam facile, rei natura consulta, inueniemus. Est enim morbus id est, constitutio aut alfectus praeter naturam actiones sensibiliter laedens. Duo sunt in ius ceni odi definitione, quorum unum es alle stus. alaudes sensibilis actionum
lesio. In hisce duobus est ipsa mediocritas, quasti inquirimus, consideranda: qua
78쪽
da:quae metrum eritatque regula magnitudinis, &paruitatis morbi. Protinus enim cum affectum praeter naturam dicimus, rem in latitudine pronunciam is . . cuius differentiae satis magnae sunt in eo, quod magis ac minus constitutae. Porro ubi magis, ac minus adest, ibi etiam adest aequale. Ea lem est ratio in actionibus laesis, statuamus itaque affectum praeter naturam mediocrem actiones etiam sensibiliterlaesas, mediocriter se habere, horum collatione magnum inueniemus morbum S paruum, magnum nuncupabimus illum, qui fuerit astectus supra mediocritatem,&q ui actiones supra mediocritatem l serit, parumnautem cuius constitutio erit infra mediocritatem constituta,&cuius actionesio minus quam mediocriter laesae apparebunt. Caeterum, quando affinium siue constitutionei' dicimus, duo solemus intelligere; formam scilicet, atque in a.
teria: quae duo constituum essentiam rerum. Omnis enim assiectus pretirnaturaaut sine materiacosistit,qualis est intemperies simplex, aut Ni materia: in illis essentia sine materia est, in his autem utrunq; complet esseni iam & natu ram a fectus. Hinc tres in uniuersum resultant species magni morbi, sparum hiciei rat siue species,siue disterentias,sive genera nuncupemus: una penes talenti a msimplicem, alia penes materiam,tema penes actiones; ut quando affectus natura, aut immediatae Messentiales causae, aut actiones laesae supra mediocritatem apparuerint .Quamobrem in unoquoq; morbi genere, quodcunq; illud extit fit, magni & parui excessus inueniri poterint, nullus p morbus erit, sue in inte- perie constitutus,siue in partium organicarum constitutione, siue in solutione continui,qui hanc magni re parui latitudinem suscipere non possit. Dixi latitudine,quia differenti; sunt fere infinitae in utroq; morbo, magno,inquam,&pa uo, ut supra dicebamus, cum una duntaxat sit mediocritas,t. inquam regula Minensura. Hoc pacto magnam dicimus intemperiem, & paruam collatione. Icilicet facta ad mediocrem intemperiem: magnam,&paruam caliditatem, frigiditatem humiditatem. siccitatem: magnam, ae paruam febrem: vulnus magnum,& paruum: Luxationem magnam,& paruam: Fracturam magnam, ML paruam: Obstructionem, plenitudinem, cacochymiani, visciditatem, crassiti-3 di em, malignitatem, dolorem, fluxum humorum, vigilias, atq; alia id genus sexcenta, magnum, re paruum suscipiunt. Qui hoc animaduertere non vult fundamentum,huic necesse est incognitam esse medendi rationem quae ex eorum quae diximus varietate, proficiscitur.Magnus morbus sua natura nihil aliud indieat nisi magnum adhibendum esse praesidium praestat enim in iuniorum gratiam repetere) sed non quodcunq; magnum praesidium, sed quod proportione
respondeat magnitudini; Magna intemperies habet contrarium indicatum, magnam alterationem, in calido,humido, frigido, sicco, aut in contrariis quali. ratibus: magna febris indicat magnam stigiditatem: magna obstructio magnam detersionem: magna plenitudo magnam vacuationem. ingens inaligni- o tas potens exi pharmacum : magna cacochymia insignem purgationem, S scde reliquis tum causis,tum actionibus, tum symptomatis. Hic si vera sunt, manifestum faciunt munaquaq, morborum specie inueniri magnum, & partium. Hic ego non excipio tertianam exquisitam, non ephemeram, non quartanam, non quotidiana,non hecticam, in quibus magnum,& paruum inueniri ex mensura, atq; regula superius explanata, neminem esse arbitror,qui nesciat.
Explanantur Caleni verba de s mas nitudine morbi, declaraturque Calenum maxime consenus is principii, tradidi c.
