장음표시 사용
61쪽
Iis . Necessalia dicitur , cum attributum necessario conneelitur cum suo subjecto ; veluti circvliss es tun As contingens , cujus attributum ita subjecto convenit, ut possit etiam Non convenire ἰ V . Iuli Ari orales fuit philo htis. Possibilis' nuncuratur , cum attributum non convenit quidem subjecto , ita tamen ut eidem convenire poisit; veluti Mol0cens erit cantis : impossibilis cum attributum
omnino repugnat subjeeto. veluti homo es lapis; rriangulum es quadratum. 8s. Ratione quantitatis dividitur propositio intiniνersalem , particularem , futilarem , oe in e nitam . Sane propositionis quantitas est ejusdem extensio ad plura , aut pauciora complectenda . Universalis est , cujus subjectum signo universali asscitur , Omnia , nullus ἰ veluti omnis Mura Daritim clauciis ; nulla Mura spatium apertum reli ytiis . Illud hic tamen sedulo est advertendum ,
voces nempe universales Omnia , nullus , non eandem semper extensionem subjecto tribuere . Nam quandoque sgnificant, subjectum accipi pro omnibus omnino individuis , ne uno quidem excepto;& tunc propositio dicitur mathemarice , aut mei physce universalis . e. g. Omnis circulus es rotundus . Aliquando significant, subjectum quidem pro omnibus individuis accipi , ita tamen ut quidam
excipiantur casus extra naturae ordinem contingentes & tunc propositio dicitur physice uniue salis ; veluti omnis homo habet duos oculos , aeuosque pedes e ubi de Ordinario naturae cursu sernio est , prodigiosique aliqui homines excipi intelliguntur. Quod si vero subjectum universale pleraque dumtaxat complectatur individua , dicetur propositio moraliter universalis : tale est illud Apostoli , ominΠeS quaerunt quae iva Itint , non quae Iesu Chrsi; quod de plerisque intelligit. I andem praedictis vocibus universalibus indicantur quandoque aliqua tantum individua omnium geneIsin, Veluti omnia animantia
62쪽
nerant in Noetica archa: intelligi id debet de aliquibus animantibus omnium specierum . Particularis propositio est , cujus subjectum voce particul Ti restringitur ; e. g. aliquae lineae sunt rectae . Quod si subjectum est unicum individuum, propositio eriz1ingularis ; e. g. hic homo est Petrus . Propositio demum indefinita universalis est , cujus subjectum nulla voce universali assicitur , universali tamen nequivalet; e. g. circulus es fiura , perinde / est ac si dixeris , omnem circulum esse 1iguram . Indefinita singularis est , cujus subjectum indefinitum singulari aequivalet ; e. g. homo ut νidit leonem, expalluit, signi licat unum aliquem hominem expalluisse. 84. Illud hic quaeri potest , quanta nempe sit attributi extensio . Equidem in amrmativa enunciatione tanta est attributi extensio , quanta est subiecti . Quare si attributi seorsim suini extensio major fuerit subjecti extensione ; accipi nequit idem attributum juxta totam sui extensionem in propos tione , sed juxta subjesti extensionem . Si dicame. g. hic circulus es Mura , VOX ARura Pro una dumtaxat figura accipitur, qualis est singularis hic circulus. Nam per assirmationem attributum cum subjecto neetitur , ac veluti innu catur, ejusque naturam induit; quare ab eodem subjecto coarctatur, ut proinde partictilariter sumi debeat . Contra vero in negante propositione attributum universali ter sumitur ; veluti si dicam homo non es lapis , de quovis lapide intelligi debet . Nain negatio attributum a subjecto absolute seiungit. s. Corollarii loco sequitur ex dictis , propositionis quantitatem a subjecti extensione unice esse
derivandam . neque attributi extensionem quidquam ad eam conferre. 86. Propositionum quantitatem , earumque formam quatuor symbolicis literis A, E , Ι - Ο designaut Logici, ut ex appositis verticu lis videre est.
