Rhetoricorum ad C. Herennium libri 4. incerto auctore. Ciceronis De inuentione libri 2. Topica ad Trebatium. Partitiones oratoriae. Cum correctionibus Paulli Manutii

351쪽

LIBER .sECYNDVs 3o7 trahebat, naui, quoad posset, moderaretur; ille autem, cuius merces erant, in gladium in naui ibidem incumberet . Hic illa naufragus ad gubernaculum accessit, O naui, quoad potuit,en opitulatus. Sedatis autem fluctibus, O tempestate iam commutata, nauis in portum prouehitur. Iste autem, qui in gladium incubuera leuiter saucius facile est

ex uulnere recreatus . di auim culm onere horum

trium suam quisque esse uicit. Hic omnes scripto ad caussam accedunt, O ex nominis ui nascitur controuersia. 2Nam O relinquere nauem, O remanere in naui ; denique nauis ipsa quid sit, definiti nibus quaeritur . Iisdem autem ex locis omnibus, quibus definitiva constitutio, tractabitur. 2 Tunc opositis iis argumentationibus, quae in iudiciale

caussarum genus accommodantur, inceps in deliaberativum genus et demonstrativum argumentandi locos ct praecepta dabimus, non quo non in alia qua constitutione omnis siemper caussa uersetur,sed quia proprii tantum harum causiarum quidam loci junt, mon a constitutione separati ,sed ad fines horum generum accommodati. 2Xam placet in iudiaciali genere finem esse aequitatem, hoc eIi partem quandam bonefatis: in deliberativo autem Ari- soteli placet utilitatem, nobis O honestatem, O

utilitatem: in demonstrativo autem, bone natem. Quare in hoc quoque genere caussae quaedam argumentationes communiter ac similiter tractabunturo quaedamseparatius ad finem, quo referri om-U a nem

352쪽

3o8 2 D E. INU EN TI ON Enem rationem oportet, adiungent r. Atque unius

cuiusque consit utiouis exemplum ,supponere non grauaremur , nisi illud uiderem in , Demadmodum Fes obscurae dicendo fierent apertiores, sic res aper tas obscuriores fieri oratione . IN uuc ad deliberationis praecepta pergamus. . . RERvM expetendarum tria genera sunt . par item numerus uitandorum ex contraria parte.2 a ient quiddam, quod sua ui nos alliciat ad sese, non l iemolumento captans aliquo, sed trabens sua digni- state: quod genus, uirtus, scientia , veritas e l. . lAliud autem non propter suam uiM naturam , t sed propter stactum atque utilitatem petendum e , t quod pecunia est. Est porro quiddam ex horum par tibus iunctum, quod suam, O dignitate nos i linductos ducit , ct prae se gerit quandam utilita- item , quo magis eapetatur, ut amicitia , bona e- lxistimatio. Atque ex his horum contraria facilis liacentibus nobis intelligentur. Sed ut expeditius l iratio tradatur, ea, quae posuimus , breui nomina-

buntar. 2 Um in primo genere quae sunt , honestia i i

appellabuntur: quae autem in secundo,utilia.Haec iautem tertia , quia partem bone Ilatis continent, est, quia maior suis honestatis , iunctae res omni no ex duplici genere intestigentur: sed in meliorem partem uocabuli conserantur , O honesta nominentur. Ex his illud conficitur , ut appetendarum rerum partes sint 2 honeItas , O utilitas; uitandarum , turpitudo , O inutilitas. His ieitur duabus

rebus

in rumn

353쪽

I 11 s R . s A C v N D v s 3 ost ebri dure res grandes sunt attributae, necesit do, affectior quarum altera ex ui, altera ex reo personis e sideratur. De utraque post ape tius perscribemus. 2 tunc honesatis rationes primum explicemus . ustod autem totum, aut aliqua

ex parte propter se petitur , honesum nominabimus. Di uiri cum eiuy duae partes sint , quarum altera simplex , altera iuncta sit, simplicem prius

