장음표시 사용
151쪽
iis, facile est.Nam extrema eorum,id est,genera suprema,& indiuidua non definiuntur esse iritaliter,sed describuntur illa,quia nulla constant disterentia ,haec quia non sunt uniuersalia, ac proinde non definiuntur nisi remote ut dicemus, Describi tamen modo aliquo consueuerunt indiuidua ex multorum accidelium collectione. Vt si Platonem dc finias, hominem quendam Aristonis ex Per ictiona silium, veteris Academiae, principem, aut alia limuscemodi olatione quis nam fuerit explices Media uero interiecta inter haec,hoc est, species omnes, esentialiter possunt definiri, cum omnes constent generibus & disterenti;,. Caeterum in his definiendis uarietatem multam inuenies Sola enim Gibilantia corporea & spccies quae sub ipsa collocantur , definiri possunt ex maloria & forma, quoniam hae tantum species ex materia re. forma composita sunt . Iam uero si praedicamentum substantiae cum caeteris sonseras, solas subsantias intelliges simpliciter definiri essentiali de- .si Itione , ut placet Aristoteli Accidentia enim ut .ai non habent simpliciter quod quid erat este qui Lditatemue, sed quodammodo , quia non per sese,ised in sela substantia , quae per se existit, cohaerere possunt. Vnde fit ut omnia modo aliquo per sub stantiam, in qua cohaerent, definienda sint. Aliter tamen cum significantur nominibus abstractis,quq sunt propria ipsorum, aliter cum significantur concretis . Nam cum absit actis significantur, ponenda est substantia subiectumue in casu obliquo, ut si dicas,Simitatem esse cui uitatem nasi. Cum autem concretis mominibus fgniscantur more substantiarum tum subiectum ponendum est in recto,ut si dicas, Simum est nasus curuus. . il lNon modo autem aceidentia omnia siue proximeJ, siue remote , per substantiam definienda sunt, sed etiam intcr accidentia teperias plurima , quae aliis praetcrea addita mentis egeant. Cuiusmodi sum omnea habitus operantes, sotentiae naturales, - . Oia Κ 3 α
et formosola subsaaria sit lisi
152쪽
& relata omnia. Habitus. n. huiusmodi,& potentiae, per suos actus, aut per obiecta,quae suos a reus terminant, definiuntur, ut scientia, & virtutes.Sic Dialectica dicitur esse doctrina differendi. Sic philosophia naturalis dicitur scientia, quae agit de rebus naturalibus. Sic iustitia dicitur virtus qua quis ue alii tribuit quod eius est Sic aspectus definitur vis quaedamnaturalis, quae in coloribus percipiendis versatur. Relata vero Omnia per ea, ad quae referuntur, definiuntur ut pater per filium dominus per seruum, & vice versa. Alia quaeda in sunt in definiendis rebus obse .uanda, quae in tructiorem postulant lectorem , quamst is,quem hisce inititutionibus informamus. Nune saperest ut definiendi methodum, hoc est viam & rationem inuestigandae definitionis tradamus. De via ac ratione inusigandi definitionem.
DVas methodos ponebat Plato, quibus omnis rerum cognitio,& scientia contineretur, Divisam scilicet & Collectivam. Aristoteles vero etsi non omnino hoc probat,docet tamen hisce duobus modis in uestigari posse definitione,diuisione inquam,& collectione.Diuisione quidem hoc modo. sumatur,ait, primum id quod communius est latiusq; patet, qua res defini eda, ieinde illud ipsunt diuidatur, mox disserentia quae rei conuenit, addatur primo attributo. rursus, si nodum oratio reciprocabitur ca re proposita, diuidatur id totum, quod assumptu eli, tandemq; eiusq; fiat progressio diuid edo, donec oratio propria efficiatur, quae nulla in re alia tras ferri possit. Exempli causa , si hominem definire velis , accipies primo loco aliquod genus hominis, verbi gratia snbstatiam , quae omnium latissime patet, dicesque Homo est subitantia. Deinde, quia subitantiarum quaedam sunt corporis expertes, ut intelligentiq, quaedam corporatae, qualis est homo,addes,Corporata. Sed quia
153쪽
eorporatae substantiae partim interire non pollunt, ut cili, partim possunt e quibus est homo, addes,
Quae interire potest. Rursus, quia earum substantia- rum,quq intereunt, qtiaedam non uiuunt, ut lapides aliae sunt uiuetes, in quibus est homo,addes, Vluens. Verum ne id quidelia satis est. Viventium enim quedam nil sentiunt,ut planis, quaedam sentiunt,in qui bus homo numeratur. Quare adiuniendum est, Sentiens. Sed commune adhuc. Nam eorum quae sentiue quaedam sunt expertia rationis , quaedam rationem participant . Ut Socrates & Plato. Addes igitur, Rationis particeps, quod satis erit Nam totum hoc, sub satia corporata, quae interire potest, uiuens, sentiens, ct rationis particeps soli homini conuenit, & cum eo reciprocatur. Existima ergo te hac via, & ratione,
in nise hominis definitionem quod eodem modo in cqteris rebus definiendis obseruabis. Quod autem: Num di Artii. eodem loco ait, singulas differentias hac me- rentia orathodo inuestigatas latius patere, quam id quod defi- latius parenitur, non uniuerse accipiendum est,differentia siqui ra debeanadem, quot proxune componit speciem on latius p : quam restet quam species, ut idem ipsetalibi docet,sed solum: definienda.
