장음표시 사용
71쪽
tiam referri conuenire: si demonstrabimus ulcissimale meritos oportere e si fidem magnopere censebimus conseruandam: si leges O mores ciuitatis egregie dicemusseruari oportere: si societates atque amicitias studiose dicemus coli conuenire: si, quod ius in parentes, deos ,patriam natura comparauit, id re glose colendum demonstrabimus: si hospitia, clientelas , cognationes, assinitates caste colendasese dicemus: si nec prece, nec pretio , nec gratia, nec periculo , nec simultate a uia recta ostendemus deduci oportere: si dicemus in omnibus ius aequabile statui conuenire. His atque huiusmodi parti bus iustitiae , si quam rem in concione, aut in con- .cilio facientam censebimus , iustam esse oriendemus: contrari' iniunamin. ita fiet , ut eisdem locis adsuadendum , O ad dissuadendum simus parati. Sin fortitudinis retinendae caussa faciendum ηuid esse dicemus, ostendemus res magnas ct excelsas sequi ct appeti oportere: O item res humides O indignas uiris fortibus uiros fortes propterea
contemnere oportere, nec idoneas dignitatesua iudicare. Item ianulla re honesta periculi aut laboris magnitudine deduci oportere: antiquiorem mortem turpitudine haberi; nullo dolore cogi,ut ab o scio recedatur; nullius pro rei ueritate metuere inimicitias; quodlibet pro patria , parentibus , hospitibus, amicis , O iis rebus, quas iustitia colere cogit, adire periculum , O quemlibet suscipere laborem . Modestaepartibus utemur , si nimias libi- diues '
72쪽
dines honoris, pecuniae, similiumq.rerum uitupera bimus: si unamquamque rem certo natisrae termino definiemus: si denique, quod cuique satis sit, ο sendemus, ct nimium progredi dissuadebimus, Omodum unicuique rei statuemus. Huiusnodi pa tes sunt uirtutis amplificandae, sisuadebimus; attenuandae , si ab his dehortabimur, ut haec attenuentur , quae supra demonstraui. nam nemo erit, qui censeat a uirtute. recedendum. verum aut res
huiusenodi non dicatur esse , ut uirtutem possimus egregiam experiri: aut in contrariis potius rebus, quam in his, uirtus constare ostendatur. Itemsi quo pacto poterimus, quam is , qui contradicet, iunitiam uocarit, nos demonstrabimus ignauiam esse , o inertiam, ac paruam liberalitatem. Quam prudentiam appellarit Pineptam ct garrulam, O o diosam scientiam esse dicemus . Quam ille modestam dicet esse, eam nos inertiam, dissolutam negligentiam dicemus. Quam ille fortitudinem nominarit , eam nos gladiatoriam ct inconsideratam appellabimus temeritatem. Laudabile ent, quod conficit honestam ct praesentem oesequentem commemorationem. Hoc nos eo a recto separauimus,
non quod hae quattuor partes, quae subjciuntur
tib uocabulo redii,hanc honestatis commemorationem dare nonsoleant;sed quamquam ex redio laudabile nascatur,tamen in dicendoseorsum tractandum est hoc ab illo. neque enimbolum laudis caussi rectumstqui conuenit,sed, si laus consiequitur, duplicatur
73쪽
LIBER . TERTI splicatur recti appetendi uoluntas. Cum igitur erit demonstratum rectum , laudabile esse demonΩ bimus aut ab idoneis hominibus, ut si qua res honestori ordini placeat, quae a deteriore ordine improbetur ; aut aliquibus socuis, aut omnibus ciuia bus, exteris nationibus, posterisq. nostris. Cum huiusmodi locorum diuisio sit in consultatione, breuiter aperienda est totius tractatio caussae. Exo diri licebit uel a principio , uel ab insinuatione, ues ab iisdem rationibus, quibus in iudiciali causia. Si
cuius rei narratio incidet , eadem ratione narrare:
oportebit. Quoniam in huiusmodi caussis finis sutilitas , ct ea diuiditur in rationem tutam, atque honestam: si istrumque poterimus ostendere, utrum que pollicebimur nos in dicendo demonsIraturos e ser sin alterum demonstraturi erimus , pliciter quod dicturi sumus, ostendemus. At si noriram rationem tutam' ese dicemus, diuisione utemur iuvim, 'consilium . nam quod thi docendo rei dilucia dandae caussa dolum aneliauimus,id in dicendo honesius consilium appellabimus. Si rationis nostraesententiam rectam esse dicemus, o omnes partes recti incident , quadripartita diuisione utemur ;si, non incident , quot erunt , tot exponemus indicendo . Iu confirmatione o confutatione utemur locis , qtias ante ostendimus , no tris confirma dis , contrariu confutandis. Argumentationis artificiosae tractandae ratio de fecundo libro pete tur . Sedsi acciderit , aut in sensiustutioue alteri ab irata
74쪽
ratione, alteri qb honesta sententia, si ut iudeliberatione eorum, qui a Poenis circumsessi deliberant quid agant : qui tutam rationem sequi suadebit, his locis utetur: nullam rem utiliorem esse incolumitate: uirtuti bus uti neminem posse, qui suas rationes in tuto non collocarit: ne deos quidem esse auxilio iis , quise inconsulto in periculum mittante honenum nihil oportere exinimari, quod non salutem pariat. Qui tutae rei praeponet ratio-.nem boneniam, his locis utetur. uirtutem nullo tempore relinquendam: uel dolorem , si is timeatur uel mortem , si ea formidetur, dedecore O infamia leuiorem esse: considerare quae sit turpitudo.
consecutura. at non immortalitatem,neque aeter
nam incolumitatem consequi; nec esse exploratum , illa uitato periculo,nullum in aliud periculum uenturos: uirtute, uel ultro ad mortem proficisci esse praeclarum: fortitudini fortunam quoque esse adiumento solere: eum tute uiuere , qui honese uiuat,
non qui in praesentia incolumis sit: ct eum, qui turpiter uiuat,incolumem in perpetuum esse non posse. conclusionibus fere similibus in his, et iudicialibus caussis uti solemus, nisi quod bis maxime conducit
quamplurima reruante gestam exempla proferre. 2Vunc ad demonstratiuugenus caussae transeamus. Vo Ni A M haec caussa diuiditur in laudemo uituperationem, quibus ex rebus laudem consituerimus, ex cotrariis rebus erit vituperatio comparanda. Laus igitur potes esse rerum externarum;
75쪽
si sηLIE . TARTIVM 67 corporis , O animi. serum externarum sunt ea, quae casu aut fortuna fecunda, aut aduersa a ridere posiunt; ut genus, educatio , diuitiae, potesates , gloriae , sodalitates , amicitiae , O quae huiusmodi sunt , O ea quae his sunt contra ria . Corporis sunt ea , quae natura co rpori attriabuit commoda aut incommoda; ut uelocitas, uires, dignitas , ualetudo, O quae contraria sunt. Animi sunt ea,quae consilio ct cogitatione nostra consant ; ut prudentia , iustitia , fortitudo , modestia , O quae contraria sunt. Erit igitur haec coormatio, o confutatio nobis. In huiusmodi caussa principium sumetur aut ab nonira , aut ab eius , de quo loquemur , aut ab eorum qui audient persona , aut ab re . Ab nostra , si laudabimus, dicemus aut vicio facere , quod caussa necessitudinis intercedat : aut dio , quod eiustmodi uirtutis sit , ut omnes commemorare debeant velle; aut quod rectum sit , ex aliorum laude ostendere qualis nocler animus sit. Si uituperabimus , aut merito facere,quod ita tractati sumus; aut sudio , quod utile putemus esse , ab omnibus unicam malitiam , atque nequitiam cognosci; aut quod placeat ostendi , quid nobis disi liceat, ex aliorum uituperatione . Ab eius' persona , de quo loquemur , si laudabimus , uereri nos dicemus, ut illius facta uerbis consequi non possimus: omnes homines illius uirtutes praedicare oportere; ipsafacta omnium laudatorum Gloquentiam auteire. Si uituperabimus,ea, quae uia E a debitaus
