장음표시 사용
281쪽
ingemis excellenti a quaeque libramus , eae ii . enim , qui nomine O memoria digni sunt , nec nihil optime, nec omnia praeclarissme quisquam dicere nobis uidebatur.quapropter fultitia nobis uisa es
aut a bene inuentis alicuius recedere Isi quo in uitim eius offenderemur; aut ad uitia quoque eius accedere , cuius aliquo bene praecepto duceremur.
Quod si in ceteris quoque studiis a Uultis eligere 'homines commodomum quodque, quam sese uni
alicui certo uellent additere;mmus in arrogantiam
enderent , non tantopere in uitiis perseuerare iri, aliquanto ex inscitia leuius laborarent. Acsi par in nobis huius artis , atque in illo picturae; scientia fuisset ;fortasse magis hoc suo in genere opuliso Brum , quam iste in sua pictura nobilis eniteret. ex maiore enim copia nobis, quam isti, fuit exemplorum eligendi potestas. ille una ex urbe , ct ex eo mi mero uirginum, quae tum erant, eligere potuit: nobis omnium, quicumque fuerunt ab ultimo principio huius praeceptionis ui que ad hoc tempus, e positis copiis quodcumque placeret, eligendi potenas fuit. iacueteres quidem scriptores artis, inqης ab principe illo atque inuentore Tisia repetitos, unum in locum conduxit Arinoicies, O nomina' tim cuiusque praecepta magna conquisita cura
per me scripsit , atque enodata diligenter exposuit; ac tantum inuentoribus ipsis suauitate O brenitate dicendi praestitit,ut nemo illorum praecepta
ex ipsorum libris cognoscar, sed omnes, qui, quod
282쪽
illi praecipiant, uelint inteirigere, ad hunc, quasi ad quendam multo commodiorem explicatorem i vertantur. Eique hic quidem ipse Osese imuin nobis , O eos , qui ante se fuerant , in medio posuit ut ceteros et se ipsum per se cognos eremus. Ab hoc autem qui profecti sunt, quamquam in maximis philosophiae partibus operae plurimum consum pserunt ,si cui ct ipse , cuius instituta sequebantur,
fecerat:tamen permulta nobis praecepta dicendi reliquerunt . Atque alii quoque alio ex fonte prae ceptores dicendi emanauerunt , qui item permulet
tum ad dicendura , si quid ars proficit , opitylati,
sunt. nam fuit tempore eodem, quo Aristoteles magnus O nobilis rhetor Isocrates: cuius ipsius. quam cons iet esse artem , non imenimus. Discipis lorum autem, atque eorum, qui protinus ab hac
sunt disciplina probem, multa de arte praecepta reperimus . Ex his duabus diuersis sicuti familiis,
quarum altera cum uersaretur in philosophia, nonnullam rhetoricae quoque artis sibi curam a mebat altera uero omnis in dicendi eratfudio et prae ceptione occupata ; unum quoddam es constatum genus a ponerioribus,qui ab utrisque ea,quae commode dici uidebantur, in suas artes contulerunt: quos ipsos simul atque illos superiores nos nobis ori mnes , quoad facultas tulit , proposuimus , ct ex noIiro quoque nonnibit ii commune contulimu3 4
Quod si ea, quae in his libris exponuntur, tanto pere eligenda fuerunt, quantostudio electa sunt; profecto
283쪽
. α38 DE .rsv pNτ ro sa iprofecto neque nos Ineque alios in uriae nostrae poenitebit . sin autem temere aliquid alicuius praeteriisse, aut non satis eleganter secuti uidebimur; docti ab aliquo, facile libenter sententiam commutabimus . non enim parum cognosse, sed in parum cognito stulte, ct diu perseuerasse turpe est:
