장음표시 사용
91쪽
pite primo ; quo loci declarans, ex quibus coiistat substantia nostrarum virium, haec habet verba: Natura vero per se ipsa. Ea ex tribus his partibus completur, ex spiritu, dc partium, quae vere dicuntur solidae substantiae, quas alibi ex semine genitali conditas esse demonstrauimus, A tertia ab his carnosa, quae cuique particulae est sua; singulae autem iam dictarum trium propriam pro natura sua tum qualitatem habent, tum quantitatem, ac qualitas quidem earum ex congrua temperie humidi, sicci, calidi, frigidis consistit, quantitas vero solidarum partium par semper manet,sed iis, qui adhuc inaugentur,numero duntaxat, qui vero absoluti iam sunt etiam magnitudine, carnota vero substantiae magnitudo variatur, etiam si praeterea non augeatur animans. Pari modo Se spiritus sit, ita
stantia tantum non quolibet momento, tum minor, tum maior conspicitur. E
go etiam supra ea, quae indicationes praestate prius diximus, virtus vel sola in iis tribus substantiis, quas modo comprehendimus, simul enumeratis additur: vel si temperies seo sum sit disereta, in ipsi. Atque haec rursus bifariam quos,ut ostensum est, scinditur,&in originalem naturam ,&in acquisititium assectum Ita quibus constat, vitium substantiam consistere in temperamento illarum timum substantiarum, quando tum qualitate, tum quantitate fuerint optime contemperatae. Est autem hic animaduertendum,quod quando Galenus tempera mentum curationem indicare statuit, in s. Method. medendi, cap. I . cum ait: Medicatoriae indicationes a tribus desumuntur ; a naturali temperamento, a tomorbo, & ab ambiente nos aere, nomine temperamenti, non intelligit harum substantiarum rem inali permistionem,sed proportionem illam accidentariam,
re qualitatem ab Avicenna primo libro suae medicinae sic definitam. Temperies est qualitas, resultans ex mixtione, dc pastione primarum qualitatum in
elementis reperiarum. Haec temperies, quatenus concors est cum causis mor-bificis, aut discors ab eisdem eatenus a Galeno aliisq; Medicis statuiturcausa salutaris vel morbifica. Hinc lib. 1. de temperamentis ab eodem authore scribitur, aliam esse intemperiem sanitatis,&oiam morbi: vocatq; morbi ficam intemperiem a media temperie longissime distantem, sanitatis, quae paulum. Et lib. i. de temperamentis, qualitas aliqua, si in ipsa temperatura exuperet,intem- s raperies: si amplius, morbus, si plurimum, mors est; de lib. s. de sanit. tuend. Intemperies , quae inter sanitatis limites sunt emendandae, nempe contrariis, si in otio sunt: similibus si in negotio: de ii. Meth. cap. s. ait: Qualitatem vero exia
psa tem petie indicari: consimilis vero qualitas in conseruatiua: in curativa v ro indicatione,contraria semper indicatur qualitas. H ic haud hlia de causa a n his copiosus fortassis, quam oporteret, non tamen abs re,nem inutiliter proposita fuerunt, ut docerem temperamentum curationem ex Galeno indicans, non
esse illud quod idem cum substantia virium existeresupra declarauimus: quam rem si diligenter filissent contemplati Medici quidam recentiores, non fuissent ausi, Galenum reprehendere. Verum oportet non solum instas vires, faculta- tesq; contemplari, sed etiam influentes, quae ex tribus principiis proficiscuntur, Corde, Iecinore, Cerebro ex quibus spirituosa substantia, veluti ex perenni fonte proficiscuntur ad operationes totius & partium obeundas accommod tissimae. Neq; enim calidum innatum in solidarum partium substantia inhaer scens,& insitu cin illis spiritus habent solam essiciendi potestatem fiassicientem, nisi accedant spiritus influentes, qui excitent illas vires , ta veluti de potentia ad actu deducant: ex utrisq; simul iunctis actiones fiunt ; idcirco utrarumq; deb mus naturam contemplari. Quia vero principes partes sunt tres: Cor, lectit, Cerebrum, hinc tres vires statuuntur Medicis influentes: Vitalis ex corde, Na turalis ex tecore, Animalis ex cerebro producta. Tres item insitae in illis sit
primis principiis ; mox autem in reliquis solidis partibus, ut libro de calido innato manifestum fecimus.
92쪽
CAP. XIII. Quae obes ratumdissent validae ais imbecilti, aut a lutosermone aut secundum quid.NVN cdocendum superest, quae vires sint statuendae validae, aut imbecillae,
vel absoluto permone,vel secundum quid. Nam quae validae sunt cum non prohibeant venae sectionem pro scopo haberi debent in hoc generosis exercenudo praesidio, i inbecillae vero nunquam admittent remedium. Sint igitur vires validae, quando tria illa genera, in quibus consistere illarum substantiam dixi. io mus, bene sese habuerint, tum in qualitate, tum in quantitate, erunti validissimae, si carnosa substantia, spirituosa ,& vere solidae partes fuerint optimo temperamento praedita, eamq; habuerint substantiae molem, quam singulorum na tura possulauerit. imbecillae autem in extremo dicentur, quando singulae sui stantia tum ratione qualitatis, tum quantitatis fuerint intemperatae. Hae dicuntur validae absoluto sermone, atq; imbecillae. At secundum quid, cum haud omnes bene maleve habuerint. validae nuncupabuntur,quando solidarum paratium& spirituum temperamentum naturae limites obseruauerint sed carnosa substantia, qualitate & quantitate naturalem excesserit modum. Qua ratione quae in unum salubre conspirant temperamentum, ea dicuntur validae, qua vero Eo vnum genus male habet, absoluto sermone tales minime nuncupari pol sunt. attieundum quid: similiter imbecillae dicentur, quando solidum ginus & spiti.