63쪽
Adserit A , η dat E ; verum universaliter
A erit I , neruit O ; seae parriculariter
87. Si propositiones eosdena habent terminos, idem nempe subjectum , idemque attributum , a
tamen quantitate , vel sorma , Vel utraque pugnant ;oppostae dicuntur . Sunt autem quatuor Oppolitio iram genera : nam oppostae enunciationes contrariae , aut subcontrariae , aut contradis oriae , Vel tandem iubasternae esse possunt . Contrariae dicu tur Α, Ε, nempe si ambae fuerint universales , at pugnent serma : Vel uti Omvis homo costar pnullus homo coritat . Subcontrariae sunt I, O, nempe cum ambae particulares sunt, attamen pugnant forma ; e. g. aliqua Mura es circvlus ; aliqua Mura non es circlitus . Contradictoriae sunt Α, O necnon E, I; nempe cum earum una est universalis ajens ; altera particularis negans vel earum una universalis negans , altera particularisajens e. g. Omne paralleloyrammum es Mura ;aliquod parallelogrammum non es Mura : vel nulla linea es lata ; aliqua linea es laeta . At singulares enunciationes , quae sola discrepant forma , ad contradictorias reseruntur ; e. g. Plato fuit philosophus ; Plato non fuit Philo ophus. Subalternae demum sunt Α, Ι; aut E , O ; nimirum quae eat
dem habent formam , at quantitate pugnaui, nempe earum una est universalis , altera particularis; e. g. Omne triavulum em Mura : aliquoI frianevium es indura ; vel nullus circulus es quadrarus aliquis circulus non es quadratus . Uerum in subalternis propositionibus nullam veram oppositionem dialecticam agnoscunt Philosophi graviores , praesertini avetor artis cogitandi Part. II. cap. 2., oe Genuensis noster Insit. LV. lib. III. cap. 5. Nam cum universalis enunciatio particularem includat,
nulla inter utramque esse potest vera oppositio. 88. Alia
64쪽
S3. Alia enunciationum proprietas est conversio, cum nempe subjeetuin in attributum , atque hoc in aliud convertitur ; e. g. s fuerit haec propositio ,
omne triandulum aequilateram es etiam aequi DP i m ejus conversa erit, omne triavnium Myxian
ςtilum es etiam aequilaterum . Ut autem reete fiat Conversio , sequentes attendendae sunt regulae. I. Universalis negans, & particularis negans si convertantur , servetur eadem quantitas e. g. nullus circulus est vuadratus convertendo , nullum qua
Eratum es circulus ; vel aliquod corpus est lucratum ;Convertetur , aliquod lucidum eis corpus . Hujusin di conversio implex in scholis nominatur , cum
nempe in utraque conversa manet eadem quantitas.
II. Universalis ajens si convertatur , servari potest: eadem quantitas, si subjectum praecise continet at
tributum ; e. q. Omnis homo es animans ratione praeditum , recte converti potest , omne animans rarisne praetrum est homo . III. Si in universaliajente attributum latius pateat subjecto , ut recte fiat conversio ,rmutari debet quantitas; secus falla
erit conUerso e. g. Omne triandulum es fiura , converti debet hoc modo , ali a Mura es trian- Rulum . Haec converso per accidens fieri dicitur in1cholis . IV. Si convertatur partic aris negans , Particula non, quae adjacet verbo propositionis, iaconversa praefigi debet subiecto , ut conversa vera Temaneat e. g, quidam loquentes non sunt belluae psat conversio , qtilaeam non belluae sunt loquentes.
Hujusmodi converso per contraposDionem fieri dicitur . Conversioni apud sophistas magnus hab; tus fuit honos; apud nos eadem negligi coepit: verum quia in argumentationibus suum habere potest usum idcirco eam paucis explicuimus.