76쪽
68 xv. IRER E N N I V MIdebimus contraria paucis. uerbis commutatis dici
posse, dicemus, ut pausto ante seupra exempli carisa demonstratum es. Ab auditorum persona, si laudabimus, dicemus, quoniam non apud ignotos laudemus, nos monendi caussa paucia esse dicturos a aut si erunt ignoti, ut talem utrum uelint cognoscere , petemus a quoniam in eodem uirtutis Lludio sint , apud qκos laudemus , quo ille qui laudatus fuerit ,sperare nos facile iis, quibus uelimus, huius facta probaturos. Contra uituperatio: quoniam norint, pauca de nequitia eius nos esse dicturos equod si ignorent, petemus ut cognoscant, uti malitiam uitare po snt: quoniam dissimiles sunt qui
audiant , atque iste qui uituperatur, nos sperare eos illius uitam uehementer improbaturos. lirebus ipsis , incertos esse quid potissimum laude,
mus: vereri, ne, cum multa dixerimus , plura praetereamus , ct quae similes sententias habebunt quibus sententiis contraria sitimuntur a uituperatione. Principio tractato, tum ab re , tum ab aliqua harum , quas ante commemoravimus, rationum , narratio non erit ulla, quae necessario
consequatur : sed si qua inciderit, cum aliquod factum eius. , de quo loquemur, nobis narrandum sit cum laude, aut uituperatione, praeceptio nam randi de primo libro repetetur. Diuisione hac utemur e Primo exponemus, quas res laudaturi sumus, aut uituperaturi. Deinde, ut quaeque , quo ue tempore res erit gena, ordine dicemus ,
77쪽
LI B E R. T A R T rva ερnt quid, quamq. tute , cauteq. egerit , intelli fur. Sed exponere oportebit animi uirtutes, aut nitia. Deinde commoda, aut incommoda corporis, aut rerum externarum,quo modo ab animo tractatasint , demon Bare . Ordinem hunc adhibere in demonstranda uita debemus. Ab externis rebus
genus in laude , quibus maioribus natus sit: si bono genere, parem aut excelsiorem fuisse: si humili genere , ipsum in suis , non in maiorum uirtutibus habuisse praesidium. In vituperatione ,si bonoge nere ι dedecori maioribus fuisse: si malo, tamen his ipsis detrimento fuisse. Educatio in laude , b ne,ct honeste, in bonis dissiplinis per omnem pue
ritiam e in uituperatione , e contrario. Deinde transire oportet ad corporis commoda. .a natura in laude e si sit dignitas , atque forma , laudi.
fuisse eam, non, quemadmodum ceteris, detrimen-
to atque dedecori: si uires atque uelocitas egre gia, honessis haec exercitationibus oe induntiri sescemus comparata: si ualetudo, ex perpetua d ligentia ct temperantia cupiditatum. Da vitup ratione ,si erunt haec corporis commoda, male his usum dicemus , quae casu ct natura tamquam quilibet gladiator habuerit: si non erunt,praeter formam omnia ipsius culpa' , O intemperantia non fuisse dicemus. Deinde reuertemur ad extraneas res; oe in his , animi quae uirtutes , aut quae vitia fuerint, considerabimus; diuitiae an pauper lassuerit, ct quae potestates , quae gloriae, quae E et amicit .a
78쪽
omicitiae, quae inimicitiae,et quid fortiter Minia it s geressis fecerit; cuius caussa susceperit immcit μι qita fide, beneuolentia, olbicio gesserit amicitias ; in diuitra qualis, qui inpavpartate cui qdi Dru, quemamo tam habuerit in 'otestatibus gerendis animum o si interierit, cuius. mstri mors eius fuerit, cutis odi res mortem G us sit consecuta. Ad omnes autem res, in si in pus: animus hominis maxime consis tur , illae quattuor ammi uirtutes eruut accommodandae,