PER Lus TREMVs modo Galeni verba, ostendam usq; nostram hanc opinionem maxime illius doctrinae conformem esse. In quarto Methodi in dendi cap. 6 sic habet: Nam cum triplici genere morbus quisque sit grauis, aut propter excelletnuam partis, aut propter affectus magnitudinem, aut propter
ipsius cacoethiam, omnium horummeminit Hippocrates, ubi de purgatione. F iso
79쪽
egiti hisce vel bis tria illa a nobis explanata morbi magni genera admodum perte proponit. Cum enim dicit: aut propter praeexcellentiam parti si indicat affectus magnitudinem ob actionum laesionem supra mediocritatem factam, nam partes praestantes habent praestantes actiones, quae ubi supra modum laesae apparuerint,sensus iiudicio significabunt ea in parte magnum existere morbum, ex harum partium similitudine iudicandum est de aliatum partium Iaesionib. Cum vero ait: aut propter affectus magnitudinem l intelligit affectum, quo ad
suam formam duntaxat, seclusa materia, humoribus scilicet facientibus ino bii, aut factum fouentibus,3c conseruantibus. Postremo, quado inqui aut propter ipsius cacoethiam significat magni. udinem morbi ratione causae: quia ve- x ro sunt multa causarum genera, pro exemplo proponit cacoethiam id est malitia, quia huius proxime fecerat mentionem, cum de purgatione tractaret Quod vero de hac ipsa dicit malitia humorum idem intelligi debet de unoquoque eo cessu supra mediocritatem in humoribus,ut de multitudine sanguinis,de cram-tie, de visciditate, de putredine, aliisque id genus, quando magnitudinem sus
ceperint excedendo supta mediocritatem. Caeterum nomine duo in- . telligimus,unum malignitatem, ato summam perniciem tota potissimum substantia nobis infesta, secundum quam significationem ulcera vocantur aliud vero in communi omnem malitiam, deviciositatem omnium humorum sue a tota substantia,sive a manifestis qualitatibus ortam,sue cum putredine,si h ue citra putredinem; hanc secundam significationem hic admittimus , quia quicunque s umor committat morbum, semper hac ipsa ratione malus est Primus igitur hic Galeni locus nullam habet dinicultatem. At maiorem certe habere videtur alter in sepi imo Method. capitulo duodecimo, in quo sic inquit: Ea triplex est, alia quae ex laesae actionis praestantia spectatur: alia, quae ex propria affectus essentia: de tertia praeter has, quae ex facultate, quae laesum corpus gubernat,aestimatur JHaec verba,si quispiam diligenter contempletur, haud simidiuersa ab aliis quoad sensum nam quando dicit: alia quae ex laesae actionis praestantia spectaturi morbum magnum significare videtur mihi penes magnitudinem, &formam affectus, quia quo fuerit haec maior, eo sane actiones praestantes magis laeduntur; idcirco ex effectu, causae rationem significat. Hanc expi nationem perlibenter admitto, tum quia satis consona est rationi, tu etiam, quia
Iulio Alexandrino Archiatro C isareo placuisse scio. Cum vero dicit postea. Alia quae ex propria affectus essentia lexplanat morbum magnum ratione caueae
continentis a m proximit:quam hic propriam vocavit morbi essentiam quemadmodum etiam in arte medica, cum ait: Facta autem aegritudo curabitur, soluta ea dispositione,a qua primum ea, quae secundum naturam est, laedu ur op
ratio: quam quidem de ipsam morbi essentiam dicimus esset certissici u est hoc loco loqui Galenum de causa coniuncta, a qua morbus factus est: quicquid alii
semnient. Constat continentem causam vocari hic essentiam morbi, & hic no-
tabis, Galenum dixisse propriam essentiamJ &non, simpliciter essentiam J quia
qui profert essentiam, totam proseri essentiam materiam, re formam: qui vcro propriam dicit, partem essentiae promi iaciat. Quando postremo dicit. Q iae ex facultate, quae laesum corpus gubernat, extimaturi magnitudinem morbi tagnificauit exactionum praestantium laesione, quam differentiam exprimere illi placuit per proximam causam ipsarum operationum quae causa est facultas. E enim posita facultate ponitur actio,remota facultate, remouetur,ita ut ubi adsit actio ibi adsit facultas,de e contra idcirco mirum non est, si ex facultatum primcipum laesione, voluerit eum modum declarare, secundum quem dicitur magnus morbu&,ratione magnitudinis actionu laesarum. Superest explanandus al- i ter locus ex libro de totius morbi temporibus,cap.quinto, in quo in hunc modu
