장음표시 사용
161쪽
definiuntur, recurrant reciprocenturque. Hinc colia Multa προ liges, multas circumferri nomi uum interpretatio .cumfer u nes, quae non sunt bonae desinitiones, uel quia latius ur πινν
patet, ut si dicas,Theologus est, qui de Deo loquitur, num in e consul est, qui patrie consulit, vel quia minus late, p μυρ' sut si dicas, Geometria est ratio metiendi terram, sq- θης 'ρpe igitur aliquid addendum est huiusmodi inte pre όρης δε irationibus, ut bonae definitiones habeantur . Quod in η . plurimae etiam descriptiones Oratorum re Poetarum desiderant. Terrium praceptum do iend . p. XI.
TErtium praeceptum est, ut nihil in definitione de Nihil. ἐκ
sit,aut supersit. Deest autem aliquid, cum posi- d finitione eo genere remoto non adhibentur omnes interiectae disiderari, differentiar, ut si quis definiat hominem esse substan- aut ove tiam rationis participem. esse debet. Hac de cauia docet Arist. aut definiendum esse ge- 6.LOp. 3. nere proximo , ut si dicas , Homo est animal rationis particeps, aut si remoto, adiungendas esse generi omnes differentias, quq a genere ad dc finitum uiaque inueniuntur, ut si dicas, Homo est substantia corporea interitus capax,uiuens, sentiens,& rationis par RuM su ticeps. Deest etiam aliquid cum res quq definitur,co sit siue restat materia & forma , nec tamen loco disierentiae duodet in Vtraque ponitur,sed altera tantum, ut si hominem de definitione. finias animal constans animo rationis participe. Id 6. top.,, autem dicitur superesse , siue redundare in desinitione, quo sublato , ea quae remanet oratio, satis apertErem declarat.
Exempli causa ,si quis definiat homine animal rationis particeps bipes, illa d bipes, dicendum erit f.
superesse, quoniam eo detracto satis planum facit reliqua oratio definitum . Saepe tamen non da-tur vitio , quod plura uerba ponantur in definitione, quam quae satis esse videantur,quoniam rato Id censetur
162쪽
setur superuacaneum , quod aliquanto apertius rem Sapegraues declarat.Qinare rarius hoc uitio, quam superiori, i iauctores ali borat definitio. quid omi/- Quanquam ne illud quidem semper pro uitio ha runt in .s bendum est, quandoquidem graues auctores,ne mi nitionibus, nutissime omnia persequantur, multas saepe omit- quod facile tunt medias disterentias praesertim cum facile intel iuulgatur. ligi postunt.
In inuectia Isone desinitionis per
diuisione go Varium praeceptu est, ut desinitio sit breuis, m
do breuitas obscuritatem non pariat.Nam cum definitio cuiusque rei sit caput totius disputationis, quae de re habetur,uitio haud dubie non carebit;quae longior fuerit, quam ut facile memoria teneatur,expediteque cum opus fuerit, in medium afferatur. Quantum ergo & natura rei & perspicuitas, patientur, breuis esse debebit definitio, etsi nonnunquam aliquanto longiori egeat expositione. iHoc praeceptum praeterna ittunt, qui tot particulas in desinitione congerunt, quot sunt dissicultates intractatione rei,quae definitur. Na & si definitio, ut auctor est Aristot les, a talis esse debet, ut ex ea omnes dubitationes, quae de re habentur, dissoluantur, non tamen necesse est,ut singulis pene argumentis diluendis singula uerba indefinitione ponantur,quod multi iaciunt, sed ut ita sit constituta, ut ex paucis facile omnium obiectorum solutio colligi possit. Saepe tamen sophistarum importunitas togit pluribus ue bis rem definire, quam fimpliciter definienda seret. Qua ratione Aristoteles fatetur se longiori oratione elenchum des nivisse.
