장음표시 사용
231쪽
De Facultatis cognoscendi Parte inseriori. CAPUT I.
De iacuitate cognoscendi in genere, ejusque divisione.
Io , Uorum Anima astu ' sibi conscia est , E eorum similitudinem , seu imaginem , quae Idea appellatur, in se expressam habet , atque in quantum rei similitudinem , seu imaginem habet, rem ipsam pereinere , item etiam e noscere dicitur. Ipsa vero possibilitas pere tionis , vel eognitionis, illud est, quod Facultas percipiendi, vel eognoscendi appellatur. 8ς SCH. Terminum Facultas eo significatu bis areiapimus , quem in Ontologia ipsi attribuimus . I92. Ontol. ii. Differunt inter se perceptiones, vel cognitiones. Dicitur perceptio , vel cognitio obscura , F res satis non discernitur : unde obscuritas a deo. fectu t 8 Idolum quoddam , quo menti repraesentantur objecta , esse ideam , putet nemo ἔ ens enim imaginarium est hujuscemodi imago et quae enim in perceptione soni , odoris, saporis fingi potest objecti similitudo δ Α-nima igitur perceptione sibi repraesentat objecta , quatenus objectorum est conscia . Verum hac de re alibi.
232쪽
Empiri ea. 22 Iseotii discriminis pendet, estque illud, quod permentis caliginem indigitatur. po SCH. Obscura e. g. est perceptio , quando eminus quidpiam agitatum Videns nondum discernis , homo ne sit, an brutum , vel lignum pI2. Clara perceptio, vel cognitio est , qua res satis agnoscitur, ae ab aliis discernitur; pendet adeo claritas ab observato discrimine , estque illud ,
quod mentis, 1eu anima lumen nominatur. SCH. Clara e. g. est perceptio coloris rubri, quem
ab aliis fatis discernis , ae distinguis.
13. Dilcernimus rem ab altera , quatenus in illa aliqua animadvertimus . quae in altera non
deprehenduntur : quod si ista assignare , & sigillatim recensere valemus, cognitio est distincta ; secus solum confusa est . SCH. E. g. J V .die agnoscitur triangulum , cum figillatim recenseri possunt ea, ex quibus constat, temna nempe latera , totιdemque anguli e verum solum confusa est cognitio coloris rubri, cum nihil sigillatim
Iq. Ex hoc , quod aliae perceptiones , & co gnitiones sint confusae , & obscurae , aliae distinctae, ipsa facultas cognoscitiva in geminas abit partes, quarum prima inferior dicta spectat ad cognitiones confusas, & obscuras , altera superior ad cognitiones distinctas . sCH.
so Illuminari dicitur Anima , quatenus facultatem acquirit res clare percipiendi , ut eius , quod percipit, sibi sit conscia , ac ea , quae percipit , probe a iς in vicem distinguat .
233쪽
SCH. Ad facultatis e noscitiva partem inferiorem perιinent Deultas Jentiendi, imaginandi , recordandi , es reminiscindi ; de quibus adeo ista Sectione .specimtim agendum.
13. Ensatio dicitur quaevis cognitis, quae a corpo-i P re nostro derindet; hoc ςli, cujus ratio in-: aliqua mutatione membris corporis nostri in aucta continetur . Ocultas vero aliquid dependentera comora sensu nunc e osito cognoscendi , Facultas
SCH. A iunt e. g. oculos noJros radii Solis, mox Solem cognoscimus , cogniti' sensatio. I6. Membra , de quibus . praec. , organa sensus audiunt: communiter quinque censentur: Oculi , Aures , Nares , Lingua, Fibrilla nervea per omne corpus diffusae , unde totidem sensationum sperfintiones. Perceptro rotalis ea est, quae ex pluritas vel- tr partialibus constat: paritalis dicitur , quae in perceptioneret alserius contiaetur. Percrptio plantae e. g. est perceptio trunci, ramorum,solἰOrum , fructuum &c., diciturque totaIis: perceptio e contra coloris plantas, partialis audit. Ea appellatur perceptio adaequata quae objectum ita Auit menti, Mi haec omnes in objecis enuntiabiles notas valeat distinguere sigillatim: qua vero atrquas tantum notas mens distinguere malet, inadaequata perceptio est . .s 91 Clarius definiri potest Sensatio Perceptio, quae in Anima oritur ex immediata mutatione in organis nostri corporis facta , ut sunt perceptiones lucis, caloris &c.; hoc enim modo definita tentatione , ab imaginatione facilius sensatio distingultur.