propterea quod alterum communi hominum infirmitati , alterum singulari unicuiusque uitio es attributum . Quare nos quidem sine usta normatione simul quaerentes duvitanter unumquodque dicemus , ne, dum paruulum hoc consequimur , ut satis commode baec perscripsisie uideamur, illud amittamus, quod maximum est, ut ne cui rei temere atque arroganter assenserimus. Verum hoc quidem nos oe in hoc tempore, O in omni uita studiose, quoad facultas feret, consequemuranunc autem,ne longius oratio progressa uideatur,de reliquis,quae praecipienda uidentur esse,dicemus. Igitur primus liber, exposito genere huius artis, ct oscio, of te, O materia, o partibus, genera controuersiarum, inuentiones, ct constitutiones contin bat; deinde partes orationis,ct in eas omnes omnia praecepta. Quare cum in eo ceteris de rebus distin. Eius dictum sit, disperse autem de confirmatione,
O de reprehensione: nunc certos confirmandi reprehendendi tu singula caussarum genera locos tradendos arbitramur. Et quia, quo pacto tractari conueniret argumentationes, in libro primo non
diligenter expositum os, hic tantum ipsa inuen-
284쪽
ta unamquamque in rem exponentur simpliciter sine ulla exornatione, ut ex hoc inuenta ipsa,ex si periore autem expolitio inuentorum petatur. Quare haec,quae nunc praecipientur , ad confirmatio nis, reprehensionis partes referre oportebit. IOMNis O demonstratiua , O deliberatura, iudicialis caussa necesse exi in aliquo eoru, quae ante expositasunt, constitutionis genere uno pluribus Me versetur.Hoc quamquam ita es,tamen, cum communiter quaedam de omnibus praecipi possnt, separatim quoque aliae sunt cuiusque generis O diuertae praeceptiones. aliud enim laus, aut vituperatio , aliud sententiae dictio , aliud accusatio, aut recusatio conficere debet . In iudiciis , quid equum sit, quaeritur. In demonstrationibus , quid hone- Ilium. In deliberationibus,ut nos arbitramur,quod honesum sit , ct quid utile. ceteri utilitatis modo finem insuadendo O in dissuadendo exponi oportere arbitrati sunt. Quorum igitur numerum fines O exitus diuersi sunt , eorum praecepta eam dem esse non possunt. P eque nunc hoc dicimus,nori easdem incidere constitutiones: uerumtamen ora tio quaeda ex ipsosne O genere caussae nascitur, quae pertineat ad uitae alicuius demonstrationem, aut ad sententiae dictionem. Quare nunc in expodinendi controuersiis in iudiciati genere causa
O praeceptorum uersabi uri Ex quo pleraque is cetera quoque caussarum genera simili implicita controvorsa nulla cum di*cultate transferenrure a pes
285쪽
post autem separatim de reliquis dicemus. Voca coniecturali constitutione proficiscemur, cuius aemplum' hoc expositum. In itinere quidam proficiscentem ad mercatum quendam , ct secum aliquautum nummorum ferentem eri comitatus: cum hoc ut fere fit in uia sermonem contulit deae quo 'factum est, ut illud iter omiliariter facere uellant. uuare cum in quandam tabernam diuertisient, si
mul cenare,oe in eodem loco somnum capere voliterunt. Cenati discubuerunt ibidem. Capuo autemcnam ita dicitur post inuentum , cum in alio maleficio deprehensus 6seo cimvissum alterum, Mid licet qui nummos haberet Pammaduertisset , noctu, postquam illos arctius, ut fit, iam ea labitudine dormire sensit, accessit , ct alterius eorum, qui sine nummis erat,gladium propter appositum e vagina eduxit , O illum alterum occidit, nummos abstulit, gladium cruentum in vaginam recondidit, ipsesefeisIectumsuum recepit, Iste autem , cuius gladio M. cisio erat facta, multo ante lucem surrexit , comitem illum suum inclamauit semel ersaepius, illum somno impeditum non respondere existimauit, ipse gladium, ct cetera, quae secum attulerat , sustulit solus profectus es. Caupo non multo post conclamauit hominem esse occisum,oe cum quibusdam di
uersoribus illum, qui ante exierat , consequitur: in itinere hominem comprehendit , gladium eius evagina educit, reperit cruentum , homo in urbem ab illis deducitur , ac reus fit. In hac intentio es. criminis, n