tuosum simul naturae limites excesserint, carnes vero bene habuerint. In illis venae sectio admittitur: in his minime omnium, multoque magis remedium siet, si omnes bene, & secundum naturam habuerint; maximeque remedium debebit prohiberi, quando omnes praeter naturam fuerint constitutae. Deci
remus quae de viribus validis secundum quid . Galeni verbis quae hoc modo habent, libro sexto Epidemiorum. Iam multi haud modica sanguinis copia redundant : gracilissimi tamen sunt. Sicut alii e contrario crassi, sed paucum habent sanguinem. Atqui ego cuidam mulierculae iam octo menses purgationisso menstruae suppressione laboranti,extenuatissima cum esset; haud exiguo detracto sanguine, breuissimo tempore totum habitu restitui, sicut & alias non paucas eodem modo ad sanitatem reduxi. Sed quod illi mulieri accidit ineque ea nim erat ignobilisi fuit valde celebre, ipsi quidem rescisa vena,& Medicis ex eo
remedio futuram utilitatem constanter polliceri verentibus. Quinetiam nonnulli mihi aduersati audebant, non solum propter mulieris maciem, sed etiarn propter inas petentiam, ex venae sectione secuturam esse noxam affirmantes. lHaec ille. Mihi quidem eiuscemodi historia digna commemoratione visa est: primuin, quia illa mulier habebat imbecillitatem magnam in carnoso solum genere: in aliis autem duobus minime, propterea Galenus venam incidere vo- o luit. Deinde patiebatur inappetentiam, cuius causa videri forsan posset, non esse utilem vacuationem pervenae sectionem humoribus crudis inventriculo abundantibus: etenim sanguine misso facile solent humores crudi in naturali-bii; partibus abundantes in venas attrahi, dc ideo Galeno libro quarto de sanitate tuenda maxime suspecta est venae sectio, humori biis crudis in ventriculo existentibus. Neu rum veritus, sanguinem misit Galenus copiosum. verba sic habent: In muliere sane,quam memoraui,primo die sanguinis sesquilibram detraxi trursus postridie libram, tertio vero non multo plus selibra: erant eninivnciae octo.J Caucam vero asse stus,& cur ille in hanc opinionem venerit, subdit. Medicus vero, re quae alia signa praeter cohibitos menses, venae sectionern so indicent, scire avebit. Illa igitur, dc ego recensebo, sophistis, ut valeant, nun-eians, scilicet ipsius venae eminebant sanguinis plenae, colore liuidae; reciso auatem vasculo liquidae pici, de colore, & crassitudine similis sanguis emanabat, ob id ipsum sane multo magis visus fuit largiter esse vacuandus. Haec quidem inobis obiter recte medeli cupientibus dicta sunto.J Et parum infra, quae de vitium imbecillitate diximus,in relatione ad carnosum genus, apertissime docet,
93쪽
rs HORATII A v G E N I I LIB. II s.
hisce verbis usus. Nonnunquam igitur debilitata carnosi generis facultate, Muitioso sanguine in arteriis venisj incluso, attenuatio fit, plerumque autem ex contrariis crassitudo, ut in vasculis quidem paucus remanserit in carnium n tricationem distributus,illae vero bene habitae stat,&per eas totius corporis ni tes increuerit, &c.J Ex his arbitror, me abunde explanasse, quomodo validae ac imbecillae vires dici debeant, aut absoluto sermone , aut secundum quid. E pendamus nunc, qua relinquuntur tractationis huius.
CAp. XIIII. Vires imbeci dicitum per oppressionem D. per Assistitione se i quid inter vire tuis erat. SE O non satisfacit hoc docuisse,nis etiam illud constiterit, imbecillas vires
dupliciter dici: nam quaedam sunt imbecillae, quia ab humorum multitudine opprimuntur: quaedam, quia distatuuntur. Oppressae vires in propria essentia nihil patiuntur. Quidquid vero illis accidit incommodi, id potissimum contingit, aut ex infractu, aut ex immoderata copia,quae ferendo non sunt. Perinde res habet, atque in baiulo, qui cum vires habeat validissimas, pondus tamen librarum mille ferre non potest: eo deposito stati in ad pristinum reuertitur statum: atqui natura sua imbecillus est, neq; centum portare valebit libras. Co- xognoscimus vires opprimi, quando nullae praecesserunt causae illarum dissolutionem molientes, quas infra prosequemur diligenter, adsint vero illae, a quibus maxime premi consueuerunt, quemadmodum multitudo praesertim quoad vasa: atq; ab liac ipsa procreata obstructio: siue fuerit simplex, siue composita ab humoribus viscidis de crudis, aut cum alia cacochymia. Plethorica dispositio,qualem Athletae patiuntur,solet non modo innatum calid um ob copiam e tinguere, sed etia venas de arterias rumpere, propterea confestim huiusmodi h bitum soluendum esse praecepit Hippocrates in Aphori sinis. Obstructio vero aut in cerebri sinibus facta, aut in pulmonibus aut in venis re arteriis, aut deniq;in toto corporis habitu praepedito usu vitae necessario, calidum innatum non in- 3 ei frequenter strangulare solet, de extinguere. Est autem necessarium cognoscere, an vires sint uno, an alio modo imbecillae, ad hanc quam docere instituimus artem vacuandi per venae sectionem. Qusa vires ratione oppressionis imbecillae, non modo vacuationem, sed etiam copiosam aliquando admittunt. Placet, rem illustriorem facere ex Hippocratis & Galeni testimonio. Hippocrates quarto l ibro acutorum, textu et s. habet haec verba: Quod autem quis repente obmutescat,id venarum interceptiones occlusionesque faciunt: si sino absque occasione, vel forti alia causa id contigerit.J Galenus in Commentario dicti nem illius explanans, inquit: venarum id est . interceptiones appellat oppletiones,quae a copia exoriuntur. Cum igitur supra modum oppletae uerint Arivenae, grauata virtutem est necesse, atque in extinctionis agi periculum natiuam caliditatem, quae ob copiam suiffocationis quippiam simile patitur. Oriui tur siquidem epilepsiae, apoplexiae,& syncopes cardiacae. Nempe uno communi id est vocis carentiae symptomate, symploma huiusmodi significauit.J Haec Galenus. ex quibus colligo; tum plenitudinem quo ad vasa, reserti etiam posse ad virtutem: quia dicit supra modum venas repletas grauare vitti tem : tum etiam epilepsam, apoplexiam atq; syncopen oriri ex sanguinis multitudine : vires, imbecillas existere propter aggravationem a copia factam, non
propter dissolutionem. Audiamus modo, qualem hisce symptomatis curandi adhibeat rationem Hippocrates, in contextu vigesimoquarto , dc alio subse- soquenti venam igitur linquiti brachii dextri internam secare oportet, sanguinem is auferre inspecta secundum habitum, aetatemq; pluris, minoris i rati ne.J Galenus vero, velocissime ait & plurimum ex iis,quae principes sunt partibus , vena ea corpus vacuat J atque ob id in acutissimis morbis ad eam sese comfert. Rursus in contextu 26. inquit: Quamplurimis autem horum accedunt
94쪽
Xqc: facies rubores, oculorum constantiae,manuu porrectiones dentium stridores, oculorum pulsus maxillarum contra, io,refrigeratio extremorum,&spirituum in venis interceptiones. Galenus orationem declarans, in fine commentarii dicit: Quod autem in fine dictionis apponitur, spirituum in venis interce- rtiones, id ut de pulsus carentia(- -5. Graeci vocanti dicatur probabile est. Nam veteres arterias, venas appellabant. Spirituum sane interceptiones, quasi inclinationes,& quietes ab authore dici possunt. Haec Galenus Ex quibus illud deduci posse certissime iudico: venam tuto secari posse,etiamsi nullus omnino adsit pulsus, ut quando a multa materia arterias oppleri contingit,3 caliditatemto innatam breui suffocationis periculum subituram, vereamur.
Desunt, communibus Sproprio euilu virium at tu cognoscitur, O
quam cultatum mim robur desideretur.
Monso igitur venae sectionem postulante protinus accedendum est ad
remedium, si vires consentiant, validaeque fuerint. Illarum autem robur atque imbecillitatem ex communi omnium Medicorum sententia cognosce-ao mus ex propriis earundem operibus. Tres enim existere facultates diximus, Animalem, Vitalem, atq; Naturalem, quarum proprias functiones, si bene fiant, optime habere vires,si male, praeter naturam affectas esse indicant. vitalem facultatem cognoscemus imbecillam ex pulsu languido,obscuro paruo: similiter ex respiratione parua, dissicili, atque crebra, ex voce exili, & languidas quae neque pulmonum,neque pectoris vitio fuerit procreata. Horum contraria robur re firmitudinem ostendunt. Animalem vero facultatem debilem esse demonstrant, motus, sensusque laesio, vigiliae,deliria, aliaeque perturbatae principes actiones , quemadmodum, quae contraria sunt, eiusdem validum robur existere significant. Caeterum urinae, ta alui excrementa cruda,(sic vocentur, quae t so nuia sint.&aquosai aut loturae carnis quam similia, eorundem retentio, realia quaevis oblaesa functio, naturalem virtutem non bene habere denunciant, quae contrario modo fuerint disposta robur eiusdem indicant. Verum non protinus iudicandum est imbecillam esse facultatem in propria essentia, atque vires dic solutas, ubi eiuscemodi apparuerint symptomata: possunt enim contingere ex oppressione,ab humorum multitudine,aut obstructione, ut proximo capite di- imus quae res vacuationem admittit; at cognoscendum est diligenter, quando
fuerint imbecillae per dissolutionem, idque notum fiet ex iis causis, a quibus contingit illas di tui, dissipari s. Quandoquidem sunt illae causae& signa: qua. ratione dissoluunt spirituosam substantiam, humidum primigenium dissipant,: o adipem,& carnes colliquant: eae causae sunt; qua vero euidentes sunt, signorum naturam adipiscuntur. In primis itaque statuamus ardentissimas febres in m
pore, calido & sicco,& gracili habitu praedito humidum primogenium adeo
alterare, atque dii luere, ut postea facilis existat transitus in hecticam, torriduinq; marasmum, ut Galenus dicebat octauo libro Methodi medendi, capite secundo : omnes praeterea causae vehementiores, quaecunque solidas partes immodice calefaciunt, exiccant, humectant, refrigerant, natiui caloris, dc virium intemperiem alterant: quemadmodum alterant, atque substantiam dissipant longissimi morbi, ex quibus corpus contabescit, Min atrophiam incidit. Ad haec alterati spirituum substantiam inuenio quatuor de causis; una est aerisso nos ambientis occursus: alia vero eiusdem venenata qualitas: tertia est vise rum mala conditio; quarta est humorum deprauata qualitas. Aerigitur impense calidus, non solum qua extrinsecus ambiens, percut ancos meatus pen trat, sed etiam qua intus attrahitur per respirationem, spirituum vitalium temperiem permutat, alteratq;, adeo, ut primum in pulmonibus accensus, mox