consideremus. Eu igitur in eo genere omnes resu na ui inlis o nomine amplexa virtus. et tam uirtus en animi habitus naturae modo rationi consei Draneis, uuamobrem omnibus eius partibus cogniatis, totae uis erit smplicis honestatis considerata. Habet litur partes quattuor, prudentiam, iustiatinis , sortitudinem , temperantiam . Trudentia est reruni bonarum O malarum O utrarumque scientia. Partes eius memoria, intelligentia , pronidenti Memoria es, per 'quam animus repetitilla, qsiae fuerunt. Intelligentia est, per quam ea perspicit, quae sumit. Trouidentia est,per quam ' turma aliquid videtur antequam factum sit. Iust

tia ecthabitus animi communi utilitate co; seruati, Davi cuique tribuens dignitatem. Eius initium est ab matura profestum: deinde quaedam in consuetudinent eae utilitatis ratione uenerunt: postea res σab natura prosectas, ct ab cons eludine probatas,hegum metus, ct religio fanait'. 'Natura ius e II, quod non opinio genuit, sed quaedam innat is inseruit, ut religionem, pietatem, gratiam, uinisse. U 3 cationem,

354쪽

3IO DR .rNvENTI ONEr cationem, obseruantiam, ueritatem . Religio est, quae superioris cuiusdam naturae, quam diuinam uocant, curam caeremoniamq. affert. Pietas , per

quam sanguine coniunctis , patriaeq. benevoli o clam ct diligens tribuitur cultus. Gratia, in qua amicitiarum o osciorum alterius memoria, O alterius remunerandi uoluntas continetur. Vindia tio est , per quam uis O iniuria , oe omnino omne , quod obfuturum est, defendendo aut ulciscendo propulsatur. Obseruantia est, per quam homines aliqua dignitate antecedentes cultu quodam ct honore dignantur. Veritas est , pes quam immutata ea, quaesunt , aut ante fuerunt, aut futurasunt, dicuntur. Consiuetudine ius est, quod aut leuiter, natura tractum aluit, maius fecit ustus, ut religionem: aut si quod eorum , quae ante diximus, ab natura profectu maius factum propter consuetudine i videmus , aut quod in morem uetustas urelia gi approbatione per ait: quod genus , pactum, par , iudicatum. Pactum es, quod inter aliquos conuenit. Par, quod in omnes aequabile es. Iudicatum , de quo alicuius aut aliquorum iam se tentiis conΩitutum eH. Lege ius es,cluod in eo scripto , quod populo expositum est ut overuet, contianetur.Fortitudo en considerata periculorum susceptio, o laborum perpeso. Eius partes , magni centia , fidentia, patientia , perseuerantia. magnificoitia es rerum magnarum o excelsarum

eum animi ampla quadam Osplendidapropositio-

355쪽

LIBER .sECUND.vs 3II agitatio atque admininratio . Fidentia est, per quam magnis Ohonestis in rebus multum ipse animus in se fiduciae certa cum Je collocauit. Patientia es bonestatis, aut utilitatis caussis rerum a Darum ac di ilium uoluntaria, ac diuturna perpesso. Perseuerantia es in ratione bene considerata Habilis, O perpetua permansio. Temperantia est rationis in libidinem, atque in alios non rectos trapetus animi firma o moderata dominatio. Eius partessunt, continentia, clementia, modestia. Comtinentia est, perquam cupiditas consilii guberna tione regitur. Clementia, per quam animi temere iuodium alicuius inuectionis concitati comitate retianentur. Modesta, per quam pudor honestus claram Ostabilem comparat auctoritatem. Atque haec o mnia propter 'solum, ut nihil adiungatur emol menti , petendaseunt. Quod ut demonstretur , neque ad hoc nostrum institutum pertinet , O a breuitate praecipiendi remotum est. Propterse aut e uitanda sunt, non ea modo,quae bis contraria sunt, ut fortitudini ignavia; O iustitiae iniustitia; uera etiE illa, quae propinqua'uidentur Ofinitima esse,absunt aute longi e . quod genus, dentiae contrarium est

rium ,sed appositum est, ac propinquum,m tamen

uitium en . Sic unicuique uirtuti finitimum uitium reperietur, aut certo iam nomine appellatum e ut audacia, quae fidentiae: pertinacia , quae perseum