286쪽
eriminis, occidini. Depulsio , Thon occidi.Ex quia bus constitutio G.Quaenio eadem in coniecturali
quae iudicatio, occiderit ne.2 Unc exponemus lo- cos , qliorum pars aliqua in omnem coniecturalemi incidit controuersiam. Hoc autem et in horum locorum expositione , O in ceterorum oportebit at is tendere non omnes in omnem caussam conuonire.ut enim omne nomen ex aliquibus, non ex omnibus
, litteris scribitur: sic omnem in caussam non omnisi s argumentorum copia,sed eorum necessaria pars μι' liqua conueniet. Omnis igitur ex caussa, ex perso na, exfacto imo coniectura capienda es. Caussa dia is pribuitur in impulsionem, O in ratiocinationem . vi Impulsio est,quaesine cogitatione per quandam a f ' sectionem animi facere aliquid hortatur, ut amor, iracundia, aegritudo , uinolentia , o omnino om-
nia; in quibus animus ita uidetur assectus fuisse , ' ut rem perspicere in consilio et cura non potuerit kis O id , quod fecit , impetu quodam animi potius , in quam cogitatione fecerit.Ratiocinatio autem est di. ugens considerata faciendi aliquid , aut non δε- ciendi excogitatio . Ea dicitur tum intersuisse ,s cum aliquid faciendum , aut non faciendum cer ta de caussa uitasse , aut secutus esse animus unsi detur , ut si amicitiae- quid caussa factum dicetur ,
dii si inimici ulciscendi , si metus , si gloriae , si pe-
s cuniae , si denique, ut omnia generatim amplectamur, alicuius retinendi , augendi, adipiscendi ne commodi, aut contra rei,ciendi, diminuendi, ii deuitandi
287쪽
deuitandiue incommodi caussa. Ham horum in genus alterutrum illa quoque incident , in quibus aut incommodum aliquod , maioris uitandi incommodi caussa, aut maioris adipiscendi commodi ,s scipitur: aut commodum aliquo maioris adipiscendi commodi, aut maioris uitandi incommodi, praeteritur . Hic lotas sicut aliquod fundamentum est huius constitutionis: nam nihil factum esse cuiquam probatur, nisi aliquid, quare factum sit, ostenditur. Ergo accusator,cum aliquid impulsionefactum esse dicet, illum impetum quandam commotionem animi assectionemq. uerbis Osententi jamplificare debebit, ct ostendere quanta uis amoris fit, quanta animi perturbatio ex iracundia fiat, aut ex aliqua causia earum, qua impulpum aliquem idfecisse dicet. Hic O exemplorum commemoratione , qui simili impulsu aliquid commiserint, ct similitudinum collatione, ipsius animi affectionis
explicatione curandum est, ut non mirum.uideatur ,si quod ad facinus tali perturbatione comm tus animus accesserit. Cum autem non impulsione ,
verum ratiocinatione aliquem commisisse quid dicet , quid commodi sit secutus, aut quid incommodi fugerit, demonIirabit, ct id augebit quammaxime poterit , ut, quoad eius fieri possit, idonea,
quammaxime caussa ad peccandum hortata uideatur. Sigloriae caussa,quantam gloriam consecuti ram ea iseimarit. Item si dominationis, si pecuniae,
si amicitiae ,si inimicitiarum, O omnino quidquid
288쪽
erit, quod caussae fuisse dicet, id summe augere de
bebit. Et hoc eum magnopere considerare oportebit , non quid in ueritate modo , uerum etiam vehementius , quid in opinione eius , quem arguet, '
rit. nihil enim refert non fuisse, aut non esse aliquid commodi aut incommodi, si ostendi potes ei uisum esse, qui arguatur . nam opinio dupliciter fallit homines ; cum aut res aliusmodi est, ac putatur, aut non is euentus es , quem arbitrati sunt. Res alis modi eri tum, cum aut id, quod bonum es, malum putant: aut contra , quod malum es , bonum: aut quod nec malum eri, nec bonum, malum, aut bonum: aut quod malum, aut bonum est, nec malum,