eum non suppetunt effeutiales differentiae . Tunc. n. e. cogimur diuidere ea quae accipimus in ea acclia: dentia, quorum singula latius pateant qua res qtie dei . finitur, omnia autem simul iuncta, cuin eadem recur. 4.wp.2. αrant. Vt si diuidas a mimal in bipes & non bipes dein '7.met. 12. de animal bipes in pennatum, & implume, tum dc- finias: hominem esse animal bipes implum e. mi Collectione uero seu similium consideratione ut pacto eam uocat Arist. hoc modo inuestiganda est definitio eoLmona
primu si uelisi ii si in alicuius speciei definitione col inuestigaraligere, inspicies in indiuiduis illius ronem aliqua obida sis 4
qua nomine talis spe nominatur,eaque erit definitio nitio.
talis speciei. Ut quonia animi magnitudinesAlcibiadis, Achillis,& Aiacis, stit indiuidua unius speciei in sim et magnanimitatis, fuerunt enim quam simillimae hi autem homines. dicti sunt magnanimi, quia aequo
154쪽
- animo contumeliam pati non potuerunt, primus. na, ob hanc causam bellum patriae intulit, alter m placabili exarsii iracundia, tertius sibi mortem consciuite effieitur ut definitio huius insimae speciei magnanimitatis sit, Aequo animo contumeliam illatam se ire non posse. Qua etiam arte colliges definitioneme ins magnanimitatis quae in Socrate, & Lysandro . suit, hanc esse, Aequabiliter secundam & aduersam fortunam serre, quoniam hac de causa magnanimi appellati sunt Deinde si velis colligere definitionem alicuius generis, videbis num rationes diuersirii specierum habentium idem commune nomen conueniant secundum tale nomeri in una aliqua ratione . quae simpliciter unae sit, necne. Nam si comi nerint, ea erit definitio generis: sin minus, tale commune nomen erit aequivocum utrique speciei. Exempli causa,
γ s ratio eius magnanimitatis , quae fuit in Alcibiade, Achille, & Aiace, cum ratione magnanimitatis Ly- : . t ' samIri, & Socratis,in hoc coia ueniat, quod omnes extD e stimauerint se dignos esse rebus magnis, atque haec ratio sit una simpliciter, haec fanὸ erit definitio genens utriusque magnanimitatis, quod magnanimitati; generali vocabulo appelletur. Quod si non fuerit coemunis utique, aut certe . non suerit una. simpliciter,
sed analogice duntaxat quod ego magis credide- r. rim non erit utique definitio alicuius generis utriuia . . I .Hin. Ique magnanimitatis , sed cuiusdam analogi,quod si- . milibus quidem rationibus, sed tamen diuersis dica Methodus tur de utraque. Et ita jn caeteris. inu stigari Re prior qui de methodus definiendi exactior est,aeefinitionae & naturae ordini perfectaeque discipline conueniens: I iubisnε ph sterior autem,qua plurimum utitur Socrates apud exactiore Platonem, etsi minus perfecta est , tamen inuentio item. υ-anis ordini est accommodata.De qua quidem intelli- men inum gendum est illud Aristotelis, facilius esse minus uni-ronis ordia uersalia,quam magis uniuersalia ad magis uniuersan es prior. lia definire: atque iccirco a minus uniuersaliesad ma*, post. I s. gis uniuersalia esie progrediendum.
