장음표시 사용
271쪽
doquidem pedeat i in Deum referri, non potest, Othni a sunt i Dei gloriaria facienda, non est igitur Deu blaspheni andis; non est froserendum verbum ociosum, &c. optas proximis bona,ne sis igitur cui quini occaso Hilator: Diligis te,ne te igitur malae cupiditati, verisi es perimes: Vis perseectus esse. tende. , mnia, da p, operibus,&sequere Christum. Ex fi- Ex ne secundi eAhris,ex se videlicet cuius fruitio aut cundi gene
sus desiderat ire, lic licet argumetari. Optas magna contemne igitur parua. Vis abunde metere, ne parce 'igitus semimi: Vi turrim cedificare prius ergo com-
ta su mptiis;Visbel lum committere, uide num sit tibi maior exercitus cogendus. Ex ipsa fruitione uel Ex me rerum,quem finem tertium fecimus, ita colliges. Optas iij generis. Deum uidere esto igitur mundo corde : Vis esse particep gloriae Christi λ patere igitur cum Christo. Ad locum finium reuocatur a quibusdam locus Ab ulibus, eo i usus est finis ossicij, aut instrumenti,cuius
est usus: uerum , cum nomen usus magis sone teste- ctum quam causam, ad locum potius effectorum videtur pertinere. ,
De Ula loci causarum. Cap. XX ILLUT tamen ad certam aliquam normam,tam uariam ex hoc loco argumentandi ratioclem redigamus , aduertendum est tribus modis polle effe- Tribus moetum ex causa concludi: primo quo ad potentiam, ris us ctus hoc est , quoad posse elle : altero quo adactum,siae. ex cansa imperis m, quod est fieri,siue persectum,quod est cocluditur. esse: tertio quo ad aliquam affectione ipsius, ut quo. adesse bonum uel malum. Primus probandi modus Primus mohoc pronunciato prescribitur ab Aristotile. s.
Causa potens & effectus in petenda simul sunt α. Phy 3.
Hoc est, si iam extat causa ad 'ffectum edendum apta, dubium non est quin effectus esse possit, modo iacti desunt aliae causae, quae ut effectus produca
272쪽
or c5currere ae conuenire debent,quod di talis causa non extat, nec effectus esse poterit,ialtem potexi propinqua,de qua loquor. Remota enim ac distantipotentia potestate ue,dubium non est, quin effectus, etia dum causa non extat, veredi tur possibilis modo causa possit in rerum natura ii iere. Hinc Made
his posse Saracenos M auri tam α incolas ab Hispanis debellari:quia no deest Hispanis u)atcria ex qua possint arma conficere. nec duces periti,aut milites strenui & exercitati,qui possint bellum interre:nec ignoxant optimam belli gerendi sormam': nec causa, ob quam bellum inferendum sit,'eit iniusta.Hinc etiam probare quis posset, Abel non potuisse interfici gladio, quia nullus adhuc erat laber serrarius,qui posset gladium cudere: vel quia nondum erat materia propinqua gladij, serrum uidelicet ex priori materia cosjeundus flatum. secundus probandi modus hoc altero pr
a.PhI.ῖ nunciato significatur ab eodem auctore. Causa in actu,& effectus in actu simul sunt,aut non sunt. Hoc est, si causa iam edit effectum, iam effectu editur: si uero nulla edit effectum, nec effectus editur. Haec plana sunt,ac similiter intelligenda in pra terito,& futuro tempore. Vt si causa edebat essectu, utiq; effectus edebatur: si edidit,editus estis illa edeeedetur hic: Si ederit,editus erit. Vtor autem edendi Nerbo,non autem efficiendi,ne de sola cfficiente causa loqui uideat: quanquam inter utrunque uerbum, quod ad usum attinet,perparum interest. Ex causa tamen actu edente effectum non semper concluditur effectus in actu persecto, hoc est,nossemper collisimus essectum editum esse. Quanqua enim ex materia & forma semper se liceat argumentari, Materia aut forma edit compositum, ergo compositum editum est, in efficientibus tamen & finibus non ualet,nisi earum editio sit ita persecta, ut edi S editum esse idem si t. Quo pacto sic licet concludere , Deus creat nuac animam, ergo nunc anima persecte
273쪽
d sol lucet,ergo dies em Deus aperte uidetur a be eis, ergo amatur. Licet quoque ex absoluta politione causae concludere L ffectum esse in esse perfecto aut perfecto: verum hoc non fit ni fi cum argumencamur ex causis neccssarijs , hoc est,necessario edentilaus effecta sua; ut ex materia omnino disposita , aute quacunq; forma caduca & mortali, aut ex quibus eram efficientibus: ut si dicas, Materia est summo calo e astecta ergo ignis est: Anima leonis est in rerum Matura, ergo leo eis. Sol est, ergo lumen productum est: Notus cili est, ergo sub csto res gignutur, & metereunt.Dixi, Ex quacunque forma caduca dc ni ortati, quia in immortalibus non ualet. Si enim dicas. Anima socratis est,ergo & Socrates, nil concludes. Differt hic modus argumentandi a superioriά quod ibi argumentabamur ex cauta in actu ,hoc est ex causa edente effectum,hic autem ex causa tantiam abλ-λite posita in rerum natura. Tertium modum concludendi erectum exeausis presse aliquantulum tradit Aristoteles , incau-s,que efficientibus duotaxat: his nimirum pronu
Quorum effetentia sunt bona, ipsa sunt bona.