nec bonum. Hoc' intelligo, si quis negabit ultimesse pecuniam stratris , aut amici uita , aut denique oscio suo antiquiorem, auisuauiorem,non erit hoc accusatori negandum . nam in eum culpa mum odium transferetur, qui id, quod tam uereo pie dicetur , negabit. Verum illud dicendum erit, illi non esse ita uisu=: quod sumi oportet ex iis, quae ad personam pertinent: de quo post dicendumen. Euentus autem tum fallit, cum aliter accidit atque j, qui arguuntur,arbitrati esse dicuntur: ut dicatur alium occidisse,ac uoluerit; quod aut limilitudine, auisulpicione,aut demonNratione falsa deceptus sit: aut eum necam, cuius testamento non sit heres; quod eius testamentose heredem arbitratussit.non enim ex euentu cogitationem spectari oportere ,sed, qua cogitatione O spe ad malem a cium
289쪽
244 D E. I N v ANTI ON Η 'eium profectus sit,considerare: O,quo animo quid quisque faciat, non quo casu utatur , ad rem pem tinere . In hoc autem loco , caput illud erit accusa-
tori , si demonstrare poterit, alij nemini caussam fuisse faciendi. Secundarium , si tantam , aut tam idoneam nemini. Sin fuisse alij quoque caussa faciendi uidebiture aut potestas ali s defuisse demonstranda est, aut facultas, aut uoluntas. Totestas, si aut nescisse, aut non assuisse , aut con scere aliquid non potuisse dicitur . Facultas, si ratio, adiutores, adiumenta , O cetera, quae ad rem pertinebunt , defuisse alicui demonstrabuntur. luntas , si animus a talibus factis uacuus et integer esse dicetur. Postremo, quas ad defensionem rationes reo dabimus , ijs accusator ad alios ex culpa eximendos abutetur. Verum id breui faciendum es, in unum multa sunt conducenda, ut ne, alterius defendendi caussa hunc accusare ,sed huius accusandi caussa defendere alterum uideatur. Atque accusatori quidem haec fere sunt in caussa facienda Oconsideranda. Defensor autem ex contrario primuimpulsionem aut nullam fuisse dicet, aut ,si fuisse concedet, extenuabit , ct paruulam quondam suis se demonstrabit,aut non ex ea solere huiusmodi facta nasci docebit. χιο erit in loco demonstrandi , quae vis O natura eius sit assectionis, qua impulsus aliquid reus commisisse dicetur: in quo exempla similitudines erunt profercndae,ct ipsa dili
290쪽
tissimam ad partem explicanda, ut O res ipsa a facto crudeli Oturbuleto ad quoddam mitius et tranquillius traducatur, O oratio tamen ad animum eius , qui audiet, O ad animi quendam intimum sensium accommodetur. Ratiocinationis autem --
spiciones infirmabit,si aug commodum nullum fulsese , aut paruum, aut aliis magis fuisse, aut nihilo sibi magis quam aluis, aut incommodum sibi maiusquara commodum dicet, ut nequaquam fuerit illius commodi, quod expetitum dicatur, magnitudo aut cuni eo incommodo, quod acciderit, aut cum illo periculo, quod subeatur, comparanda: qui omnes
loci similiter incommodi quoque uitatione tractabuntur. Sin accusator dixerit, eum id esse secutum quod ei uisum sit commodum, aut id fugisse, qμod putarit esse incommodum, quamquam in falsa su rit opinione: demonstrandum erit defensori, neminem tantae esse stultitiae, qui tali in re possit ueritatem ignorare . Quod si id concedatur, illud non concessum iri, nec dubitasse quidem hunc quid eius iuris esset,sed id, quodDipum fuerit , sine ulla dubitatione profalpo, quod uerum pro uero probasse, Quod si dubitauerit, summae fuisse amentiae, dubia spe impulsum certum in periculum se commiti
re. suemadmodum autem accusator, cum ab aliis culpam dimouebit, defensoris locis utetur: sic ijs locis, qui accusatori dati pilat, utetnr, reus,
cum in alios abse crimen uolet transferre. Ex persona autem coniectura mpietur, si eae res, quae per- ,