장음표시 사용
71쪽
nui is quando, is hab/re. Cap. XVI. QVando,stu esse in tempore,est tempore contineri,ut fuisse anno superiori,est e in praesenti, fore in futuro, esse in mense,in die,in hora, &huiu simodi '' abese ut nune utimur hoc uerbo est indumento
aliquo,aut ornamento indutum,aut ornatum esse: ut togatum esse, lorica indutum, mytra redimitum, &
Iα his igitur decem classibus infinita rerum & nominum multitudo ita distincte, distributeq; continetur,ut sacile sit cernere,quq ad quam categoriam pertineant,& in quacunque megoria,quae quibus communiora sint,aut minus communia. Ωuanis. Haber . Conclusio .
Da oppositis. Cap. XVII. Sed quoniam in hae eategoriarum tra tione ει-pe contrariorum meminimus, quae ηδm sin ςφη Piaed. io. traria paucis dicamus: atq; adeo omnia oppositorum genera quoniam id perutile erit persequ*mvr Op ruta apositorum igitur quatuor sunt genera,relative oppo Asila,contrarie, priuatiue,&contradictorie. Relativae γ'δopposita sunt,quae quicquid sunt, oppositorum esse, aut aliquo alio modo ad illa dicuntur: ut pater ωfilius, di duo similia. Nam pater dicitur filii pater: & fidius, patris filius:hoc uero simile illi,dicitur illi simile:& illud huic. - - - Contrarie opposita su ut ipsa contraria. Contraria 'mero dicuntur ea, quae sub eodem genere maxime di stant,&eide subiecto uicissim insunt,msi eoru alteruin sit a natura:ut scientia & error mirtus,& si ilium : calor & frigus: candor & atror . Nam sub habitu, quod est genus quod da qualitatis,maxime distant tu scien . tia &error,tum etia uirtus & uitiu:sub patibili autefualitare tum calor ct frigus , ima candor &:atror . MDI u9 E 3 Hac
72쪽
nomina. Media nomine carentia. Priua tueopposita.
Haec item,ut patet, in eodem subiecto inhaesionis vicissimi insunt, cum mutuo ab eodem se expella it. Additum est , Nisi eorum alterum a natura insit, quia in locum eius, cui a natura determinatum &quasi pra scriptum est ut insit, non potest alterum, accedere et qua ratione nec ignis frigere potesti, nec cygnus esse niger, nec coruus albus, nec saxum molle, quippe
cum hec omnia alterum ex contrariis naturi praescripto sibi vendicent. . t 'tio: si ila . . Ia vero contrarioru quaeda immediata sunt, quae dam mediata. Immediata dicuntur, quorum altera nec εsse est iness, proprio subiecto, ut fanu as te nescir-bus comparatione animalis: Mediata vero quorcunneutrum nece se est inesse proprio subie M nisi iante iarum natura insit. Vt albus critor, ac niger comparatione corporis mitti: & virtus, ac vitium comparatione hominis . Dantur enim media inter huiusmodi contraria , quibus affecta et se possunt propria cotrariorusubiecta , remoto utroque contrario. Quae quidem media partim nominata sunt, ut flauus color,scus inter candorem & nigrorem: partim nomine carent, ut quod inter virtutem & vitiositatem interiectu est, quo astectos dicimus homiries natura δ mentes . Sed quae media nomine carent, negatione extremorum nominari possunt divis dicas quod nec probitas .nec vitiositas est, medium esse inter uirtutε , S uitiu. Ptiuatiuὸ opposita sunt habitus seu sorma, & priuatio formae. Nomine habitus siuae formae intellige
quicquid modosa liquo rei adhaeret, vita spectari oci lis, auditus auribus, locutio linguae, itinae aera,pali capiti, uestis corpori. Pritiatio uero est negati oleiusmodi formae in subiecto natura apto, & in tempore a natura constituto ut forma insit.: cuiusmodi sunt caecitas turditas, mutum esse,tenebrosium, caluum, nuduis Dixi iv, subiecto natura apto, quia negatio forinae in subiecto suapte natura minime apto, no est priuatio. Vndeno dicimus lapides caecos, surdos,aut: mutos, quia natura non sunt apti ut videant, audian I, aut loquantur.