rantiae finitima in supersitio , quae religioni pro . . U q pinqua

356쪽

pinqua est, aut sine usto certo nomiine . quae omni aitem uti contraria rerum botrarum in rebus iritandis reponemus. Ac de eo quidem genere boneIM-tir, quod omni ex parte propterse petitur, satis dictum est. Hunc de eo,in quo utilitas quoque adiungitur , quod tamen honesum vocamus, dicendum videtur. Sunt igitur mlta,quae nos cum dignita te inrufiuctu quoque suo ducunt ad se quo in genere est gloria, dignitas, amplitudo, amicitia. Gl ria esstequens de aliquo fama cum laude . Digniatas alici ius honesta, O cultu , honore , O uerecundia digna austoritas. Amplitudo, potentiae aure materiatis , aut aliquarum copiarum magna abundantia . ia citia, uoluntas erga aliquem re rum rarum istius ipsius caussa, quem diligit, cum eius retriolisntate .Hac,quia de ciuilibus calvis loquimur actus ad amicitiam adiungimus, ut eorum quoque caussa petenda videatur:neforte qui nos deo amicitia Licere exmimant , reprehendere incipiant: quamquam sunt qui propter utilitatem modo petendam putant amicitiam, sunt qui propterses G,furit qui propter se, o utilitatem: qηoru quid'ue

Rome constituatur, alius locus erit considerandi. nunc hoc sic ad usum oratorium reliuquatur, utran- qite propter rem amicitia esse expetendam. Amicitiarum autem ratio, quoniam partim sunt religio

nibus iunctae, partim non sunt, O qu ia partim v teres sunt, partim nouae, partim ab illorum, par tim ab nostro beneficio prosectae, partim utili

357쪽

m, partim minus utiles, excansirim 'digni tutiatus, ex temporum opportunitatibus, ex viciis, ex religionitas, ex uetuniatibus habebitur. tiu autem qui in corpore posita est , aut in extrariis rebus: quarum tamen rerum multo maxima pars ad corporis commodum reuertitur, ut inrep. quaedam i , quae , ut sic dicam, ad corpus fertinent uitatis, ut agri P portus , peremia; classes , nautae r quibus rebus , hrolumitatem ac libertat rin νetinent ciuitates . Alia uero, quaeam quiddana Inagis amplum , O minus necessarii conficiunt, ut urbis egregia exornatio atque ampli tudo , ut quaedam excessens pecuniae magnitudo, amicitiaram dosocietatum multitudo. quibus rebus non sis brum conficitur Pulsaluae ct incolumes , uerum etiam ut amplae atque potentes sin ciuitates Mauare utilitatis duae partes uidentur esse incolumitas , O potentia. Incolumitas es, salutis tuta atque integra conferuatio. Potentia enadsua conseruanda, O alterius obtinenda, idonearum rerumlfacultas . atque in i s omnibns , quae

ante dictasunt, quid di*culter fieri , O quid fac

te fieri post , oportet considerare. Facile id dicimus, quod sine magno,aut sine ullo labore sumptu, molestia, quam breu o tempore confici pote R. Di cile autem fieri , quod quamquam laboris,seum ptus , molestiae, longinquitatis indiget, atque aut

omnes , aut plurimas , aut maximas caussas habet

disscultatis tamen bissusceptis di altatibus com

358쪽

plecti, atque ad exitum perduci potest . suoniam tergo de honestate , ct de utilitate diximus , nune restat ut de iis rebus, quas his attributas esse dic i libamus, necesstudine O affectione perscribamus. l ιTuto igitur esse hanc necestudinem , cui nulla ui rresini potest , quae neque mutari , neque leniri potitest. Atque , ut apertius hoc sit , exemplis licet enim rei , qualis O quanta sit , cognoscamus. Uri ii posse flamma ligneam materiam necesse en. Corpus mo rtale aliquo tempore interire necesse es , atque , ita necesse , ut uis ea postulat, quam modo descri- lebebamus , necessitudinis: cui nulla ui ressi potes , aquae neque leniripotest. Hur modi mecessitudi- nes , cum in dicendi rationes incident recte neces t hstudines appellabuntur. Sin aliquae res incident edi*ciles , in illa superiori , post ne fieri , quaestio- i ii