65쪽
De Enunciatioratim veritate , aut falsitare expendenda. ε
8 9. TEritatem , aut falsitatem logicam pro V prie judiciis , ac ratiocinationibus cori Venire observavimus g. 45. ) . Est autem judicii veritas ejusdem congruentia cum objecto de quo judicatur . Congruentia vero in judiciis perinde se habet, ac aequalitas in quantitatibus: quem admodum enim vel minima differentia quantitatum aequalitem aufert ; ita & vel minima judicii a suo objecto discrepantia statim ejusdem veritatem infringit . Rursus aequalitas augeri , minuive nequirin quantitatibus : nec in judiciis congruentia major, . aut minor haberi, aut dici potest . Secus se res habet in falsitate, quae in judicii discrepantia ab ob-Jecto su ' posita est, quaeque inaequalitati persimis lis est: inaequalitas autem augeri , minuive inii, itum pote it ; ita & salsitas . Quare judicia magis , minusve falsi rectimine dicimus ; magis autem,
vel minus vera esse repugnat . Iudicia verbis eX- pressa propositiones constituunt. Verae igitur enu ciationes habentur, quae assirmanda assirmant, neganda vero negant : faliae contra habentur , quae negant assirmanda , aut neganda assirmant . Sane
judicium falsum est, sive salsuin pro vero habe tur , sive verum pro falso; itaque & falsa est: propositio, sive neget assirmanda , sive neganda assirin mei . . Contingit persaepe , ut enunciatio uno sensu accepta sit vera, alio sensu intellecta sit falsa ; operae itaque pretium erit varios eos sensus hic indica. fre. Ac Primo enunciatio vera esse potest in sensu
66쪽
materiali , aut formali et vera est in sensu materiali , cum attributum convenit vocabulo subjecti, Non rei , e. g. homo csnseat quatuor irreris , in sen-1u formali , cum attributum convenit rei per V Cabulum expressae , e. g. homo est cientiae capax . ip I. Secundo vera dicitur enunciatio in festi δε-zerali , qui nempe simpliciter per verba propositio- Dis eXPrImitur , L. R. ρrata virent . Sensui literati opponitur metu oricus , ubi scilicet propositionis verba translate accipiuntur, ut prata ri lent . Εjusmodi est illud Servatoris nostri, edo sum vitis ve-σa , oe Pater meus Uricola es . 92. I rtio enunciatio vera esse,potest in sensuae vijo , vel composito . Vera dicitur in sensu diviso , cum diversa tempora spectat , e. g. tacens PO res loqui ; non quidem quandiu tacet, sed diverso tempore . Uera dicitur in sensu ccmposito , cum attributum convenit subjecto, dummodo tamen sub-Jectum non mutetur, C. g. racens loqui non potes intelligitur , quandiu tacet .. Tale est illud Christi Domini, qui.natus es eae Dea, peccatum non facit, nimirum in sensu composito, quandiu filius Dei esse perseverat ; quamvis possit alio tempore justitiam deserere , & peccatum patrare . 93. Quarto vera esse potest enunciatio in sensu
convenientiae , vel in sensu necessario. Ita sensu convenientiae , cum attrihutum fortuito convenit subjecto; e. g. haec extensio es bipedalis. Ita sensu necessario , cum attributum subjecto suo necessario convenit ἰ e. g. extenso ex partibus coulescit . Adsentum necessariu in resertur sensus idearitatis, cun1 Dempe attributum idem sonat ac subjectum C. g. griannulum es Adura trium laterum , ac rrium
94. Qui iam enunciatio vera esse potest in sensu
rigoroso, vel accommodo . Ιia sensu rigoroso, cum Juxta totam verborum vim accepta est vera: e. g.