Quorum essicientia sunt mala, ipsa sunt mala. Quorum interimentia sunt bona, ipsa sunt mala. Quorum interimentia mala sunt, ipsa sunt bona. Idem dicit de generationibus & corruptionibus seu interemptionibus,ri supra retulimus.priora duo pronunciata caeteris etia tribus genet ibus causara aecommodari possunt, late tamen acceptis nominibus boni & mali, it nimirum no tantum bona & mala in motibus,hoc est,iaudanda &uituperanda comprehendat, sed etia bona & mala tu natur tu artis. Exepta. Hic seruus habet firmam corporis c6stitutione. c. go est utilis: Hic est ualetudinarius, ergo inutili rHic equus habet aptam sormam proportionemque triebrorum,igitur bonus; Hic inepta,er o pam ualet
Milites sunt utiles Reipubliet ergo & bellum. Vene
274쪽
, sci iunt perniciosi,ergo & veneficia:Bona est vita lestis,ergo boni sunt labores, quos iusti pro ea per,
petiuntur; Nil prodest superba uita,& diuitiarum iastri . ctantia nil confert, vana est igitur omnis cura,& sol est licitudo conquirendi superbos honores, & arrogan-- tes diuitias. Ex arte similia exempla peti post uot, ut . 4:. hic paries eis ex lapidibus & calce constructus, ergo bonus p Hic ex luto, ergo nil ualet, Sc. Exempla r. iquorum duorum pronunciatorum haec sunt, Rege , qui maleficos non pati utitur: viuei ς, sunt boni, ergo malefici mali: Tyranni, qui Christianos trucidabant erat Clini sto detestabiles, ergo Christiani amabiles. Caeterum cum audis, Quorum causaestant bonς,iIsaae litaris esse bona, iubaudi,qua ratione a bonis causis protic' pronuncia- niunt. Nam & fi a bonis causis mala qugdam nascuis Drum rur, ut a uiris probis leuia peccata, no tamen ab illis proueniunt, quae ex parte. sint bonae saepe etiam. ς is fectus, qui ab una causa no malus pasceretur,ab diis M. mala aut iactur, ut si quis restituat. l ci uni gladi si, ut homicidium aliquod perpetretur . Quinetram saepe
, l .... numero cum causae omnes sunt bo nat, D ala una cir-
.lo O. cunitantia potest effectum reddere uitiosi m. Itaque
si causeaei bona, essectusq; ab ipsi prouenit qua ex
parte bona eis, tum demum erit bonus si aliunde. nouitietoiminc facile colliges,quo pacto reliqua pro-Ωuam late nunciata sint intelligenda. Aduerte tamen hoc loci paleat pro sub his quatuor pronunciatis generalibus, plurima posita pro- specialia contineri, ut Quorum causis sunt honestae, nanciata. ipsa quoque sunt hone ita: Quo tu utiles,& ipsa sun
i utilia, Quorum iucundae, & ipsa iucunda: Quorum
in precio habitae,& ipsa in procio habetur: Quorum
magni constant causae,& ipse magni constant,atque ita in caeteris pronunciatis. Quod utique dixerint,ne existimes; quod nonnulli Aristoteli obiiciunt; angustam ualde ac ieiunam materiam his pronunciatis contineri. Aliae quoque enuciationes proponi possentali satq; alijs ellectorum conditionibus colla pedis; uti Ad cuius artis materiam pertinent caussi ad ean dem
275쪽
gem pertinent effecta: Quorum causas facilius assequimur, ea facilius scientia tenere possumus, & aliae quam plurimae. sed hae omnes in hoc generali pro
Cuius conditionis est causa , eiusdem suo quo- νος naum . dammodo est effectus.