234쪽
Empiri ea. 223 species. totidemque Sensus, scilicet risus, Auditus Odoratus , Gustus , Tactus: atque ii qaidem 1ensus externi dicuntur propterea , quod ad objecta
extra nos posita cognoscenda reserantur. His autem addunt Sensum internum , seu facultatem ea , quae intra nos, seu in tua Anima contingunt, perci
I7. Dum sentimus, mutatio in corporis orἶano tensorio fiat, oportet: hinc autem vulgo lensatio corpori tribuitur; dici namque consu vit e Oculi vident , aures audiunt , nares olfaciunt Sc.
Enimvero attendentibus facile innotescit , hanc vulgi opinionem , & loquendi rationem , nisi ex aequo restringatur, & deter ne tur , in st i neri non posse: sane mutatio in organo sensus producta ipsa sensatio non est; sed illa rei perceptio , dc Cognitio, cum qua mutatio organi coniuncta est, demum sentatio dici debet: unde Philolophus sic loquetur: Oculi mutantur, s , iis mutatis , A ima
18.' H in Non quinque, verum sex in nobis admittendos esse sensus fingit Auctor operis, cui titulus: De Natura
pag. IOI. Sextus hic sensus ille est, quo actionum bone statem, turpitudinem tur sentire valemus: quem ad me dum enim, inquit, Oolecto oculis corpore lucido, & c lorato. in nobis excitatur sensatio lucis, & coloris; ita vita actione aliqua, esus mora luatis idea statim excitatur in nobis. Igitur si admittendum , ecquis negiat sensorium visionis , non erit aegandum sensorium orga num moralitatis actionis . opinata onem hanc plurimum Materialistis favere , in altera Psychologiae parte demon strabimus.
9 ) in quibusdam corporis nostri partibus immutationem neri debere , ut inde sensatio enascatur , plurimo, accuratoque eX pertineruorum apparatu detexit , ac de
235쪽
I 8. Sensationes sunt hujusmodi pereeptiones , quarum ratio in mutationibus in organa sensoria inductis continetur . ry. : ex quo ipso hae quasi leges sensuum profluunt. I. Si in eodem
organo eadem accidat mutatio, eadem in anima existit perceptio . II. Si autem diυersa in eodem organo sit mutatio , perceptio diversa in Anima existit . III. Singulis mutationibus , qua - in organis senseriis producuntur, suae in Anima perceptiones respondent.
I9. Atque ita universim ratio redditur , cur duae res diversae non raro per idem organum sensorium easdem perceptiones sibi vendicent, item que uua , atque eadem res per idem organum divertis temporibus diversas ideas animo sistat: prius nempe fit, si res diversae in itidem organis easdem mutationes producunt ; posterius, si res eadem diversis temporibus quocumque ex capite diversas mutationes producit. ΣΟ. Baculum aquae immersum , et si is rectus sit , ut incurvatum percipimus, sphaeram e longinquo , ut circulum, arcam in eodem nobiscum plano constitutum, ut lineam rectam spectamustic. : exinde sensus fallaciae accusari solent , sed perperam; hae enim perceptiones conformiter ad
leges suas fiunt u. t 8., & . I9. : falleremur potius per sensus, si rectus baculus in aqua non
rxonstravit Halerus Anatomicus, & Medicus celeberrimus. De hac re in Pnyssica. - Singulis mutationibus , quae in organis sensΟ-riis rite producuntur, suae quidem in Anima respondent perceptiones, ted ita debiles quandoque , ut mens ea-xum difficulter lit conscia . Vide Notam t 8 ad s.
236쪽
incurvatus, si arcus in eodem plano constitutus non instar lineae rectae videretur &c. ; ita enim res perciperentur contra, quam per leges percipi deberent. Hinc ergo nequaquam error in perceptione est; foret autem in judicio , quod ex perceptione, nulla ratione habita legum exigentium sic, & non aliter res percipi, de rebus ipsis formaretur. Vide Par t. post. Log. Sect. I. cap.