155쪽
est illud, quod proxime explicatur definitione. Remotum vero quod secundarium, & mediatum a pia Remotum. pellant) est illud, quod remote , & quatenus in propinquo continetur, desinitione declaratur. Exempli causa, cu dicimus, Equus est animal hinniens, equus est definitum propinquum, Xanthus autem, Bucepha i
lus, Scaeteri ex singulis, sunt definita remota , quo- in i niam equus in commune explicatur proxime defini- tione illa, singuli autem solum ex quadam consecu- rione, quatenus videlicet commune equi nomen , & - aturam participant. Eadem ratione, cum dicimus,
Animal est corpus animatum sentiens, animal est de- nfinitum propinquum, homo autem & bestia , atque i adeo singuli homines & singulae bestiae, sunt defini- Definitum ea remota. Vnde planum fit, definitum remotum nec remotu non omnino, nec con ersim explicari definitione ea, cu- es simplici ius respectu dicitur definitum remotum , ac proinde ter definit non esse simpliciter appellandum definitum. Omne ii . Alterum est, omne definitum, quod definitione nitum una yna explicatur, unum per se, hoc est, unius essentiae quid per se esse debere . Nam cum definitio sit uelut quaedam deberesse. expressa imago alicuius essentiar, quot fuerint essen- 7. meta.Iz. tiar quae defin itione explicantur, tot sint definitiones teX. 2. neceste est, Hinc fit, ut Arist.sententia id quod est unu Id quod Hyper accidens, ut est homo albus, quia non habet una unupero duntaxat naturam, sed multas, no definiatur, defini- eidens, no tione videlicet simpliciter una, Pluribus enim defi- definitur. 1 nitionibus complicatis fatetur ille haec posse defini- 6. top. s. .ri: ut si dicas, Homo albus est animal rationale infe-
156쪽
Nullἄtqui equi vocum non significat v am tantum naturam, enaeo cum desi sentiam ve, sed multas, hoc etiam effcitur ex dictis ismIur, nisi ut nullum aequi uocum desinia ur, nisi prius di itin- prius istiu guatur : quod per vulgati stimum eis apud Dialecti-ίNatur. cos. Hoc uero cui in omnibus aequivocis communi-6.to. x & s ter precipitur, tamen in quibusdam analogis quod Emae in modo non 'ruatur. Quaedam enim definiuntur nul- apisca δε- la prius freti ipsorum uili iactione , ut apud Aristote ivtur an leni Principia, Natura, lotus,& alia permulta .Si ta- sequam di men loquamur de desinitione , quq sit simpliciter ac
singuatur, omnino una, dubium non est,qu in semper hoc corri- non tamera mune proloquium 1 ruetur. Nunquam. n. definitiodUmitona omnino ulla illi aequivoco assignatur, nisi vocabul Gsimpliciter aequio ocum pro uno tantum lignificato accipratur. . una. Tertiuna est, Omne quod definitur esse uniuersale omne qt ut Aristoteles saepe admonet. Vnde fit ut verba illa, infinitur, r Quod quid erat esse, & alia similia, quibus Aristote-Mniuersalet les utitur cu de definitione, aut de quid litate rei lo-Vt i post.7 qui semper accipiatur apud ilIst pro quid ditate essedi a. poth. tiaue uniuersa Ii Causa cur sola uniuersa Ita definiano M.& 7. me haec est, quia singularia Deum optimum maximamra. I s. excipio ) sunt mutabilia: uniues falia vero nunquam visere to- mutantur, nisi ex accidenti ratione videlicet singulam T. meta. riu. Homo. n. exena pli gratia propterea dicitur nasci . Vniuersa- interire,& omnino mutari, quia Socrates aut aliqui , Ita non mu alius ex sinsulis, mutatur: id. quod modo eodem accimntur msi dii in caeteris. Cum ergo definitio debeat esse rei im- ratione Au mi uabilis est. n. principium & fundamentum scieti Ggularium. ad quam non admittuntnν nisi res. quae ex se mutabi- , De trio les non sint) essicitur ut omne definitum debeat esseese princi- uniuersiale. Sic.n. fiet,ut nul Ia in ipsum, r5ne surcadat pluet fun- mutatio. Aliet sunt rones, qui b. id, quod asserimus, - amentum la inq) uniuersalia definiri, ostendatur, sed haec una scientia. sussciat hoc loco . Quod qui de plane intelligitur de I. post. 8. definito propinquo. Na rem Ore dubium no eis, quin& de a- singularia definiatur. Veru hic di llen sio est inter Diani. i. lecti eos. Quida. n. non agnoscentes ulla rem uniueri Indiuidua sale, quae sit in singulis indiuiduis, quaeque primo ac