163쪽
Porro cum di uisionis methodo inuestigatur dea
finitio tria obseruanda esse docet Aristoteles. Primum ut omnia praedicata, quae sumuntur, praedita centur'it,ipso quid est,hoc est ess entiat iter . Fere ta men cogimur alia sumere attributat quia ignotae nobis sunt,maxinia salieni ex parte, rerum essentiae. AI verum, o omnia naturae or i in ecblloeentur, ita scilicet, ut communiora praep6ntatur utinus communiatius quo ad intelligendi rationem Nam quo ad situm Partium orationis, siepe disterentia praeponitur genexi Iut cum dicimus,Dialectica eit disserendi scientia, Verum clim plures disterentia in definitione ponii natur, fere fit,ut situ etiam verborum conranuniores a recedant minus communes . Neqtie enim dicimus. mal esse corpus sentiens, alatum pshd corpus aiatum sentiens,& ita re in reliquis. Terisum; ut nulla dita ferentia praetermittatur. Q iod utique fiet, si omnia , quae ante sumuntur, dividantur adequale in proxi- 'ina me bra diuidentia,quousque tota oratio cum de finito recursat. Quoniam vero in genere proximo . rei quae definitur, continetus Omnia priora, tum genera, tum differentiae, docet Aristot. loco eorum omni u 6.tOP.3.
posse poni gemis proximum. Id quod saepe necessa rio faciendum erit, ne longior qua par sit fiat definitio. Vndae Boethius, si omnes, inquit, species suis no Boeth. deminibus appellaretur, ex duobus solu uerbis omnis diuisione. fieret definitio. Ut cum dico quid est homo, quid mihi necesse est et dicere, animal rationale, mortale , si animal rationale esset proprio nomine nuncupatu . In inueri Cum autem collectionis ni ethodo definitio in uesti- ganda desigatur, hoc unu praecipit Arist. dilige ter caueri,ne duinitione para minus comunibus ad comuniora progredimur, ali- codectione Sua incurramus equi uocatione. Latet naque magis quid obseris comuniqribus equivo tio. Et enim l animi ma- standum.
164쪽
gnitudo ea quam in Alcibiade, AchilIe & Aiace legῖ
mus, uni uoce illis conuenerit,nemo dubitat. Nullus etia ambigit in Lysandro & Socrate aliam quaquam eiusdem omnino rationis magnanimitate sui se, sed tum magnanimitas, quae de utraque specie dicitur , si uni uoca,nee ne id sane,quia de re communiori est quaellio, non ita sacile perspicitur. Si ergo ex rationibus uni uocis inseriorum unam rationem,qui uni- uoce inferioribus conueniat, collegeris, ea erit definixio lqperioris. Sin autem ad unam omnino rationέ non accesseris,intellige uocabulum commune qqu uocum esse. Haec praecepta definiendi sint satis. Caeterum antequam ad argumenta ionem pergo duo uelim animaduertas, alterum est, saepissi e verba quae actum significant, ut Sentiens, ridens, & lia huiusmodi, pro ipsis facultatibus in definitione, accipi, ut sentiens, pro eo, quod potest sentire,ridens pro eo quod potest ridere. Causa est, quia apnd Latinos sere non sunt nomina imposita facultatibus: alterum est in his praeceptis quaedam esse,quorum praexermissio efficit, ut oratio non sit omnino definitio . qualia sunt ex quatuor definiendi prsceptis primum& secundum et qusdam uero esse,quorum reiectio n5 id prorsus efficit, ut oratio non sit definitio , sed hoc tantum ut non sit bona & apta definitio, qualia sun etertium & quartum. Atque hq duet animaduersioneis
in preteeptis etiam diuidendi obseruandae sunt is
165쪽