73쪽
quantur . Addidi, Et in tempore a natura constituro ut forma insit, quia subiectum ante id tempus,quo a natura costitutum est ut habeat forma is nequaquam ea priuatum dici poterit. Ut sitit catulus ante scptimum diem, quo minimum a natura constitutum Plin. de naest ut oculos aperiat, non sit appellandus escus : nec xur hist. li. puer ante septimum annum, si mente non utatur, de- 8.c.4O mens dicendus est, quia tum primum fere prefcraptu
est a natura, ur merite ae ratione utatur. Privatio uero duplex est, altera a qua non potest fieri naturali Pulm priter ad habitum regressus, ut cricitas, calvitium: altera VHiist. a qua naturaliter fit regrestus,ut tenebrq, nuditas,&huiusmodi. Qus Onania paululum animaduertenti .perspicua sunt. Contradictorie opposita dicuntur, inter quae comparatione eiusq; nullum datur medium, id est, quo Cρη' G rum alterum de quouis siue ente, siue non ente dicata βρrie en tur necesse est. Quod quo pacto ii velligendum sit ali si ' bi docebunus. Exempla tame sunt homo, no homo Ad ea. I lapis, non lapis: album no album. Nam ς quus, chime pridis M. ra & quicquid aliud modo aliquo esse aut fingi potest,est homo aut non homo, lapis aut no lapis, albua ut non album:& ita in caeteris: id quod in supelioribus oppositorum generibus nequaquam cernimus. Equu S enim , ut uno exemplo rem intelligas , nec
est dominus nec semus, nec item uirtute prsditus aut uitiositate . nec rursus loqui potens aut mutus. Hoc de coactione ac dispositione nominum & uerborum in decem categorias. Esset autem proxinae agendum de usu nominum, quem Iuniores supposi-- 2tionem terminorum, appellat,nis conmdius uideretur hanc,& quasdam alia nominum affectiones ad eam partem disserre, in qua de eludendis sophistarum captionibus disserendum est. Quapropter insti- Ad lib.8. tutum ab initio ordinem tenentes iam de oratione
74쪽
Ratio est vox ex instituto significans. cuius aliqua pars significat separatim : ut Socrates est Philosophus, Socrates sapiens. Omnis homo, Liber Aristotelis,& caetera huiusmodi voces aliquo nexu grammatico copulatae . Nam multae dictiones i nulla constructione grammatica coniunctae, ut Coe- tum Terra Lapis Lignum , ut nullo modo sunt una uox, sic nullo modo fuit oratio. Posteriori definitionis parte reiiciuntur nomen & verbum, Saliae simplices voces significates ex instituto, quia nulla pars eiusmodi vocum significat separatim in ipsa totius vocis structura: at in compositione orationis semper aliqua significat. Quod non sic intelligas, quasi una sola orationis pars debeat separatim significare, aut quod una saltem. Omnes enim dictiones, quae aliu- mu'tur ad orationem construendam,significates eia signi alio se debent, si verum est quod Dialectici a iterunt, Si-νoitus ora- gnificationem totius orationis conflari ex significa- nono con- tionibus partium, hoc est, dictionum ex quibus ora- flatur ex si tio constituitur.Sed iccirco id Aristotelem dixisse in gustationi tellige, ut orationem a nomine, & uerbo distingue uiparatu. ret ad quod fane discrimen constituendum satis est. si una tantum orationis pars per se significare concedatur, quando nulla nominis, aut verbi pars separarim significat. Itaque licebit dicere, orationem esset
75쪽
, multarum dictionum ex instituto signifieantium e6prehensionem. 'Aduerte tamen, duobus modis orationem compo Og ni pose ex dictionibus per se significantibus in ipsa, ρω altero explicite,siue expresse,ut si dicas, Nullus ho- qui .mo, Nulla res, In omni loco, In omni tempore: altero implicite seu uirtute,ut si dicas, Nemo,Nihil, Ubique,Semper. Nam etsi hae posteriores uoces expres se non constant eisdem partibus quibus superiores, tamen, quia idem omnino atq; illae significant, totidemq; quor illa conceptus in animo imprimunt,uirtute eiusdem partibus constare dicuntur.Quanquam igitur uoces non sint orationes, significatione tamen orationes cesendς sunt,ac proinde simpliciter oratio .