157쪽
proxime significetur nomine uniuersali, dieunt des- μημ'
nitum propinquum non esse rem uniuersalem signi- r Jqt sicata note uniuersali, sed ipsum nonae uniuersale: at 'que ita cum dicimus, equus est alat hinniens. hoc no mm remst
Equus esie definitu propinquit, singulos uero e--μυ quos, qui eoru sinia) equi nomine proxime signisca Mniuersuutur,esse definita remota. Alij ponentes nonae uniueria annome M'sale proxime significare re uniuersalem,quae existae niuerseu in singulis remo te aut ipsa singula indiuidua VE, dicut Nemin let definitu propinquu esse rem uniuersalem, quae proxi O lina me significat note uniuersalia haee est. n. quae proxi- Di parta me explicatur definitione) detinita uero remota esse Logicae c. illa eade, quae illi astruiit. Sed cotra prior siniam ali- i Sqn dabit disputa di locus mos posteriore probamus. Re ut Quartum est,omne quod proprie definitur,atit de imηtur , scribitur esse specie alicui generi subiecta, aut infitia μ/ AU. D. aut subalterna: quia in omni definitione aut destri Tho.Scot. ptione propriὶ dicta, ponendu est genus rei, quae de- γρο odsi nitur,& eius differentia,aut proprietas, Hinc intel proprie δε- liges cur nec genera summa,nec differentiae, proprie mi mr , es definiantur. Nullius. n. generis sunt species & si di se decies. rentiae resipectu suoru indiuiduorum sorta me sint spe 7- meta. cies,ut Ronale respectu huius ronalis, quod alio lota Cur nec gaeo discutiemus. Descributur tame quodammodo dis nem sim- sereἡtie more proprietatum concretis nominib. signi m- nee difficatarum . Nam ut dicimus Disciplinabile est an ita ferentia demat, quod doctrina imbui potest, sie dicere possu- fusentur
mus.Rationale est animal, quod ratione participat. prurip. Quintum est, fis menta, ut chimaera, hirco ceruum, I'Orph. da& atia huiusmodi non definiri definitione rei, sed no specie. minis tantum, ut placet Aristoteli. Itaq; , ut ille uult. ρβcto eum dicimus, Hirco ceruus est alat ex hirco & ceruo isterentia cogitatione confictum, sensus hie est, Nomen hircota describant. cerui significat animal c6 fictu ex hirco & ceruo,Cau Figmenta se huius miae est, quia figmenta non habet uera quid ηρ ne iunditate essenti avri quae desinitione rei explicetur, ha- tur ae i-bet tam e veru nonae, quod definitione no is declaret. rime rei 'Vnde ille.Id,inquit,qa no est hoc est, esse no potest i .
158쪽
aenio scii unquam quid est , sed quid oratio aut agmen significat. Veluti qui significet Hircoceruit percipi potest, quid uero hircoceruus sit in teli gi no poeteis id qwod eodem libro pluribus uerbis exequitur. i Si cui tamen placuerit, poteri: sine discrimine haα
figmentorum dc finitiones nomine definitionis rei quodammodo,etsi remotissime comprehendere. Nasa''dέm' etsi figmenta non sint res, tamen quali in extrem do defuiμ' gradu rationem rerum participant, quam ob causa nurur figm ' res fictae appellantur. Hoc uero, inibi cum Arist. do-- dc nitio Arina pugnare non uidetur. Docet enim idq; non ληηro. mel etiam leta itiones accidentium esse nomin unu
2. post. 7 interpi etationes,quoniam accidentia non sunt sim-. y 7. me pliciter res, siue entia.Saepe tamen concedit haec ex-Vt 7. mex, plicari destnitione rei, quia etsi non sum simpliciter .& s. entia,tamen quodammodo in t entia, sicq; a nume-Irocntium non penitus excluduntur . Hac de defini tione dixisse suffciat: nunc ex pluribus praeceptis Potissimu quae ab Aristot. ad bene definie idum traduntur, eae s. top. nos tantum subuciaraus,quae plus utilitatis afferre vr
rs er δε- Primum ἀφιιnd praceptum. Cap. I x. a iὸndumox notiorib. ommuna praeceptum est, ut quicquid definitur,de 6.to. S s I finiatur en notioribus. QMod quidem uel ea de No de te causa primo loco posui, quia nihil est minus feren- m tran- dum, quam id esse obscurum, ad quod quasi caput flationibus. omnis disputatio redigitur.Id enim est definitio.