Quod quo pacto sit intelligendum , in aliaq; atq;
alia diducendum, iudicio magis expendendum est, quam documentorum multitudine explicandum . Sed iam estectorum locum, qui huic proximus est , brouiter lustremus. De loco efctorum. Cap. zz IIII. Vam multa effectorum genera, ex ipsa causara. multitudine nullo negotio intelligi potest. Caem in causa di effectus mutuo se respiciant,qua multiplex fuerit causae nomen, tam multiplex sit nomen effectus necesse est.Quin & usus loci idem est ac su- οὐ uria perioris , ordine duntaxat pronunciatorum conuese essectis. Iso. Nam ut ex causis sic argumentabam ux, Dantur causae quae ad effectum edendum aptae sunt, ergo es- . i, sectus esse potest . sic ex effectu possumus conclude- titil O i. rre, Effectus esse potest, ergo dantur causae, a quibus Nota hac. prouenire possit,atq; ita in caeteris pronunciatis.Nisi quoci hoc plus uirium habet argumetum ex essectis, quod cum non ex quavis causa colligamus effectum esse, uel sore,ut ex Deo creaturam, ex quouis tame*effectu colligimus causam esse,uel fuisse,ut ex creatura Deum, & ex pictura pictorem.Item cum ex bonitate seu perfectione causae essicientis non possimus i icolligere maiorem persectionem effectus,nec neceia 1ario aequalem,ex persectionetam e effectus concludimus aut maiorem , aut certe aequalem perfectione efficientis cauta. Itaque cum usus loci huius ex superiori pateat, satis erit si ex quatuor effectorum classibus nonnulla exempla subij ciamuS. - . . 'Ex effectibus materiae sic licet concludere. Hare s res
276쪽
ves genita est, ergo ex alia pcedent quae interiit ea
genua. Interire psit,igitur materia constat. Est densau multum materiae. Rata,ergo par uni. atri
matica dishmguit a rhetorica, igitur oratio emedam ta,circa qua versat gramatica, distinguis ab orati ne ornata, quae sub Rhetorice cosiderationem caditar Ex effectibus formae hoc modo.Conchilia sentiune
habentq; ex se quenda motum, ergo habent animi Alia est proprietas terrae, alia lapidis, igitur alia est forma essentialis illius,alia huius.Haec area est omnium, qui aequalem ambitum hent, capacissima, est igitur rotunda. Hi characteres sunt inequalis magni. tudinis , ergo & ipsorum typi.Tabernaculum Moysi V habuit aureum candelabrum,ergo di exemplar eius quod Moy S in monte monstratum est. Ex effectibus efficientis hoc modo, Deus produxit omnia ex nihilo,habet igitur potestate infinita Ex quo effectorum genere sunt quam plurima exempla in sacris litetis, ut est illud. No accipies persona
Deut. 36. nec munera, a munera excscant oculos sapientumia mutat verba iustorum. Et illud,Qui plantauit auP0 3- rem,no audietὸ aut qui finxit oculum,no cosideratλε C rin.3 Erillud, Cum enim sit inter vos zelus, & cotentio , nonne carnales,estis, de Em hominem ambulatis λ' effectibus finium,qui quidem proprie sunt modi a destinata in finem, sic licet, argumentari.Hic rex parat arma,& cogit exercitum, igitur vult bellum inferre, aut propulsare. Hic amicus arripit quacunq; ' loccasionem expostulandi cum amico, ergo cupit ab amicitia eius discedere.Vnde illud,Occasiones quae Prouorb.i, rit, qui vult recedere ab amico. Hinc etiam licet concludere, Hic homo seruat diligenter mandata Dei, ergo proponit sibi caelestem vita. Hic Christi confi- Argumj a lio persuasus distribuit omnia in pauperis, uult igi-axυMus. tur sequi Christum. 9 Huc spectat argum eta ex usib. cui' haec sunt capita. V Cuius usus est bonus, id bonum,est. Cuius usus est malus, id malum, est.