a Peus es in omni loco e in sensu accommodo, cuiu
67쪽
verba laxius, ac benignius accipiuntur ; ut est Iud Didonis apud Virgilium , omnibus umbra locisa ero ' quod non de Omnibus omnino locis est ii telligendum , sed de iis dumtaxat, in quibus Aeneas
p5, Sexto poterit enuntiatio vera esse relati De , non absolute , si attributum conveniat subjecto non absolute inspecto, sed prout ad aliud refertur; veluti cum dicitur ρalea esse levis , non quidem absolute , sed ad alio graviora corpora coinparata . . . 96. Postremo ne 4n aliis minutioribus disti quendi formulis immoremur , propositiones aliquae
nequeunt esse verae , nisi attributum de re contenta , non de continente; de partibus, non de to
to; de re significata , non de signo intelligatur ;& vicissim.
97. Ad complexas enunciationes quod spectat , advertatur , propositionem incidentem explicativamesie posse, aut refricitivam . Explicativa est, quae ad majorem explicationem adhibetur , qualis est illa ti. 73. Ari toteles , qui erat Madyrira , fuisphilosophorum princeps : destrictiva est, quae su jecti , vel attributi extensionem coarctat , e. Irriannulum , qtiod es iso celes, habet annulos ad basim aequales ; ubi incidens propositio , quoi estis celeb , coercet subjectum , nempe rriamulum , ad sola is scelia. Explicativa incidens principalium veritati, aut falsitati non Officit, ut ex addueto exemplo videre est : at incidentis restrictivae veritas , aut falsitas in totam propositionem redundat. Itas quis dicat, linea , quae tamen es recta , nullam habet latitudinem ; incidens illa , quae ramen est recta, partem efficit essentialem principalis propo-stionis : ideoque licet principalis vera sit per se sola , nempe lineam profunditate destitui ; evadit tamen falsa. quia per incidentem ad solam rect*m
linoam coarctatur , & allexi hyicierosolitioni ae-
68쪽
qui valet , fila recta linea nun habet latitudinem , quae manliusto est falsa. 98. Praeter has regulas singulis propositionum perieribus communes , sunt aliae , quibus compositariam enunciationu in Ueritas regitur. Ac Ι. copulativae enunciationes ut verae sint, omnes earu in
Partes verae snt oportet: si una fuerit falsa , t tae falsae erunt. Nam affirmatio , aut negatio , quae una est atque individua , partes omnes com plectitur. Quare falsa est integra isthaec enunciatio , Saturnus , IVPiter , Ma , Luna , Venus , Mercurius sunt primarii planetae , qua Luna inter Planetas primarios non recensetur . 99. ΙΙ. Disjunctivae propositionis veritas pendet a Partium oppositione , ita ut inter membra opposita nia hil sit medium ; quod si medium aliquid reperiatur, ea salsa erit. Quare vera est, omnis finea aut re taes , aur curva , quia rectam olineam inter , iacurvam nihil medium intercedit.:Zsalsa vero haec
altera , omnis avulus ratione latreum recit linetis es , aut curvilineus ἰ est enim medius angulus msextilineuS . I . III. Ad veritatem causalis propostionis non modo requiritur , ut utraque ejus pars Verast , sed & earum partium una alterius causa , vel ratio else debet : quare salsum est illud Poetae , Rex Juit infelix , tali quia iidere nasus; non
enim vera infelicitatis ratio indicatur. IOI. IV. Conditionalium veritas oritur ex re topartium nexu , & consequutione , sive partes Verae fuerint, sue salsae . Itaque vera est enunciatio, si Deus plectit innocentes, es injustis : quamvis enim ambae illius partes falsae sint; una tamen ex altera rite sequitur. IC . V. Relativae Propositionis Veritas ex recta
relatione pendet, quae si salsa, vel inepta fuerit, propositio quoque falsa erit, vel inopta'. Itaque vera est , qualis vita, talis . mors , quia recta est relatio:
69쪽
salsa vero , ubi pulchra es facies , ibi casa es
mens, quia relatio salsa est . 1m. VI. In discretiva enuntiatione partes verae esse debent , necnon aliquam oppositionem conti nere : secus illa falsa erit. Quare, Vera est , aQxeeta, non formosus erat, sess erat facunaeus, Ulybses, quia inter Partes aliqua intercedit oppositio, adeout
lina alteram evertere quodammodo videatur : ine
pia tamen esset haec altera, homo sum, sed ramen ambulo ; quia nulla habetur partium oppositio . IO . Dicamus modo de propositione composita exponibili. Principio verae sunt exclusivae, atque exceptivae enunciationes , si quae a subjecto, vel
praedicato excluduntur , aut excipiunturi, recte excludantur , aut excipiantur . Hinc persaepe exclusivae propositionis veritas aegre cognoscitur .