E stat ergo ut, quia de diuisione aede finitione ia diximus, deinceps v de Argumentatione, in qua plus t tu pa- operae Dialecticus insumit, dis- ιer cosequσseramus. Sed quoniam argumen i quam latio eth quaedam consequentia, HVMme-- latius enim patet consequentia, D'quam argumentatio, pilus de co Consequeusequentia, quam de arnumentatione, dicendum est. ii. fu d. Consequentia igitur, mi e consequutio, est oratio in Antecedca qua eri aliquo aliquid colligitur, ut omnis homo est cosequens, animal, igit aliquis homo elianis nai: id Nero, ex quo er Gerusio. aliquid coli igitur, dicitur antecedens, quod aute col M pr rei ligitur vocatur tum consequvnritum eonclusio, qua, confer en- quam sepe tota consequentia mnclysio nominatur. tia dicitur Consequentiarum autem quot reor sunt genera. conclusio , Primum est cum quaelibet enunciatio ex seipsa , aut murimὸ ex sua aequi pollente colligitur. Alterum genus est pud Cicero
cum antecedens & consequens eisdeni praeci seuer- nem. Bis , eodemque ordine collocatis constituta sunt, ted Prim/7 ν- tamen non idem ualent, ut omnis homo est animal. nus confe- igitur quidam homo est animal. Necesse est Socra- quentiarsi. tem esse animal, igitur non necesse est Socratem non Secundum esse animal. Nomine enim uerborum non comple- Tertium, etor hoc loco particulas ad quantitatem, aut qualiciatem pertinentes. Tertium genus est cum antece- dens & consequens eisdem praecise uerbis constant, Verum ordine conuerso, ut Nullus homo est lapis,
quod igitur nullus lapis est homo, necesse est omnem L , hominem
166쪽
lihminem e ste allam at , igitur necesse est aliquo ianimal 'esse thominem . Atque ex conssequi nisis hasectenus enumeratis nulla dicitur argumentatio, sed consequentia duntaxat.inamina genus est cum antecedens & consequens non eisdem prScise vel bis corastant, quia in antecedente continetur argumentum aliquod viro, aut pluribus vel bis comprehensum , quod non continetur in consequente.
Diuidi solet hoc genus in syllogismu,enthymema, thductionem, & exemplum, quae ratione argumenta argumentationes appellantur. Syllogismus, est ut si dicas, Omne vitiunt fugiendum est , Omne medacia est vitium,igitur omne mendacium fugiendum est; si sol lucet,dies est,at sol lucet, igitur dies est. Et thymema, ut ho est alat igitur lio est sepsus particeps Hic adolescens viligenter navat operam literis, igitdoctus euadet. Inducito ut, omnis homo est sensus particeps,& omnis bestia est sensus particeps,igitur omine animal est sensus particeps'. Romulus non diu tu lit fratrem imperii consortem , nec Pompeium Carfsar,nec Augustus Antonium nec aliquis alius,cui uxad nos memoria peruenerit, diutius imperi j participem ferre potuit, nemo igitur est qui consortem im perij diu ferar. Exemplum ut, Croesus in diuitiis scis licitatem inuenire non potuit, ergo nec Crassus inueniet , Pisistratus impetratis a Republica custo dibus salutis suae, tytannidem occupauit ergD Id Dioi ysius occupabit. Haec videntur consequc nila rum genera, quod si alia suerint facile ad haec reuoci
Qua sit bona,ae vitiosa consequentiadis quo' smodo inrernosci possint. Cap. II.
D Vplex quoq; dici solet consequentia, bona, ε
vitiosa. Bona dicitur ea, in qua aliquid ex aliquo vere colligitur, ut quae in exempla sunt hactenus Edductae.V itioia cilis qua noli vere aliquid conclu i ditur,
167쪽
Qitur,ut si dicas, Socrates est animal, ergo est philo- abfuta ι Haec cum ita sint, eas tantu. nos in definitio- ωιωλωπ nec sequ*ntiae complexi sumus, quae bonae sunt δέ sequetia myraptae. Eas enim, in quibus aliquid non vel e colligi - θη se setur, non arbitramur dicendas esse simpliciter conle- citer conse quentias, sed vitiosas & inppta, c6nsequetia , quem - Penim admodum Aristi syllogismuni rui concludente, non I. top. I. Sedimpliciter syllogismu, sed vitiosivia syllogismum ap I. Elech. r.