Cot viscus praestantissimuleriens, febrem inducit. Quin non solum temperies
95쪽
mutatur, sed etiam rariore facta subsZantia spirituum, eosdem dissoluit, minui que subsstantiam. Vtrumque igitur patiuntur spiritus ab liuiuscemodi alterati
ne aeris, tum scilicet mutationem substantiae alterationemque,tum diminuti nem. In aere autem frigidiori temperies quidem mutatur,at copia non dissoluitur: verum extinguitur,aut saltem ita redditur debilis, imbecillaque vis cal ris, ut omnino generosum hoc, de quo agimus, admittere non pollit remedium. Maximam certe labem recipiunt spiritus ex aere pes filenti; aut ex venenatatum bestiarum ictu, non quod mani estis qualitatis noxam inserat, sed quia totius substantiae proprietate naturam quandam habet deletetiam,&totog nere calori naturali, spiritibusque inimicam, aut si id manifestis etiam de catin iosis facere dicatur,ut quibusdam placuit, & nos aliquando demonstrauimus, i men obesse non dicetur aer pestilens, nisi tota subitantia. Animalia venenata, ut phalangius, scorpius, aut rabidus canis , re quae sunt eius generis alia, nunquam manifestas causas insequuntur, quemadmodum ego sentio, quoniam habent quandam occultam antipathiam cum naturali calore, &spiritibus,quae sola experientia, de euentu cognosci potest. Illarum vero trium partium primcipum diuturna intemperies spiritus generare non potest, nisi intemperatos proportione correspondentes propriae intemperiei. Postremo humorum viatium spirituosam alterat substantiam: Bilis enim praetori id a videtur spiritus si re adurere: dc si aliquando ad os tum appellit ventriculi, ingenti caliditate nauu mta infert incommoda praesertim a'. Qui maxime crudi sunt humores, spiritus consopitos, nimiumque refrigerato, faciunt, ventriculo negotium magnum, praesertim syncopen inferre solent. Accidit etiam aliquando, i meme ita proditum est a Galeno libris de locis assectis, humorum venenatam qualitatem recipere ab intrinseca dispositione omnino similem illi quam reciperet, si toxicum sumpsisset : quae res in semine praeternaturae ordinem retento. in sanguinis grumo, ac in aliis humoribus contingit: ex hisce causis in spiriti bus accidit alteratio,inutatioque temperamenti. Dissolutionem autem, atque diminutionem quantitatis ciliciunt corporis habitus facile dissolubilis, qualem supra. dum de contraindicantibus sermonem habuimus,declarauimus. His ad- 3 oditur aeris feruidioris occursus: vacuatio modum excedens: exercitatio immoderata : vigiliae,& animi pathemata, atque dolor. Quia de aere iam diximus de reliquis nunc agamus. Omnis immodica humorum vacuatio, licet sint excrementitii,3 inutiles corpori,vel ad nutritionem, vel ad alium usum spiritus non mediocriter dissipat in uniuersum corpus diffusos. Neminem csse a bitror,qui aliquando non obseruauerit omnem immodicam alui profusionem, sue natura contigerit, siue arte, ut in Lienteria, Diaria, Dysenteria, tum exquia sita, tum hepatica,magnam copiam spirituum dissipare. Idem contingit in Di hetet, qua urina profunditur extra naturae modum. Qui praeterea secantur in bdom ine, ut aqua educatur hydropem faciens, aut in thorace, ut pus emptema Dcrrens educatur,aut etiam in abscessu: si pus affatim , dc subito,inultum eissuasi ingentem contrahunt imbecillitatem spirituosi generis, aqua vix possunt alia quando recreari. Quid contingere arbitrabimur, si sanguis cssiuat copiosior, utero,ex naribus,ex mariscis, ex vulnere E in quo sanguine conseruari calorem naturalem a Galeno dictum fuit libro de ratione curandi persanguinis missio nem SI a nobis est demonstratum libro de calido innato.Debet etiam hoc loco referri immoderatus veneris usus, qui in luxuria, & ei frenata libidine diissolute vitam degunt iis ipsis(inquit poeta frigent citatae in corpore vires. Namque ex seminis profusione adeo reddutur imbecilles,ut postea tabidi intereant. Quantum inaediae frangant vires, notissimum est omnibus, quia non solum alimentum dii loluitur in similarium partium subitantia situm, sed etiam impeditur,ne
nouum regeneretur. Labor, ut etiam exercitatio modum excedens qtiaecunq; si pirituum subs antiam euacuant, quemadmodum infra dicemus,cum de a te sermonem habebimus. Atque multo magis prosternuntur vires ex dolore vehem cuti,quem lenire,anteilii alia curationem aggrediamur,vitium conseruandarum
96쪽