a. post. I s. Hoc praeceptum non seruant, qui translationibus &6. top. 2. praesertini remotis, & dissicilibus rein definiunt, ue Nec uerbis hominem,arborem inuersam. inusitatis. Item , qui utuntur definien uerbo parum usita-6.to. 2.Ci- tis, ut si quis medicus imperet aegroto se ut sumat Terce. z. de di rigenam, herbigradam, domiportam, finguine casta uinatione iam, ut aegrotus cocleam intelligat. Nec ex uer Item qui ex uerbis ambiguis definitiones extruut,
b I Abiguis vi s quis hac oratione. Elementum primum,uelit litera ma
159쪽
eram quasi eam describendo, significare. Hee enim verba ambigua sunt ,& in aliis etiam rebus possunt intelligitur enim literae sunt primae elementa sermo vis. sic unitates,sunt prima elementa numeri, & materia ac forma prima elementa rei naturalis. Adimit QVρ pametuntur talmen ambigua uocabula in dos nitionibuά ombigua cum uel additur aliqua particula, quae ambiguita- irritua. tem uerbi ad unam significationem trahat ut si quis μήνης οὐ- proximae definitioni addat hanc particulam, Sermo- μώρmb. mis)vel ex rebus,de quibus disseritur, aperte constat, qua significatione uocabula sumantur.
Item qui i dem per id ipsum definiunt, Nihil enim mn de
etsi notius seipso. Hoc autem aperte, ac uerbo eodem, nienditiae. fere nunquam accidit, sed implicite, alioque uerbo, per idem utpote cui a in des nitione ponitur aliquod nomen, 'ο- top. 3. quod definitur & declaratur per ipsum desinitum: ut is quis desiliat solem astrum, qHod dum dies est no- sirum hemisphaerium illustrat. Nam cum dies des- niatur motus solis super terram, efficitur ut tandem sol definiatur per sobem. Item qui conifarium per suum contrarium defi- Nec contruniunt, ut si quis definiat bonum esse id, quod est ma- mmper inio contrarium. Huiusmodi est illud,Virius est uitium I rium. fugerς : & illud, Prima sapientia stultitia caruisse. 6 rop. I. Causa est, quia contrariorum eadem est sciςntia , & Horati cognitio. Verum hic modus definiendi non est usque adeo repudiandus. Sed obiiciat aliquis contra hoc primum praece- Obiectis. ptum, oinne relatum per illud ipsum relatum , ad quod refertur, esse definiendum , ut docent Philoso- iphi, relata uero inter sese, cum sint simul natura,esse aeque nota, aut aeque incognita, ergo non quicquid Solutio. definitur,esse ex notioribus magisqqe perspicuis defi Num rei mendum. Occurres tamen, Nullum relatum si pro- itiuum per
prie loquedum est) definiri per illud relatum, ad qJ id ad quod
refertur, sed per respectum suum, qui in illud termi- raseriuri donatur,ac desinit.Verbi causa, pater non definitur per finiatur.
Elium, sed per suum respectum, qui in ipso inchoatur
160쪽
Alberti in tur,& in filium desinit. Caeterum , quia nullus respe-prqdicam. ctus intelligi potest sine suo termino, fit ut rcspectus ad aliquid patris intelligi non ualeat sine filior, sicque in defini-cΗ- 9. . tione patris necessario ponendus sit filius,parique ratione pater in definitione filii:& cstera relata in definitionibus eoxum relatorum, quae ad se uicissim rese, runtur.
Quod igitur philosophi dicunt relata , quae se
se mutuo respiciunt, per se inuicem esse definienda, non proprie accipiendum est,sed quasi dicant, necessario alterum in definitione alterius eise ponendum v c quorsum tendant sui respectus, per quos relata vere ac proprie definiuntur, intelligatur. Nunc autem etsi relata ipsa sese vicissini respicientia sint aeque cognita, aut in cognata, amen resipectus ipsi sunt naturae ordine notiores,quam relata. Itaque in relatis etiam definiendis hoc obseruatur,ut quod definitur,ex notioribus explicetur.
Secundum praeceptum definiendi.
D finitio A Lterum praeceptum est, ut definitio sit propria debet eou- definiti,ut Aristoteles ait, hoc est, ut nec latius Merti cum pateat, quam definitum,nec minus late, sed cum eo infinitio.
Hoc praecεptum non obseruant,qui extruunt de nitiones alijs etiam rebus conuenientes, ut si quis terram definiat, corpus , quod deorsum suapte natura sertur. Hoc enim in aliis etiam rebus uere dicitur. Ite qui assigna ut definitiones,quae non conueniunt omnibus comprche' sis sub definito: ut si quis definiat aquam corpus simplex frigore concretum. Nec.n.oas aqua frigore concreta eli. Quod si terra definiatur, corpus simplex, quod in infimum locum suapte natura sertur: aqua vero corpus simplex, quod inter terram & aerem suapte natura quiescit: hac ex parte recte habebunt definitiones, quod cum rebus, quaa de-