nes.Causa huius rei est,quia apud Dialecticos significationis potius,quam uocis ratio habenda est. Hine i se enim fit,ut oratio quq multos habet sensus qualis est g' se ευρ illa Aio te Aeacida Romanos uincere pos e,simplici ter non sit oratio, d orationes,quemadmodum no- 'μ φ . men quod multa significat, ut Gallus, non est simpli ' μμ νψ iter nomen, sed nomina, ut supra diximus. Itaqu3 ρς μ' omnia haec propterea afferimus, quia iudicamus in O e Oratione & partibus eius, significationem magis, m --.ς εquam uocem esse spectandam. Ius non ea
De perfectis is impersectis orationibus. eratis , Ied
OR xi0num porro quaedam perfectae sunt, quae- Orβώρμωdam impersectar. Persecta oratio est, quae integra sententiam declarat: ut,Deus est summum bonu.
an perfecta,quae non declarat integra sententia: quae Imperfecta duplex videtur esse. Quaedam enim imperfectam & Duplex imquasi mutila sententiam significat, ut Sic vos non uo persct bis.Deu timere Si timuerimus Deli,& aliae huiusmodi, quibus auditis aliquid ultra expectamus. Quaedavero nulla sententia significat,etia i inperfecta dc trucatam, ut Animal rationale,inantitas continua,Liber
76쪽
her Aristotelis, Tractatio de oratione , isti aliae huius . generis, quas clim aliquis profert, non videtur eo ser monis genere significare se ulterius velle progrediis
Significant enim huiusmodi orationes more'nomi- num & verborum, quae ut ait Aristoteles, eam intel--ligentiam imprimunt in animo, ut qui audit quie-lscat. Priores eonstant iter bis, aut coniunctionibus. aliusve particulis, quaru vis non finitur tu ea talum oratione quae profertur: posteriores fere nomine sub stativo & adiectivo, aut casio recto & obliquo. Quia enim adiectivum in suo substantivo finitur ac terminatur, & saepe uis obliqui in suo recto , non suspen- .dunt huiusmodi orationes animum audientis, quemadmodum nec nomen perise,aut uerbum, ut Aristoteles ait. lPerfectarum autem aliq sunt optativae, ut O mihi pr feritos referat si Iuppiter annos. Aliae interrogatiuae, Vt,Sed uos qui tandem p quibus aut uenistis ab oris p quoue tenetis iter λ Ali ae deprecatiuar, ut Parci Deprecari te Dardanid ς de Ni,precor hostibus uni. Aliς imp
Imperatiu. rati v q, ut,Disce puer uirtutem ex me, verumque i Enunciat. borem,sortunam ex alijs. Aliq enunciatius, ut, Vul- Ex perse i gus amicitias utilitate probat. At uero ex perfectis His oratio- orationibus, en unciativas duntaxat qui tum enun-nibus solas ciatioties , tum effata, tum pronunciata, sepe etiam enunctatῖ- propositiones dicuntur cetteris omissis,quoniam ad uas tractas Oratores & Poetas pertinent ,-pertractat Dialecti- Dialecticus cus.Nam quod interrogatiuas non omnino reijcit. id et peri' rQ propterea facit, ut a respondente e nunclationes, qui
FNunciatio igitur est oratio persecta, qu rerum aut falsum significat, ut Deus est summum bonum, SI Deum videris,omnium bonorum copia siuς
77쪽
uis:quae propositiones sunt uerae. Item id, quod ,hone stum est, nonψii perse ς'pptibile, si omnes munyithesauros passe qtis , vstre felix eris: quae sunt falsae . Ea dicitur enuciatio uera, quae tigniscat id quod est, Uer minuise,aucquod don me ste: Falsa uero quae si-. Hi o. iscat id aut, id quod no est,esse. 6 meta. 7. Porro euvMiption in quidam synt simplices , ἡ 7'-quaedam conlito ae; bmplicium,aliae sunt Giblutae, aquae uocantur i steti gliae modales. En unciatio Uiussistenusimplex est, quae unum do uno enunciat, sue illud πρη Φ- . Uum sit simplex, liue ex multis compostum, ut si di EX-υ pcri. as , Homo est animal. , Hii mo est animal rationale, Mwnu iustus est prudo'si, Honici probus eli simplex mpticu MEc prudens.fuunciati iconiuncta, quam Arithoteles μ/s coniunctione: uuamae alis hypotheticam. uocant, est x prio. γ quae ex simplicibus coniunctione aliqua nectitur: ut, ΣΠ cissit Si dies est, lax est.Innuatum numero etiam illiae po- cem προ nendae sunt a quaesuinitam ex ora tiopibus quae facile Icμw'pssio. ad simplices reuocari psisunt: ut, Si dies esset, lux es- prset.Huium sedi enim coniunctς enunciationes, si non I actu cetrie povitate ac uirtute ex simplicibus coni- I peri Φ.