datum causa debemus, ut in libro de reuulsione declaratum a nobis fuit. Vigiliae potissimum spiritibus animalibus faciunt negotium, quemadmodum animi passiones, a quibus calor naturalis nonnunquam obruitur suffocaturque; ut in timore ac moestitia; nonnunquam dissipatur ac dissoluitur, ut in gaudio,&laetitia. Ex his quidem statum vitium cognoscimus. virtus igitur, aut valida, aut imbecillaest: si valida, vacuationem admittit: s imbecilla, aut omnino prohibet, aut limitat. Quocirca ad venae sectionem exercendam virtutum naturalium,vitalium animaliumque desideratur robur, ac non aequale. Namque maxima est dignitas vitalis, proxima huic succedit naturalis, postrema omnium ani-vo malis. Huius ipsius tantum quidem robur cupimus,quantum fuerit necessariisum, pro respiratione, ut alibi ex Galeno demonstratum est 1 nobis: id vero exiguum est,propterea eligimus in curandis aegrotis aliquam introducere in facultate animali imbecillitatem, quam in vitali vel maxime debemus vitare: id quod Galenus libro septimo Methodi medendi, capite ultimo testatur,&magnus Avicenna,dum inquit: Pariteri imbecillitas cuiuslibet trium facultatum omnino prohibet euacuationem , aliquando tamen praeeligimus debilitatem alicuius facultatis potius quam noxam , quae ex vacuationis omissione sequi posset, praesertim in sensilibus,&motricibus facultatibus, modo confidamus
cuilibet periculo posse succurrere, si forte acciderit, itidemq; in cunctis aliis.Jxo Sed duo sunt, quae hic faciunt dubitationem: horum unum est, Avicennarii in quarta sectione libri primi, capite primo, animalem facultatem praeposuisse naturali. Habent eius verba in hunc modum. Cor vero inter omnia membra maiorem conseruationem meretur, mox Cerebrum, deinde Iecur. JAliud autem multo maius est, quandoquidem Galenus tum contra sua d creta, tum Avicennae naturalem facultatem proponere videtur facultati vitali,
verba illius sic habent in undeeimo Methodi medendi, capite nono: Nequerulsus duntaxat vites ad eiuscemodi agenda firmas requirimus , veluti nec eius facultatis, quae voluntarium modum praestat : sed sicuti est dictum, postic concoctricis. J Nota hoc verbum ipsius potius concoctricisJ quod aperte signi-3o scat, maiorem in curandis morbis habere dignitatem facultatem ipsam naturalem, quam vitalem, re animalem. Pro explicatione prioris difficultatis sciendum est, nos de hisce partibus p cipuis duobus mouis loqui posse: tum scilicet,
quatenus conserunt ad vitae custodiam: tum quatenus ad sanationem morborum conducunt. Sub priori ratione post Cor ipsu in debet Cerebrum substituit ut sub posteriori, ultimum locum tenet. Ratio est quia spiritus principalitera corde pendent, mox quartum ad vitam, a cerebro : ab hoc enim proficiscitur vis respi randi, sine qua vita permanere non potest. Nam spiratio a vita, & vita a respiratione separari non potest, Arist.testimonio libro de respiratione,& Galeni libro sexto de locis affect.cap. s. Quod vero attinet ad moi borum propulsatio-
o nem non indigemus tanto robore facultatis animalis,quando indigemus facultatis naturalis. Satis enim est,ut sussiciens conseruetur pro vita respiratio Iecinoris autem opus pernecessariu est omnibus partibus, ut Galenus docet hisce verbis. Maxima igitur,ta Cordis ossicii dignitas, atque aegrotatilibus maxime mmmu in necessuria. Cerebri vero ad vitani quidem par est momentum ; non thmen par robur eius in aegrotis requirimus,cum necessc omnibus non sit nem
rum ac musculorum opera vii, itaque abunde fuerit, si tantum eius seruatum sit quo respirationis munus sit obeundum . haec ille quae aperte solutionem confir mant. Quod vero ad aliam attinet dii iacultatem, repetenda est Galeni intentio in eo capite cum non parum huic proposito conducat. Pro curandis putri- o dis febribus Galenus proponit balneum, rarefacientia medicamenta, & p cum frigidae, quando scilicet concoctionis notae sese offerunt, alioquin ab illis
abstinendum. in hoc itaque speciali casu multo magis virtuti concoctionis attendere debemus, quam pulsatili. Haec enim ad concoquendos humores putridos nihil facit idcirco a pulsatili facultate signa coctionis suini non possunt, neve cognosci, quando debeamus vli balneo, aut rarefacientibus medicamen.
97쪽
tis, aut potu frigidae. Hac de causa dicit Galenus, ad huiusmodi agenda magis firmas requirimus. J Quid sibi volunt haec verba, ad huiusmodi peragenda, inis quod casum quendam specificant, in quo concoctrix facultas magis valeat, quam pulsatrix. Sed ne quid desit, expendamus quid agendum, si virtus fuerit
imbecilla, corpus vero indiguerit vacuatione, sane tunc aut omnino non est vacuandum, aut parum. Si enim virtus fuerit maxime imbecilla, ita ut nullum genus vacuationis ferat, abstinendum, si vero non tantum fuerit imbecilla, pro illius ini becillitatis modo est illa admittenda, ea tamen conditione, quam Galenus declarauit nono Methodi, capite decimo, sic scribens: Siquidem ast eius vacuandum esse praecipit idque vel vena incisa, vel purgatione, harum au- Iotem neutrum ferent imbecillae vires. Quoniam igitur in omnibus huiusmodi repugnantiis incerta succurrendi ratio est, alias insanabilis omnino allectus relinquitur, alias spaciore aegre, iliue sit magnum nactus si Medicum, sanari poterit. oportet namque, ubi indicationes sibi aduersantur, paulatim quod viti sum est, vacuare, & paulatim inuicem, quod salubre est, reponere vi vocant Me dici eiusmodi vitiosi succi curationem, Graeci in re n=,J id est, contemperatnci
tum J Sed haec de viribus si ipsisse sussiciat. CAP. X vi.