Pellandum esse censet. Duobus vero potissimum iu- Primu ἀ- diciis internosci solet bona & vitiosa consequentia. μεπῆιum s Alterum qit, Si ex u eri tate antecedentis salte & hypothesi data, consequens verum esse deprehenditur, bona&apta est consequentia, sin minus; vitiosis occinepta . Exempli causa, quia ex veritate huius enun- .ciationis.Socrates est homo deprehendimus hac esse vera, Socrates est animal, dicimus hac esse bonam x5 sequetia,Socrates est homo, ergo Socrate S est adi mal : Pariq; ratione fatemur has esse aptas, socrates est lapis, ergo & sensus expers, si Sociares esset auis, i ,
uol re h ud dubie posset, quia etsi neutru antecedes merum. sit, tu ex veritate ytriu', ficta Sc data, utruq; . conseque os uerum esse depis hendi Iur. Has uero di, cimus esse vitiosas. Socrates es; homo, ergo est philo Vt bona Dplius. Socrates est homo, ergo equus est animat,ild rasequeri o. in priori datur antecedens uerum, S consequens is n3 modo ην sum, posterioris autem consequens, etsi semper versa es satis voesi cum.antecedente, tamen non ex eo quod antece- ritris ante
densuerum est, deprehenditur esse uerum, quippe cu cedentis re a 'tecende existentς uero, pos et consequens, si nihil conseque
. aliud prohiberet, esse falsum. Ex hoc documento eis iis ρή nacitur, ut ad bonam consequentiam no modo ii 5 suia reqxiriis e sciat ueritas antecedetis S co sequentis sed uerequi quidem. ratur qui de . Nam, ut ex dictis perspicuu est, ex utroque uero costare potest consequentia uitiosa, ex utro .sue aurei salso bona & apta . Alterii iudicium huius modi est. Si id, quod contradicit. consequenti, repu- Seckndum gnat antecedenti, bona est consequentia : sin mimis, documersi.
uitiosa. Repugnantium aut nomine hic intelligo ea, Reptigna
168쪽
stra γε quae simul uera esse non possunt. Hoc documento Iarantur Boc telligimus illam esse bonam consequentiam Gera 'ri tes eii homo, ergo Socrates est animal, qutii haec e- nunciatio Socrates non est animal, quae contradicie consequenti,repugnat antecedenti. Illam autem co gnoscimus este uitiosam. Socrates est homo, ergo
socrates est philosophus,quia hoc pronunciatum,Socrates nori est philosophus , quod contradicit consequenti, non repugnat antecedenti. Neque enim So-erates, si non sit philosopli'us,non erat homo. Eadem regula iudicamus, illam esse ineptam consequutionem , nihil colligentem, Socrates eli h5,ergo equus est animal,quia etsi verum esse ponamus, quod nullus equus sit animal non tamen statim verum esse muciabimur Socratem esse hominem. r t.
, De consequentia formali, materiali. M Cap. VII In
-T Am vero bona consequentia, aut est formatis,aueaea forma- I materialis, itemq; aut necessaria, aut probabilis. Consequentia formalis dicitur e quae vi sormae con. . cludit. Ea vero dicitur cocludere ui sormae, cuius formam modum ue colligedi fi retinueris, in quacunque alia materia, etiam impossibili, apte colludes. Exem pli causa dicimus hac esse formalem consequentia, Omnis Virrus est laudabilis,leperatia est virtus, igitur temperantia est laudabilis,quoniam vi formae c5 cludit. Intelligimus autem ea concludere vi formae, 'uia seruata eadem forma,in qua uis alia materia,etmp. Iupe impossibili, bene concluditur,ut si dicas. Omnis leo torti est lapis equus est leo, igitur equus est lapis. Est.n. bona haec cosequutio, ut ex dictis apertu est. Ea de ratio ec dicimus hanc esse formalem consequentia, Necesse est omnem hominem, esse animal, igitur necesse est
'liqv d animal esse hominem, quoniam hac sormae retenta semper apte concluditur, ut si dicas , Necesse est omnem leonem esse lapide, igitur necesse est alia quem lapidem esse leonem.
