장음표시 사용
121쪽
elationes, quae nunc sensum continent, per singulas causales exponi, quam per quatuor,aut quinque exponentes ut a plerisque exponuntur. Itaque assirmativa re duplicationis & uerbi, perfacile exponitur per eausalem omni ex parte assirmativam , hoc modo :Homo qua est rationalis,est disciplinae capax, id est, homo quia rationalis est, disciplinae capax est Amrinatiua autem reduplicationis duntaxat, exponitur per causalem negatiuam solius consequentis, hoc modo. Homo, qua homo est,ras onis expers non est, hoc est, homo quia homo est, non est rati ones expers. Negatiua uero , & re duplicationis,& uerbi,exponitur per causalem negativam coniunctionis, & consequentis hoc modo: Homo non qua homo est, non est grammaticus, id est, homo non quia homo est,' rammaticus non est. Negativa denique solius reduplicationis exponitur per negatiuam solius coniunctionis hoc modo : Homo non qua homo est , grammaticus est,id est, homo non quia ho tuo est,grammaticus est. Redullam Nonnunquam tamen illud. Qua, non in eo sensu tio nonnum usurpatur, quo significat aliquid esse uere causam quam de pridicati, sed conditionem quandam sine qua praedi clarat e-catum non conuenit subiecto, ut si dicas, Ignis qua ditionem gprope est, calefacit. Atque hoc pacto illud Quia, non ne - non proprie accipiendum est in expositione, sed tantum, ut declarat conditionem sine qua non, ut uocari so- 'let. Verunta ruen hic sensus non proprie reduplicatiuam effcit enunciationem, sed reductione quadam. Possent autem huiusmodi enunciationes eodem ordine, quo superiores, disponi sed quia res nihil habee dissicultatis, simul etiam quia in hisce multu iam fortasse uideor, huic do Grio
122쪽
INSTITUTIONUM, DIALECTI CAR vM
De ordine, ac modo tradendi partes Dialecticae ritem quid sit diuisio. Caput se L
νουs de diuisione ac d finitione ad
quae tribus disterendi modis, Diuisioni inquam cietinitioni, S. Ac gume utationi sunt communia', sequitur ut ad ea, quae singulor a propria sunt, ueniendum iit. AC de diuitione quidem & definitio, ne, qua ratione per se considerantur, & species disserendi modi existunt, sic eniim a nobis in prysetitia tractabuntur nullum Opus habemus ab Aristotele ex instituto editum. Attamen si ex iis quae ille argumentationis causa in Analyticis, MTopicis de liiscedisseruit, ea quae ad hunc locum attinent, desumpserimus, aliaque non nulla ex alijs libris,praesertim Metaphysicis,asciuerimus, nihil praeterea erit, quod magnopere videatur requirendum . Nam etsi multa sunt, quae de diuisione , & definitione quaeri, ac disputari possunt, tamen difficillima quaeque non ad Dialecticum , sed ad Metaphysicumspectant.
Diuisio igitur, quod ad Dialecticum attinet, est 3 H Oratio
123쪽
,ratio, qua totum in suas partes diuiditur, ut si dicas : hominis altera pars est animus, altera corpus. Pisis m. Animalium aliud homo est , aliud bestia . Totum Mebrari quod diuiditur , & a quo incipit diuisio, Diuisum uirinmia
apud Dialecticos appellatur: partes uero inquas diuisio finitur ac terminatur, membra dividentia, vel . membra diuisionis dicuntur . Hinc intell:ges diui- .sionem esse quendam iciendi modum . Nam cum to- ' eum in suas partes diuiditur, tunc distincte qua totum est,declaratur.
DVplex uero diuisio traditur a philosophis: altera
uocis multiplicis, quae Distinctio nominatur: al- Ge eralis tera rei, quam in Partitionem , ct in eam , quae ma- dioisio diuisis proprie diuisio appellatur distribuunt. Distinctio sionis. est diuisio uocis multiplicis in suas significationes aut Dininctis sensus, ut si dicas. Huius uocis. quid. Acutum alia significatio est, qua significat acutam
figuram, alia qua transfertur ad sonum acutum , alia qua ad saporem acutum , & huius orationis, Littus aras,alter sensus est, quod littus aratro proscindas,alter quod operam perdas. Hoc dictum intellige de uocibus, quae nec habent uarias significationes, nec uarios sensus sque principalcs, Ied tales, ut in ipsis siue significationibus, siue sensibus, aliquam uidere liceat
unitatem ordinis , aut proportionis; ut patet in tradi-- raptis exemplis. Nam si nox multiplex habuerit plures multipleae significationes, aut sensus aeque principales sine or- propr/e non dine ullo, aut proportione, quae aliquam saciat unita cicatur ae tem signa scationis ut hac uox Gallus, quae ex aequo Q. significat hominem Gallum & Gallum auem : S haec id non pro oratio, Auditu Graecos uicisse T, ora nos, que ex aequo prio intreis gaificat, aud misse me quod Graeci uicerint Troia- ιDr, cydnuinos , & quod Troiani Graecos non uidebitur eius di- lo mono esstinctio ad ullum genus diuisionis proprie reuocari ' DKAm.