277쪽
Nine probamus Dialectica esse utilem, quia usus eius utilis est tradit enim instrumeto disqui redi onantibus in rebus veritatem ) Sophystice uero perniciosam, quia usus eius est perniciosus, cum decipiat homines, atque deludat. Hic in nomine usus intellige V sum rei, qua ipsa per se, atq; ex natura sua sibi uendicat alio si ex malo usu Iuris peritis, aut Medicinae, aut cloquetiae,qt ib. multi abutuntur ad aliorum pernicie, licebit cocludere, has artes esse Pnaciosas, con traq; ex bono usu illatarum iri iuriaru,od ij, ct inimi i citiarii, quas probi homines patieter sullinent, lice- r bit colligere iniurias,odia,&inimicitias efie res bo inas,quod absurdissimum,est. Hoc cum non /nimaduertant caeteri hqretici nostri tep6risyex ab si sacer, Error hara dotij,pontificatus, & aliorum sacrorum ministerio- ricorum norum ac piorum exercitiorum Ecesesp quo no pauci sirium . Motantur, & arguuntur, colligunt quasi ex proprio racharum rerum usu, tollenda omnino esse de medio
haec sacra in inisteria, ct pia exercitia. Qv d quinta sit absurditate ac cscitate plenum, dici nou poest, Aristor. r. quia una excepta virtute qua quidem nemo, qta ea Rhet. ad praeditus sit, mal Evti poteli nulla res adeo est ,o- Thod. I.
Ma & excellens, ut ea praui homines abuti non La- Ieant. Restant ex connexis antecedentia, de conseo uentia, de quibus iam dicendum est. Dis locis ant cedentium ct consequentium. C p. XXV. . ,
ANtecedentis 2 consequentis uocabula , non Suo pacto
accipiuntur hoc loco pro duabus praecipuis antece eris partibus argumentationis , quarum altera ex alte- ρο cose' εra est citur sic enim omnia argumenta essent ab an iis voeabutecedentibus, ex quo fieret, ut omnes loci essent Ia hic si loci antecedentium) sed accipiuntur pro rebus,quin miantur. 'Necessario antecedunt, aut sequunt aliqd in quaesito Repositum . Ut si quaestio sit utrum aliqua uirtus sit
homini naturalis nec ne, licebit parte assii mante sc
278쪽
sbadere ex antecedente uirtutis. Iustitia est homini naturalis salioqui uita ciuilis,quae sine iustitia costa reno potest, ino esset hominib. naturalis omnis auteiustitia est uirtus , igitur aliqua uirtus est naturalis
homini. Ex cosequete aute uirtutis hoc modo, Omne quod est rationi cosentaneu,est homini naturale cum homo sit animal rationis particeps Ois autentio fisὸ- Vi xu 'r tioni consentanea, igitur Ois uirtus ne du
anth).d. liqva)ςst naturalis homini. Vt ergo intelligas quao, resistiδ limam usu boru locors, aduerte anteced litium ut hoc loco sunt untur duo esse genera totidem q;
eonsequentium. Antecedens uno modo dicitur res ,
ex qua necessario sequitur aliud, siue ordine attributionis,quo pacto iustitia est antecedens virtutis, cum' uirtus necessario de iustitia,ac uniuersepdicetur; si
. ue ordine teporis , 'uo pacto uulnus in corde est antecedens mortis.quia necessario mors breui co sequitur. Mio uero modo antecedes dicitur res, quet neces
sario danda est,si aliud dandum est,quo pacto adolesentia est antecedens iuuentutis , & fundamenta xdficij. Si enim insans futurus est iuuenis , necesse estut uirtus adolescat: Itemq; si sdes futuret sunt,ne eessario ante iacienda sunt fundamenta. Consequesqaoq; duplex est,uel id quod necessario ex antecedere prioris generis cosequit, ut uirtus coparatione iaΩuibus no mors respectu vulneris incoide; vel id q'amisibis, H necessario requirit antecede ; posterioris generis, uestum,.si iuuetus adolescet iam,& aedificium sui damenta. Ani Θι tecedentia S co sequentia prioris generis uocari pos. Vsus anti sunt antecedentia & consequentia simpliciter: poste tam rioris aut generis, antecedentia,&cosequεtia, ex hyedi, ediaquδ p thesi, seu conditione. Vsus antecedentium & con-riumsi 5 ις luentiu simpliciter quae magis proprie antecedeisi, tia & cosequentia dicuntur his duobus pronuciatis a. Top. ea. traditur ab Aristotile secundo Topicorum libro.