169쪽
in autem retineatur eadem forma, seu modus eorligendi, primum necesse est ut seruetur eadςm dispo. sitio, seu ordo verborum, in quibus cernitur vis con sequutionis.Nam si ordo huiusmodi verborum mutetur, mutata haud dubie existimanda est consequuti 'nis forma, ut patet in his duab. consequentijs,ois vistus est qualitas. Omnis iustitia est virtus,igitur omnis iustitia est qualitas: Omnis laurus est substantia,Ois equus est substantia, igitur omnis equus est laurus. Nam quia in priori consequentia subiectum primae enuntiationis est praedicatum secundae, quod non fit in posteriori consequutione, alia certe forma est in priori, alia in posteriori. Deinde opus est ut seruetur eadem acceptio, idemque acceptionis modus eiusmodi vocabulorum. Ex quo fit ut in his duabust consequenti js, Homo deambulat igitur aliquis homo deambulat: Homo e species, igitur aliquis homuest species: non sit eadem forma, quia vox Homo in antecedente prioris accipitur pro singulis hominibus disiunctive, in antecedente autem posterioris accipitur pro homine communi praeci se . Hae vero non habent eandem sormam , Homo surgit, ergo non sedet: homo surgebat,ergo non sedet quia acceptio vocabuli, Homo amplior est in posterioli antecedentequam in priori. Nam uox Homo in priori accipitur pro solis ho-i
minibus, qui nunc existunt iuxta d serentiam temporis verbi Surgit in posteriori autem, non modo aecipitur pro ijs qui extiterunt, iuxta differentiam temporis verbi Surgebat, sed etiam extenditur ad . eos qui nunc existunt, ut placet Aristoteli. I.Elene. Rursus necesse est Ut seruetur eade essentialis qua- fruada ea .litas enuntiationum principalium .Quo fit, ut hae con dem sequentiae non sint eiusdem sormae, Homo est ani- rialis quasi mal Argo est sensus particeps Homo non est animal, ras. ergo est sensus particeps, quia antecedens prioris est assirmativum, posterioris hegativum Dixi principalium, quia si mutetur qualitas essentialis enunciatio
170쪽
mam quarundam minus principalium,quae in eludanti tur in subiecto aliquo,aut praedicato ; non necesse estus mutetur forma, ueluti si dicas, Homo, qui est iustus,est pruden , ergo hic est prudens, Homo,qui noὶ est probus , est imprudens, ergo ille est imprudens.
seruo en Praeterea necesse est ut seruetur eadem quantitasMm quan- e nunciationum. Quam ob causam hae consequentiaerior. nost sunt eiusdem formae , Omne animal est sensius particeps, igitur homo est sensus particeps, Quoddam animal est rationis expers, igitur homo est ra- seruade ea tionis expers. Denique necesse est ut seruetur e demiam coniun coniunctionis ac nexus principalium partium consse Mono, que utio 3is. Qua de causa hae consequentiae non sunt nexus. ejusdem cirmae. Si dies est, sol lucet, Quia dies est,
sol lucet. Η qc necessario videntur seruanda & si qua sunt alia,quae ad modum colligendi spectent si in
ma consequentiae retinenda est. 1 1
Uequeu Consequentia materialis est ea,quae ui solius maria materia teriae concludit. Ea vero dicitur concludere ui solius si materiae, quae vi quidem formae nil colligit, sed tameralis est ut assumma simili materia semper in eadem sorma apte concIudatur. Exepli causa, dicimus hanc, esse materialem cosequentiam, H0mo est animal, ergo est sensus particeps , quia propter sela in materia, illoc est, propter solam rerum significatarum inter se affectionem recto sqncludit. Nam quia esse sensus particeps ita coinqxum est cum animali, ut omne animal necessario sit sensius particeps , hac sola de . causa apte concludit, quia ex eo quod homo est ani- .ι - mai,colligit eundem esse sciasius participem. Si enim retenta eadem forma dissimilem materiam accipias,
fieri potest ut inepte coctu a uel qti fi dic*s, Homo se est animal, igitur est hinnitus particeps. Intelligimus
autem superiorem concludete utina terra,quia simili materia assumpta, semper apte in eade forma con- .cluditur. Vt si dicas, Laurus .est plata, ergo sensus expers. Nam ut esse senius particeps neceuario acvni