quia id non proprie diuiditur quod nullo modo est
124쪽
Omnes. diaMisio qocis multiplicis
unum. rotum enini, ut docet Aristoteles unam quid dani qua totum est, esse debet: siue igitur ita dicas, siue huuismodi uoces modo aliquo diuidi concedas, potest enim earum multiplicitas quodammodo diciunum ratione unius, uocis , ins qua cernitur, omni venumeratio signi hcationum, aut sensuum Docis multiplicis, se ii uero diuisio lit, seu quodammodo diuisio nomine dillinctionis pro pii ercomprehenditur , de qua omiis,ut de re in disserendo per neces aria, mul ta praecepta tradit Ariltoteles. Haec de primo diuisionis genere dicta sint. Nunc ad alterum; quod partitio nominatura um niendum est. t
125쪽
PRrtitio est diuisio totius quanti in partes, quibus r. Top.rs
integratur, partium integrantium nomine intelli- Partitio go eas , quibus tota aliqua magnitudo, aut multitudo quid. extensa est. . Hoc modo membra corporis humani sunt partes Partesinu integrantes corpus humanum ,& ordines Reipubli- granies. eae totam integrant Rempublicam. . Quoniam uero partes integrantes aut sunt ομο- Partes simi adici. hoc est, eiusdem naturae , ac appellationis lares. cum toto, quas cognatas & similares uocant,ut par Aris. r. dates carnis, & parte, aquae , quaelibet enim pars , quae generis. ω carnem integrat, caro est ,& quaelibet aquae est aqua, 1. de hi Zα aut ετσρογνεις , id est diuerse naturae, ac appellati O anim. i.u
nis quas multigenas , & dissimilares nominant, ut ca/ ωοο- membra corporis humani, & partes domus , neque dissi- enim digitum dixeris esse corpus humanum, aut pa- mitares ἀνοrietem domum, fit, ut duplex sit diuisio in partes inte- πνεῖ .grantes altera in similiares, altera in dissimilares . Priori modo diuiduntur quantitates continuae, & Duplanalia pleraque ut aer, aqua, & caetera huiusmodi, pQ partitio. steriori diuiduntur quantitates discretae, animalium corpora , & alia permulta tum a natura, tum ab arte
Ad hane diuidendi formam reuocari potest diui- Diui εο-sio totius potestate, seu uirtute, in suas uires, seu po' tiui potestarentias, quae saepe numero apud Aristotelem parte S ti ad paria uocantur, ut si dicas , animi rationalis altera pars est iionem νε- qua intelligit, altera : qua cupit. Causa huiuS reiiD- uocalari eationis est quia ut res extensa constat suis partibus integrantibns quoad totam extensionem , sic res quae multa potest, constat suis uiribus, pqtenti sue quo ad totam potestatem.
126쪽
: De diuisione phrsica adiitis Usentialiu
. . v I visio, ut a distinctione vocis multiplicis, di et l. partitione secernitur,duplex est, altera totius eGi sentialis, altera totius uniuersalis . Nomine totiun. essentialis intelligo id, quod habet essentiam compo 'sitam, siue re, siue consit cratione: cuiusmodi su ne omnes species, quae per se ponuntur praedicamentis: ut homo, angelus, color: hae si quidem res respectu partium , ex quibus ipsarum essentia conitituitur, Totum uni dicuntur tota essentialia. Totum vero uniuersale ac- . Mersale. cipio respectu partium sibi subiectarum, de quibus dicitur essentialiter, seu ut de subiectis, ut loquitur Pred. 2.9 Aristoteles: quo pacto substantia, & corporeum di 3. cuntur tota uniuersalia respectu hominis, aut anima-Duplex di lis. Porro diuisio totius essentialis, ut iam significa- Mim totius uimus, duplex est, altera realis, siue physica, altera essentia 'is. rationis,sive metaphysica. Diuisio physica totius e D/uisopis sentia lis est, qua totum essent in te diuiditur in parteRA qua. uere , ac re ipsa essentiam componentes. Parte, Veret Materia. componentes essentiam rei sunt materia, & forma. Materia ut pingui minerua rem exponamus est Forma. subiectum quod formam in se recipit. Forma uer eii perfectio quaedam , quae recepta in materia essentiata cret absoluit. Hoc modo corpus dicitur materiae hominis, S animus forma. Ita diuisio qua dicimus, hominis alteram partem esse animum , alteram corpus , est diuisio physica. Dici autem solet haec diuisio realis, ac physica, quia fit in partes re diuersas , ex quibus id quod diuiditur, naturaliter composi- η phsi eum es . realis Ad hanc diuisionem reuocatur diuisio compositi Husiodica accidentalis in subiectum & accidens, ut si dicas. Ae-rur. ris figurati altera pars est ars, altera figura . Reu Oc R-ς diuisio tur etiam diuisio quantitatum continuarum in par
mi Aa 10 tes diuisibiles, &indiuisibiles , quoniam diuisibilea
127쪽
Cunt similes materia, indiuili biles autem sermo, quo minerare Pacto linea duorum palmorum diuiditur in duos pal iurimos, & in punctum, quo palmi copulantur. Da diuisiona miaphysica totius essennalis. .