Irarae vetemperamentumsecundo loco in cet, aut contraiia et: oraret omm, si Franchisententi repeta tum
DI x s M v s hactenus abunde, quae necessaria videbantur circa pracipuosi copos venae sectionem indicantes: nempe magnitudinem morbi a pleniatu dine aut sanguinis motu, re virium robur. Nunc relinquit invi agamus de iis, qui minus praecipui sunt. Octo enumerantur a Galeno lib. 2. de ratione curandi ad Glauconem Philosophum,&de curatione per sanguinis missionem re ab Avicennalib. i. suae medicinae sect. q. cap. s. scilicet: Temperamentum, Accidentia superuenientia, Habitus corporis, Anni tempus, aetas, Regio, Consuetudo vacuationis, de Ars, de quibus iam dicere incipio&docere, quam vim Sohabeant in indicando, autcontraindicando vacuationem: exordiam ut que ab ipso Temperamento. Calidum igitur&nccum non sine graui noxa vacuati nem fert: itemque frigidum de humidum, ut puta caloris expers, aut certe lai guidam possidens: calidum vero de humidum plenam sine ulla molestia v cuationem sustinet. Etenim quae corpora calidam habent, siccamque temperaturam , modum excedentem, spiritus habent maxime tenues, qui facile di flabiles non ferunt aliquam ex magnis integrisq; vacuationibus, in quibus semper fit magna ipsorum spirituum iactura. Haec ea sunt, quae facile incidunt in febres hecticas incipientes, ut Galenus docuit octauo Methodi, cap. 1. N i. de febrium disterent. cap. 11. de aliquando ex Ephemeris ab ira causatis, aliisque go id genus externis causis incidunt in summam liccitatem corporis, atque in to ridum Marasmum, prehendunturque eisdem de causis ardentibus sebiibus Conuenit hisce naturis, ut Hippocrates docuit sexto Epidemiorum, At Galenus in eius loci Commentario, atque praesertim S. Methodi, cap. t. quies, re fi igeratio, aquae potus; maxime aduerta res est inedia, de Veneris usus; tandem magis gaudent alterantibus, quam euacuantibus, primo ad Glauc. cap. I. Porro
haud est cognitio dissicilis temperaturae, calidae&siccae. Nam quibus siccum praeualet humido, re calidum trigido, iis corporis habitus gracilis, hirsutus , renigrior est, ac reliquis tribus in Tein peramentis, quae hoc sunt minus calida, i ctu calidior sentitur: plurima quo liliis flaua est bilis urina ii,& deiecti blica sotura, de pulsus magni, dc somni leues, de mores animi ad iram atque cogitationes propensi. Vocamus autem calidam siccamque naturam, non solum quae a primo ortu talis ex proprio Temperamento sit, sed etiam quae posterius ex calido siccoque victu, dc plurima dimotione, de vigilia, & cura, & tristitia, de regione calida siccaque, de tempore aestiuo, de coeli statu calido siccoque est acquisita,
98쪽
ita ut Galenus testatur decimo Meth. Hoc temperamentum refertur ad vites, quia fieri non potest, ut abunde calidum siccum s corpus, cum febricitet, vires valentes habeat, eiusdem aut horis testimonio. Sed tamen haud ita imbecillas
vires habent, quin ferant vacuationem proportionatam temperamento, quaeccilicet leuiter vacuantibus cacochymia, sat,ut manna, atramento Cassiae Dia-
pruno simplici, atque id genus aliis: quorum mentio a nobis fiet in curationi-hus particularium morborum. Ad easdem etiam vires refertur temperamen tum frigidumae humidum, sed ne hoc ipso in negotio aliquis subiit error, animaduertendum est, quod temperamentum eius cemodi duobus modis consio derari potest: uno modo quatenus cum calore nativo admodum imbecillo consistit; alio modo, quatenus causis praeternaturalibus acquisitum, adhuc omniusolidaruin partium calor non modo absumptus non est, sed vegetus adhuc revalidus permanet. In priori casu vacuationes non conueniunt: quae res potissimum accidit in ultima senecta, in qua imbecillis adeo est calaris vitalis potestas, ut iam morti proximi sint: natiuum temperamentum est frigidum & siccum, acquisititium vero propter caloris imbecillitatem , concoctionisq; probae defe-
et uni, frigidis ac humidis excrementis continuo genitis, frigidum h umidumque: quis igitur in eiuscemodi natura vacuabit At vero, si partium solidarum nondum mutatum temperamentum est, ut in cachexta, ac principio hyd ropis o contingit, vacuationes exerceri possint: quin imo si quispiam morbus est, qui valida medicamenta expurgantia postulet, hic unus est prae caeteris, de quo minime quidem loquitur Avicentias. Habet autem dillicultatem magnam quod loco postremo de temperamento calido, humido diximus, quandoquidem Fernelius alio modo videtur sentire. Ego certe sum opinionis huius, ut putem
nullum existere genus temperamenti,quod ferataeque integram vacuationem,