cribit: itaq; morbi singuli ex sua quidem natura magnitudinem quandam possident melius enim sic est dicere, claritatis gratia: Haec morbi magnitudo vel si Pra vires est, ut eas grauet,vel e cotrario viribus aegri imbecillior ut ab illis superetur omnibus probe euenientibus. Proinde cu supra vires fuerit, homo pro
80쪽
sas morietur. J haec ille. Ex quibus constat magnum morbum dupliciter dici; uno modo ratione suae substantiae alio ratione virium: sicque non esse tres differentias morbi magni, ut quarto & septimo Methodi scribit. verum hic locus apertissime confirmat opinionem nostram. pro quare sciendum est, Galenum nunquam dixisse, morbum in relatione ad vires proprie magnum nuncupari, sed potius contra, maiorem, ut eius verba manifestum faciunt, quae eodem c pice sic habent: Nam quod aegrotantis pernicie continet,in hoc sitium est, quippe dum nec seruari quis potest, nisi natura morbum superauerit, neque perire, nisi natura victa sit, morbusque ea superior euadat. Hinc est, quod nonnullivio num ex magno morbo, qui ad aliquid relationem habet, significari arbitrantur, ignorantes interim, ae sic magnum morbum dici, quemadmodum si maiorem etiam diceremus,cum supra vires nostras fuerit.J in his verbis reprehendit ill
rum opinionem,qui morbum magnum in relatione ad vires vocarunt, ignorares inquit interim, S sic ab illis morbum magnum dici qui supra vires nostras fuerit, atque solemus maiorem morbum vocare. Admiror autem plurimum, quomodo nouatores haec non animaduerterint, merito primum nuncupatur maior,non magnus simpliciter: quia qui exiguus morbus est, de qui mediocris hac ratione magnus statuitur,id est, ex accidenti, non eqv idem natura propria,& ex collatione cum eo quod in morbis est mediocre, sed accidentaria qua-so tam ratione, sic leuissima febris hominem occideret, aut morbus quicunque paruus. Quid vero di iterat magnum dicere, ac maiorem, a Galeno expi natum fuit libro de dignotione ex pulsibus secundo. & al. bi pulsi m. Sic igitur concludo morbum in relatione ad vires maiorem dicendum esse, non autem simplicitet magnum. Quin addo locum illum nostram opinionem vel maxime confirmare: Quid enim volunt haec verba itaque morbi singuli ex sua quidem natura magnitudinem quandam possident an ambigua sunt haee 3 porro haec magnitudo morbi aut vires superare potest, aut non potest: cum superat, moriundum est aegroto, cum non superat, sanandus. Neque hic putes diuidi a Galeno magnum morbum, meum, qui respicit vires, ae in magnum, bo qui superat vires. At seopus illius est, diuidere morbum re vera magnum in salubrem, dc in letiralem: illum vocat mortalem, cuius vehementia a viribus ferri non potest, salubrem vero,qui superatura viribus: ut omnes facile iudic bunt, qui sententiam verboruGaleni perpendere diligenter voluerint. Quamobrem in Galeno nihil adest, quod recte dictum non sit, quodque suis principiis
non maxime conueniat. Redigentes vero in breuem summam,quae hic de magno morbo disseruimus, tres illius existere differentias dicimus: una est, cum morbi forma supra mediocritatem affectus praeter naturam fuerit constituta, qua significatione dicere solemus, obstructionem, tumorem, vulnus, fracturam luxationem, intemperiem, febrem, aliosq; id genus morbos magnos existere. o Alia differentia est, cum morbus magnus dicitur ex causae magnitudine, aut ex propria essentia, ut Galenus dicit in septimo Methodi, quam libro quarto eiu dem tractationis cacoethiae nomine exempli gratia insignivit, cum scilicet materia maligna est vitiosa, pi urimum putrida, aut pestilens de venenata. aut adeo multa ut vasa distendat, sustocationem sminetur caloris naturalis. Tertia vero cum magnus dicetur ex symptomatum vehementia magnitudine i ut doloris, sitis,languentis appetentiae,vigiliarum,& aliorum id genus. Nunc propius ad illorum expendendam examinandamque opinionem accedamus.
enim me non fugit, Galenum aliquando id pronunciasse, praesertim vero libro
v xi horum opinionem contemplor, multa sese offerunt mihi, quae no m diocrem difficultatem pariunt, primo autem loco illud, quod scribant ina.