2I. Inter sensationes per experientiam observantur aliae sortiores, aliae debiliores esse , quarum illae plus , hae vero minus claritatis habent: sensationes sortiores debiliores ita non raro supprimunt, ut prorsus harum. conscii nobis non si- Tom. II. P mus:
96 Unde effetatur, ut quadratum videatur rotun dum, & rectum fractum exponit Lucretius lib. IV.
in1adratasque procul turres cum cernimus urbis, Propterea fit, uti videantur saepe rotundae, - Angulus obtutus quia longe cernitur omnis, ,, Sive etiam potius non ceinitur, ac perit eius,, Plaga, neque ad vostras acies perlabitur ictus; ,, Aera per multum quia dum simul aera feruntur, ,, Cogit hebescere eum crebris offensibus aer. ,, Hinc ubi suffugit sensum simul angulus omnis, se Fit, quasi tornata ut saxorum structa tuantur:
,, Non tamen ut coram quae sunt, .vereque rotundas
Sed quasi adumbratim paullum simulata videntur ... Nec tamen hic oculos falli concedimus hilum ... D At maris ignavis in portu clauda videnturis Navigia , aplustris fractis, Obnitier undis. D Nam quaecumque supra rorem salis edita pars estri Remorum, recta est, & recta superne guberna, Quae demeria liquore obeunt, refracta videntur Omnia converti, stursumque supina reverti, is Et reflexa prope in summo fluitare liquore. Juverit & Tertullianum adire lib. de Anima cap. de
quinque sensibus, de his omnibus sensuum sallaciis dii-
237쪽
a 2 6 Psycbologiamus: sic sane debilior est perceptio luminis Stellae , quam Solis, & hoc splendescente , illud disparet : similiter cum percipimus sonum tympanorum, vel fragorem tormentorum, musicam , vel vocem loquentis audire non valemus.
immutare : idipsum quoque clarissime experientia nos edocete sane cum degustamus aliquid, in arbitrio nostro non est, ut hic potius, quam a litis sapor a nobis percipiatur : idem respective experimur circa auditum , olfactum &c.; ut adeo satis paleat, sensationes quadam ratione necessa rias dici debere: prout nempe necessarium arbi
De Facultate imatinandi , seu de
23. o Erum extra nos positarum , non modo cum L . praesentes sunt, mutationemque in organis producunt, sed etiam cum absentes sunt, Anima nostra ideas habere potest. Haec potentia habendi ideas rerum absentium, Facultas imaginandi, itemque Phantasia dicitur
s 97 Sensiferis eorporis animalis motibus perceptio nes in Anima necessario respondere, evidens est: ast non semper cernere, odorari, & sentire sonum nobis est ne cessarium: etenim ne objecta externa in organa sensoria
RS nt , impedire possumus ; hincque sensationes liberae
238쪽
Empirica. 227 se se modo habet: primo enim facilius imaginamur nobis ea, quae clare, ac distincte sensimus , quam quae obicure , aut solum confuse sensimus 1 triangulum e. g. , vel pentagonum antea visum facili negotio nobis repraesentamus; non item saporem cibi cujusdam, quem forte semel tantum degustavimus: in priori nempe casu praecessit sensatio satis distincta; non autem in posteriori. 23. Experimur etiam, imaginationem eo esse vividiorem , & fortiorem, quo recentius sensatio rei, quam nobis imaginamur, praecessit, & quo crebrius ipsa repetita fuit: cum e. g. rerentissime Dram a spectavimus, Actorum species , & vultus vividissime mentem subeunt , quod quidem non accidet lonsiori temporis spatio interjecto: pariter
vividi isime nobis repraesentamus eos, tametsi actu praesentes non sint, cum quibus frequentius jam conversati sumus; non item tam vivide animo si stimus eos , quos rarius oculis nostris usurpa
26. Denique circa imaginationes istud quoque experientia compertum habetur , eas tunc plus claritatis in se continere, cum sensus quasi quiescunt, quam cum di hi munere suo funguntur. Sensationes claritati imaginationum officiunt: hinc, dum in statu somnii versamur, & sensus externi plane quiescunt, clarissimae , & vividissimae repraesentationes in me ute contingunt : atque ex hoc ipso intelligitur, cur ii, qui clarius , ac vividius quidpiam imaginari debent , oculos claudant , curque litterati secessum ament , ac denique cur phantasia in tenebris melius officio suo
SCH. In Psechologia Empiriea versamur : contenti P a ergo
239쪽
ergo esse possumus, quod ea, qua traduntur, cum emperientia apprime consentiant, tames aliis explicationes nondum adferantur.