quam propositum, tum quia in hoc ineia abundantia sanguinis, tum etiam quia vires validissimae sunt. Fernelius vero secus rem ipsam habere putat, inquit enim libro secundo terrapeutices, cap. r. Quod calidum humiduntque corporis temperamentum m propria solidarum partium substantia situm, quoniam 3 o vi insiti caloris assiduo plurimum dissipatur ac dissoluitur, non perinde copiosam ferre vacuationem, atque quod ab illo plurimuin dissidet Ligidum de ii cum; d addit postea : quodcunque corpus humidiim appellant, quod multo humore abundet in venis recondito, id facillime vacuationem tolerare.J Haec ille. Sed videntur mihi rationi primum, deinde vero Galeni doctrinae parta in consona. Refragatur illi ratio, quia ubi vires validae sunt, atque sanguinis adest abundantia, ibi viget de vacuando indicatio. Qui plurimo sanguine abundant, venas la as habent, eus archos vocant Graeci, ii sane alio, quam calido Et inimido temperamento praediti elle non polluiu: Hanc naturam temperatam vocarunt antiqui, de qua Galenus haec scripsit libro sexto, de sanitate . . o tuenda, cap. s. Quod ad temperamenti rationem pertinet, qui maxime sunt humidi, hi maxime sunt longaevi: iidem&sanitate, ubi corpus ad robur peruenit, plus caeteris fruuntur:&caeteris qui pare in aetalcm agunt, valentiores ad ex- tremum usque senium sunt:J his deinde addit antiquorum, de quibus diximus.' testimonium, dum ait: ideoq; serme Medicis omnibus, tum philosophis, qui
corpotis clementa diligentertia vcstigaria iit te inperamentum id laudatum est:
imo vero etiam unum id proinde secundum naturam se habere quibusdam est. visum.J Quam vero sint vires validae, illud indicat apertissime: quod tum a ventre minime litduntur, tum et lain famem ac sitim multo magis perferunt,quam qui calidore sicco sunt temperamento. Quod sane non leue est, ut inquit ipso Galenus, virium valentium indicium. Praetereas ibitantiam virium consistere in hisce itibus substantiis, lemonstratum est a nobis supel ioribus libris: nempe in triti tuosa substantia, in solidis partibus, atque in carnoso genere; at vero quae calida humida s sunt corpora, haec equidem harum irium substantiarum ubertatem habetre, neminem esse arbitror, qui nesciat. Habent enim camosas. musculosasque omnes partes, membra solida, preccra, crasta, ac firma; quo fit, ut
99쪽
Galenus non raro admonuit, vacuationes copiolas ferre; cum non vereatur illo sanguinem mittere usq; ad animi deliquium in febribus synocliis, quae non adueniunt nisi in corporibus sanguineis, Si cum virtute valida ut idem dicebat
undecimo Methodi, capitulo decimoquarto, sed hic fortassis dicet pernelius, opinionem hanc suam sumpsisse illum ex Galeni verbis, lib. b. Meth. cap. II. in quo sic ait: At quae humida calidaq; sunt, eorum substantia celerrime in ambientem dissipatur: alias in halitum sensibilem soluta: alias in perspitatimes quae visum fugiunt, sed ratione deprehendantur.J &patum postea. Ergo p rorum substantia, inquit, omnium facillime digeritur ac dissipatur: propterea
quod est omnium humidissima: nulla vero frigidior, quominus vacuantis prae I si dii eget, cum habeat ex se ipsa, unde naturaliter vacuetur.J Verum non cogit quicquam hic locus, quia aliud est humidum&calidum temperamentum: a
liud calidum&humidum: illud enim dicit humiditatis dominium : hoc hicin caliditatis. Ratio enim propter quam facile distantur ipsae substantiae eii humiditas: quae postea tanto promptius at ii facilius disitatur, quanto cum calidiatate fuerit coniuncta. Rem sic habere, Galeni verba declarant in p. Meth. cap. s. quae sic habent: Propens autem ad digerendos corporis succos sunt,qui cur que natura sunt humidi: magisq; si accedat caliditas.J Ex qua loquendi ratione
videtur, caliditatem consideraste tanquam asseriam, de concomitantem humi ditatem , non autem ut praecipue dominantem. Haec, quae diximus, aperiunt si causam, ob quam in pueris non mittitur sanguis, quia habent substantiam humidissimam maxime mollem: atq; ut cum Galeno loquar,sgq modo teneram; cui postea accedens caliditas, maiorem facit dissolutionem. Nos vero, quando de calido humido itemperamento loquebamur, intelligebamus illud, quod piae dominio erat calidum, at a subdominio humidum: bene tamen cum sicco promitionatum. Quod vero ille dicit secundo loco, frigida dc sicca temper menta imagis ferre vacuationem,est adeo absurdum,ut admirer maximum philosophum i ta periuersam hanc opinionem venisse. Etenim illud certum est,temperamentum indicare vacuationem dupli et ratione; una, quatenus ad vires r
fertur : alia, ut ad plenitudinem: iam vero constat, cum trigido de s o virus soconsisteretion poste: cum illud sit senium&mors: vita vero in calido humidoque cohaeret, ut Aristoteli atq; omnibus philosophis placuit. Si vero consider mus temperiem, quatenus est nota humorum, quod frigidum & siccum esti nanis videtur humoris expers, idcirco nihil habet, quod sit vacuandum. Caet rum quod asserit postremo loco, non est ad propositum: quia alia est indicatio
sumpta ab humore in venis contento, alia a temperamento: illa enim vacuati nem indicat, hoc vero admittit vacuationem ratione virium, ut docuimus.
crepa hilum quomodo comae cet, sitsecundo contra naeuet vacuationem DStephani theniensi opinio reprobata.