Nam ut pateat Veritas propositionis de subieci oexcluso , nota era debent omnia subjecta , quae excluduntur ; veluti si dixeris , sola tellus es h hirabilis , noti esse tibi debent reliqui omnes globi
mundani , atque constare debet, eos non esse habitabiles . Deinde ut innotescat veritas propositionis de excluso praedicato , nota esse debet subje- isti essentia ; veluti si dicas , munesanum spatium extensum es dumtaxat , sciri debet ejusdem spatii
essentia, eique nullum aliud attributum convenire, praeter solam extensionem. Utrumque autem istud
plerumque dissicillime innotescit ; ut proinde n ntam facile proferendae sint ejusmodi enunciationes. I 5. Ad comparativae propositionis veritatem vulgo requiri Munt , ut res quaeicomparantur , commune habeant attributum , in quo fit compa latio , veluti cum dicitur , melior es sapientia , quam υires, supponi debet , tum sapientiam, tum vires esse bonas. Verum id non probat Auctor artis cogitandi Lost. Parr. II. cap. 8. , ubi multis exemplis contrarium ostendit. Sue in sacris eloquiis habetur , melius es habita, e cum dracone ,
70쪽
quam eum muliere litiis a ; attamen habitatio cum dracone hona non est. Virgilius quoque cum descripsisset inorbum, qui homines adigebat ad pro-Pricis artus dentibus dilaniandos , subdit, Dii meliora piis; quamvis morbus ille valde esset malus . Ita que ad veritatem ejusmodi enunciationum excommuni loquendi usu sufficere ait laudatus auctor, si uni comparationis membro infit attributum , quod alteri deest membro . Ego quidem sc cei 1eo , commune nimirum Logicorum scitum verisias multa elle ; exceptionem tamen pati, ubi contra rius obtinuit loquendi usus, quem penes arbitrium
est , de jus, & forma sermocinandi . Illud tamen
certum est, constare debere comparationem , ita ut quod majus in uno esse ponitur, revera sit ma
ius. Quare falsum erat illud Eeicuri estatum , d
ior es malorum maximum : non enim constat Comparatio , cum Omnes animi morbi longe sint dolore majores . IO6. Inceptivae ac destivae propositiones veractsunt , cum Uerum rerum initium , verusque finis indicatur . Reduplicativae demum ad caulales reducuntur ex Logicorum doctrina : veluti si dicatur aetimal prout animal es senstiuum , perinde est, ac si dixeris , animal quia animal, est sensi,
Vum. Earum proinde Veritas ut in propositionibus causalibus est exploranda. IO7. De oppositaruin propositionum Veritate, aqsalsitate superest dicendum . Rc I. contradictoriarum propositionum altera uera si Oportet , altera falsa , utut contingentes sint, aut necessariae . Ea
enim.est illarum indoles , ut quod una ponit , at tera tollat: veluti si dixeris , omnis linea es iam ga, significare: intelligis, ex omnibus lineis ne ali quam quidem reperiri posse , quae longa nonis tr; illius vero propolitionis contradictoria est , aliqua linea ἀM es Anda , quae prorsus tollit quod prima posuit . Igitur si earum una vera est , altera. D e salsa