Enunciatio absoluta est ea , quae absolute signis; - Enunc sti cat aliquid inesse, aut non inesse alicui: Vt Homo est 2ρ - sanimal, Homo non est lapis. Modalis vero est, quae Iς- ος 'υ quo modo aliquid alicui insit, aut non insit pronun- δεμ ciat: ut, Homo necessario est animal, Homo necessa rio non est lapis, Hominem esse animal est necessarium, Hominem ''' este lapidem est necessarium. Nos. igitur hunc ordinem sequemur, ut primum de absolutis, deinde de modalibus, ad extremum de coniunctis enunciationibus dicamus.
78쪽
ve qualitate, uanti tate, o materia assolutarum mun- Halimum. Cap. IIII.
Ria potissimum spectanda sunt in absolutisetui crationibus,qualitas,quantitas,& materia. Qualitas earum duplex est : essentialis, & accidentalis Qualitas essentialis est coniunctio pr dicati cum si biecto. Aceldentalis vero est ueri as,salsitas,& caeteraeoniunctionis accidentia. Quantitas est extensio , aut unitas numeralis G rum rerum, pro quibus subiectum sub praedicato a cipitur.Saepe enim accipitur pro multis idq; pluribus modis, ut si dicas,omnis hom est disciplinae capax, Aliquis homo est iustus. Saepe etiam pro una re tam tum,ut si dicas. Hic homo est iustus. Materia huiusmodi enunciationum est habitudo seu affectio prs dicati ad subiectum , quae in quibusidam est necessaria, ut in hae momo est animal e inli-lijs uero contingens, aut impossibilis,ut mox patebit cum de enunciationibus ex materia necessaria,con
tingenti,& impossibili dicemus.
Varia genera absolutarum enuntiationum. Cap. V.
ENunciationes igitur absolutae multis diuisioni
bus apud Aristotelem dispartiuntur. Primum R in assiimationes & negationes : deinde in uniuersales,& particulares,& indefinitas,& singulares:postea Vin necessarias, contingentes,& impos. si biles: rursus infinitas,'& infinitas: ad extremum e in eas, quae constant subiecto & praedicato simplici ,&in eas,quae constant utroq; aut altero, coniuncto. Absoluta, igitur affirmatio,est abse uta alicuius de aliquo enuciatio,id est, oratio qua aliquid alicui absolute tribuitur, ut Homo est animal, Homo est lapis.Negatio uero est alicuius ab aliquo absoluta eniiciatios
79쪽
Hatio, id est,oratio qua aliquid ab aliquo absolutὸ re Ibidem .