p. V. DIuisio metaphysica totius essentialis est ea qua
totum essentiale diuiditur in palles, sola ratio- - te considerationeque essentiam componentes. Hii-iusmodi partes sunt genus, & differentia. Sola e- Porphy. demin ratione species ex genere, & differentia consti- differetia tuitur , ut homo ex animali, & rationali. Ita fit ut oratio , qua dicimus, hominis alteram partem essentialem esse animal, alaeram rationale,sit diuisio metaphysica. Dicitur autem haec diuisio rationis, & metaphysi- Cur diuisioca,quia non fit in partes re diuersas, sed ratione sola, - duatur qui diuidendi modus Metaphysicorum est pone pro- ras ovis, is prius ac peculiaris. Nam, ut in eodem exemplo pei si- metaph nain,animal & rationale, quae in homine cernuntur, ca. eadem prorsus res sunt, ipse tamen homo secundum eam quidem rationem, qua conuenit cum brutis animantibus est, & dicitur animal, secundum eam ue-
ro , qua ab eisdem distria guttur , & est dicitur ratio
Ad hane diuisionem reuocatnr diuisio indiuidui . . quod sepe Aristoteles a comparatione speciei uo- ' cat ipsum totum in speciem, & differentiam indiui induantem ex quibum non re ipsa , sed ratione S consis 'ceratione componitur. Homo enim & differentia in F 't diuiduans ex quihns Socrates colli tui die itur, eadem omnino res sunt, uerum Socrates secundum eam ra 'tionem, qua tum caeteris hominibus conueuit, est , R V 7
ac dicitur homo, secundum eam vero , qua differt ab mς φ' eisdem, est & dicitur hic designatus holito, ac indita ' δῖ' uiduus. Sed accuratior huius i ei perscrutatio nec ad , Mi ςP
hunc lucum,nec fortaste a hanc artem pertinct. Haec de
128쪽
am enim de diuisionibus totius essentialis videntur satis, metaph -
De diuisione totius uniuersalis in parus subiectas. Cap. VI. Triplex di- Iuisio totius uniuersalis in partes subiectas seu denso totius t 9quibus dicitur ut de subiectis, complectitur , ue uni ero is plaeet Aristoteli diuisionem generis in species, spe-i' porsi seu diei in indiuidua, & disserentiat in species, aut inditii-sielmi. clua . Haec enim omnia ac sola praedicantur de suis ' Pridica. s. pallibus vide subiectis, seu e sentialiter, ut ex pior- dicamentis apertum est, exempla sunt. Animalium aliud est homo, aliud bestia . Hominum alius est Socrates, alius Plato, alij vero caeteri. Animatorum, alia sunt animalia alia plantae : Rationalium aliud Ioan-Diuisio ge- nes alia vero alia hominis indiuidua . Princeps ha-neris νοον rum diuisionum , imo & omnium, est diuisio generis eira pracq in species , quam ut nobilissimam : S in philosi phia omnium. maxime necessariam magnis laudibus extulit Plato. Sςd & haec, & reliqua huius classis, facile intclligun- Rerum es tur ex ijs , quae in explicandis quinque uniuersalibus sentia fere diximus, quanquam non ita tacite reperiuntur, quia ignori turi maxima ex parte ignotae nobis in hac uita sunt rerum Diuisiones. naturae & elsentiae. Ad diuisiones generis in species,& specierum in indiuidua reuocantur diuisiones quorundam analo- gorum, ut cum dicimus, Principiorum aliud est prin- cipium viae, aliud principium motus, aliud principium temporis &c. Item accidentium alia sunt quantitates, alia qualitates, alia relationes, alia extrinsecus adiacent. Nam etsi huiusmodi analoga non prς, dicantur ut genera, aut species de membris diuidentibus , tamen proxime, ad generis aut speciei praedicationem accedunt. Loquor autem non de vocibus
analogis , harum si quidem diuisio in suas significationes ad distinctione vocis multiplicis pertinet, sed de rebus significatis. Nec uero de omnibus analogis
id quod dixi, intelligendum esse volo, sed de ijs tantum
129쪽