27. Per imaginationem res absentes in mente repraesentantur 9. 23. ; cum vero infinite multae res absentes sint , ratio sussiciens utique adesse debet, cur in casu particulari haec potius, quam
alia res absens actu repraesentetur.
28. Attenti ad experientiam deprehendimus , imaginationis initium ,& originem in aliqua actuali sensatione haberi , hac nempe ratione : si quid actu sensu percipimus , cum qu aliud quid simul aliquando percepimus, aut cum quo aliud quid olim perceptum commune quid habet, illud ipsum, quod olim perceptum est, animo praesens sistitur; itaque actualis,& praesens perceptio illud est, in quo imaginationis ratio sussiciens continetur, si non immediate, saltem ultimo; quod hic addendum, quia fieri solet, ut
imaginationis alicujus alia imaginatio rationem contineat non absimili modo ab eo, quo in perceptione eandem contineri nunc diximus ; quo tamen etiam casu adeo non abest omnis perceptio, ut potiuS tanquam ratio ultima necessario aliqua requiratur. 29. Quoniam constanti observatione compertum
est , in casu praesentis sensationis ea etiam animo praesentia si ili, quae cum re, quae nunc percipitur, simul aliquando percepta sunt, vel commune aliquid habent, haec ipsa pro geminis legibus imaginationis sumuntur; efferturque prima hac propositione: TOTIEs PRAETERITA PERCEPTIO RECURRIT, QUOTIES EIUS PARTEM PERCEPTIO PRAESEN sCONTINET: vel: SI QUAE SIMUL ALIQUΛNDO SENSINUS
240쪽
NUS , ET SENSATIO UNI Us DENUO PRODUCITUR, IMAGINATIONE ETIAΜ PERCEPTIO ALTERIUS PRO-Duci TUR. Altera his verbis exprimitur : SI QUID ANIMUS ACTU PERCIPIT , CUM QUO ALIUD OLIM PERcEPTUM AD IDEM GENUs , VEL EANDEN SPECIE Μ PER TlNET , HUIUS ALTERI Us ETIAM ID EA IN MENTE RECURRIT.3o. Differt phantasma a sensatione .' etenim sensationi tum in organo sensorio , seu in corporis partibus exterioribus, tum in cerebro , seu partibus interioribus, phantasmati verori solum in cerebro, seu partibus interioribus mutatio aliqua respondet. Porro in homine vigilante, .& valente' phantasma minus claritatis habet, quam sensa tio; hinc de statu sanae mentis indubitate dejectili sunt, morboque laborant , qui, quod oculis', tactu ve usurpant, vel in dubium vocant, vel sub certa specie sibi falsa imaginantur. SCH. Refert Borellus in Historiarum, idi Observationum indic phsicarum Cent. 3. Observat. I9. tria um hominum exempla, quorum alius caput plumbeum
se se habere dicens, pileo plumbeo ipse admoto , es tandem remoto,' alius nasum longissimum se habere credens , admota lucanica , eaque dein resecta , alius a-riculam in gutture se habere existimans, vomitu Pra- scripto , 9 acicula contorta in pelvim eum injecta , ad saniorem mentem rediit . 3I. Ad phantasiam refertur Facultas fingendi, qua ideas rerum sensu perceptarum varie componere, ae dioidere Ualemus ; sicque Anima imagines rerum nanciscitur , quales per sensus antea nunquam acquisiverat.
SCH. E. g. ex idea auri , itemque montis sensu percepti nasci potest per facultatem Angendi idea moti