ne considerabimus . Atque etiam hoc mihi ui- stdeor uidere, esse quasdam cum adiunctione neces vdines , quasdam simplices Oabsolutas. Nam alia , liter dicere si olemus, necesse est Cassinenses se desse hre Hannibalio altiter autem necesse eIi Caslinum uenire in Hannibalis potestatem. illic insuperiore ad- ciunctio est haec, nisi malint fame perire: si enim id . malunt, non es necesse.hoc inferius non item: pro- i, pterea quod ,siue uelint Colinenses se dedere, siue si famem perpeti, atque ita perire, necesse est C sili- ό num uenire in Hannibalis potestatem , Quid igitu ii perficere potes haec neestudinis diItributio prope dicam, plurimum, cum is locus nec tudi- i

359쪽

LIBER .sECvNDVs 3Iynis uidebitur incurrere . Nam cum supplex erit necessitudo, nihil erit quod multa dicamus, cum eam nulla ratione lenire possimum. cum autem ita necesse erit, ut aliquid effugere aut adipisci uelimus tum, adiunctis illa quid habeat utilitatis, aut..quid honestatis, erit considerandum. Namsi uelis attendere, ita tamem, ut id quaeras, quod comeniat ad usum ciuitatis, reperias nullam esse rem, quam facere necessesit, nisi propter aliquam causesam, quam adiunctionem nominamus e pariter autem esse multas res necestudinis, ad quas similis adiunitio non accedit. Quod genus, ut homines mortales necesse es interire, sine adiunctionedui cibo utantur, non necesse en, nisi cum illa excepti

ne , extra quam si nolint fame perire . Ergo, ut diari , illud, quod adiungitur ,semper, cuiusmodi sit,

erit considerandum. Ham omni tempore id perti nebit, ut aut ad honestatem hoc modo exponenda

necessitudo sit, ri ecesse es hoc faciamus,si hone Ileuolumus uiuere: aut ad incolumitatem hoc modo necesse es, si incolumes uolumus esse: aut ad commo ditatem hoc modo, di cesse es sine incommodo uolumus uiuere. Acsumma quidem necessitudo uidetur esse honestatis , huic proxima incolumitatis, tertia ac leuissima commoditatis: quae cum bis duabus numquam poterit contendere. Hasce autem inter se saepe necesse es comparari, ut, quamquam praenet honestas incolumitati, tamen, utri potis mam consuendum sit, deliberetur . cuius res rem

360쪽

ωn qniu upra illum uidetis in perpetuum

Z ρη' qua re fieri poterit , ut, cum

coluthirari Gisse tuerimus , quod sit in praesentia de honestate delibatum', uirtute' aliquando mviri is P pemur , incolumitatis fatio uidebi m h ben M' o in autem id non poteri neRatis. Ita in eiusnodi quoque re, cum incolumstati uide H r cmissiliere, uere poterimus dicere, uos hone Mitisi ratimum habere , quoniam sine incolumitate eam nullo tempore possumus adipisci. s in dnel ch, edt,ulteri, uel ad condit nem alterius descenderie ein prassentia quiescere , atque aliudi pus ese re oportebit. In commoditatis iuero riut 0M odo illud' attendatur ignane caussa nide tur eri qyae M utilitatem pertinebit, quare aut de magnificetia; aut de honesta re quiddam de rogetur . in hoc loco mihi capat illud uid

fur esse , ut quaenarras quid sit illud , quod si adipi sci audi effugere uulimus,aliqua res nobis sit necessae

ria hoc est, iidesit adiunctio,ut proinde, uti qliae que res erit laboronius, Ograui amquamque caussam uehementisme i necessariam iudicemus . η ectio es quaedam ex tempore Cave ex nego

tiorum eventu , iuue administratiove, aut nudio hominum commutatio rerum, ut non tales, quales

ante habitae sint,aut plerunque haberi soleant, habendae uideantire esse ut ad boRes transire turpe uidetur esse,at non illo animo,quo Vlysses transiri: pecuniam ii istare dejcere inutile , at non eo consi