QVA R et o animaduertendus est corporis habitus; per habitum corporis i
telligimus corporis constitutionem, aut gracilem, aut obesam, raram , aut densam, atq; inter hasce mediam quandam constitutionem: cum quaedam sit, quae neq; obesa,neq; gracilis,ne iurara, neq; densa, sed omnino mediocris. Gracilis &rara constitutio vacuationem impedit,quia vires illam ferre non possunt, praesertim venae sectionem. Duae enim causae sunt imbecillitatis, quarum una
est carnosae substantiae penuria: alia vero est magna spirituum dissolutio. Ex tribus igitur substantiis constituentibus naturam virium, duae sunt imbecillae, una sofortassis valida, quae est solida substantia. verum duae magis possunt in indicam do, quam una, idcirco si solidae partes admittunt vacuationem, omnino illam impediunt duae nempe carnosaesspirituosa substantia. At vero si fuerit corporis habitus gracilis, sed densam carnem habuerit, minimeque dissi abilem, ad illius dii serentiam, quae iam explanata est a nobis, fert vacuationem copiosam:
100쪽
quia duae substantiae validae sunt, solidum genus, ae spirituosum, ut pote quod
non sinat propter densitatem cutis effluere spiritus.imbecillitas duntaxat est ratione carnis .in hoc habitu venae latae sunt &sanguinis non mediocris repetit ut copia. Galenus haec perpendens, in quadam muliere admodum gracili sanguinem misit copiosisti mum: cuius hi stoi iam retulit ille libro sexto de morbis vulgaribus,see . s.commentario autem 1'. De qua nos alibi diligenter scripsimus, praesertim supra, cum de viribus validis, & imbecillis disserebamus. Statuamus itaque in habitu gracili corporis, in quo venae sunt exiles, caro mollis, Maliab a vacuationibus,praesertim a venae sectione abstinendum. At in habitu gravir o cili cuius venae pateant,densamq; carnem habeat, minime prohibendam. At v ro cur graciles ab euacuatione repellat arduum est, dignumque inquisitione. linquit Stephanus Atheniensis philosophus)cum ipse pronunciet saepenumero graciles magis, quam caeteros sanguine plerunq; abundare, magis i. quantum ad hoc spectat,confertas vacuationes tolerare. Dicimus (inquit ille: graciles hie ab ipso dici non qui parum,sed qui supra modum sunt graciles, hoc enim in oratione ponitur. Ac pcofecto crassi quide ab euacuatione laeduntur,quia refrigerantur, graciles vero quia exsiccantur. J Verum haec non satisfaciunt mihi quia Galenus mulieri,cum esset extenuatissima sanguinem copiosum detrahendum curauit, quemadmodum supra manitastum fecimus. Constat enim diligent eteto consideranti Galeni verba dissolutio propositi problemati , quia graciliaco pora non protinus habent imbecillas vires, neq; sanguine defluuia sunt. Aut enim venas habent amplas, aut exiles: quae amplas haben ansuinem copiosum continent, quae tenues, minime; in illis vena incidenda, in his omnino absti,nendum est. Vires quidem substantiam habent in carnoso genere,in spiritibus, vis insolidis partibus, a quibus illarum essentia tota dependet, ut Galenus do cuit libro undecimo Methodi, capite primo. Haec tria crimi conspirantia, ut supra dicebamus, vires constituunt validissimas. Aesi conspirent duo unum reluctetur , quod in proposita historia contingit, validae sunt vires: sed non simpliciter, neque absolute. Habebat mulier carnis penuriam , quia illae imbecil-3o lae attrahere ad sese sanguinem non poterant, at spiritus, solidaeque partes bane constabant. Quando Galenus in gracili corporis habitu venae sectionem inhibere videtur, non est locutus de omni, sed de eo duntaxat habitu, in quo
tenues erant venae,&spiritus facile distatuebantur. Obesum vero corpus recipit easdem fere distinctiones, nam quod multa pinguedine abundat, quodq;venas habet admodum tenues capillis fere similes non fert vacuationem vena secta: quia exiguus calor invenis existens fere suffocari periclitatur ob conci dentiam horum vasorum pinguium. At si obesiim nuncupamus in quo emineant venae, caroq; sit abundans, haud potest impedireptilebotomiam, purgationemque, quae mediocri modo se habent corpora, ad vacuationis indicatio- o nem habent medioeriter. De hoc habitu corporis libro primo ad Glauconem, capite decimoquarto sic locutus est Galenus. Eode modo, & q ut supra modum crassi sunt, vel graciles. Nam &his tum venam secare cauendum est, tum reliquas vacuationes confertas cauere oportet.J Crastas certe hic dicit, non qui carnosi sunt,sed copia pinguedinis tectos, quandoquidem frigidum tem p ramentum generare solet eluidem modi crassitiem. Hos si confestim,multumque vacuaveris, ad extremam frigiditatem perduces, praesertim quia contingit vacuato sanguine carnes venis superiacentes, ubi supra ipsa deciderint venarum illam Hrei:, id est, concidentia, stiliocationem caloris naturalis est cere, ut etiam testatur libro secundo de Temperamentis,capite quinto. Verum quida-:o gendum est, si cum habitu gracili, de venis tenuibus multa bilis abundet 3 nam ex habitu indicatio viget decorroboranda virtute, ex copia vero de purgando excremento , dico quod viri is indicationi satisfaciendum est; illi quidem priori quatenus a purgatione validaque vacuatione abstinemus: huic vero quatenus purgamus copiam bilis, urinam leuiter mouentibus,quae refrigerent, Achu