ut si laudemus, aliud iuste, aliud fortiter, aliud modeste, aliud Arudeliter factum ese dicamus: βuItuperemus, e contrario. Per picuum es iam n mirum exbac di positione, quemadmodum sit tractan tripertita diuisio laudis O uituperationis, si illud etiam a sumpserimus, non necesse esse nos Omnes has part in taμdem, aut ui imperationem transferreo propterea quod saepe ne incidum qu dem ;Depe ita te iter incidunt, ut Gnsint nec cfariae dictu . si proner eas partes, quae si ij jiGae videbuntur , legere oportebit. Conclumnibus breuibus utemur, enumeratione ad exitum caussae: in ipsa Pussa crebras et breues amplificariones
interponems per locos communes. Nec hoc vems Mussae eo quod raro accidit fiu uita, ne i- gentius.considerandum s. neque enim id , quod potest accidere ut faciendum sit aliquando, non oportet ueste quamccommodatissine posse facere 'Et si separatim haec caussa minus saepe tractatur,4 u 2 Δ at
79쪽
at in iudieialibus oe in deliberativis tangss saepe
magnae partes uersantur laudis , aut vituperationis. quare in hoc quoque genere caussae non nihil industriae consumendum putauimus. 'Nunc, absoluta nobis docillima parte rhetoritae, hoc est inuentione perpolitabatque ad omne caussae genus accommodata,tempus est ad ceteras partesproficisci. Deinceps igitur de dispositione dicemus. Qv ONIAM dispositio est,per quam illa, quae
inuenimus, in ordinem redigimus , ut certo quisque loco pronuncietur; uidendi est , cuiusmodi rationem in disponendo habere conueniat. Generadi positionis sunt duo, unum ab institutione artis profectum, alteram ad casum temporis accommodatum . Ex infli ione artis disponemas , cum sequemur eam praeceptionem, quam in primo li- ivro exposuimus, hoc est, ut ut urpri cipio, nam ratione , diuisitoile, confirmatione, confutatiione, coii clusione d di hunc ordinem , quemadmodum praeceptum eri ante, in dicendo sequemur. Item ex institutione artis non modo totas caussas per orationem, sed singulas quoque argumentationxs diasponemus, quemadmodum in libro secundo docuia
mus,id est, expositionem, rationem , conflamationem rationis, exornationem, compleaiopem: Haec
igitur duplex dispositio est, una per orationis Altera per argumentationes , ab institutione artis
prUecta. Es autem alia dispositio, qualis, curet 'o ordine artificioso recedendum en, oratoris iudicio in E q ad
80쪽
Ad impus accommodatur: ut si a narratione dic re incipiamus,aut ab aliqua misma argumentatione , aut a litter rum aliquarum recitatione: aut psecundum principium confirmatione utamur , d inde narratione , aut si quam huiusmodi permuta tionem ordinis faciamus: quorum nihil, nisi causi sa postulet , fieri oportebit. nam si uebementer
aures auditorum obtusae uidebuntur, atque animi defatigati ab aduersariis multitudine uerborum , commode poterimus principio supersedere , ct exordiri caussam aut a narratione, aut ab aliqua firma argumentatione . Deinde si commodum eriit , quia .non semper necesse est , ad principii sententiam reuerti licebit- Si caussa nostra magnas discultatem uidebitur habere , ut nemo aequo animo principium possit audire: a narrati ne cum inceperimus , ad principis sententiam reuertamur licebit. Si narratio parum probabilis es , exordiemur ab aliqua firma argumentatione. His commutationibus ct translationibus pamtium Depe uti necesse es , cum ipsa res artificiosam distositionem artificiose commutare cogit . Iuconfirmatione ct confutatione argumentationum
dillositiones huiusmodi conuenit habere, firmis-mas argumentationes in primis eir in postremis caussae Drtibus collocare;mediocres et neque inutiles ad dicendum , neque necessarias adprobandum,
quae si stparatim ac singulae dicantur, infimae junt, cum eteris coniunctae , firmae ct prob biles