mouetur, ut si dieas, Homo non est lapis, Homo non est animal. Haec diuisio dicitur secundum qualitatem essentialem, quia fit ratione copuli, coniunctio neue praedicati cum subiecto, quae quidem est esientialis forma enunciationis. Vniuersat. i Enunciatio uniuersalis est, euius subiectum nota- EXI. peri. tur signo uniuersali, ut Omnis homo est animal. Si- I. priagna uniuersalia aut sunt uniuersalia omnino, ut Om I. nis, Nullus, uilibet:aut ad certum usque numerum, Signa univi Vterque,Neuter, &si quq sunt alia huiusmodi. Mersalia. Enunciatio particularis est,cuius subiectum nota- Parricula. tur signo particulari, ut Aliquis homo est Grammati Ex eodem Kus.signa particularia, aut s sit absolute particularia, loco. Quidam, Aliquis: aut particularia ex certo nume Signaparu
Aduerte tamen signa absolute uniuersalia, prςposita negatione fieri particularia , & absolute particu- Negatis=laria eadem prςfixa fieri uniuersalia. Nam Non om- pstasignonis,& Non nullus sunt particularia: Non quidam auia mutar eiustem, & Non aliquis sunt uniuersalia, ut ex squipol- 'uantitaia lentia enunciationum intelliges. En unciatio indefinita est,cuius subiectum pro mul Cap.7. tis rebus acceptum nullo notatur signo, ut Homo est Indesinita. grammaticus,Homo ost rationis particeps. Enuncia- Ibidem. xio singularis est, cuius subiectum accipitur pro una Singularis. tantum re singulari, ut Socrates est philosophus, EXI .peri.
Hic,homo est philosophus.Filius Sophronisci est phi s.
4osophus. Ad hoc genus reuocantur enunciationes il- Enuntiatio quarum subiecta accipiuntur pro rebus communi ex fullembus pr cise,ut Homo est species. Nam n earum se comuni se biecta non accipiantur pro multis,fieri non potest,ut ciso accepis sint uniuersales, aut particulares, aut iudefinitae reuocandet sunt igitur ad singulares, quarum etiam subie
Oa non pro multis accipiuntur.Ηec diuiso enuncia Grtionis dicitur secundum quantitatem, quia fit secun- . dum numerum ea tum rerum, pro quibus accipiuntur
80쪽
Aruessaria. EMunesatio necessaria est, quae ita est vera, 'isas EX F. mei. Desse non pollic, ut Homo eli animal , Cygnus ests xe 6. candidus . In hoc genere poni fiat et omnes affirmatinam uae ex materia necessaria, sevi naturali, & omnes ne-
μή uccess-- gatiuae ex materia impossibili, seu remota, de quabus
riarum ge- mox dicemus. Hoc autem quoad enunciationes ex Mui per=- materia necessaria, tum verum est, cum praedicatum
η μ'A non minus late patet, quam subiectum Nam si praedicatum fuerit angustius fieri poterit, ut a firmativast salsa, ut si dicas, Omne an 1marest homo, omne animal est disciplinae capax,quae quidem sunt eX Ina'
teria necessalia, ut statim patebit. i Enunciatio cotingens est, quae cum necessaria noust, potest tamen vera esse , seu , Quae & vera, & falsa esse potest, ut homo est Eramniinticiis, Homo non est Co ingens. grammaticus. Huiusmodi sunt omnes enunciationes EXI .pri ex matoria contingenti, quas statim explicabimus.12. Enunciatio impossibilis est,quq ita est salsa , ut .vex esse.non possit, ut Homo est lapis,Cygnus non est albus . Huiusmodi esse dicuntur omnes affrinatiuae ex Zmpossibil. materia impossibili ,& omnes negatiuae ex materi3
necessaria . Id quod in ijs , quae constat materiae nς,-Ωμε adge- cestaria tunc verum esse intellige, cum praedicatum v ossi non est angustius, quam subiretum. Si enim minus bili per late pateat, poterunt esse, necessario ut si dicas .Quod-tinere a dam animal non est homo . Quod dam. animal non rur. . est disciplinae capax. Haec diuisio fit secundum aptitudinem enunciationis ad vetitatem S falsitatem. Sed quia haee aptitudo nascitur ex materia enuncia tionis explicandae sunt hoc Ioco enunciationes con- Ex mare stantes ex materiaiecessaria, contingenti, & impos ria neeessa- sbili, i ria. Enunciatio ex materia necessaria, seu naturali est, Pressius. cuius praedicatum non potest non conliden ire subi D. Tho. I. cto, ut Homo est animal, humo no est animal, omnes Peri .lec. 3. omnino iii quibus superiora de inferioribus siue assir 'ressus e- mantur, liue negantur: aut differentiae de rebus, quas
Ma βι σ1μ comi onunt, aut proprietates de iis subiectis, quorum