x laco i i Posito antecedente,necesse est poni consequentis. ' sublato coseque te,necesse est ut tollat antecedes. Exempla. Iustitia est uirtus, ergo rationi consenta
279쪽
nea: Iustitia n5 est rationi consentanea: ergo nec uirtus. Habet vulnus in corde ergo breui morietur: Nomorietur breui,no habet igitur in corde vulnus. Huc Ad Ro. r. spectat argumentatio illa pauli,Si autem si ij,& haeredes: in qua ex te antecedente , concludit eonsequetem. Et illa, Sapientia carnis inimica est Deo: legi. n. Ibidem. Dei no est subiecta,nec enim potest: In qua ex negatione rei consequentis, tollit antecedentem,quasi dicat, Non potest esse subiecta, non est igitur subiecta. Si tamen an recedens, & cosequens aequalia fuerint Nemhoc est, donuertibilia, ut Dialecticus,& differendi artifex, licebit sublata re quae erat antecedens, tollere eam quae fuit consequens, & posita consequente, ponere antecedentem .Qui modi colligendi cernuntur in verbis Domini apud Ioannem: Cum enim dixisset,Qui ex Deo est verba Dei audit, statim subiecit, Propterea uos no auditis, quia ex Deo non estis: quibus uerbis tollitur res quae fuit consequens, quia tollitur antecedens.Cum aut dixisset,Qui habet maea Ioarur ta mea,&seruat ea, ille est qui diligit me, paucis interpG sitis, ex re quae fuerat consequens, potata, intulit antecedetem hoc modo: Si quis diligit me, sermonem meum seruabit. Licebit etiam ex consequente, Nota. quod latius pateat, posito, ponere antecedens,si consequens uniuerse accipiatur,ut cum paulo antὸ dicebamus,omne quod est rationi cossentaneum, est homini naturale,omnis aure uirtus est rationi cosentanea, omnis ergo uirtus est homini naturalis. Quale Ad Rinio.
etiam est illud Pauli. Nu quid non audierunt3 Et quidem in omnem terram exivit sonus eorum,quasi di Nerit, Oes nationes audierui, ergo & ges Iudaeorum. Vsus vero antecedentium & consequentium ex Vfusant
hypothesi, est omnino superiori oppositus. Que cx eedentium secundo posterioris resolutionis libro his duobus eosquε Pronuncias licet colligere. ritim ex bSublato antecedente, necesse est colligi conse- ροα .quens. Cap. I to consequcte, necesse est poni antecedens.
280쪽
Ad Ro. Io. Matth. Ist. obiectio .
Exempla. Hic infans non dolescet,ergo nec inuenis erit. Iuvenis erit, ergo & adoles eqs, Aedifici da est domus, ergo iacienda sunt fundamenta: Fundamenta non ponentur, ergo nec domus aediscabatur: Hic uere amisit bona stra, erg, possidebat. Nil possidebat et go nil amisit. Hoc spectat illa mendax excusatio Gleai, Non ivit seria is tuus quoquam. Rogauerit Helisaeus. Unde xenis Gi exiὸTum ille, quia redire aliunde non poterat nisi ante tui si et, negauit antecedens, ut Helisigus negatu consequens intelligeret. Illud quoq; Pauli, Quomodo inuocabunt eum in qu Ensi crediderunt3eo de modo tractatur. Cum . n. credere lit antecedens inuocationis, qui non credui, inuocare non possunt. Illud uero Domini, Si uis ad vit ingredi, serua uia data, ex consequente posito ponit antecedens. Quod si quis obiecerit hoc argumetum duci ex loco finium, no igitur ex hoc; occurrendum erit alia, & alia ratione, idem argumetum ex diuersis locis desumi posse. Qua igitur ratione ex fine collegit medium ad locum sin tu pertinet; qua uero ex consequente, huius generis posito ponit antecedens, ad locum eonsequentium spectat . Saepe etia re distinguuntur huiusmodi argumenta. Nam haec argumentatio, Obijt, ergo uixerat,est ex consequente, non autem ex fine, quippe cum mors non sit finis, hoc est, causa finalis,uite, quod recte docuit Aristoteles irridens illud Poetae. Extremum ob quod natus erat, fatumq; petiuit, hoc est mortem. Modo eodem disso ues id quod quis ob ij ceret, argum elatum illud, Iusti ita est uirtus, ergo rationi consentanea,no pertinere ad hunc locum, quia pertinet ad locum totus uni uensalis,& alias sententias huiusmodi cauillationes cst autem perutile quod idem argumentum in multis locis reperiatur, multiq; sint aditus & uie unius inueniendae rei, ut si uno. in loco, uel scrutandi negligεtia, uel quaerenda festinatione quod optamus non inuenerimus,altera tamen uia tertiaue tentantes, octa damus.