eum, quorum nomina , pro omnibus membris diutis' dentibus accipi solent, cum simplici cer atque abso- Iute ponuntur e cuiusmodi sunt, quae artu limus in exempla. Si enim dicas, Principium cis ex quo alia quid pendet, pro omnibus principijs accipietur nomen principii, & sic nomen accidentis, quod in no- . item accidentium suprema genera diuiditur aliorumque multorum analogorum, ut Motus,Cau sq,& similium , cum eorum significata definiuntur . Quod si analogum fuerit huiusmodi eius nomen absolute, desine adiectione positum non pro omnibus membris diuiden cibus accipiatur, sed pro praecipuis duntaxae rebus significatis ut homo analogice communis ad ueros & depictos, cum enim hoc nomen Homo sine adiectione in enunciatione ponitur, semper accipitur pro solis ueris hominibus, ut cum dicimus Homo est animal, Homo est ens diuidi sane non poterit in
membra analogica si enim dicas, exempli causis, HO- . minum alius uerus, alius depicius est, non feceris v
xam diuisonem,quia nomen diui fi pro solis ueris hominibus accipitur. Id quod facile est cernere in caeteris huiusmodi.
colligitur numerus quinque supradictorum diuisi onum per se, totidemque ad- duntur diuisionesper acci- dens. Cap. VII.
HAee quinque diuisionum genera , hae ratione
colligi pojunt. Totum quod diuiditur, aut est
uox multiplex, habens nimirum multas significationes sensusue , aut res continens multas partes . Si uox habens multas significationes aut sensus, primo diuitionis genere diuiditur . Si uero est res multas continens Partes , aut comparatur cum partibus se . integran-
130쪽
is integrantibus,aut cum pari ibus suam ciniitiam eo, stituentibus, aut cum pa bus sibi subiectis. Si eum integrantibus, diuiditur secunda diuisionis forma: Scu in iis quae suam essentiam vere ac re ipsa componunt , diuid Itur tertia: si vem cum iis quae sola ratio ne, quarta: si demque cum i 0 tibu S subiectis, quinta. Cum igitur alius diuidendi modus esse non videa- Hamuhra tur nam si quis alius occurrit, facile ad hos reuocabisnt expci tur esscitur ut quinque tantum sint diuidendi genecata diu sis ra. Verum enim uero, hae omnes diuisiones, ut eas hanes per ctenus cxplicauimus, sunt diuisiones per se. Diximus Explicatur enim, diuisionem esse orationem, . tua totum diuide-ὼ sin iro di retur in suas partes hoc est, in eas , quae ratione sui,
ωisioni . seu per se quod idem est ) sunt partes totius. Huius
in odi en mi simplicuer& absolute dicuntur rei partes. Atq; hae quidem aut totius a qui uocatione tri,ambiguitatemve vere efficiunt , aut ipsum vere integrant, aut eius essentiam re aut rfitione constituunt,
aut illi subiiciuntur, ut dictum est. Diuisiones Carterum cum saepe totum in alia quaedam quasi per accides 4 in stas partes diuidatur , ut nunc patebit, quot sunt Disinctina diuisiones per se , tot fieri possunt diuisiones per ac- accidens. cidens . Distinctio quidem vocis multiplicis , hoc modo : Husiis vocis, acutum alia significatio est,
qua significat id quod sti inulat tactum, alia qua id quod pungit aures, alia qua id quod serit gustatum,
Paraitis i & caetera Partitio antem hoc modo Huius anuli acciden;. ex auro scilicet & smaragdo consecti altera pars est fulua, altera viridis. Duisio totius essentialis phyrisi pis sea hoc modo: Hominis altera pars est quae mouet, scaperAE altera quae mouetur. Metaphysica vero', siue ratio-giuens. Dis , hoc modo ; Hominis altera pars est brutis aniam antibus communis altera illi propria & peculia- M taphysi ris . In his quatuor generibus cernis membra diui- . U. dentia non esse per se partes diuisi, sed earum a eidentia . Diuisio io- Iam diuisio totius uniuersalis tribus modis per απιυοiuιr accidens, fieri cernitur. Aut enim subiectum diui-- ditur